Kana bashemi bamina bamilumelezanga kuitusisa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango? Haiba ki cwalo, taba ye ika mitusa mwa miinelo yemilaalu.

Ze mwa taba ye

•  Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango aama cwañi nako yaka?

•  Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango aama cwañi nako yaka ya kulobala?

•  Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango aama cwañi maikuto aka?

•  Zebabulela litaka zamina

 Kuitusisa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango kuswana sina kuzamaya fa pizi yemaata, haiba musaizamaisi yona ika mizamaisa.

 “Hanikenanga fa ma webusaiti a kulumelana ka ona mashango mulelo waka ibanga wa kuba fateñi ka nakonyana feela, kono hamulaho wa nako nilemuhanga kuli senili fateñi nako yetelele! Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango akona kutahisa kuli kulubele taata kuinanga feela lusakeni fateñi mi hape akona kulusinyeza nako.”—Joanna.

 Kana mwaziba? Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango alukisizwe ka nzila yetahisa kuli batu baalate hahulu. Batu babaalukisize baziba kuli haiba webusaiti izibahala hahulu mi batu batanda nako yeñata kuitusisa yona, bakafumana masheleñi amañata.

 Muipuze kuli: ‘Kana hañata nitandanga nako yeñata kwa kubuha lika zebeilwe fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango? Kana nakona kuitusisanga yeñwi ya nako yeo kwa kueza lika za butokwa?’

 Zemukona kueza. Muitomele nako yemuka tandanga fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango mi mubone teñi kuli hamufiteleli nako yemuitomezi.

 “Nibeyanga kalulo yeñwi fa foni yaka ili yenilumelezanga feela kuitusisa liprogilamu lisikai ka nako yenitomile. Neniezize cwalo ka nakonyana, mi nekunitusize kuba ni mubonelo omunde ka za nako yeniswanela kutandanga fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango ilikuli nisike nasinyezanga nako yeñata fateñi.”—Tina.

 Sikuka sa mwa Bibele: “[Muitusise] hande nako yamina.”—Maefese 5:16.

 Licaziba babañata batalusa kuli babanca batokwa kulobalanga lihora ze 8 busihu, kono babanca babañata habalobalangi ka lihora zeo. Leliñwi la mabaka atahisanga cwalo ki kuli babanca babañata baitusisanga mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango ka nako yebaswanela kulobala.

 “Pili nisika lobala kale nikenanga fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango kuli nibone fateñi nto yeñwi ya butokwa, mi nisinyanga nako yeñata fateñi nisalemuhi. Wo ki mukwa omaswe onibata kutuwela.”—Maria.

 Kana mwaziba? Kulobala ka nako yenyinyani kukona kulutahiseza lipilaelo ni kulembwala. Caziba yomuñwi wa libizo la Jean Twenge utalusa kuli, nto yeñwi yetahisanga kuli batu basike baba ni tabo ni kuikutwa kukula habazuha ki kusalobalanga nako yetelele. Uekeza kuli, kulobalanga nako yenyinyani ka “mazazi amañata,” kukona kutahisa kuli kumibele taata kunahana hande ni kuba ni tabo. a

 Muipuze kuli: ‘Nilobalanga nako yekuma kai zazi ni zazi?’ ‘Kana nikenanga fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango ka nako yeniswanela kuipumulisa ni kulobala?’

 Zemukona kueza. Musike mwabeyanga tupangaliko mwa musiyo wamina ka nako ya busihu. Haiba kwakonahala, musike mwaitusisanga tupangaliko twamina lihora zepeli pili musikaya kale kwa kulobala. Haiba mubata alamu yeka mizusanga kakusasana, mulike kuitusisa yesiyo fa foni kamba fa tabuleti.

 “Ka linako zeñwi nitandanga nako yeñata hahulu fa kapangaliko kaka ka nako ya busihu, kono nisweli naikataza kufelisa butata bo. Nibata kuhula kacwalo ki na yaswanela kueza sesiñwi. Nibata kulobalanga ka nako ilikuli lizazi lelitatama ni kone kueza misebezi kaufela yenitokwa kueza.”—Jeremy.

 Sikuka sa mwa Bibele: ‘Mulemuhe lika za butokwa hahulu nikufita.’—Mafilipi 1:10.

 Mwa patisiso yeñwi yeneezizwe, ibatoba hafu ya bana ba sikolo babasizana bane babuzizwe nebabulezi kuli, “ka linako zeñata baikutwanga kusaba ni tabo mi bafelelwanga ki sepo.” Leliñwi la mabaka atahisanga cwalo ki mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango. Ndokota wa libizo la Leonard Sax b naabulezi kuli, “hamutanda nako yeñata fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango inze muibapanya ku babañwi, mukaikutwa hahulu bumaswe ni kulembwala.”

 “Babanca balata hahulu kuibapanyanga ku babañwi, mi mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango abatahisezanga hahulu kueza cwalo. Mwakona kutanda lihora zeñata kubuha maswaniso ebabeile batu babañwi fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango ni kubapanya bupilo bwabona ni bwamina, kamba mwakona kubuha lika zebasweli kuikola balikani bamina ni kuikutwa kuli mina hakuna zemuikola.”—Phoebe.

 Kana mwaziba? Nihaike kuli mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango akona kumitusa kuikambotanga ni balikani bamina, haaswani ni kuikambota ni bona pata ka pata. Ndokota wa libizo la Nicholas Kardaras naañozi kuli, “kuikambota ni balikani baluna ka kuitusisa tupangaliko hakukoni kulutahiseza tabo yetuna kufita kuikambota ni bona pata ka pata. Mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango hakoni kutahisa kuli luswalisane luli ni batu babañwi.” c

 Muipuze kuli: ‘Kana niikutwanga buinosi hamulaho wa kubona lika zebabeile balikani baka fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango?’ ‘Kana niikutwanga kuli hakuna zeniikola hanibonanga lika zebonahala kutabisa zeba beyanga balikani baka fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango?’ ‘Kana niikutwanga kuzwafa haiba batu babañata hababonisi kuli batabela nto yeñwi yenibeile fa webusaiti ya kulumelana ka yona mashango?’

 Zemukona kueza. Mulike kusakenanga fa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango ka mazazinyana, ka sunda iliñwi, kamba ka kweli iliñwi. Mutandange nako yeñata ni balikani bamina ka kuambolanga ni bona pata ka pata kamba kubalizezanga foni. Hamuna kuikutwa kuzwafa mi mukaba ni tabo ka nako yemusike mwaitusisanga mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango.

 “Hane niitusisanga mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango, neniisanga hahulu pilu kwa lika zene baezanga babañwi. Hase nituhezi kukenanga fateñi, neniikutwile kuimuluha ni kusaba ni lipilaelo zeñata, mi nakala kuba ni nako ya kuezanga lika za butokwa hahulu.”—Briana.

 Sikuka sa mwa Bibele: “Mutu ni mutu atatube likezo zahae, mi cwale ukaba ni libaka la kunyakalala ka lona anosi, mi isiñi ka kuibapanya ku yomuñwi.”—Magalata 6:4.