Isilaele Mwa Miteñi Ya Davida Ni Salumoni

MULIMU n’a sepisize ku fa peu ya Abrame naha ye “zwa kwa nuka ya Egepita ku y’o fita kwa . . . nuka ya Eufrati.” (Ge 15:18; Ex 23:31; De 1:7, 8; 11:24) Joshua ha s’a keni mwa Kanana, ne ku fitile ibat’o ba lilimo ze 400 kuli Naha ya Sepiso i yandulukele kwa libaka zeo.

Mulena Davida n’a hapile mubuso wa Zoba wa Maarami, o n’o fitile kwa Eufrati kwa mutulo wa Siria. * Kwa mboela, Davida ha s’a bitile Mafilisita a kona ku yandulula sibaka sa hae ku fita kwa mululwani wa Egepita.—2Sa 8:3; 1Mkl 18:1-3; 20:4-8; 2Mkl 9:26.

Mi Salumoni n’a busize “ku zwa kwa Nuka [ya Eufrati], ku y’o fita mwa naha ya Mafilisita, ni ku ya kwa mululwani wa Egepita,” ili ku swaniseza puso ya Mesiya ya kozo. (1Mal 4:21-25; 8:65; 1Mkl 13:5; Sm 72:8; Zak 9:10) Niteñi, sibaka mo ne ku yahile Isilaele hañata ne si bulelwa ku ba se si “zwa kwa munzi wa Dani ni ku y’o ya ku wa Beeresheba.”—2 Sa 3:10; 2Mkl 30:5.

Ka ku sa utwa Mulimu, Salumoni a ikubukanyeza lipizi ni makoloi. (De 17:16; 2Mkl 9:25) Zeo n’a kona ku li zamaisa mwa linzila ze ñata ni makululu. (Jos 2:22; 1Mal 11:29; Is 7:3, NW; Mt 8:28) Lu na ni tunango tu sikai twa mo ne ku fita linzila ni makululu ao, a cwale ka “[likululu le li, NW] zwa Betele ku kambamela kwa Sikemi, ni kwa Mboela wa Lebona.”—Bt 5:6; 21:19.

Buka ya The Roads and Highways of Ancient Israel i li: “Sihulu butata bo bu li teñi mwa ku batisisa linzila za Isilaele wa kwaikale kikuli ha ku na hande lika ze siyezi kwa linzila za mwa naha yeo za mwa nako ya Testamente ya Kale ze s’a fumaneha, kakuli [miteñi yeo] linzila ne li sa beiwi macwe.” Niteñi, sibupeho sa sibaka ni lika ze pumbuzwi za mileneñi yeo li bonisa mo ne ku fita buñata bwa linzila.

Hañata linzila ne li ama mo ne li zamaela limpi. (1Sa 13:17, 18; 2Mal 3:5-8) Kuli ba lwanise Isilaele, Mafilisita ne ba zamaile ku zwa kwa Ekroni ni Gati ku ya kwa sibaka se si “fahal’a Soko ni Azeka.” Mpi ya Saule ne i ba katanyelize teñi m’o “mwa musindi wa Ela.” Davida ha s’a silahile Goliati, Mafilisita ba ñaluha ku kuta kwa Gati ni Ekroni, mi Davida a kambamela kwa Jerusalema.—1Sa 17:1-54.

Lakishi (D10), Azeka (D9), ni Beti-Shemeshi (D9) ne li fumaneha mwa linzila za ka taho ze fita mwa Shefela ku liba kwa tulundu twa Judea. Kacwalo, mileneñi yeo ne li ya butokwa kwa ku tibela lila ze n’e fita mwa Via Maris kuli li si ke za kena mwahal’a naha ya Isilaele.—1Sa 6:9, 12; 2Mal 18:13-17.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 16]

LIBUKA ZA MWA BIBELE ZE N’E ÑOZWI MWA LINAKO ZEO:

1 ni 2 Samuele

Lisamu (kalulo ya yona)

Liproverbia (kalulo ya yona)

Pina ya Lipina

Muekelesia

 B[Limapa ze fa likepe 17]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Libaka Ni Mikwakwa Pili Mubuso U Si Ka Aluhana

Miseto (nako ya Salumoni)

Tifisa

Hamati

Tadimori

Berotai (Kuni?)

Sidoni

Damaseka

Tire

Dani

Jerusalema

Gaza

Aroere

Beeresheba

Tamare

Ezioni-Geberi

Elati (Eloti)

[Linuka ni milapo]

Musindi wa Egepita

Eufrati

Davida ni Salumoni (linzila)

B10 Gaza

C8 Jopa

C9 Ashidodi

C10 Ashikeloni

C11 Zikilagi

C12 LIHALAUPA LA PARANI

D5 Doro

D6 Heferi

D8 Afeki

D8 Rama

D9 Shaalabimi

D9 Gezeri

D9 Makaza

D9 Ekroni

D9 Beti-Shemeshi

D9 Gati

D9 Azeka

D10 Soko

D10 Adulami

D10 Keila

D10 Lakishi

D11 Yatiri

D12 Beeresheba

E2 Tire

E4 Kabule

E5 Jokoneami (Jokimeami?)

E5 Megido

E6 Taanaki

E6 Aruboto

E7 Piratoni

E8 Lebona

E8 Zereda

E8 Betele

E9 Beti-Horoni wa Kwatasi

E9 Beti-Horoni wa Fahalimu

E9 Geba

E9 Gibioni

E9 Gibea

E9 Kiryati-Jearimi

E9 Nobo

E9 Baale-Perazimi

E9 Jerusalema

E9 Betelehema

E10 Tekoa

E10 Hebroni

E11 Zifi

E11 Horeshi?

E11 Karmele

E11 Maoni

E11 Eshitemoa

F5 Eni-Doro

F5 Shunemi

F5 Jizireele

F6 Beti-Sheani

F7 Tiriza

F7 Sikemi

F8 Zaretani

F8 Shilo

F8 Ofira?

F9 Jeriko

F11 En-Gedi

G2 Abele-Beti-Maaka

G2 Dani

G3 Hazori

G3 MAAKA

G5 Lodebari (Debiri)

G5 Rogelimi

G6 Abele-Mehola

G7 Sukoti

G7 Mahanaimi

H1 SIRIA

H4 GESHURI

H6 Ramoti-Giliadi

H8 Raba

H9 Medeba

H11 Aroere

H12 MOABI

I1 Helami?

19 AMONI

[Mikwakwa ye mituna]

C10 Via Maris

H6 Likululu la Mulena

[Malundu]

F6 Lilundu la Giliboa

[Masa]

Liwate la Mediteranea (Liwate le Lituna)

Liwate la Lizwai (Dead Sea)

Liwate la Galilea

[Liwelu-welu kamba lisima]

Eni-Rogeli

[Maswaniso a fa likepe 16]

Kwa bulyo: Musindi wa Ela, o talimezi kwa upa kwa tulundu twa Juda

Kwatasi: Linzila ze ñata ne li konahalisa ku zamaya mwa Naha ya Sepiso