Magerike Ni Maroma Ba Kukueza Majuda

KU YANDULUKA kwa Mubuso wa Magerike ne ku kalezi kwa malundu a Masedonia. Teñi k’o, h’a n’a li wa lilimo ze fitelela hanyinyani ze 20, Alexandere a lela ku hapa libaka za kwa upa. Ka 334 B.C.E., a etelela masole ba hae mwa buse bwa nuka ya Hellespont (Dardanelles), ye aluhanya Yurope ni Asia. Sina “ngwe” ye totomokile, Magerike be ne ba etelelwa ki Alexandere ba kalisa ku hapa kapili-pili linaha. (Da 7:6) Alexandere a koma Maperesia fakaufi ni Troy, mwa mabala a Nuka ya Granicus, mi a ba fenya ka ku tala mwa Issus.

Magerike ba lwanisa Siria ni Fenisia, ili ku hapa Tire hamulaho wa ku i lwanisa likweli ze silezi. (Eze 26:4, 12) Ka ku sa lwanisa Jerusalema, Alexandere a fenya Gaza. (Zak 9:5) Ha s’a keni mwa Egepita, a toma muleneñi wa Alexandria, o n’o bile muleneñi o mutuna wa litekisano ni za ku ituta. Ka ku pumahanya hape mwa Naha ya Sepiso, a yo hapa Maperesia hape, ili kwa Gaugamela, bukaufi ni matota a Ninive.

Alexandere a liba kwa mboela ku yo hapa Babilona, Shushani (Susa), ni Persepolisi—ili libaka za tamaiso za Peresia. Mi a pululeza naha ya Maperesia, ku yo fita kwa Nuka ya Indus mwa naha ye s’e bizwa Pakistan. Mwa lilimo ze 8 fela, Alexandere a fenya buñata bwa linaha ze n’e zibahala miteñi yeo. Kono ka 323 B.C.E., ha n’a li wa lilimo ze 32, a bulaiwa ki malaria mwa Babilona.—Da 8:8.

 Kukuezo ya Magerike ne li ye tuna mwa Naha ya Sepiso. Ba bañwi be ne ba banga lindwalume za Alexandere ne ba yahile mwa sibaka seo. Bukreste ha bu t’o tahanga, ne ku na ni kopano ya mileneñi mo ne ku bulelwa Sigerike (Dekapolisi). (Mt 4:25; Mr 7:31) Mañolo a Siheberu na s’a fumaneha mwa Sigerike. Si-Koine (Sigerike se si bunolo) ne li yona puo ye n’e bulelwa mwa linaha ze ñata ye ne li hasanyiwa ka yona lituto za Sikreste.

Mubuso wa Maroma

Kwa wiko ne ku ezahalañi? Roma—ye n’e banga silikitela sa minzi kwa Nuka ya Tiber—ya ba ni m’ata. Kwa mafelelezo, Roma ka ku ba ni lilwaniso ze m’ata ni katengo ke ne ka busa, ya kona ku hapa libaka ze n’e zamaiswa ki baeteleli ba bane ba mpi ya Alexandere. Silimo sa 30 B.C.E. ha si to fitanga, Mubuso wa Maroma ne se u na ni m’ata hahulu ni ku fita, ili ku bonahala kwa pili kwa ‘sibatana se si sabisa’ sa n’a boni Daniele mwa pono.—Da 7:7.

Mubuso wa Maroma wa yanduluka ku zwa kwa Britain ku kuta kwa Mutulo wa Africa, ku zwa kwa Liwate la Atlantic ku kuta kwa Siko sa Peresia. Bakeñisa kuli mubuso w’o ne u potolohile Liwate la Mediteranea, Maroma ba li biza Mare Nostrum (Liwate la Luna).

Roma ni yona ne i kukuelize Majuda, ili bao naha ya bona ne li kalulo ya Mubuso wa Maroma. (Mt 8:5-13; Lik 10:1, 2) Jesu n’a kolobelizwe ni ku shwela mwa nako ya n’a busa Mubusi Tibere. Babusi ba bañwi ba Maroma ne ba nyandisize Bakreste h’a situhu kono ne ba palezwi ku felisa bulapeli bwa niti. Ha se ku fitile lilimo ze 1,300, mubuso w’o wa lwaniswa ki masika a Sijelemani kwa mutulo mi kwa upa, wa lwaniswa ki bonyambaeti.

[Mapa ye fa likepe 26]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Mubuso wa Magerike

Hamulaho wa Alexandere, ba bane kwa baeteleli ba hae ba mpi ba zamaisa mubusotuna wa hae

▪ Cassander

▫ Lisimakusi

○ Pitolemi I

• Seleukisi I

A2 ▪ GREECE

A2 ▪ Atene

A2 ▪ AKAYA

A3 ○ Sirene

A3 ○ LIBIA

B2 ▫ Byzantium

A3 ○ SIPERA

A4 ○ No-Amoni (Thebes)

C3 Palmyra (Tadimori)

C3 ○ Gerasa

C3 ○ Filadelfia

C3 ○ Jerusalema

C5 ○ Siyene

Nzila ya Alexandere

A2 ▪ MASEDONIA

A2 ▪ Pella

G2 • Alexandria Margiana

A2 ▫ THRACE

B2 ▫ Troy

B2 ▫ Sarde

B2 ▫ Efese

B2 ▫ Gordium

C2 ▫ Ankara

C3 • Tarese

C3 • Issus

C3 • Antioke (wa Siria)

C3 ○ Tire

C4 ○ Gaza

C4 ○ EGEPITA

B4 ○ Memfisi

C4 ○ Alexandria

A4 ○ Liweluwelu la Amoni

B4 ○ Memfisi

C4 ○ Gaza

C3 ○ Tire

C3 ○ Damaseka

C3 • Aleppo

D3 • Nisibis

D3 • Gaugamela

D3 • Babilona

E3 • Shushani

E4 • PERESIA

E4 • Persepolisi

E4 • Pasargadae

E3 • MEDIA

E3 • Ekibatana

E3 • Rhagae

E3 • Hecatompylos

F3 • PARTHIA

G3 • ARIA

G3 • Alexandria Areion

G3 • Alexandria Prophthasia

F4 • DRANGIANA

G4 • ARACHOSIA

G4 • Alexandria Arachoton

H3 • Kabul

G3 • Drapsaca

H3 • Alexandria Oxiana

G3 • Drapsaca

G3 • BACTRIA

G3 • Bactra

G2 • Derbent

G2 • SOGDIANA

G2 • Maracanda

G2 • Bukhara

G2 • Alexandria Eschate

G2 • Maracanda

G2 • Derbent

G3 • Bactra

G3 • BACTRIA

G3 • Drapsaca

H3 • Kabul

H3 • Taxila

H5 • INDIA

H4 • Alexandria

G4 • GEDROSIA

F4 • Pura

E4 • PERESIA

H4 • Alexandria

F4 • CARMANIA

E4 • Pasargadae

E4 • Persepolisi

E3 • Shushani

D3 • Babilona

[Libaka ze n’wi]

A3 KRETA

A3 ARABIA

[Masa]

B3 Liwate la Mediteranea

C5 Liwate le Lifubelu

E4 Siko sa Peresia

G5 Liwate la Arabia

[Nuka]

B4 Nile

D3 Eufrati

D3 Tigris

G4 Indus

[Mapa ye fa likepe 27]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Mubuso wa Maroma

A1 BRITAIN

A3 SPAIN

B1 GERMANIA

B2 GAULUSI

B2 ITALIA

B2 Roma

B3 Carthage

C2 ILIRIKO

C3 GREECE

C3 Actium

C3 Sirene

D2 Byzantium (Constantinople)

D3 ASIA MINOR

D3 Efese

D3 Aleppo

D3 Antioke (wa Siria)

D3 Damaseka

D3 Gerasa (Jarash)

D3 Jerusalema

D3 Alexandria

D4 EGEPITA

[Masa]

Liwate la Atlantic

Liwate la Mediteranea

Liwate la Black Sea

Liwate le Lifubelu

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ha s’a yahile sinca Raba, Pitolemi II a i beya libizo la Filadelfia. Matota a sibaka se situna sa lipapali sa Maroma a sa li teñi

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Muleneñi wa Gerasa (Jarash) mwa Dekapolisi

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Linzila za Maroma, ze swana ni ye, y’e fakaufi ni Aleppo, ne li yambalakani Yurope, Mutulo wa Africa, ni Middle East. Bakreste ne ba zamaile mwa linzila zeo ku y’o hasanya litaba za Bibele