Ekateli oyo tribinale monene ya Mpoto oyo etalelaka ntomo ya moto (CEDH) euti kozwa mikolo oyo euti koleka, etomboli lisusu ntomo ya bilenge oyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango. Na mokolo ya 12/10/2017, Tribinale yango ezwaki likambo ya Adyan mpe bato mosusu ya Arménie lokola ndakisa mpo na lolenge ya mosala oyo basengeli kopesa mibali yango na esika ya mosala ya soda.

Banda bambula mingi, mibeko ya CEDH ezalaki kondima te ntomo ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango, yango wana mingi na bango banyokwamaki mpe bakɔtaki bolɔkɔ. Kasi, tribinale ebongolaki makanisi na ekateli oyo ezwaki na 2011 na likambo ya Bayatyan, moto ya Arménie; ekateli yango endimaki ete moto azali na lotomo ya koboya mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na ye. Na likambo ya Adyan oyo bauti kokata kala mingi te, tribinale ezwaki ekateli ete bato oyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango bakoki kosala misala mosusu ya Leta kasi misala yango ezala te lokola etumbu.

Na Arménie, mwa istware ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango emonisi ete ekateli oyo CEDH ezwaki na likambo ya Bayatyan, Adyan, mpe basusu esalisi bango mpo ebongoli mpenza ndenge oyo guvɛrnema esalelaka baoyo baboyaka mosala yango makambo.

Misala mosusu ezali te kaka etumbu nde. Ntango Arménie ekɔtaki na Conseil de l’Europe na 2001, elobaki ete ekopona mobeko etali kopesa bato misala mosusu na esika ya mosala ya soda, oyo ekoyokana na mibeko ya mikili ya Mpoto; elingi koloba programɛ ya misala oyo basivile nde bakotambwisa mpe ekozala te lokola etumbu moko boye. Endimaki mpe kolimbisa baoyo nyonso baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango. * Kasi, Arménie ekokisaki te elaka yango ntango ebengisaki Vahan Bayatyan na mosala ya soda, nzokande ye azali Motatoli ya Yehova mpe lisosoli na ye epekisi ye mosala ya soda. Na 2002, bakweisaki ye na likambo mpe batyaki ye na bolɔkɔ mpo aboyaki mosala ya soda, mpe ekólo Arménie etyá te programɛ ya misala mosusu na esika ya mosala ya soda. Na 2003, Bayatyan amemaki likambo yango na CEDH, alobaki ete Arménie ebebisaki bonsomi na ye ya kotosa lisosoli mpe ya losambo ntango bakatelaki ye etumbu ya bolɔkɔ.

Programɛ mabe ya misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda​—na nsima etumbu. Na 2004, Arménie eponaki mobeko etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda mpe bilenge mingi ya Batatoli ya Yehova bandimaki kosala misala yango na esika ya mosala ya soda. Nsima ya kokomisa nkombo mpo na kosala misala yango, bayaki koyeba ete bakonzi ya basoda nde bazali kotambwisa programɛ yango mpe nsima ya kosolola na bakonzi yango, batikaki misala yango. Lokola basalaki bongo, bakatelaki bango etumbu ya bolɔkɔ. Na sanza ya 05/2006, Hayk Khachatryan ná Batatoli ya Yehova mosusu 18 oyo baboyaki mosala ya soda mpo na lisosoli na bango basɛngaki CEDH etalela likambo na bango, balobaki ete ntomo na bango etosami te ndenge basambisi bango na kolanda mibeko te. *

Ebele ya bambula kasi milende ata moko te esalemi. Eleki bambula mingi, Arménie esali eloko te mpo na kobongisa mobeko na yango etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda. Batatoli ya Yehova bakobaki koboya programɛ wana ya mabe ya misala mosusu na esika ya mosala ya soda mpe Arménie ekobaki kotya bango na bolɔkɔ​—kobanda 2004 tii 2013, Batatoli ya Yehova 317 bakɔtisaki bango bolɔkɔ (ntango baponaki mobeko etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda mpe ntango babongisaki mobeko yango) mpe bakatelaki bango etumbu ya mbula 2 tii mbula 3 ya bolɔkɔ.

Na ntango wana nyonso, CEDH elandelaki mpenza likambo yango te. Na 2009, etalelaki likambo oyo Bayatyan afundaki, mpo amonisaki ete babuki mobeko ya Artikle 9 ya Convention européenne des droits de l’homme, oyo esɛngi kotosa ntomo ya moto na likambo etali lisosoli mpe losambo ndenge aboyaki mosala ya soda. Kasi CEDH esengelaki kokangama na bikateli oyo ezwá kala. Ekobaki kokanisa ete ekólo mokomoko nde esengelaki kopona kotosa ntomo ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango. Soki ekólo moko esali bongo te, boye mwaye básalela Artikle 9 ezali te mpo na kobatela bonsomi ya baoyo baboyi mosala ya soda mpe bátika kosambisa bango. Lokola ekateli yango eyokanaki ata moke te na mibeko ya mikili ndenge na ndenge oyo eyebani mingi, avoka ya Bayatyan asɛngaki bátinda likambo yango na Grande Chambre ya CEDH mpo etalela yango lisusu.

Nzela efungwami. Makambo ebongwanaki ntango Grande Chambre ya CEDH etalelaki lisusu likambo ya Bayatyan. Na mokolo ya 7/07/2011, mpo na mbala ya liboso CEDH emonisaki polele ete Artikle 9 ebatelaka ntomo ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango. Elobaki ete boyokani oyo basalá to Convention ezali “esaleli oyo ezali na bomoi” mpe soki balingi kolimbola yango, esengeli kotalela mpe evolisyo ya mibeko oyo esalaki ete “bato nyonso báyokana na likambo yango na Mpoto mpe na bikólo mosusu.” Ekateli oyo Grande Chambre ezwaki etombolaki ntomo ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango mpe esɛngaki Arménie epesa mpenza bato yango misala mosusu ya malamu na esika ya mosala ya soda.

“Soki moto aboyi mosala ya soda, ezala mpo ezali koyokana ata moke te na devuare ya kosala mosala ya soda mpe lisosoli ya moto to mateya ya Nzambe oyo akangamaka na yango to mpe mateya mosusu, ezali elembeteli mpenza oyo esengeli ebatelama na Artikle 9.”​—Bayatyan v. Arménie [GC], no. 23459/03, par. 110, CEDH 2011

Kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda ezali kaka mokakatano. Na 2011, na eleko ya molunge, basambisaki mpe batyaki na bolɔkɔ Batatoli ya Yehova minei na Arménie, ná Arture Adyan, mpo baboyaki lolenge ya mosala oyo bapesaki bango na esika ya mosala ya soda, mpo bakonzi ya basoda nde bazalaki kokamba yango. Bafundaki likambo yango na CEDH, balobaki ete Arménie etosi ntomo na bango te mpo misala mosusu oyo Leta ezali kopesa kobanda 2004 ezali koyokana te na mibeko ya mikili ya Mpoto mpe eyokani te na lisosoli na bango.

Basoda bazali kokoba kokamba programɛ oyo basivile nde basengeli kokamba. Na mokolo ya 27/11/2012, CEDH ebimisaki ekateli oyo ezwaki na likambo ya Khachatryan mpe ya bato mosusu ya Arménie, oyo etalelaki Batatoli ya Yehova 19 oyo baboyaki programɛ ya misala yango mpo basoda nde bazalaki kokamba yango. CEDH elobaki ete kosambisa mpe kotya Batatoli ya Yehova na bolɔkɔ eyokanaki te na mibeko. Atako ekateli yango emonisaki ete bato yango baboyaki misala yango mpo basoda nde bazalaki kokamba programɛ yango, Tribinale ezwaki ekateli te na likambo ya Khachatryan.

Misala oyo ebongi. Na 2013, na eleko ya molunge, guvɛrnema ya Arménie ebongisaki mobeko na yango ya kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda ndenge elakaki kosala yango na 2001. Kobanda sanza ya 10/2013, babimisaki Batatoli ya Yehova mingi na bolɔkɔ, atako ndambo na bango oyo bakómaki pene ya kosilisa etumbu na bango ya bolɔkɔ bamonaki malamu básilisa kaka etumbu yango. Bandá wana, baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango bapesaka bango misala mosusu ya Leta.

Ekateli mibale oyo CEDH ezwaki na likambo ya Bayatyan ná ya Khachatryan, emonisi polele ete koboya mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli ezali lotomo ya moto mpe guvɛrnema ya Arménie esengeli kotosa yango. Kasi CEDH eboyaki koloba ete programɛ ya misala mosusu na esika ya mosala ya soda esengeli te kokambama na basoda.

Kasi ekateli oyo CEDH ebimisaki na likambo ya Adyan mpe bato mosusu ya Armenie na mokolo ya 12/10/2017 esembolaki likambo yango. Mpo na Adyan, CEDH elobaki ete lokola ntomo ya koboya mosala ya soda ebatelami, Arménie esengeli kopesa baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango misala oyo ebongi, oyo eyokani na Mibeko ya mikili ya Mpoto. Programɛ ya misala yango esengeli kokambama na basoda te mpe esengeli te kozala lokola etumbu. CEDH epesaki mibali yango mbano mpo bazwaki bitumbu mpo baboyaki programɛ ya misala oyo ezalaki malamu te.

“Tribinale elobi ete lotomo ya koboya mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli oyo Artikle 9 endimi yango ekozala na ntina te soki guvɛrnema moko ebongisi mpe etye programɛ ya misala mosusu ya Leta oyo ekolonga te kopesa misala oyo ebongi mpo na basivile, oyo ekozala te lokola etumbu to ekolɛmbisa baoyo bandimi kosala yango.”​—Adyan mpe bato mosusu ya Arménie, nos. 75604/11, par. 67, CEDH 2017

Na sanza ya 01/2018, mibali 161 oyo bazali Batatoli ya Yehova basilisaki misala ya Leta oyo bapesaki bango na esika ya mosala ya soda mpe sikoyo mibali mosusu 105 bakomisi nkombo na programɛ ya misala yango. Ezala Batatoli ya Yehova to bakonzi oyo bazali kokamba programɛ yango bazali kosepela ndenge matomba ezali komonana. Ezali kokokisa mpenza mposa ya bana-mboka mpe ezali mabe te mpo na mibali oyo bazali kosɛnga misala yango ya Leta. Esilisi mpe mokakatano etali kotosa ntomo ya moto oyo ezalaki liboso na Arménie.

André Carbonneau, moko ya baavoka oyo asambaki mpo na Batatoli ya Yehova na Arménie, apesaki guvɛrnema longonya ndenge esilisi mokakatano yango; alobaki boye: “Na kotalela bikateli oyo CEDH ezwelaki Arménie, tomoni ete makambo etambolaki malamu kobanda 2011 ntango batalelaki likambo ya Bayatyan. Bikateli oyo ezwamaki na likambo ya Khachatryan mpe ya Adyan ebongisaki nzela mpo bápesaka bato yango misala mosusu ya Leta oyo ekokambama na basivile, kasi basoda te. Tozali na elikya ete bikólo mosusu oyo ezangi programɛ ya malamu ya misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda ekomona ndenge Arménie ezwi matomba mpo etye programɛ ya misala oyo ebongi mpo na baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango mpe ndenge programɛ yango ezali komemela bana-mboka bolamu.”

1. 12/10/2017

   CEDH ebimisi ekateli na likambo ya Adyan mpe ya Batatoli ya Yehova mosusu na Arménie

2. 01/2014

   Batatoli ya Yehova ya liboso bakomisi nkombo na programɛ ya sika ya misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda mpe babandi kosala

3. 12/11/2013

   Motatoli ya Yehova moko te azali na bolɔkɔ mpo aboyi mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na ye​—mbala ya liboso nsima ya mbula koleka 20

4. 8/06/2013

   Arménie endimi kobongisa mobeko etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda, mpe babandaki kosalela mobeko yango na sanza ya 10/2013

5. 27/11/2012

   CEDH ebimisi ekateli na likambo ya Khachatryan mpe ya bato mosusu ya Arménie

6. 10/01/2012

   CEDH elandi Bayatyan na likambo ya Bukharatyan mpe ya Tsaturyan bato ya Armenie, emoni ete Arménie etosaki te Artikle 9 ntango ekɔtisaki Batatoli ya Yehova na bolɔkɔ

7. 7/07/2011

   Tribinale monene ya CEDH (Grande Chambre) emoni ete batosi te bonsomi oyo moto azali na yango ya kotosa lisosoli na ye (Artikle 9 ya boyokani ya mikili ya Mpoto), oyo ebateli ntomo ya baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango na ekateli oyo bazuzi 16 bakɔtelaki Bayatyan moto ya Arménie kaka zuzi moko nde akɔtelaki ye te.

8. 27/10/2009

   CEDH ebimisaki ekateli na likambo ya Bayatyan v. Armenia, elobaki ete Artikle 9 ya mibeko ya Mikili ya Mpoto esalelamaki te mpo na baoyo baboyaka mosala ya soda mpo na kotosa lisosoli na bango; likambo oyo Grande Chambre ya CEDH etalelaki

9. 2004

   Arménie etye mobeko etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda​—kasi basoda nde bakokamba yango

10. 2001

    Basɛngi Arménie etya mobeko etali kopesa misala mosusu ya Leta na esika ya mosala ya soda