• Ki lika mañi zetusanga Lipaki za Jehova kuziba haiba baswanela kueza mukiti omuñwi wa lizazi la pumulo kamba kutokwa?

• Kana Lipaki za Jehova balata mabasi abona niha basaezangi mikiti yemiñwi ya mazazi a pumulo?

• Kana Lipaki za Jehova bahanisanga batu babañwi kueza mikiti yemiñwi ya mazazi a pumulo?

 Lipaki za Jehova banyakisisanga zeibulela Bibele ka za mukiti omuñwi wa lizazi la pumulo kuli bazibe haiba baswanela kueza mukiti wo kamba kutokwa. Mikiti yemiñwi ya mazazi a pumulo yalwanisana ni likuka za mwa Bibele. Lipaki za Jehova habaezangi mikiti yecwalo. Kono haiba mikiti yemiñwi ya mazazi a pumulo hailwanisani ni likuka za mwa Bibele, mañi ni mañi yali Paki ya Jehova ulukuluhile kueza katulo ya ka butu ibile feela “[aba] ni lizwalo lelikenile fapilaa Mulimu ni batu.”—Likezo 24:16.

 Lipaki za Jehova baipuzanga lipuzo zelatelela kuli bazibe haiba baswanela kueza mukiti omuñwi wa lizazi la pumulo kamba kutokwa. a

•   Kana mukiti wa lizazi la pumulo wo, utomile fa tuto yesi ya ka Mañolo?

   Sikuka sa mwa Bibele: “‘Hamuzwe mwahalaa bona, mi muikauhanye ku bona,’ kubulela Jehova, ‘mi mutuhele kuswala nto yesilafezi.’”—2 Makorinte 6:15-17.

   Kuli baikauhanye ka kutala kwa lituto zekona kusilafaza bulapeli bwabona, ili lituto zelwanisana ni zeibulela Bibele, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti ya mazazi a pumulo yeama lika zelatelela.

   Mikiti ya mazazi a pumulo yetomile fa kulumela kamba kulapela milimu ya buhata. Jesu naabulezi kuli: “Ki Jehova Mulimu wahao yeulukela kulapela, mi ki yena feela anosi yeulukela kufa sebelezo yekenile.” (Mateu 4:10) Bakeñisa kuli Lipaki za Jehova bamamela taelo yeo, habaezangi mukiti wa Kirisimasi, kamba mukiti wa Isita kabakala kuli mikiti ya mazazi a pumulo ye iama kulapela milimu ya buhata kufita kulapela Jehova. Kuzwa fo, habaezangi mikiti ya mazazi a pumulo yelatelela.

  •  Mukiti wa Kwanzaa. Hatiso ya Encyclopedia of Black Studies ibulela kuli linzwi la Kwanzaa “lisimuluha fa pulelo ya Siswahili ya matunda ya kwanza, ili pulelo yetalusa ‘lico za mitamuno’ mi [taba ye] ibonisa kuli mukiti wa lizazi la pumulo wo usimuluha fa mikiti yapili ya kutulo yeñozwi mwa litaba zakale zeama Africa.” Nihaike kuli batu babañwi habaangi mukiti wa Kwanzaa sina mukiti wa bulapeli, hatiso ya Encyclopedia of African Religion ibapanya mukiti wo kwa mukiti oeziwanga mwa Africa ili mo lico za mitamuno “lifiwanga kwa milimu ni bo kukululu sina nzila ya kuitumela ku bona.” Hatiso yeo izwelapili kutalusa kuli: “Mukiti wa Kwanzaa oeziwanga mwa Africa ni America ni ona ueziwanga sina nzila ya kubonisa ka yona buitumelo ku bo kukululu kabakala limbuyoti zebafile batu zetahisize kuli baikole bupilo.”

  •  Mukiti wa Silimo Sesinca. Hatiso ya The World Book Encyclopedia italusa cwana ka za simuluho ya mukiti wo, ili: “Ka 46 B.C., mubusi wa Muroma yabizwa Julius Caesar naatomile lizazi la January 1 kuba lona lizazi la kuezanga mukiti wa Silimo Sesinca. Fa lizazi leo, Maroma nebalapelanga mulimu wabona yabizwa Janus.”

  •  Mukiti wa Buitumelo. Sina mukiti wa Kwanzaa, mukiti wa lizazi la pumulo wo usimuluha fa mikiti ya kutulo yeneeziwanga kwakale ka mulelo wa kukuteka milimu yeshutana-shutana. Hamulaho wa nako, “likeleke za Sikreste zakala kuezanga mikiti ya sizo ya kwakale yeo.”—A Great and Godly Adventure—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving.

   Mikiti ya mazazi a pumulo yetomile fa sabo ya lika zesiyo kamba kulumela ku mulimu wa matohonolo. Bibele ibulela kuli “babalukiseza mulimu wa Matohonolo tafule” ki “babañwi ba batu babafulalela Jehova.” (Isaya 65:11) Kabakaleo, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti yelatelela:

  •  Mukiti wa Silimo Sesinca ka Kuya ka Mupotoloho wa Kweli (Mukiti wa Silimo Sesinca wa kwa China kamba kwa Korea). “Ka nako yekueziwa mukiti wo, mabasi, balikani, ni bahabo baezanga mobakonela kaufela kukuteka milimu ni mioya, ilikuli babe ni matohonolo mwa silimo sesinca seo.” (Mooncakes and Hungry Ghosts—Festivals of China) Ka kuswana, mukiti wa Silimo Sesinca wa kwa Korea “ukopanyeleza kulapela bo kukululu, kuzwisa mioya yemaswe ni kulakaleza batu matohonolo mwa Silimo Sesinca, ni kunuha kuli bazibe lika zekaezahala mwa Silimo Sesinca seo.”—Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide.

   Mikiti ya mazazi a pumulo yetomile fa tuto ya kuli moyo haushwi. Bibele ibulela ka kuutwahala kuli moyo wakona kushwa. (Ezekiele 18:4) Kabakaleo, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti ya mazazi a pumulo yelatelela, ili mikiti yesusueza batu kulumela kuli moyo haushwi:

  •  Lizazi la Mioyo Kaufela (Lizazi la Bafu). Ka kuya ka hatiso ya New Catholic Encyclopedia, fa lizazi le “kuhupulwanga batu kaufela babasepahala babashwile. Mwahalaa lilimo za ma 500 C.E. kuisa 1500 C.E., batu babañata nebalumela kuli mioyo ya batu yeli mwa sibaka mokuyanga babashwile neifetuhanga kuba lilumba, maloi, kamba limbotwe, ni lika zeñwi cwalo mi fa lizazi le, neiiponahazanga kwa batu bane babafoselize hane basapila.”

  •  Mukiti wa Chuseok. Hatiso ya The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics ibonisa kuli mukiti wo uama “kufa mioyo ya babashwile lico ni waine.” Kufa limpo zeo kubonisa kuli batu “balumela kuli moyo uzwelangapili kupila mutu niha sashwile.”

   Mazazi a pumulo aswalisana ni tumelo ya mioya. Bibele ibulela kuli: “Yalaula, wa mabibo, yalaula za kwapili, muloi, yaposa babañwi liposo, yabuza mulauli kamba sinuhi, kamba yabuza babashwile . . . [wanyenyisa] ku Jehova.” (Deuteronoma 18:10-12) Kuli baambuke tumelo ya mioya ka kutala, yekopanyeleza kunuha ka linaleli (mufuta omuñwi wa bunuhi)—Lipaki za Jehova habaezangi mukiti wa Halloween kamba mikiti yemiñwi yecwalo.

   Mikiti yenelumelezwa mwa Mulao wa Mushe yenefelisizwe ka sitabelo sa Jesu. Bibele ibulela kuli: “Kreste ki yena mafelelezo a Mulao.” (Maroma 10:4) Bakreste basakona kuituta zeñata kwa likuka za mwa Mulao wa Mushe zenefilwe kwa Isilaele wa kwaikale. Nihakulicwalo, habaezangi mikiti yeneeziwanga ka nako yeo, sihulu mikiti yenebonisa za kutaha kwa Mesia, ili yo Bakreste balumela kuli utile kale. Bibele ibulela kuli: “Lika zeo ki muluti feela wa lika zesataha, kono mubili luli ki Kreste.” (Makolose 2:17) Bakeñisa kuli mulelo wa mikiti yeo utalelelizwe mi mwa mikiti yeo sekufumaneha lizo zeñwi zesi za ka Mañolo, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti yelatelela:

  •  Mukiti wa Hanukkah. Batu nebaezanga mukiti wo fa lizazi lene ikakuzwi sinca tempele ya Majuda mwa Jerusalema. Niteñi, Bibele ibulela kuli Jesu naabile Muprisita Yapahami wa “tende [kamba tempele] yetuna hahulu ni yepetehile hahulu yesika ezwa ka mazoho, fo kikuli, yesi ya pupo ye.” (Maheberu 9:11) Bakreste baziba kuli tempele ya kwa moya yeo neiyolile tempele ya luli ya mwa Jerusalema.

  •  Rosh Hashanah. Le ki lona lizazi lapili mwa silimo fa kalenda ya Majuda. Mwa linako za kwamulaho, nekuezwanga mukiti fa lizazi le wa kufa Mulimu linubu zende hahulu. (Numere 29:1-6) Nihakulicwalo, Jesu Kreste, ka kuba Mesia, “[naafelisize] matabelo ni linubu za limpo,” ili kutahisa kuli matabelo acwalo asike aba a butokwa ku Mulimu.—Daniele 9:26, 27.

•   Kana lizazi la pumulo leo litahisa kuli luswalisane hamoho ni ba bulapeli bobushutana-shutana kulapela Mulimu?

   Sikuka sa mwa Bibele: “Yalumela uswalisana cwañi ni yasalumeli? Mi tempele ya Mulimu inani tumelelano ifi ni milimu ya maswaniso?”—2 Makorinte 6:15-17.

   Nihaike kuli Lipaki za Jehova balika ka taata kupilisana ka kozo ni batu babayahile ni bona ni kukuteka tukelo ya mañi ni mañi ya kuiketela litaba za kulumela, habaezangi mikiti yetahisa kuli baswalisane ni ba bulapeli bobushutana-shutana kulapela Mulimu mwa linzila zelatelela.

   Mikiti ya kuhupula mutu yomuñwi wa bulapeli yatumile kamba yesusueza batu kuswalisana ni batu babañwi ba bulapeli bobushutana-shutana kulapela Mulimu. Mulimu hanaaetelezi sicaba sahae sa kwamulaho kwa naha yenca, ili mo macaba a mwateñi naali mwa bulapeli busili, naababulelezi kuli: “Musike mwaeza tumelelano ni bona kamba ni milimu yabona. . . . Haiba musebeleza milimu yabona, kaniti ikaba lilaba ku mina.” (Exoda 23:32, 33) Kabakaleo, Lipaki za Jehova habamamelangi mazazi a pumulo acwale ka.

  •  Lizazi la Kubakela Libi. Ka kuya ka mutende wa kwa Papua New Guinea obizwa The National, likwambuyu yomuñwi wa muuso naabulezi kuli batu babamamelanga lizazi le “balumela mwa lituto za butokwa za Sikreste.” Utalusa kuli lizazi le “litusa kuli batu mwa naha bapile ka likuka za Sikreste.”

   Mikiti yetomile fa lizo za bulapeli zesiyo mwa Bibele. Jesu naataluselize baeteleli ba bulapeli kuli: “Mufetuzi linzwi la Mulimu kuba lelisina tuso kabakala sizo samina.” Hape naabulezi kuli bulapeli bwabona nebusina tuso bakeñisa kuli “lituto [zene baluta neli] milao ya batu.” (Mateu 15:6, 9) Kacwalo, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti yemiñata ya bulapeli bakeñisa kuli babata kumamela temuso yeo.

  •  Mukiti wa Kutabela Kuli Mwalyanjo Maria Naangezwi Kwa lihalimu. Batu baezanga mukiti wo ka kulumela kuli mahe Jesu naangezwi kwa lihalimu inzaa nani mubili wa nama. Hatiso ya Religion and Society—Encyclopedia of Fundamentalism ibulela kuli: “Taba yene balumela batu yeo neisa zibahali kwa Bakreste bapili mi Bibele haiyemeli taba yeo.”

  •  Mukiti wa Meskel (kamba Maskal). Hatiso ya Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World ibulela kuli mukiti wa kwa Ethiopia wo ueziwanga ka mulelo wa kutabela “lizazi fone kufumanwi Sifapahano Tenyene (sona sifapahano fone akokotezwi Kreste), ka kutumbula mililo ni kubina inze bapotoloha mililo yeo.” Nihakulicwalo, Lipaki za Jehova habaitusisangi sifapahano mwa bulapeli bwabona.

•   Kana lizazi la pumulo leo lilumbeka mutu, kopano, kamba naha?

   Sikuka sa mwa Bibele: “Jehova sabulela ki se, uli: ‘Ukutilwe mutu yasepile batu, yaitinga fa maata a butu, ili yazwisa pilu yahae ku Jehova.’”—Jeremia 17:5.

   Nihaike kuli Lipaki za Jehova baitumelanga kwa batu babañwi mane nihaiba kubalapelela, habaezangi mikiti yelatelela:

   Lizazi la pumulo la kukuteka mubusi kamba mutu yomuñwi yatumile. Bibele ibulela kuli: “Mutuhele kusepa batu, babaswana sina moya o mwa lingo zabona. Baka mitusa cwañi?” (Isaya 2:22) Kabakaleo, Lipaki za Jehova habaezangi mukiti wa kutabela lizazi lanaapepilwe mubusi.

   Mikiti yekuteka ndembela ya naha. Lipaki za Jehova habaezangi mukiti wa kutabela Lizazi la Ndembela. Kabakalañi? Kabakala kuli Bibele ibulela kuli: “Musabe kwa milimu ya maswaniso.” (1 Joani 5:21) Nihaike kuli batu babañwi kacenu habaangi ndembela sina nto yekona kulapelwa, caziba wa litaba zakale yabizwa Carlton J. H. Hayes naañozi kuli: “Batu babalata hahulu naha yabona balumela kuli ndembela ki sisupo sa butokwa hahulu mi iswanela kulapelwa.”

   Mazazi a pumulo kamba mikiti yelumbeka mutu yaangiwa kuba muhalalehi. Ki lika mañi zeneezahezi muta muuna yomuñwi yanaasaba Mulimu naakubamezi muapositola Pitrosi? Bibele ibulela kuli: “Pitrosi amuyemisa, ali: ‘Yema; ni na, ni mutu feela.’” (Likezo 10:25, 26) Ka kuswana ni Pitrosi ni baapositola babañwi bane basika lumela kufiwa likute lelifitelezi kamba kulapelwa, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti ya kukuteka batu babaangiwa kuli ki bahalalehi yecwale ka:

  •  Lizazi la Bahalalehi Kaufela. “Mukiti wo ueziwanga ka mulelo wa kukuteka bahalalehi kaufela . . . Simuluho ya mukiti wo haizibahali.”—New Catholic Encyclopedia.

  •  Lizazi la Kufa Mutu Libizo. Buka ya Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals ibulela kuli: “Mukiti wo ueziwanga ka mulelo wa kukuteka muhalalehi fa lizazi lafiwa mbututu libizo la muhalalehi yo ka nako yakolobezwa kamba hasamulaho hasaatiisize tumelo yahae mi kueziwa mukiti wa keleke.” Buka yeo izwelapili kubulela kuli: “Fa lizazi le, batu baezanga hahulu lika zeama bulapeli.”

   Mikiti ya bupolitiki kamba yeeziwa ki likwata zebata kutusa batu mwa silalanda. Bibele ibulela kuli: “Ki hande kusabela ku Jehova kufita kusepa batu.” (Samu 118:8, 9) Lipaki za Jehova habaezangi mukiti wa Lizazi la Babanca (Youth Day) kamba mukiti wa Lizazi la Basali (Women’s Day) bakeñisa kuli basepile kuli Mulimu ki yena feela yakona kufelisa butata bobakopana ni bona batu mwa lifasi mi batu habakoni kueza cwalo. Kabakaleo, habaezangi mikiti ya kutabela Lizazi la Tukuluho ya batanga kamba mikiti yeswana ni yeo. Kono bona basepile kuli Mubuso wa Mulimu ki ona feela okona kufelisa saluluti ni kuhatelelwa kwa batu.—Maroma 2:11; 8:21.

•   Kana lizazi la pumulo leo litahisa kuli naha yeñwi kamba batu babañwi babonahale kuba ba butokwa hahulu kufita babañwi?

   Sikuka sa mwa Bibele: “Mulimu haketululi, kono mwa sicaba ni sicaba mutu kaufela yamusaba ni kueza sesilukile ulumelelwa ki yena.”—Likezo 10:34, 35.

   Nihaike kuli Lipaki za Jehova babañata balata naha yahabo bona, habaezangi mikiti yetahisa kuli naha yeo kamba batu babañwi babonahale kuba ba butokwa hahulu kufita babañwi mwa linzila zelatelela:

   Mikiti yekuteka masole. Mwa sibaka sa kususueza batu kuya kwa ndwa, Jesu naabulelezi balateleli bahae kuli: “Muzwelepili kulata lila zamina ni kulapelela baba minyandisa.” (Mateu 5:44) Kacwalo, Lipaki za Jehova habaezangi mikiti ya kukuteka masole yeswana ni yeeziwanga fa mazazi a pumulo acwale ka:

  •  Lizazi la Kuhupula Masole Bane Balwanezi Naha (Lizazi la Sunda la Kupulo kamba Lizazi la Kupulo). Mazazi a pumulo a, akuteka “masole bane balwanezi naha ni batu bane babulailwe mwa lindwa za naha.”—Encyclopædia Britannica.

   Mikiti ya kuhupula litaba za naha za kwamulaho kamba lizazi la tukuluho. Jesu naabulezi cwana ka za balateleli bahae: “Haki ba lifasi, sina na, hanisi wa lifasi.” (Joani 17:16) Nihaike kuli Lipaki za Jehova batabela kuituta litaba za naha za kwamulaho, habaezangi mikiti yecwale ka:

  •  Lizazi la Tukuluho ya Naha. Mwa linaha zeñata, fa lizazi le, kubanga ni mukiti wa kuhupula lizazi lene iingile tukuluho naha.

•   Kana fa lizazi la pumulo leo batu bapalelwanga kuba ni buiswalo kamba baikenyanga mwa muzamao wa buhule?

   Sikuka sa mwa Bibele: “Nako yefitile ilikani yene mueza sesilatwa ki macaba hane muya ka likezo za muzamao wa kusaswabela bufosi, ka litakazo zetulile tikanyo, ka kunwa maswe, ka mikiti yelilata, ka likangisano za macwala, ni ka kulapela milimu ya maswaniso kokusa lumelezwi ka mulao.”—1 Pitrosi 4:3.

   Bakeñisa kuli Lipaki za Jehova bamamela sikuka seo, habaezangi mikiti ili ko batu banwanga maswe bucwala mi hababangi ni mikiti yelilata. Lipaki za Jehova baikolanga kutanda nako ni balikani babona mi mwa miinelo yemiñwi, bakona kuikatulela kunwa bucwala ka kuitikanelela. Baezanga mobakonela kaufela kumamela kelezo ya mwa Bibele yeli: “Niha muca niha munwa kamba hamueza nto ifi kamba ifi, mueze lika kaufela kuli Mulimu akanyiswe ka zona.”—1 Makorinte 10:31.

   Kacwalo, Lipaki za Jehova habafumanehangi kwa mikiti ili ko batu balizanga lipina mi fokuñwi bazamayanga inze babina ka butanya kamba mikiti yeswana ni yeo yesusueza batu kueza lika zehanisizwe mwa Bibele. Mikiti yeo ikopanyeleza ni mukiti wa Majuda wa Purimi. Nihaike kuli kuzwa feela kwamulaho, Majuda nebaezanga mukiti wa Purimi kuli batabele lizazi lene bapunyusizwe mwa lilimo za ma 400 B.C.E., buka ya Essential Judaism ibonisa kuli kacenu, mukiti wo seuma “kuliza lipina mi fokuñwi batu bazamayanga inze babina ka butanya.” Fa mukiti wo, batu babañata “baapalanga liapalo zeñwi za mukiti (hañata, baana baapalanga liapalo za basali), kueza lika ka kutula tikanyo, kunwa maswe bucwala, ni kueza hahulu lilata.”

 Eni. Bibele ilususueza kulata ni kukuteka ba lubasi lwaluna kaufela kusina taba ni bulapeli bobaswalisana ni bona. (1 Pitrosi 3:1, 2, 7) Nihakulicwalo, yomuñwi wa Lipaki za Jehova hatuhela kueza mikiti yemiñwi, bahabo yena babañwi bakana banyema, kuutwa butuku kwa pilu, kamba mane kuikutwa kuyubekwa. Kacwalo, Lipaki za Jehova babañata baezanga mobakonela kaufela kukolwisa bahabo bona kuli babalata ni kubataluseza ka maseme libaka habaezize katulo yeo mi babapotelanga ka linako zeñwi isiñi ka nako ya mukiti.

 Batili. Balumela kuli mutu ni mutu ulukuluhile kuikezeza katulo. (Joshua 24:15) Lipaki za Jehova “[bakuteka] batu ba mufuta kaufela,” kusina taba ni litaba za bulapeli zebalumela.—1 Pitrosi 2:17.