ບົດທີ 5
ກະສັດເຍຊູໃຫ້ຄວາມສະຫວ່າງເລື່ອງລາຊະອານາຈັກ
1, 2. ເປັນຫຍັງພະເຍຊູເປັນຄືກັບຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ສະຫຼາດ?
ລອງນຶກພາບເບິ່ງວ່າຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ມີປະສົບການກຳລັງພາເຈົ້າທ່ຽວຊົມເມືອງທີ່ສວຍງາມແລະໜ້າອັດສະຈັນ. ເຈົ້າກັບນັກທ່ອງທ່ຽວຄົນອື່ນໆ ບໍ່ເຄີຍມາເມືອງນີ້ ເຈົ້າເລີຍຕັ້ງໃຈຟັງທຸກຄຳທີ່ຜູ້ນຳທ່ຽວເວົ້າ. ເຈົ້າກັບນັກທ່ອງທ່ຽວຄົນອື່ນໆຮູ້ສຶກຕື່ນເຕັ້ນແລະຢາກຮູ້ຕື່ມອີກວ່າຍັງຈະມີຫຍັງອີກທີ່ໜ້າສົນໃຈ ແຕ່ເມື່ອເຈົ້າຖາມຜູ້ນຳທ່ຽວ ລາວກໍບໍ່ໄດ້ຕອບທັນທີ ລາວຖ້າໃຫ້ເຖິງເວລາທີ່ເໝາະສົມກ່ອນແລ້ວຈຶ່ງບອກເຈົ້າ ເຊິ່ງເປັນຕອນທີ່ໃກ້ຈະເຖິງບ່ອນນັ້ນພໍດີ ເຈົ້າເລີ່ມປະທັບໃຈວິທີນຳທ່ຽວຂອງລາວຫຼາຍຂຶ້ນເລື້ອຍໆ ຍ້ອນວ່າຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ສະຫຼາດຄົນນີ້ບອກສິ່ງທີ່ເຈົ້າຈຳເປັນຕ້ອງຮູ້ໃນເວລາທີ່ເໝາະສົມ.
2 ຄລິດສະຕຽນແທ້ກໍຢູ່ໃນສະພາບທີ່ຄ້າຍຄືກັບນັກທ່ອງທ່ຽວ. ເຮົາກະຕືລືລົ້ນທີ່ຈະຮຽນຮູ້ກ່ຽວກັບເມືອງທີ່ອັດສະຈັນທີ່ສຸດ ເຊິ່ງກໍຄື “ເມືອງທີ່ຕັ້ງຢູ່ເທິງຮາກຖານທີ່ໝັ້ນຄົງ” ຫຼືລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ. (ເຫບ. 11:10, ລ.ມ.) ຕອນຢູ່ເທິງໂລກ ພະເຍຊູກໍເປັນຄືກັບຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ຊ່ວຍລູກສິດໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຮູ້ທີ່ເລິກເຊິ່ງກ່ຽວກັບເລື່ອງລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ ແຕ່ພະເຍຊູຕອບທຸກຄຳຖາມແລະບອກທຸກເລື່ອງໃນຄັ້ງດຽວເລີຍບໍ? ບໍ່! ເພິ່ນເວົ້າກັບລູກສິດວ່າ: “ເຮົາຍັງມີຫຼາຍເລື່ອງທີ່ຈະບອກພວກທ່ານ ແຕ່ໃນເວລານີ້ຄົງຈະຫຼາຍໂພດສຳລັບພວກທ່ານທີ່ຈະທົນໄດ້.” (ໂຢ. 16:12, ທ.ປ.) ພະເຍຊູເຊິ່ງເປັນຄືກັບຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ສະຫຼາດທີ່ສຸດບໍ່ເຄີຍໃຫ້ຄວາມຮູ້ກັບລູກສິດຫຼາຍເກີນທີ່ເຂົາເຈົ້າຈະຮັບໄດ້.
3, 4. (ກ) ຫຼັງຈາກພະເຍຊູເສຍຊີວິດແລ້ວ ເພິ່ນຈະສອນເລື່ອງລາຊະອານາຈັກໃຫ້ປະຊາຊົນທີ່ສັດຊື່ໄດ້ແນວໃດ? (ຂ) ເຮົາຈະຮຽນຫຍັງໃນບົດນີ້?
3 ຂໍ້ຄວາມທີ່ບັນທຶກໃນໂຢຮັນ 16:12 ເປັນຄຳເວົ້າຂອງພະເຍຊູໃນຄືນສຸດທ້າຍທີ່ຢູ່ເທິງໂລກ. ແຕ່ຫຼັງຈາກທີ່ພະເຍຊູເສຍຊີວິດແລ້ວ ເພິ່ນຈະສອນເລື່ອງລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າໃຫ້ກັບປະຊາຊົນທີ່ສັດຊື່ໄດ້ແນວໃດ? ເພິ່ນຮັບຮອງກັບອັກຄະສາວົກວ່າ: “ພະລັງຂອງພະເຈົ້າທີ່ເຮັດໃຫ້ເຫັນຄວາມຈິງ . . . ຈະຊ່ວຍພວກເຈົ້າໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຈິງທັງໝົດ.” a (ໂຢ. 16:13, ລ.ມ.) ເຮົາອາດປຽບທຽບພະລັງບໍລິສຸດວ່າເປັນຄືກັບຜູ້ນຳທ່ຽວທີ່ອົດທົນ. ພະເຍຊູໃຊ້ພະລັງບໍລິສຸດເພື່ອສອນຜູ້ທີ່ຕິດຕາມເພິ່ນໃນເລື່ອງທີ່ເຂົາເຈົ້າຈຳເປັນຕ້ອງຮູ້ກ່ຽວກັບລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ ແລະສອນເຂົາເຈົ້າໃນເວລາທີ່ເໝາະສົມ.
4 ຂໍໃຫ້ເບິ່ງວິທີທີ່ພະລັງບໍລິສຸດຂອງພະເຢໂຫວາໄດ້ຊ່ວຍຊີ້ນຳຄລິດສະຕຽນທີ່ຈິງໃຈໃຫ້ມີຄວາມຮູ້ເລື່ອງລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າຫຼາຍຂຶ້ນ. ແຕ່ກ່ອນອື່ນເຮົາຕ້ອງເຂົ້າໃຈກ່ອນວ່າລາຊະອານາຈັກນີ້ເລີ່ມຕົ້ນປົກຄອງເມື່ອໃດ. ແລ້ວເຮົາກໍຈະຮຽນຮູ້ວ່າໃຜແມ່ນຜູ້ຮ່ວມປົກຄອງ ໃຜແມ່ນປະຊາຊົນ ແລະຄົນສອງກຸ່ມນີ້ມີຄວາມຫວັງອັນໃດ. ຕອນທ້າຍຂອງບົດນີ້ ເຮົາຈະເຫັນວິທີທີ່ຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດໄດ້ຮັບຄວາມເຂົ້າໃຈຫຼາຍຂຶ້ນກ່ຽວກັບຂໍ້ຮຽກຮ້ອງເລື່ອງຄວາມພັກດີ.
ຄວາມເຂົ້າໃຈເລື່ອງປີທີ່ສຳຄັນ
5, 6. (ກ) ນັກສຶກສາຄຳພີໄບເບິນເຄີຍເຂົ້າໃຈຜິດແນວໃດໃນເລື່ອງການສ້າງຕັ້ງລາຊະອານາຈັກແລະລະດູກ່ຽວ? (ຂ) ຄວາມເຂົ້າໃຈທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງແບບນີ້ໝາຍຄວາມວ່າພະເຍຊູບໍ່ໄດ້ຊີ້ນຳຜູ້ຕິດຕາມຂອງເພິ່ນດ້ວຍພະລັງບໍລິສຸດບໍ?
5 ເຮົາໄດ້ຮຽນໄປແລ້ວໃນບົດທີ 2 ວ່ານັກສຶກສາຄຳພີໄບເບິນໃຊ້ເວລາຄົ້ນຄວ້າຫຼາຍສິບປີຈົນສາມາດລະບຸໄດ້ວ່າປີ ຄ.ສ. 1914 ເປັນປີທີ່ສຳຄັນເພາະຈະມີເຫດການບາງຢ່າງເກີດຂຶ້ນແທ້ຕາມຄຳພະຍາກອນໃນຄຳພີໄບເບິນ. ແຕ່ຕອນນັ້ນເຂົາເຈົ້າເຊື່ອວ່າໃນປີ 1874 ເປັນປີທີ່ພະຄລິດກັບມາ. ໃນປີ 1878 ເພິ່ນເລີ່ມປົກຄອງໃນສະຫວັນ ແລະໃນເດືອນຕຸລາ ປີ 1914 ເພິ່ນໄດ້ສ້າງຕັ້ງລາຊະອານາຈັກຂຶ້ນ. ລະດູກ່ຽວຈະໃຊ້ເວລາຕັ້ງແຕ່ປີ 1874-1914 ແລະຈະເຖິງຈຸດສຸດຍອດເມື່ອຜູ້ຖືກເຈີມທຸກຄົນຖືກລວບລວມແລະຮັບຂຶ້ນໄປສະຫວັນ. ຄວາມເຂົ້າໃຈທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງແບບນີ້ໝາຍຄວາມວ່າພະເຍຊູບໍ່ໄດ້ຊີ້ນຳຜູ້ສັດຊື່ເຫຼົ່ານັ້ນດ້ວຍພະລັງບໍລິສຸດບໍ?
6 ບໍ່ແມ່ນ! ຂໍໃຫ້ຄິດເຖິງຕົວຢ່າງໃນຕອນທຳອິດອີກຄັ້ງໜຶ່ງ ຖ້ານັກທ່ອງທ່ຽວຄາດເດົາແລະຖາມດ້ວຍຄວາມຢາກຮູ້ຢາກເຫັນກ່ອນຈະເຖິງສະຖານທີ່ໃດໜຶ່ງ ແຕ່ຜູ້ນຳທ່ຽວບໍ່ໄດ້ຕອບທັນທີ ນັ້ນເຮັດໃຫ້ຜູ້ນຳທ່ຽວຄົນນັ້ນບໍ່ໜ້າເຊື່ອຖືບໍ? ບໍ່ແມ່ນແນ່ນອນ. ປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າກໍຄືກັບນັກທ່ອງທ່ຽວເຫຼົ່ານັ້ນ ເຖິງແມ່ນບາງຄັ້ງເຂົາເຈົ້າພະຍາຍາມຄາດເດົາແລະຫາຄຳຕອບດ້ວຍຕົວເອງກ່ຽວກັບເລື່ອງຕ່າງໆທີ່ພະເຢໂຫວາຕັ້ງໃຈຈະເຮັດກ່ອນທີ່ພະລັງບໍລິສຸດຈະຊີ້ນຳ ແຕ່ກໍມີຫຼັກຖານຊັດເຈນວ່າພະເຍຊູກຳລັງຊີ້ນຳເຂົາເຈົ້າ. ດ້ວຍເຫດນີ້ ຜູ້ທີ່ສັດຊື່ກໍພິສູດວ່າເຂົາເຈົ້າຖ່ອມໃຈແລະເຕັມໃຈຍອມຮັບການແກ້ໄຂໂດຍປັບປ່ຽນຄວາມຄິດຂອງຕົວເອງ.—ຢໂກ. 4:6
7. ພະເຈົ້າອວຍພອນປະຊາຊົນໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຮູ້ຂອງພະອົງຫຼາຍຂຶ້ນເລື້ອຍໆໃນເລື່ອງໃດ?
7 ໃນໄລຍະຫຼາຍປີຫຼັງຈາກປີ 1919 ພະເຈົ້າອວຍພອນປະຊາຊົນໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຮູ້ຂອງພະອົງຫຼາຍຂຶ້ນເລື້ອຍໆ ເຊິ່ງເປັນຄືກັບແສງທີ່ວາບຂຶ້ນຈາກກ້ອງຖ່າຍຮູບ. (ອ່ານຄຳເພງ 97:11) ຫໍສັງເກດການ ປີ 1925 ໄດ້ລົງບົດຄວາມສຳຄັນເລື່ອງ “ການກຳເນີດຊົນຊາດໜຶ່ງ” ບົດຄວາມນັ້ນໃຫ້ຫຼັກຖານທີ່ໜ້າເຊື່ອຖືຈາກພະຄຳພີວ່າລາຊະອານາຈັກເມຊີຖືກສ້າງຕັ້ງໃນປີ 1914 ແລະສະແດງໃຫ້ເຫັນວ່າຜູ້ຍິງໃນພາບນິມິດທີ່ກຳລັງເກີດລູກໃນສະຫວັນຕາມຄຳພະຍາກອນໃນຄຳປາກົດບົດ 12 ໄດ້ເກີດຂຶ້ນແທ້. b ບົດຄວາມນັ້ນບອກອີກວ່າ ການຂົ່ມເຫງແລະບັນຫາທີ່ເກີດກັບປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າໃນໄລຍະສົງຄາມໂລກເປັນສັນຍານທີ່ເຫັນໄດ້ຢ່າງຊັດເຈນວ່າຊາຕານຖືກຖິ້ມລົງມາຈາກສະຫວັນ ແລະມັນ “ມີຄວາມຄຽດຮ້າຍນັກ ເພາະຮູ້ຈັກວ່າເວລາແຫ່ງຕົນຍັງແຕ່ໜ້ອຍດຽວ.”—ຄຳປ. 12:12
8, 9. (ກ) ມີການເນັ້ນວ່າລາຊະ ອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າສຳຄັນຫຼາຍຂະໜາດໃດ? (ຂ) ມີຄຳຖາມອັນໃດທີ່ເຮົາຈະຊອກຫາຄຳຕອບນຳກັນ?
8 ລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າສຳຄັນຫຼາຍຂະໜາດໃດ? ໃນປີ 1928 ຫໍສັງເກດການ ເລີ່ມເນັ້ນວ່າລາຊະອານາຈັກສຳຄັນຫຼາຍກວ່າຄວາມລອດທີ່ແຕ່ລະຄົນຈະໄດ້ຮັບໂດຍທາງຄ່າໄຖ່ຂອງພະເຍຊູ. ແທ້ໆແລ້ວ ໂດຍທາງລາຊະອານາຈັກເມຊີນີ້ ພະເຈົ້າຈະເຮັດໃຫ້ຊື່ຂອງພະອົງເປັນທີ່ນັບຖືອັນບໍລິສຸດ ພິສູດວ່າພະອົງເປັນຜູ້ດຽວທີ່ມີສິດທິໃນການປົກຄອງແລະເຮັດໃຫ້ສິ່ງທີ່ພະອົງຕັ້ງໃຈໄວ້ເພື່ອມະນຸດເກີດຂຶ້ນຈິງທຸກຢ່າງ.
9 ໃຜຈະຮ່ວມປົກຄອງກັບພະຄລິດໃນລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ? ໃຜຈະເປັນປະຊາຊົນທີ່ຢູ່ເທິງໂລກ? ແລະມີວຽກຫຍັງແດ່ທີ່ຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດຕ້ອງເຮັດ?
ເນັ້ນເກັບກ່ຽວກຸ່ມຜູ້ຖືກເຈີມເປັນຫຼັກ
10. ປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າເຂົ້າໃຈອັນໃດມາດົນແລ້ວກ່ຽວກັບຊົນ 144.000 ຄົນ?
10 ຫຼາຍສິບປີກ່ອນທີ່ຈະເຖິງປີ 1914 ຄລິດສະຕຽນແທ້ເຂົ້າໃຈຢູ່ແລ້ວວ່າຜູ້ຕິດຕາມທີ່ສັດຊື່ຈຳນວນ 144.000 ຄົນຈະຮ່ວມປົກຄອງກັບພະຄລິດໃນສະຫວັນ. c ນັກສຶກສາຄຳພີໄບເບິນເຂົ້າໃຈວ່ານີ້ເປັນຈຳນວນຕາມຕົວອັກສອນແທ້ໆແລະການລວບລວມຜູ້ຖືກເຈີມກຸ່ມນີ້ໄດ້ເລີ່ມຂຶ້ນຕັ້ງແຕ່ສະໄໝສະຕະວັດທຳອິດແລ້ວ.
11. ສະມາຊິກແຫ່ງເຈົ້າສາວຂອງພະຄລິດເຂົ້າໃຈຫຼາຍຂຶ້ນແນວໃດກ່ຽວກັບວຽກມອບໝາຍຂອງເຂົາເຈົ້າທີ່ຢູ່ເທິງໂລກ?
11 ຖ້າຢ່າງນັ້ນ ຄົນທີ່ມີຄວາມຫວັງຈະໄດ້ເປັນສະມາຊິກແຫ່ງເຈົ້າສາວຂອງພະຄລິດໄດ້ຮັບມອບໝາຍໃຫ້ເຮັດວຽກອັນໃດຕອນທີ່ຍັງຢູ່ເທິງໂລກ? ເຂົາເຈົ້າເຫັນວ່າພະເຍຊູເນັ້ນເລື່ອງວຽກປະກາດແລະເຊື່ອມໂຍງວຽກນີ້ເຂົ້າກັບລະດູກ່ຽວ. (ມັດ. 9:37; ໂຢ. 4:35) ຈາກບົດທີ 2 ເຮົາຮູ້ວ່າມີໄລຍະໜຶ່ງທີ່ເຂົາເຈົ້າຄິດວ່າລະດູກ່ຽວຈະຍາວນານເຖິງ 40 ປີ ແລະຈະເຖິງຈຸດສຸດຍອດເມື່ອຜູ້ຖືກເຈີມຖືກລວບລວມໄປສະຫວັນ. ແຕ່ເມື່ອເວລາຜ່ານໄປ 40 ປີແລ້ວ ວຽກກ່ຽວນັ້ນກໍຍັງບໍ່ທັນແລ້ວ ເຂົາເຈົ້າຈຶ່ງຕ້ອງການຄຳອະທິບາຍທີ່ຊັດເຈນຂຶ້ນ. ຕອນນີ້ເຮົາຮູ້ວ່າລະດູກ່ຽວເຊິ່ງເປັນລະດູຂອງການແຍກເຂົ້າເມັດດີອອກຈາກເຂົ້ານົກ ຫຼືການແຍກຄລິດສະຕຽນຜູ້ຖືກເຈີມທີ່ສັດຊື່ອອກຈາກຄລິດສະຕຽນປອມໄດ້ເລີ່ມຂຶ້ນໃນປີ 1914. ເຖິງເວລາແລ້ວທີ່ຕ້ອງເນັ້ນວຽກເກັບກ່ຽວຫຼືການລວບລວມຜູ້ທີ່ຈະໄປສະຫວັນເຊິ່ງຍັງເຫຼືອຢູ່ເທິງໂລກ!
ລະດູກ່ຽວເລີ່ມໃນປີ 1914 (ເບິ່ງຂໍ້ 11)
12, 13. ຕົວຢ່າງປຽບທຽບຂອງພະເຍຊູເລື່ອງຍິງບໍລິສຸດສິບຄົນແລະເລື່ອງເງິນຫຼຽນເກີດຂຶ້ນແທ້ໃນສະໄໝສຸດທ້າຍແນວໃດ?
12 ຕັ້ງແຕ່ປີ 1919 ເປັນຕົ້ນມາ ພະຄລິດໄດ້ຊີ້ນຳທາດສັດຊື່ແລະສຸຂຸມໃຫ້ເນັ້ນເລື່ອງວຽກປະກາດ ເຊິ່ງເພິ່ນໄດ້ສັ່ງໃຫ້ລູກສິດເຮັດຕັ້ງແຕ່ສະໄໝສະຕະວັດທຳອິດ. (ມັດ. 28:19, 20) ພະເຍຊູບອກອີກວ່າຜູ້ຖືກເຈີມຕ້ອງມີຄຸນສົມບັດຫຍັງແດ່ເພື່ອຈະເຮັດວຽກປະກາດໃຫ້ສຳເລັດ. ໃນຕົວຢ່າງປຽບທຽບເລື່ອງຍິງບໍລິສຸດສິບຄົນ ພະເຍຊູສະແດງໃຫ້ເຫັນວ່າຜູ້ຖືກເຈີມຫຼືຊົນ 144.000 ຄົນຕ້ອງເຝົ້າລະວັງແລະຕື່ນຕົວໃນການຮັບໃຊ້ພະເຈົ້າຢູ່ສະເໝີ ເພື່ອຈະໄປເຖິງເປົ້າໝາຍສູງສຸດເຊິ່ງກໍຄືການໄດ້ເປັນ “ເຈົ້າສາວ” ຂອງພະຄລິດໃນງານແຕ່ງດອງທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ເທິງສະຫວັນ. (ຄຳປ. 21:2) ຫຼັງຈາກນັ້ນ ພະເຍຊູໃຊ້ຕົວຢ່າງເລື່ອງເງິນຫຼຽນເພື່ອສອນວ່າ ຜູ້ຮັບໃຊ້ທີ່ຖືກເຈີມຕ້ອງດຸໝັ່ນໃນການປະກາດເຊິ່ງເປັນວຽກທີ່ເພິ່ນມອບໝາຍໃຫ້ເຂົາເຈົ້າເຮັດ.—ມັດ. 25:1-30
13 ຕະຫຼອດ 100 ປີທີ່ຜ່ານມາ ຜູ້ຖືກເຈີມໄດ້ພິສູດວ່າເຂົ້າເຈົ້າເຝົ້າລະວັງແລະດຸໝັ່ນໃນການປະກາດຢູ່ສະເໝີ ເຂົາເຈົ້າຈະໄດ້ຮັບລາງວັນຢ່າງແນ່ນອນ! ແຕ່ວຽກເກັບກ່ຽວທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ມີແຕ່ການລວບລວມຊົນ 144,000 ຄົນທີ່ຈະຮ່ວມປົກຄອງກັບພະຄລິດໃຫ້ໄດ້ຄົບຕາມຈຳນວນເທົ່ານັ້ນບໍ?
ລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າລວບລວມປະຊາຊົນທີ່ຈະຢູ່ເທິງໂລກ!
14, 15. ຈາກປຶ້ມຄວາມເລິກລັບສຳເລັດແລ້ວ ໃຜຄືຄົນ 4 ກຸ່ມທີ່ມີຄວາມຫວັງຕ່າງກັນ?
14 ຊາຍຍິງທີ່ສັດຊື່ເຫຼົ່ານັ້ນຢາກຮູ້ມາດົນແລ້ວວ່າ: “ຊົນຝູງໃຫຍ່, ລ.ມ.” (“ຄົນຈຳນວນຫຼາຍ,” ສະບັບຄິງເຈມ) ທີ່ກ່າວໃນຄຳປາກົດ 7:9-14 ໝາຍເຖິງໃຜ. ດັ່ງນັ້ນຈຶ່ງບໍ່ແມ່ນເລື່ອງແປກທີ່ເຂົາເຈົ້າເຄີຍເຂົ້າໃຈຜິດກ່ຽວກັບເລື່ອງນີ້ກ່ອນທີ່ພະຄລິດຈະເປີດເຜີຍວ່າຄົນກຸ່ມໃຫຍ່ນີ້ແມ່ນໃຜ ແຕ່ເມື່ອເຖິງເວລາທີ່ເພິ່ນເປີດເຜີຍຄວາມຈິງ ເຮົາກໍຮູ້ສຶກວ່າເລື່ອງນີ້ເຂົ້າໃຈງ່າຍ ຈະແຈ້ງ ແລະຮັກຄວາມຈິງຫຼາຍຂຶ້ນ.
15 ໃນປີ 1917 ປຶ້ມຄວາມເລິກລັບສຳເລັດແລ້ວ (ພາສາອັງກິດ) ຢືນຢັນວ່າມີ “ຄວາມລອດທາງພາກສະຫວັນ 2 ແບບ ແລະມີຄວາມລອດເທິງໂລກ 2 ແບບ” ແລ້ວໃຜຄືຄົນ 4 ກຸ່ມທີ່ມີຄວາມຫວັງຕ່າງກັນ? ກຸ່ມທີ 1 ແມ່ນຊົນ 144.000 ຄົນທີ່ຈະຮ່ວມປົກຄອງກັບພະຄລິດ ແລະກຸ່ມທີ 2 ແມ່ນຊົນຝູງໃຫຍ່. ໃນສະໄໝນັ້ນເຂົ້າໃຈວ່າຄົນກຸ່ມນີ້ແມ່ນຄລິດສະຕຽນເຊິ່ງເປັນສະມາຊິກຂອງຄລິດສາສະໜາຈັກ ເຂົາເຈົ້າມີຄວາມເຊື່ອໃນລະດັບໜຶ່ງແຕ່ບໍ່ພຽງພໍທີ່ຈະປະຖິ້ມສາສະໜາປອມ ດັ່ງນັ້ນ ເຂົາເຈົ້າຈະໄປສະຫວັນຄືກັນແຕ່ໄດ້ຕຳແໜ່ງຕ່ຳກວ່າຄົນກຸ່ມທຳອິດ. ສ່ວນກຸ່ມທີ 3 ແລະກຸ່ມທີ 4 ແມ່ນຄົນທີ່ມີຄວາມຫວັງຈະຢູ່ເທິງໂລກ. ແຕ່ກຸ່ມທີ 3 ແມ່ນຜູ້ຮັບໃຊ້ທີ່ສັດຊື່ໃນສະໄໝບູຮານເຊັ່ນ: ອັບລາຫາມ ໂມເຊ ແລະຄົນອື່ນໆ. ຄົນກຸ່ມທີ 3 ນີ້ຈະໄດ້ປົກຄອງຄົນກຸ່ມທີ 4 ເຊິ່ງກໍຄືມະນຸດທັງໝົດເທິງໂລກ.
16. ໃນປີ 1923 ແລະປີ 1932 ເລີ່ມມີຄວາມເຂົ້າໃຈແຈ້ງຂຶ້ນໃນເລື່ອງໃດ?
16 ພະລັງບໍລິສຸດຊີ້ນຳລູກສິດຂອງພະຄລິດໃຫ້ມີຄວາມເຂົ້າໃຈແບບທີ່ເຮົາມີໃນທຸກມື້ນີ້ແນວໃດ? ພະລັງບໍລິສຸດຊ່ວຍເຂົາເຈົ້າໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຈິງຊັດເຈນຂຶ້ນເລື້ອຍໆ. ໃນປີ 1923 ຫໍສັງເກດການ ເລີ່ມເນັ້ນເຖິງຄົນກຸ່ມໜຶ່ງທີ່ບໍ່ເຄີຍຄິດຢາກໄປສະຫວັນ ເຊິ່ງຈະຢູ່ເທິງໂລກພາຍໃຕ້ການປົກຄອງຂອງພະຄລິດ. ໃນປີ 1932 ຫໍສັງເກດການ ເວົ້າເຖິງໂຢນາດາບທີ່ຕິດຕາມເຢຫຶເຊິ່ງເປັນກະສັດຊາດອິດສະລາແອນທີ່ພະເຈົ້າແຕ່ງຕັ້ງ ແລະສະໜັບສະໜູນເຢຫຶໃນການສູ້ຮົບເພື່ອທຳລາຍສາສະໜາປອມ. (2 ກະ. 10:15-17) ບົດຄວາມນັ້ນບອກວ່າ ໃນທຸກມື້ນີ້ມີຄົນກຸ່ມໜຶ່ງທີ່ເປັນຄືກັບໂຢນາດາບ ແລະຍັງບອກອີກວ່າພະເຢໂຫວາຈະຊ່ວຍຄົນກຸ່ມນີ້ໃຫ້ລອດ “ຜ່ານອະລະມະເຄໂດນ” ແລະໃຫ້ເຂົາເຈົ້າຢູ່ເທິງໂລກ.
17. (ກ) ໃນປີ 1935 ແສງຂອງຄວາມຈິງທີ່ແຈ້ງວາບຂຶ້ນມາອີກຄັ້ງໜຶ່ງໄດ້ຊ່ວຍໃຫ້ເຂົ້າໃຈເລື່ອງຫຍັງ? (ຂ) ຄລິດສະຕຽນທີ່ສັດຊື່ຮູ້ສຶກແນວໃດເມື່ອມີຄວາມເຂົ້າໃຈໃໝ່ເລື່ອງຊົນຝູງໃຫຍ່? (ເບິ່ງຂອບ “ ສຽງຖອນຫາຍໃຈດ້ວຍຄວາມໂລ່ງໃຈ”)
17 ໃນປີ 1935 ທີ່ການປະຊຸມໃຫຍ່ເຊິ່ງຈັດຂຶ້ນໃນເມືອງວໍຊິງຕັນ ດີ.ຊີ. ແສງຂອງຄວາມຈິງກໍແຈ້ງວາບຂຶ້ນມາອີກຄັ້ງໜຶ່ງ ການປະຊຸມນັ້ນລະບຸວ່າຊົນຝູງໃຫຍ່ຄືຄົນທີ່ມີຄວາມຫວັງຈະຢູ່ເທິງແຜ່ນດິນໂລກ ເຂົາເຈົ້າເປັນເໝືອນແກະໃນຕົວຢ່າງປຽບທຽບຂອງພະເຍຊູເລື່ອງແກະກັບແບ້. (ມັດ. 25:33-40) ຊົນຝູງໃຫຍ່ຈະເປັນສ່ວນຂອງ “ແກະອື່ນ” ພະເຍຊູບອກວ່າເພິ່ນຈະ “ຕ້ອງພາແກະເຫຼົ່ານັ້ນມາຄືກັນ, ທ.ປ.” (ໂຢ. 10:16) ເມື່ອເຈ. ເອັບຟ. ຣັດເທີຝອດເຊິ່ງເປັນຜູ້ບັນລະຍາຍເວົ້າວ່າ: “ທຸກຄົນທີ່ມີຄວາມຫວັງຈະຮັບຊີວິດຕະຫຼອດໄປເທິງໂລກ ຂໍໃຫ້ຢືນຂຶ້ນ” ຜູ້ຟັງຫຼາຍກວ່າເຄິ່ງໜຶ່ງລຸກຂຶ້ນຢືນ! ແລ້ວພີ່ນ້ອງຣັດເທີຝອດກໍປະກາດວ່າ: “ນີ້ແຫຼະຄືຊົນຝູງໃຫຍ່!” ຫຼາຍຄົນຊາບຊຶ້ງໃຈຫຼາຍ ເພາະໃນທີ່ສຸດເຂົາເຈົ້າກໍເຂົ້າໃຈແລ້ວວ່າຕົວເອງມີຄວາມຫວັງອັນໃດໃນອະນາຄົດ.
18. ຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດພະຍາຍາມເຮັດຫຍັງ? ແລະຜົນເປັນແນວໃດ?
18 ຕັ້ງແຕ່ນັ້ນມາ ພະຄລິດໄດ້ຊີ້ນຳປະຊາຊົນຂອງເພິ່ນໃຫ້ພະຍາຍາມລວບລວມຄົນທີ່ອາດຈະເຂົ້າມາເປັນສະມາຊິກຂອງຊົນຝູງໃຫຍ່ ເຊິ່ງເປັນຄົນທີ່ຈະລອດຊີວິດຜ່ານຄວາມທຸກລຳບາກຄັ້ງໃຫຍ່ຢ່າງປອດໄພ. ໃນໄລຍະທຳອິດ ຄົນທີ່ຖືກລວບລວມຍັງມີຈຳນວນບໍ່ຫຼາຍ. ມີເທື່ອໜຶ່ງພີ່ນ້ອງຣັດເທີຝອດເຖິງກັບເວົ້າວ່າ: “ເບິ່ງຄືວ່າ ‘ຊົນຝູງໃຫຍ່’ ຈະບໍ່ໃຫຍ່ເທົ່າທີ່ຄິດໄວ້” ແຕ່ຕອນນີ້ເຮົາຮູ້ແລ້ວວ່າພະເຢໂຫວາໄດ້ອວຍພອນວຽກນັ້ນຫຼາຍສ່ຳໃດ! ພາຍໃຕ້ການຊີ້ນຳຂອງພະເຍຊູແລະພະລັງບໍລິສຸດ ທັງຜູ້ຖືກເຈີມແລະໝູ່ຂອງເຂົາເຈົ້າທີ່ເປັນ “ແກະອື່ນ” ໄດ້ຮັບໃຊ້ຮ່ວມກັນເປັນ ‘ຝູງດຽວ’ ແລະມີ ‘ຜູ້ລ້ຽງຜູ້ດຽວ’ ຕາມທີ່ພະເຍຊູບອກໄວ້ລ່ວງໜ້າ.
ພີ່ນ້ອງຣັດເທີຝອດນຶກບໍ່ເຖິງວ່າຊົນຝູງໃຫຍ່ຈະມີຫຼາຍຂະໜາດໃດ (ຈາກຊ້າຍໄປຂວາ: ນາທານ ເອັດຈ. ນໍ, ໂຈເຊບ ເອັບຟ. ຣັດເທີຝອດ, ແລະເຮເດນ ຊີ. ຄັບວິງຕັນ)
19. ເຮົາຈະເຮັດໃຫ້ຊົນຝູງໃຫຍ່ມີຈຳນວນເພີ່ມຂຶ້ນໄດ້ແນວໃດ?
19 ປະຊາຊົນທີ່ສັດຊື່ສ່ວນຫຼາຍຈະມີຊີວິດຢູ່ຕະຫຼອດໄປເທິງໂລກທີ່ເປັນອຸທິຍານທີ່ມີພະຄລິດແລະຊົນ 144.000 ຄົນເປັນຜູ້ປົກຄອງ. ການຄິດຕຶກຕອງວິທີທີ່ພະຄລິດໃຊ້ພະລັງບໍລິສຸດຊີ້ນຳປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າໃຫ້ເຂົ້າໃຈເລື່ອງຄວາມຫວັງຕາມທີ່ຄຳພີໄບເບິນບອກໄວ້ເຮັດໃຫ້ເຈົ້າມີຄວາມສຸກແມ່ນບໍ? ແລະການບອກຄວາມຫວັງເລື່ອງນີ້ກັບຄົນອື່ນໆກໍເປັນສິດທິພິເສດແທ້ໆ! ຂໍໃຫ້ເຮົາເຮັດສຸດຄວາມສາມາດເພື່ອເຮັດໃຫ້ຊົນຝູງໃຫຍ່ມີຈຳນວນເພີ່ມຂຶ້ນເລື້ອຍໆ ແລະເຮັດໃຫ້ສຽງຮ້ອງສັນລະເສີນຊື່ຂອງພະເຢໂຫວາດັງຂຶ້ນໄປອີກ!—ອ່ານລືກາ 10:2
ຊົນຝູງໃຫຍ່ເພີ່ມຈຳນວນຫຼາຍຂຶ້ນເລື້ອຍໆ
ຂໍ້ຮຽກຮ້ອງເລື່ອງຄວາມພັກດີຕໍ່ລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ
20. ອົງການຂອງຊາຕານປະກອບມີຫຍັງແດ່ ແລະຄລິດສະຕຽນທີ່ພັກດີຕ້ອງເຮັດຫຍັງ?
20 ໃນຂະນະທີ່ປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າຮຽນຮູ້ເລື່ອງລາຊະອານາຈັກຂອງພະອົງຫຼາຍຂຶ້ນເລື້ອຍໆ ເຂົາເຈົ້າຕ້ອງເຂົ້າໃຈຢ່າງເຕັມທີວ່າການເປັນຄົນພັກດີຕໍ່ລາຊະອານາຈັກໃນສະຫວັນໝາຍເຖິງອັນໃດແທ້ໆ. ຫໍສັງເກດການ ປີ 1922 ເວົ້າເຖິງເລື່ອງນີ້ວ່າ: ຕອນນີ້ມີ 2 ອົງການທີ່ດຳເນີນງານຢູ່ຄື ອົງການຂອງພະເຢໂຫວາແລະອົງການຂອງຊາຕານ ສ່ວນທີ່ເປັນອົງການຂອງຊາຕານປະກອບດ້ວຍການຄ້າ ສາສະໜາ ແລະການເມືອງ. ຄົນທີ່ພັກດີຕໍ່ລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າຕ້ອງບໍ່ລະເມີດຫຼັກການຂອງພະອົງແລະບໍ່ມີສ່ວນກ່ຽວຂ້ອງແບບຜິດໆກັບອົງການຂອງຊາຕານ. (2 ໂກ. 6:17) ນີ້ໝາຍຄວາມວ່າແນວໃດ?
21. (ກ) ທາດສັດຊື່ເຕືອນປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າກ່ຽວກັບວົງການທຸລະກິດແນວໃດ? (ຂ) ຫໍສັງເກດການ ປີ 1963 ບອກຫຍັງເຮົາກ່ຽວກັບ “ບາບີໂລນໃຫຍ່”?
21 ເຮົາໄດ້ຮັບຄວາມຈິງຜ່ານທາງທາດສັດຊື່ແລະສຸຂຸມທີ່ເປີດໂປງການທຸຈະລິດໃນວົງການທຸລະກິດຕ່າງໆມາຕະຫຼອດ ແລະເຕືອນປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າບໍ່ໃຫ້ຍອມແພ້ຕໍ່ການນິຍົມວັດຖຸທີ່ມີຢູ່ຢ່າງແຜ່ຫຼາຍ. (ມັດ. 6:24) ສິ່ງພິມຂອງເຮົາຍັງໄດ້ເປີດໂປງວົງການສາສະໜາເຊິ່ງເປັນສ່ວນໜຶ່ງຂອງອົງການຊາຕານນຳ. ໃນປີ 1963 ຫໍສັງເກດການ ສະແດງໃຫ້ເຫັນຢ່າງຊັດເຈນວ່າ: “ບາບີໂລນໃຫຍ່” ບໍ່ໄດ້ໝາຍເຖິງຄລິດສາສະໜາຈັກເທົ່ານັ້ນ ແຕ່ໝາຍເຖິງສາສະໜາປອມທັງໝົດໃນໂລກ. ດັ່ງນັ້ນ ປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າໃນທຸກປະເທດ ທຸກວັດທະນະທຳໄດ້ຮັບການຊ່ວຍເຫຼືອໃຫ້ “ອອກມາຈາກເມືອງນີ້” ເຂົາເຈົ້າໄດ້ຊຳຮະຕົວໃຫ້ສະອາດໂດຍບໍ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບກິດຈະກຳທຸກຢ່າງຂອງສາສະໜາປອມ ເມື່ອຮອດບົດທີ 10 ເຮົາຈະໄດ້ຮຽນຮູ້ເລື່ອງນີ້ຫຼາຍຂຶ້ນ.—ຄຳປ. 18:2, 4
22. ໃນໄລຍະສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 1 ປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າເຂົ້າໃຈຄຳແນະນຳໃນໂລມ 13:1 ແນວໃດ?
22 ແລ້ວການເມືອງທີ່ເປັນອີກສ່ວນໜຶ່ງໃນອົງການຂອງຊາຕານເດ? ຄລິດສະຕຽນແທ້ຄວນເຂົ້າຮ່ວມໃນສົງຄາມຫຼືຄວາມຂັດແຍ່ງລະຫວ່າງປະເທດບໍ? ໃນໄລຍະສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 1 ນັກສຶກສາຄຳພີໄບເບິນສ່ວນໃຫຍ່ເຂົ້າໃຈວ່າຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດບໍ່ຄວນມີສ່ວນຮ່ວມໃນການຂ້າຄົນ. (ມັດ. 26:52) ແຕ່ກໍມີຫຼາຍຄົນຄິດວ່າຄຳແນະນຳໃນໂລມ 13:1 ທີ່ບອກໃຫ້ເຊື່ອຟັງ “ຜູ້ມີອຳນາດ” ໝາຍເຖິງເຂົາເຈົ້າຄວນເຂົ້າຮ່ວມໃນກອງທັບ ໃສ່ຊຸດທະຫານ ແລະຖືອາວຸດ ແຕ່ຖ້າຖືກສັ່ງໃຫ້ຂ້າຜູ້ໃດເຂົາເຈົ້າຄວນຍິງປືນຂຶ້ນຟ້າແທນ.
23, 24. ໃນໄລຍະສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 2 ເຮົາເຂົ້າໃຈໂລມ 13:1 ແນວໃດ? ແລະພະຄລິດຊີ້ນຳລູກສິດຂອງເພິ່ນໃຫ້ມີຄວາມເຂົ້າໃຈທີ່ຖືກຕ້ອງຫຼາຍຂຶ້ນໃນເລື່ອງໃດ?
23 ຕອນສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 2 ເລີ່ມຂຶ້ນໃນປີ 1939 ຫໍສັງເກດການ ກໍໄດ້ລົງບົດຄວາມທີ່ອະທິບາຍເລື່ອງຄວາມເປັນກາງຢ່າງລະອຽດ ແລະບອກຢ່າງຊັດເຈນວ່າຄລິດສະຕຽນຕ້ອງບໍ່ມີສ່ວນຮ່ວມໃນສົງຄາມແລະຄວາມຂັດແຍ່ງລະຫວ່າງປະເທດຕ່າງໆໃນໂລກຂອງຊາຕານ. ນີ້ເປັນຄຳແນະນຳທີ່ເໝາະກັບເວລາແທ້ໆ ຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດໄດ້ຮັບການປົກປ້ອງໃຫ້ພົ້ນຈາກຄວາມຜິດເລື່ອງການຂ້າຄົນລະຫວ່າງທີ່ຊາດຕ່າງໆກຳລັງສູ້ຮົບກັນຢ່າງໜ້າກົວໜ້າຢ້ານ. ແນວໃດກໍຕາມ ຕັ້ງແຕ່ປີ 1929 ປຶ້ມຂອງເຮົາຍັງອະທິບາຍອີກວ່າຜູ້ມີອຳນາດຕາມທີ່ບອກໃນໂລມ 13:1 ບໍ່ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງຂອງໂລກນີ້ ແຕ່ໝາຍເຖິງພະເຢໂຫວາແລະພະເຍຊູ. ນີ້ສະແດງວ່າຕອນນັ້ນຄວາມເຂົ້າໃຈຂອງເຮົາຍັງບໍ່ຖືກຕ້ອງ.
24 ພະລັງບໍລິສຸດໄດ້ຊີ້ນຳຜູ້ທີ່ຕິດຕາມພະຄລິດໃຫ້ເຂົ້າໃຈເລື່ອງນີ້ໃນປີ 1962 ເມື່ອຫໍສັງເກດການ 15 ພະຈິກ ແລະ 1 ທັນວາ ໄດ້ລົງບົດຄວາມສຳຄັນຫຼາຍເລື່ອງທີ່ເວົ້າເຖິງໂລມ 13:1-7. ໃນທີ່ສຸດປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້າກໍເຂົ້າໃຈຫຼັກການເລື່ອງການຍອມຢູ່ໃຕ້ອຳນາດເຊິ່ງເປັນຄຳສອນທີ່ມີຊື່ສຽງຂອງພະເຍຊູທີ່ວ່າ: “ສິ່ງຂອງກະສັດເຊຊາຈົ່ງສົ່ງໃຫ້ຄືນແກ່ກະສັດເຊຊາ.” (ລືກາ 20:25) ຕອນນີ້ຄລິດສະຕຽນແທ້ເຂົ້າໃຈແລ້ວວ່າຜູ້ມີອຳນາດຄື ຜູ້ທີ່ມີຕຳແໜ່ງປົກຄອງຂອງໂລກນີ້ ແລະຄລິດສະຕຽນຕ້ອງເຊື່ອຟັງຄຳສັ່ງຂອງເຂົາເຈົ້າ ແຕ່ການຍອມຢູ່ໃຕ້ອຳນາດນັ້ນກໍມີຂອບເຂດເຊັ່ນ: ເມື່ອຜູ້ມີອຳນາດປົກຄອງສັ່ງເຮົາບໍ່ໃຫ້ເຊື່ອຟັງພະເຢໂຫວາພະເຈົ້າ ເຮົາຈະຕອບເຂົາເຈົ້າຄືກັບທີ່ອັກຄະສາວົກຕອບພວກຜູ້ມີອຳນາດໃນອະດີດວ່າ: “ພວກຂ້າພະເຈົ້າຈຳຕ້ອງຟັງພະເຈົ້າຫຼາຍກວ່າຟັງມະນຸດ.” (ກິດ. 5:29) ໃນບົດທີ 13 ແລະ 14 ເຮົາຈະໄດ້ຮຽນຮູ້ຫຼາຍຂຶ້ນວ່າປະຊາຊົນຂອງພະເຈົ້ານຳເອົາຫຼັກການເລື່ອງຄວາມເປັນກາງມາໃຊ້ໃນຊີວິດແນວໃດ.
ເຮົາຮູ້ສຶກເປັນກຽດແທ້ໆທີ່ໄດ້ບອກຄົນອື່ນກ່ຽວກັບຄວາມຫວັງເລື່ອງຊີວິດຕະຫຼອດໄປທີ່ມີຢູ່ໃນຄຳພີໄບເບິນ!
25. ເປັນຫຍັງເຈົ້າຮູ້ສຶກຂອບໃຈທີ່ພະລັງບໍລິສຸດຊ່ວຍຊີ້ນຳໃຫ້ເຂົ້າໃຈເລື່ອງລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າ?
25 ຂໍໃຫ້ຄິດເຖິງເລື່ອງຕ່າງໆກ່ຽວກັບລາຊະອານາຈັກທີ່ຜູ້ຕິດຕາມພະຄລິດໄດ້ຮຽນຮູ້ຕະຫຼອດ 100 ປີທີ່ຜ່ານມາ. ເຮົາໄດ້ຮຽນຮູ້ວ່າລາຊະອານາຈັກນີ້ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນສະຫວັນເມື່ອໃດແລະເລື່ອງນີ້ສຳຄັນແນວໃດ. ເຮົາເຂົ້າໃຈຊັດເຈນວ່າມີຄວາມຫວັງ 2 ແບບສຳລັບປະຊາຊົນທີ່ສັດຊື່ຄື: ຄວາມຫວັງທີ່ຈະໄດ້ຂຶ້ນສະຫວັນແລະຄວາມຫວັງທີ່ຈະໄດ້ຢູ່ເທິງໂລກ. ແລະຍັງຮູ້ອີກວ່າເຮົາຕ້ອງເຮັດແນວໃດເພື່ອຈະສະແດງຄວາມພັກດີຕໍ່ລາຊະອານາຈັກຂອງພະເຈົ້າໃນຂະນະທີ່ເຊື່ອຟັງຜູ້ມີອຳນາດປົກຄອງໃນໂລກນີ້. ຂໍໃຫ້ຖາມຕົວເອງວ່າ: ‘ຖ້າພະເຍຊູຄລິດບໍ່ໄດ້ຊີ້ນຳທາດສັດຊື່ທີ່ຢູ່ເທິງໂລກໃຫ້ເຂົ້າໃຈຄວາມຈິງທັງໝົດນີ້ແລະສອນຄົນອື່ນໆ ຂ້ອຍຈະມີໂອກາດໄດ້ຮູ້ຄວາມຈິງບໍ?’ ເຮົາຮູ້ສຶກຂອບໃຈແທ້ໆທີ່ມີພະຄລິດແລະພະລັງບໍລິສຸດຊີ້ນຳ!
a ຕາມປຶ້ມອ້າງອີງເຫຼັ້ມໜຶ່ງ ຄຳພາສາເກັຣກທີ່ໃຊ້ແປວ່າ: “ຊ່ວຍ” ຫຼື “ຊີ້ນຳ” ໃນຂໍ້ນັ້ນໝາຍເຖິງ “ຊີ້ໃຫ້ເຫັນທາງ.”
b ກ່ອນໜ້ານັ້ນມີຄວາມເຊື່ອວ່າ ນິມິດນີ້ຊີ້ເຖິງສົງຄາມລະຫວ່າງສາສະໜານອກຮີດໃນຈັກກະວັດໂລມກັບຄລິດຕະຈັກໂລມັນກາໂຕລິກ.
c ຫໍສັງເກດການ ມິຖຸນາ 1880 ບອກວ່າຊົນ 144.000 ຄົນກໍຄືຊາວຢິວໂດຍກຳເນີດທີ່ປ່ຽນມາເປັນຄລິດສະຕຽນກ່ອນປີ 1914 ແຕ່ຕໍ່ມາໃນທ້າຍປີ 1880 ມີການພິມຄວາມເຂົ້າໃຈໃໝ່ເຊິ່ງໃກ້ຄຽງກັບຄວາມເຂົ້າໃຈທີ່ເຮົາມີຢູ່ໃນປັດຈຸບັນນີ້.
