MOBU 1909 ezalaki mobu ya ntina mingi mpo na engumba New York. Basilisaki kotonga gbagba mibale: gbagba Queensboro oyo esangisá komine ya Queens ná komine ya Manhattan, mpe gbagba Manhattan oyo esangisá komine ya Manhattan ná komine ya Brooklyn.

Mobu yango ezalaki mpe na ntina mingi mpo na Batatoli ya Yehova. Liboso, ndeko Charles Russell, prezida ya Watch Tower Bible and Tract Society, ebongiseli ya Batatoli ya Yehova oyo eyebani na Leta, amonaki ete nsango malamu ya Bokonzi ya Nzambe ekoki kopanzana mingi. (Matai 24:14) Akanisaki ete soki biro monene ya Batatoli ya Yehova elongwe na engumba Pittsburgh, na etúká ya Pennsylvanie, mpe ekei na Brooklyn, na New York, ekosalisa mingi mpo nsango malamu esakolama na mokili mobimba. Bibongiseli mpo na kokende na Brooklyn ebandaki na 1908, mpe bakendaki kuna na ebandeli ya mbula oyo elandaki.

Bato oyo bazalaki kotambwisa mosala ya kosakola na ntango wana bayebaki ete kotya masolo ya Biblia na bazulunalo ezalaki kosalisa mpenza mpo na kopalanganisa mateya ya solo. Kobanda na mobu 1908, masolo ya Biblia  oyo ndeko Russell azalaki kosala pɔsɔ na pɔsɔ ezalaki kobima na bazulunalo 11 mpe pɔsɔ nyonso bazalaki kobimisa bakopi 402 000 ya bazulunalo yango.

Nzokande, ndeko Russell akomaki boye: “Bandeko oyo bamesanaki kosalela bazulunalo mpo na kosakola . . . bayebisi biso ete soki masolo ya Biblia ya pɔsɔ na pɔsɔ ekómi kosalema na esika oyo eyebani mingi, ekoki kosala ete masolo yango epanzana na États-Unis mobimba; na bongo na boumeli ya mbula moko bankama ya bazulunalo ekoki kobanda kobimisa masolo yango mbala na mbala.” Yango wana, bakómaki koluka esika ya malamu oyo ekosalisa mpo na kopalanganisa nsango malamu.

Mpo na nini Brooklyn? Russell alobaki boye: “Nsima ya kobondela Nzambe, biso nyonso tomonaki ete lokola Brooklyn, na New York, ezali na bato mingi . . . mpe eyebani lokola ‘engumba oyo ezalaka na bandako-nzambe ebele,’ ekozala esika oyo ebongi mpo na mosala ya kobuka mbuma.” Makambo oyo esalemaki na nsima emonisaki ete bazwaki ekateli ya malamu. Nsima ya ntango moke kaka, bazulunalo 2 000 ekómaki kobimisa masolo ya ndeko Russell.

New York ezalaki esika ya malamu mpo na ntina mosusu. Na 1909, bafungolaki babiro ya Batatoli ya Yehova na Grande-Bretagne, na Allemagne, na Australie mpe na bisika mosusu. Yango wana, ezalaki malamu kotya biro monene ya Batatoli ya Yehova na engumba oyo ezali na libongo mpe babalabala ná banzela mingi ya engbunduka oyo ekendá na bisika mosusu.

Biro monene ya libosoliboso ya Watch Tower Bible and Tract Society efungwamaki na bambula ya 1880, na Allegheny (lelo oyo ekómá na kati ya Pittsburgh), na etúká ya Pennsylvanie. Na ntango wana, bazalaki kobenga yango Ndako ya Biblia. Na 1896, bato 12 bazalaki kosala kuna.

Nzokande, ntango biro monene ya Batatoli ekómaki na Brooklyn na 1909, bandako ya sika oyo bato ya mosala bazalaki kofanda ekómaki  kobengama Betele. * Mpo na nini Betele? Ndako oyo Watch Tower esombaki na balabala Hicks nimero 13-17 ezalaki liboso ndako ya mokonzi moko ya lingomba oyo nkombo na ye ezalaki Henry Ward Beecher mpe bazalaki kobenga yango Betele ya Beecher. Basombaki mpe ndako mosusu ya Beecher oyo ezalaki na balabala Columbia Heights, nimero 124. Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli ya 1 Marsi 1909 elobaki boye: “Ezali mpenza likambo ya kokamwa ndenge tosombaki ndako oyo ezalaki kobengama Betele ya Beecher mpe na nsima tosombi ndako mosusu epai Beecher azalaki kofanda kala. . . . Tokobanda kobenga ndako yango ya sika ‘Betele,’ mpe biro ya sika ná ndako oyo tokobanda kosala makita tokobenga yango ‘Tabenakle ya Brooklyn’; tokosalela bankombo yango na esika ya ‘Ndako ya Biblia.’”

Lelo oyo, bandako minene oyo ezali na Brooklyn mpe na bingumba mosusu mibale na etúká ya New York, Wallkill ná Patterson, bandako oyo bato bafandaka, esika babimisaka mikanda, mpe babiro ebengamaka mpe Betele. Kutu, lelo oyo Babetele ezali na mikili 113. Ezali na bato koleka 19 000 oyo basalaka kuna mpo na kopalanganisa mateya ya Biblia.

Molulu ya kofungola bandako yango esalemaki na mokolo ya 31 Yanuali 1909. Mokolo ya yambo, 6 Sɛtɛmbɛ 1909 ezalaki mokolo oyo bayambaki bapaya na Betele. Bankama ya Bayekoli ya Biblia, ndenge bazalaki kobenga Batatoli ya Yehova na ntango wana, batambolaki na kati ya Betele mpo na kotala yango. Mingi kati na bango bautaki mbala moko na liyangani ya etúká oyo esalemaki na engumba Saratoga Springs, na ntaka ya kilomɛtrɛ soki 320 na nɔrdi ya engumba New York. Charles Russell ye moko ayambaki bapaya. *

Tii lelo bayambaka bapaya na Betele. Kutu, mbula na mbula bato koleka 40 000 bakendaka kotala bandako ya Betele oyo ezali na Brooklyn. Betele ya Brooklyn ezali kokoba kosala mosala monene mpo matomba ya Bokonzi ya Yehova ekende liboso, mpe yango ezali komemela bamilio ya bato matomba.