Kauhanyo 11

Bumai ki bwa Baipanguli!

Isaya 9:8–10:4

1. Ki mafosisa mañi a matuna a n’a ezize Jeroboami?

BATU be ne ba itamile bulikani ni Jehova ha ne ba ikabile ku eza mibuso ye mibeli, mubuso wa masika a’ lishumi wa kwa mutulo ne u til’o buswa ki Jeroboami. Mulena yo munca y’o n’a kona ku busa mi n’a tiile. Kono n’a si na hande tumelo ku Jehova. Kacwalo n’a ezize mafosisa a matuna a n’a sinyize miinelo kaufela ya likezahalo za mubuso wa kwa mutulo. Mulao wa Mushe ne u laela Maisilaele kuli halalu ka silimo ne ba na ni ku ya kwa tempele ya kwa Jerusalema, ili yeo ka nako yeo ne se i li mwa mubuso wa kwa mboela wa Juda. (Deuteronoma 16:16) Jeroboami a saba kuli misipili ya kamita yeo ne i ka ezisa babusiwa ba hae ku nahana za ku swalisana hape ni banabahabo bona ba kwa mboela. Kacwalo “a eza manamani a mabeli a gauda; kih’a bulelela sicaba, a li: Mu ikatalelize kale ku ya kwa Jerusalema; bona milimu ya hao Isilaele, ki ye, ye ku zwisize mwa naha ya Egepita! Kih’a beya namani ye ñwi mwa Betele, ye ñwi a i beya kwa Dani.”—1 Malena 12:28, 29.

2, 3. Mafosisa a Jeroboami n’a tisizeñi mwa Isilaele?

² Ka nakonyana, milelo ya Jeroboami ne i bonahala kuli ya sebeza. Hanyinyani-hanyinyani, batu ba tuhela ku y’anga kwa Jerusalema mi ba kala ku lapela manamani a mabeli ao. (1 Malena 12:30) Nihakulicwalo, yona kezo ya bukwenuheli bwa bulapeli yeo ya sinya mubuso wa masika a’ lishumi w’o. Lilimo ze ñwi hasamulaho, nihaiba Jehu ya n’a cisehezi hahulu ku felisa bulapeli bwa Baale mwa Isilaele, n’a zwezipili ku kubamela manamani a gauda ao.  (2 Malena 10:28, 29) Katulo ye maswe ya Jeroboami yeo ne i tahisize lika ze ñwi ze maswe. Mulonga wa shekesha mi batu ba nyanda.

³ Kabakala kuli Jeroboami n’a kwenuhile, Jehova a talusa kuli peu ya hae ne i si ke ya busa naha, ni kuli kwa mafelelezo mubuso wa kwa mutulo ne u ka ba mwa kozi ye tuna. (1 Malena 14:14, 15) Manzwi a Jehova n’a talelelizwe. Malena b’a 7 ba Isilaele ne ba busize fela lilimo ze peli kamba ze nyinyani ku zeo—ba bañwi mane ne ba busize mazazinyana fela. Mulena yo muñwi n’a ipulaile, mi b’a silezi ne ba bulailwe ki banna be ne ba bata litulo ili bao mane ne ba ikwamekile bulena. Sihulu hamulaho wa puso ya Jeroboami II, ye ne i felile ibata iba ka 804 B.C.E., Oziasi fa n’a buseza mwa Juda, Isilaele ne i tezi bubangoki, mifilifili, ni lipulao. Ki mwahal’a ona muinelo w’o Jehova ka Isaya h’a lumela temuso kamba “linzwi,” kwa mubuso wa kwa mutulo. “[Muñ’a] Bupilo u lumile linzwi ku Jakobo, mi li wezi mwa Isilaele.”—Isaya 9:8. *

Buikuhumuso ni Muipo Li Tahisa Buhali bwa Mulimu

4. Jehova u lumela “linzwi” mañi kwa Isilaele, mi ki kabakalañi?

⁴ “Linzwi” la Jehova li ka utwiwa. “Sicaba kaufela si ka li utwa, yena Efraimi ni ba ba yahile mwa Samaria, ba ba bulelanga ka buikuhumuso ni ka muipo wa mwa lipilu za bona.” (Isaya 9:9) “Jakobo,” “Isilaele,” “Efraimi,” ni “Samaria” kaufela li yemela mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo. Efraimi ki lona lusika lo lutuna hahulu ku ona mubuso w’o,  mi Samaria ki ona muleneñi wa ona. Z’a bulela Jehova ka za ona mubuso w’o ki pulelo ye bukiti ya katulo, kakuli Efraimi se i cinezi mwa bukwenuheli mi i shwaula maswe Jehova. Mulimu h’a na ku sileleza batu ku ze ka zwa mwa bumaswe bwa bona. Ba ka utwa, kamba ku teeleza kwa Linzwi la Mulimu ni ko ba lata ni ko ba sa lati.—Magalata 6:7.

5. Maisilaele ba bonisa cwañi kuli ha ba na taba ni likatulo za Jehova?

⁵ Miinelo ha i nze i ya kwatasi, batu ba latehelwa ki lika ze ñata, ku kopanyeleza ni mandu a bona, ili ao hañata a li a ku mateha. Kana seo si ba ezisa ku ikupula? Kana ba ka utwa bapolofita ba Jehova ni ku kutela ku Mulimu wa niti? * Isaya u ñola kalabo ya batu ba ba kashwau bao kuli: “Litina li wisizwe, kono lu ka yaha ka macwe a’ betilwe; likota za sikomora li lemilwe, kono lu ka cala misidare mwa sibaka sa zona.” (Isaya 9:10) Maisilaele ba shwaula Jehova ni ku hana bapolofita ba hae, ba ba ba taluseza libaka ha ba na ni butata cwalo. Ku swana inge kuli batu bao ba bulela kuli: ‘Niha lu ka latehelwa ki mandu a ku mateha a, ili a’ kona ku wa, lu ka a yolisa ka a mande ni ku fita ka ku yaha ka liyahiso ze tiile—ili macwe a’ betilwe ni misidare!’ (Mu bapanye Jobo 4:19.) Jehova ha ku na mw’a ka ezeza kwand’a ku ba ota hape.—Mu bapanye Isaya 48:22.

6. Jehova u fokolisa cwañi mulelo wa swalisano ya Masiria ni Maisilaele ha ba bata ku lwanisa Juda?

⁶ Isaya u zwelapili u li: “[Muñ’a] Bupilo u ka tahisa lila za Rezini ku ba lwanisa.” (Isaya 9:11a) Peka mulena wa Isilaele ni Rezini mulena wa Siria ba mwa swalisano. Ba sweli ku lelisana ku hapa mubuso wa Juda wa masika a mabeli ni ku ipeela mulena wa bona ye ba ka kotopa fa lubona lwa Jehova mwa Jerusalema—ili “mwan’a Tabeele.” (Isaya 7:6) Kono mulelo w’o ha u na ku konda. Rezini u na ni  lila ze m’ata, mi Jehova u ka ‘tahisa’ zona lila zeo ku “ba” lwanisa. Maisilaele ki bona ba ba taluswa f’o kuli ba ka lwaniswa. Pulelo ye li ‘ku tahisa’ i talusa kuli u ba tuhelela ku lwana ndwa ye ka tahisa sinyeho ya swalisano yeo ni milelo ya yona.

7, 8. Ku hapiwa kwa Siria ki Asirya ku tahiseza Isilaele nto mañi?

⁷ Swalisano yeo i kala ku shandauka muta Asirya i lwanisa Siria. “Mulena wa Asirya a pumela munzi wa Damaseka [muleneñi wa Siria], a u kena; mi batu ba mwateñi, a ba isa kwa Kiri mwa buzike, a bulaya ni Rezini.” (2 Malena 16:9) Peka ha s’a latehezwi ki mulikan’a hae ya m’ata, u lemuha kuli milelo ya hae ye maswe ka za Juda ki kale i pala. Mane, hamulahonyana wa lifu la Rezini, Peka yena ka sibili u bulawa ki Hosea, ili y’o hasamulaho a ikwameka bubusi bwa Samaria.—2 Malena 15:23-25, 30.

⁸ Siria, ye n’e swalisananga ni Isilaele, cwale se i li mwatas’a Asirya, ona o se u li mubuso o m’ata ka ku fitisisa mwa sibaka. Isaya u polofita ka za m’o Jehova a ka itusiseza yona kopano ye nca yeo, u li: “[Jehova] a kopanye lila za bona [Maisilaele]. Masiria kwapili, ni Mafilisita kwamulaho; mi ba ka miza Isilaele ka mulomo o atami. Nihakulicwalo, buhali bwa hae ha bu fapuhi, mi lizoho la hae li sa otolohile.” (Isaya 9:11b, 12) Ee, Siria cwale se i li sila sa Isilaele, mi cwale Isilaele i lukela ku itukiseza ku lwaniswa ki Asirya ni Siria. Tasezo yeo ya konda. Asirya i eza Hosea ya n’a ikwamekile bubusi ku ba mutanga wa yona, mi ya mu lifisa mutelo o bukiti. (Lilimo ze mashumi a sikai kwamulaho, Asirya ne i amuhezi mali a mañata-ñata ku zwelela ku Mulena Menahemu wa Isilaele.) Manzwi a mupolofita Hosea ki a niti a’ li: “Ba macaba ba felize mata a hae [Efraimi].”—Hosea 7:9; 2 Malena 15:19, 20; 17:1-3.

9. Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli Mafilisita ba ka lwaniseza Maisilaele “kwamulaho”?

⁹ Isaya u talusa hape kuli Mafilisita ba ka taseza Maisilaele  “kwamulaho.” Pili ku si ka pangiwa kale lipangaliko ze supa ko li inezi libaka ka ku itusisa magineti, Maheberu ne ba zibanga ko ku inezi libaka ka ku itusisa mapazulelo a lizazi. Kacwalo, kwa upa kw’a talimezi mutu ne li kona “kwapili” mi kwa wiko ili kwa makamba ko ne ba pila Mafilisita, ne li kona “kwamulaho.” “Isilaele” ye bulezwi kwa Isaya 9:12 mwendi i kopanyeleza ni Juda mwa taba yeo kakuli Mafilisita ne ba taselize Juda mwa puso ya Akazi ya n’a pilile mwa linako za Peka, ili ku hapa ni ku yaha mwa minzi i sikai ni libaka ze tiile za Juda. Ka ku swana sina Efraimi ye kwa mutulo, Juda ni yona ya swanela ku otiwa ki Jehova, kakuli ni yona i tezi bukwenuheli.—2 Makolonika 28:1-4, 18, 19.

Naha ya Baipanguli—Ku Zwa kwa ‘Toho ku Isa kwa Muhata’

10, 11. Jehova u ka fa Isilaele koto mañi kabakala ku tundamena ku ipangula kwa yona?

¹⁰ Ku si na taba ni manyando a ona kaufela—mi ku si na taba ni lizibahazo ze bukiti za bapolofita ba Jehova—mubuso wa kwa mutulo u tundamena ku ipangula ku Jehova. “Sicaba ha si si ka kutela ku Yena ya n’a si nata, mi ha si si ka bata [Muñ’a] Bupilo wa limpi.” (Isaya 9:13) Kacwalo, mupolofita u li: “[Muñ’a] Bupilo u ka pumaka Isilaele ka lizazi li li liñwi fela, toho ni muhata, mutai wa nzalu ni kuma. Yo muhulu ni ya kutekeha ki toho; mupolofita ya luta, yena, ki muhata. Bazamaisi ba sicaba se, ba si kelusa; mi ba ba lumela ku liswa ki bona, ba lateha.”—Isaya 9:14-16.

¹¹ “Toho” ni “mutai wa nzalu” li yemela “yo muhulu ni ya kutekeha”—ili bazamaisi ba sicaba. “Muhata” ni “kuma” li yemela bapolofita ba buhata ba ba bulela fela ze tabisa bazamaisi ba bona. Muituti yo muñwi wa za Bibele u ñola kuli: “Bapolofita ba buhata ba bizwa muhata, kakuli ki bona be ne ba na ni muzamao o maswe ka ku fitisisa kwa batu kaufela, ni kuli ki bona ba kalole be ne ba yemela babusi ba  ba maswe.” Caziba ya bizwa Edward J. Young u bulela cwana ka za bona bapolofita ba buhata bao: “Bona ne ba si bazamaisi, kono ne ba nze ba latelela fela bazamaisi, inze ba ba lumbaeta za buhata, inge muhata wa nja o menga.”—Mu bapanye 2 Timotea 4:3.

Nihaiba ‘Limbelwa ni Likuzana’ ki Baipanguli

12. Bukwenuheli bu keni ku fita kai mwahal’a nyangela ya Maisilaele?

¹² Jehova ki Muyemeli wa limbelwa ni likuzana. (Exoda 22:22, 23) Kono mu utwe z’a bulela Isaya cwale: “Mulena h’a na ku katwa micaha ya sona, h’a na ku shemuba likuzana ni limbelwa; kakuli kaufel’a bona ki ba ba maswe ni banyefuli, mi mulomo wa mutu ni mutu u bulela linyefulo fela. Mi kabakala zeo, buhali bwa hae ha bu fapuhi, mi lizoho la hae li sa otolohile.” (Isaya 9:17) Bukwenuheli bu keni mwahal’a nyangela kaufela, ku kopanyeleza ni limbelwa ni likuzana! Jehova ka pilu-telele u luma bapolofita ba hae, ka ku sepa kuli batu ba ka cinca linzila za bona. Ka mutala, Hosea wa ba kombelela, u li: “Mawe Isilaele! u kutele ku [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao; kakuli se si ku wisize ki bumaswe bwa hao.” (Hosea 14:1) Muyemeli wa limbelwa ni likuzana u lukela ku ba ya utwa hahulu bumaswe kuli ni bona u na ni ku ba atula!

13. Lu kona ku itutañi kwa muinelo o ne u li teñi mwa mazazi a Isaya?

¹³ Sina Isaya, ni luna lu pila mwa linako ze t’ata pili lizazi la Jehova la ku atula ba ba maswe li si ka fita kale. (2 Timotea 3:1-5) Kacwalo, ku butokwa hahulu kuli Bakreste ba niti, ku si na taba ni miinelo ya bona ya bupilo, ba zwelepili ku ba ba ba kenile kwa moya, mwa muzamao, ni mwa munahano kuli Mulimu a zwelepili ku ba shemuba. Haike mañi ni mañi a tokomele hahulu swalisano ya hae ni Jehova. Ba ba bandukile kaufela kwa “Babilona yo mutuna” ni kamuta hape ba si ke ba “ba ni taba ni libi za hae.”—Sinulo 18:2, 4.

 Bulapeli bwa Buhata bu Tahisa Mifilifili

14, 15. (a) Ku lapela badimona ku tahisañi? (b) Isaya u polofita kuli Isilaele i ka ba mwa manyando mañi a’ si ke a fela?

¹⁴ Bulapeli bwa buhata bu talusa ku lapela badimona. (1 Makorinte 10:20) Sina mo ne ku boniselizwe pili Munda u si ka taha kale, ku zamaiswa ki badimona ku tahisa mifilifili. (Genese 6:11, 12) Kacwalo ha ku komokisi kuli Maisilaele ha ba kwenuha ni ku kala ku lapela badimona, naha i atelwa ki mifilifili ni bumaswe.—Deuteronoma 32:17; Samu 106:35-38.

¹⁵ Isaya u talusa ka ku utwahala hande mo bu atela bumaswe ni mifilifili mwa Isilaele, u li: “Bumaswe bu sinya sina lubya lo lu cisa seto ni miutwa; lu cisa mishitu ye titihani, musi wa lona wa tunya sina malu a makima. Lifasi la ca, kabakala buhali bwa [Muñ’a] Bupilo wa limpi, mi batu ba  sicaba se, ba swana sina likota ze ezizwe lico za mulilo; ha ku na mutu ya shemuba mwanahabo. Mutu nih’a ka lobela ku la bulyo, u nz’a shwa tala; u ka ca a komeza ku la nzohoto, kono h’a na ku kula. Mutu ni mutu u ka ca nama ya mwambo wa hae. Manase u lwanisa Efraimi, Efraimi u lwanisa Manase, kihona ba kopana hamoho ku lwanisa Juda. Nihakulicwalo, buhali bwa hae ha bu fapuhi, mi lizoho la hae li sa otolohile.”—Isaya 9:18-21.

16. Manzwi a’ kwa Isaya 9:18-21 a talelezwa cwañi?

¹⁶ Sina mulilo o’ yaka ku zwa fa sicacani si li siñwi ku ya ku se siñwi, mifilifili ni yona i yamba cwalo, mi ka bubebe i yo “cisa mishitu ye titihani,” mi f’o ku tumbuka malimi a matuna a mifilifili. Batalusi ba za Bibele bo Keil ni Delitzsch ba talusa mifilifili yeo kuli ki “buipulai bo bu situhu ka ku fitisisa bo bwa mwa ndwa ya mwahal’a bayahi ba naha. Ka ku felelwa ki sishemo kaufela, ba zwelapili ku bulayana ba sa ikutwi kuli ku likani.” Mwendi masika a Efraimi ni Manase f’o a bulelwa kakuli ki ona a matuna a’ yemela mubuso wa kwa mutulo, mi ka ku ba baikulu ba bana ba Josefa ba babeli, ki bona ba ba na ni buhabo bo bu tiile mwahal’a masika a’ lishumi kaufela. Nihakulicwalo, se si to tuhelisa fela ku bulayana mwahal’a bana ba mba bao ki ha ba yo lwanisa Juda ye kwa mboela.—2 Makolonika 28:1-8.

Baatuli ba Ba Maswe Ba Atulwa

17, 18. Ki bumaswe mañi bo bu li teñi ku za mulao ni za tamaiso ya Isilaele?

¹⁷ Ku tuha f’o, Jehova u atula baatuli ba Isilaele ni makwambuyu ba bañwi ba ba sa atuli ka ku luka. Bona bao ba itusisa m’ata a bona ka mafosisa ka ku uzweza babotana ni bainyandeli ba ba taha ku bona kuli ba ba atulele ka ku luka. Isaya u li: “Bumai ki bwa ba ba atula ba sa yi ka niti ya taba;  mi ki bwa bañoli ba ba ñola likatulo ze kopami. Ba hana ku atula mwa taba ya mubotana, ba amuha ba ba shebile litukelo za bona, kuli ba hape tutu ya limbelwa ni ku cela likuzana.”—Isaya 10:1, 2.

¹⁸ Mulao wa Jehova u hanisa likatulo ze si ka luka kaufela, kuli: “Ha u atula, u si ke wa atula ka sobozi; u si ke wa talima mutu, ku yemela mubotana, kamba ku kuteka yo muhulu.” (Livitike 19:15) Ka ku sa isa pilu ku ona mulao w’o, bona makwambuyu bao ha ba “yi ka niti ya taba” ilikuli busholi bo bu situhu ka ku fitisisa b’u ngiwe ku ba nto ye lukile—ili ku amauha limbelwa ni likuzana maluo a bona a’ si na mw’a inezi. Milimu ya Isilaele ya buhata ka niti ha i koni ku bona bumaswe b’o, kono Jehova yena wa bu bona. Ka Isaya, Jehova cwale u isa mamelelo ya hae ku bona baatuli ba ba maswe bao.

19, 20. Muinelo wa baatuli ba Maisilaele ba ba maswe u ka cinca cwañi, mi ki sifi se si ka ezahala kwa “bulena” bwa bona?

¹⁹ “Mu ka ezañi ka lizazi la ku tatubwa, ni ndwa ha i ka mi zwela kwahule? Mu ka matela ku mañi ku y’o bata tuso? mi cwale bulena bwa mina mu ka bu sabiseza kai? Ha ku sa na ku siyala se siñwi konji ku kokobelezwa mwahal’a ba ba tamilwe, ni ku wa mwahala ba ba bulailwe.” (Isaya 10:3, 4a) Limbelwa ni likuzana ha ba na baatuli ba ba sepahala be ba kona ku itilelela ku bona. Kacwalo kw’a swanela kuli Jehova a buze baatuli ba Isilaele ba ba maswe bao kuli cwale H’a ba zekisa ba ka matela ku mañi. Ee, ba ka tuha ba ituta kuli “ku wela mwa mazoho a Mulimu-Ya-Pila, kwa sabisa.”—Maheberu 10:31.

²⁰ “Bulena” bwa bona baatuli ba ba maswe bao ki bwa swalelele—ili bo bu talusa mayemo a’ pahami, likute, ni m’ata za lifasi ze ba fiwa kabakala sifumu se ba na ni sona. Ba bañwi ku bona ba ka hapiwa mwa ndwa, ni ku ‘kokobela,’ kamba ku bubama mwahal’a lihapwa ba bañwi, mi ba ba siyezi bona ba ka bulawa, mi litupu za bona li ka wela  mwahal’a ba bañwi ba ba bulailwe mwa ndwa. “Bulena” bwa bona bu kopanyeleza ni bufumu bwa ku uzwa, mi ba ka bu amuhiwa ki lila za bona.

21. Ka ku ba kuli Isilaele i boni manyando a mañata, kana buhali bwa Jehova fahalimw’a yona bu kuyukile?

²¹ Isaya u ungula kalulo ya mafelelezo yeo ka temuso ye sabisa, u li: “Nihakulicwalo [sicaba niha si boni manyando a mañata cwalo] buhali bwa hae ha bu fapuhi, mi lizoho la hae li sa otolohile.” (Isaya 10:4b) Ee, Jehova u sa na ni za ku bulelela Isilaele. Lizoho la Jehova le li otolohile ha li na ku putiwa ku fitela a fa mubuso wa kwa mutulo o’ ipanguzi w’o koto ya mafelelezo, ili ye ka i sinyeleza.

Mu Si Ke mwa Swasiwa ki Buhata ni Buitati bwa Ba Bañwi

22. Lu kona ku itutañi ku ze n’e ezahezi kwa Maisilaele?

²² Manzwi a Jehova a n’a bulezi ka Isaya n’a wezi Isilaele mi ‘n’a si ka kutela ku yena mukungulu.’ (Isaya 55:10, 11) Litaba ze ezahezi li bonisa mo ne u yundiselizwe mubuso wa kwa mutulo wa Isilaele, mi lwa kona ku nahanela manyando e ne ba bile ni ona be ne ba yahile teñi. Ka nzila ye swana, linzwi la Mulimu li ka talelezwa ka za muinelo wa linto wa cwale, sihulu ka za Krestendomu ye kwenuhile. Kacwalo, ku butokwa hahulu kuli Bakreste ba si ke ba teeleza kwa litaba za mashano ze hanyeza Mulimu! Ka tuso ya Linzwi la Mulimu, milelo ya Satani ye butali i beilwe kale fa ngandaleza, ilikuli i si ke ya lu bindela inge mo ne i bindezi Maisilaele ba kwakale. (2 Makorinte 2:11) Haike kaufel’a luna lu zwelepili ku lapela Jehova “ka Moya ni ka niti.” (Joani 4:24) Ka nzila yeo, lizoho la hae le li otolohile ha li na ku bulaya balapeli ba hae sina mo ne li bulaezi Maefraimi be ne ba ipanguzi; lizoho la hae li ka ba kumbatela ka lilato, mi u ka ba tusa ku zamaya mwa nzila ye liba kwa bupilo bo bu sa feli mwa paradaisi fa lifasi-mubu.—Jakobo 4:8.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 139]

Bumaswe ni mifilifili li yamba Isilaele inge mulilo mwa mushitu o titihani

 [Siswaniso se si fa likepe 141]

Jehova u ka fa mulatu kaufela ba ba putelelanga ba bañwi