Mwana ayebisi yo ete bazali kotumola ye na kelasi. Okoki kosala nini? Kosɛnga ete mokambi ya eteyelo apesa moto oyo atumoli mwana na yo etumbu? Kolakisa mwana na yo ndenge ya kosala mpe bongo? Liboso oyeba soki okosala nini, talelá mwa makambo etali matumoli.

•  Nasengeli koyeba nini mpo na matumoli?

•  Ndenge nini nakoki kosalisa?

 Matumoli ezali nini? Matumoli ezali likambo ya kokana konyokola moto mosusu na nzoto to na makanisi kozanga kotika. Na yango, kofinga nyonso to kosalela moto likambo moko ya mabe yango te nde matumoli.

 Mpo na nini ebongi koyeba soki matumoli ezali mpenza nini: Bato mosusu basalelaka liloba “matumoli” mpo na kolobela likambo nyonso oyo ezali kosilikisa moto mosusu, ata soki ezali moke. Kasi soki ozali kokɔtela mwana na makambo mikemike, kozanga koyeba, okoki kotinda mwana ayeba te ndenge ya kosilisa matata​—likoki oyo asengeli kozala na yango sikoyo mpe ntango akokóma mokóló.

 Toli ya Biblia: “Elimo na yo esilika nokinoki te.”​—Mosakoli 7:9.

 Na mokuse: Atako na makambo mosusu ekosɛnga osala mwa eloko, kasi makambo mosusu ekoki kopesa mwana na yo libaku ya kokolisa ezaleli ya kokanga motema mpe koyekola ndenge ya kosilisa matata na basusu.​—Bakolose 3:13.

 Kasi okosala nini soki mwana ayebisi yo ete bazali kotumola ye na nko ntango nyonso?

•   Na motema molai nyonso yoká mwana na yo. Luká koyeba (1) likambo nini ezali koleka mpe (2) mpo na nini bazali kotumola ye. Koloba mbala moko te ete ezali boye to boye te liboso ya koyeba makambo nyonso. Omituna boye, ‘bazali kotumola ye kaka mpamba?’ Mpo oyeba makambo nyonso, ekoki kosɛnga osolola na molakisi ya mwana to na baboti ya mwana wana mosusu.

   Toli ya Biblia: “Ntango moto azali koyanola na likambo liboso ya koyoka yango, wana ezali bozoba mpo na ye mpe kosambwa.”​—Masese 18:13.

•   Soki bazali kotumola mwana na yo, salisá ye amona ete ndenge oyo akosala ekoki kobongisa to kobebisa lisusu makambo. Na ndakisa, Biblia elobi: “Eyano, ntango ezali ya boboto, elongolaka nkɛlɛ, kasi liloba oyo epesaka mpasi ematisaka nkanda.” (Masese 15:1) Ya solo, kozongisa mabe na mabe ekoki kopelisa mɔtɔ, kosala ete matumoli eya makasi na esika esila.

   Toli ya Biblia: “Bózongisaka mabe na mabe te to kofinga na kofinga te.”​—1 Petro 3:9.

•   Limbwelá mwana ete koboya kozongisa mabe elimboli te ete azali yuma. Kutu, ezali komonisa ete azali makasi mpo aboyi basusu bátambwisa bomoi na ye. Na maloba mosusu, azali kolonga matumoli kozanga ete ye mpe akóma motumoli.

   Ezali na ntina mwana na yo abosana likambo yango te mingimingi soki batumoli ye na nzela ya Internet. Kotikela nkanda nzela​—kozongisela moto yango maloba ya nkanda na Internet ekopesa ye kaka nzela ya kokoba matumoli na ye mpe yango ekoki kosala ete mwana na yo mpe akóma motumoli! Mpo na yango, na bantango mosusu kofanda nyɛɛ ezalaka malamu koleka​—mayele yango ekosilisa motumoli makasi ya kotumola mpe akotika kotumola mwana na yo.

   Toli ya Biblia: “Esika nkoni ezali te mɔtɔ ekufaka.”​—Masese 26:20.

•   Na bantango mosusu, mwana na yo akoki koboya bato mpe bisika oyo ebendaka matumoli. Na ndakisa, soki ayebi esika oyo moto to etuluku ya bato yango bakoki kozala, akoki kokima matata soki azwi nzela mosusu.

   Toli ya Biblia: “Moto ya ekɛngɛ nde moto oyo amoni likama mpe amibombi, kasi bato oyo bazangi boyebi baleki kaka mpe basengeli kozwa mpasi.”​—Masese 22:3.

 MEKÁ KOSALA BOYE: Salisá mwana akanisa litomba to mabe ya makambo oyo akoki kopona kosala. Na ndakisa:

•  Nini ekoki kosalema soki aboyi kokipe moto oyo azali kotumola ye?

•  Bongo soki ayebisi motumoli yango atika kotumola ye?

•  Bongo soki afundi motumoli yango na eteyelo?

•  Akoki “kosilisa” motumoli yango makasi soki amoniseli ye boboto to azwi matumoli yango na lisɛki?

 Ezala bazali kotumola moto boye na miso to na nzela ya internet, likambo na likambo ezalaka na ndenge na yango. Boye yo ná mwana na yo bóluka solisyo oyo ebongi. Monisá mwana ete okopesa ye mabɔkɔ na boumeli ya likambo yango.

 Toli ya Biblia: “Moninga ya solosolo alingaka ntango nyonso, mpe azali ndeko oyo abotami mpo na ntango ya mpasi.”​—Masese 17:17.