Kauhanyo 27

Jehova U Sululela Buhali Fahalimw’a Macaba

Isaya 34:1-17

1, 2. (a) Ki sifi se lu kona ku kolwa ka za silomboti sa Jehova? (b) Mulimu u peta lika mañi ka ku eza silomboti?

JEHOVA MULIMU u banga ni pilu-telele kwa batu ba hae. Hape u banga ni yona kwa lila za hae haiba ku tokwa ku eziwa cwalo kuli milelo ya hae i petahale. (1 Pitrosi 3:19, 20; 2 Pitrosi 3:15) Lila za Jehova mwendi ha ba na ku itebuha pilu-telele ya hae mi ba kana b’a nga kuli Mulimu u palelwa ku eza se siñwi kamba kuli h’a lati fela. Niteñi, sina mo i boniseza kauhanyo 34 ya Isaya, Jehova kamita kwa mafelelezo u ezisanga lila za hae ku ikalabela. (Zefania 3:8) Ka nako ye ñwi, Mulimu n’a si ka tibela Edomo ni macaba a mañwi ha ne ba lwanisize batu ba hae. Kono Jehova n’a tomile nako ya hae ya ku tahisa koto. (Deuteronoma 32:35) Ka nzila ye swana, ka nako y’a ketile, Jehova u ka fitisa silomboti sa hae fahalimw’a likalulo kaufela za lifasi le li maswe le, la ba ba nyefula bubusi bwa hae bo bu pahami.

² Libaka le lituna l’a ka ezeza Mulimu silomboti ki kuli a bonise bubusi bwa hae bo bu pahami ni ku kanyisa libizo la hae. (Samu 83:13-18) Hape koto ya hae i zibahaza kuli batanga ba hae ki bona luli bayemeli ba hae ni kuli u ba lukulula kwa miinelo ye maswe. Fahalimw’a seo, silomboti sa Jehova kamita si eziwanga ka ku zamaelela ni katulo ya hae ye lukile.—Samu 58:10, 11.

 Mu Teeleze, Mina Macaba

3. Jehova ka Isaya u fa memo mañi kwa macaba?

³ Jehova pili a si ka isa kale mamelelo ku za ku lombota Edomo, ka Isaya u mema macaba kaufela ka kupo ye tiile kuli: “A mu atumele mina macaba, mu utwe; a mu teeleze mina batu! Lifasi ni lona li utwe, ni ze mwateñi kaufela, lifasi ni ze bewa ki lona kaufela!” (Isaya 34:1) Mupolofita u kuta-kutezi ku nyaza macaba a si na taba ni Mulimu. Cwale u ka tuha a bulela ka bukuswani ñuso ya Mulimu fahalimw’a ona. Kana zona litemuso zeo za tusa mwa mazazi a luna kacenu?

4. (a) Ka mo ku ñolezwi kwa Isaya 34:1, macaba a memiwa ku ezañi? (b) Kana Jehova h’a fitisa katulo fahalimw’a macaba ku bonisa kuli ki Mulimu ya situhu? (Mu bone sikwenda se si fa likepe 363.)

⁴ Ee. Muambakani ya pahami wa pupo kamukana u zekisana ni likalulo kaufela za muinelo wa linto wo, o sa lati Mulimu. Ki ka lona libaka leo “batu” ni “lifasi” ha ba memiwa ku utwa lushango lo lu zwa mwa Bibele lw’a ezisa Jehova ku zibahazwa mwa lifasi kaufela. Ka ku itusisa manzwi a swana ni a kwa Samu 24:1, Isaya u bulela kuli lifasi kamukana li ka utwa lona lushango l’o. Mi bona bupolofita b’o bu talelelizwe mwa nako ya luna, ili nako yeo Lipaki za Jehova ba kutaza “ku isa kwa mafelelezo a lifasi.” (Likezo 1:8) Kono macaba h’a si ka teeleza. Ha ba si k’a nga temuso ya sinyeho ya bona ye taha ku ba ya butokwa. Kono seo kaniti, ha si na ku palelwisa Jehova ku taleleza manzwi a hae.

5, 6. (a) Mulimu u zekisa macaba ka za nto mañi? (b) Taba ya kuli “mali a bona a ka keleketa fa malundu” ki ya niti cwañi?

⁵ Bupolofita cwale bu talusa muinelo o maswe o’ libelezi batu ba ba sa lati Mulimu. Mi ona muinelo w’o u shutanela kwahule ni sepo ye nde ya batu ba Mulimu ye taluswa hasamulaho. (Isaya 35:1-10) Mupolofita u talusa kuli: “[Muñ’a] Bupilo u halifezi macaba kamukana, u halifezi  limpi za ona kaufela; u a sinyize ku feleleza, u a file ku bulaiwa. Ba ba bulailwe ku ona ba ka latiwa fela; ku nka kwa litupu za bona ku ka tala, mali a bona a ka keleketa fa malundu.”—Isaya 34:2, 3.

⁶ Ku bulelwa za mulatu wa macaba wa ku sulula mali. Kacenu macaba a Krestendomu a na ni mulatu o mutuna ka ku fitisisa wa ku sulula mali. Mwa lindwa ze peli za lifasi ni mwa buñata bwa lindwa ze nyinyani ze ñwi, ba kolobisize lifasi ka mali a batu. Ki mañi ya swanela ku bata kuli katulo ye lukile i eziwe kabakala ona mulatu wa ku sulula mali w’o? Ha ku na u sili kwand’a yena Mubupi, Mufi wa Bupilo yo mutuna. (Samu 36:9) Mulao wa Jehova u tomile sipimo sa kuli: “U ka lifa bupilo ka bupilo.” (Exoda 21:23-25; Genese 9:4-6) Ka ku latelela ona mulao w’o, u ka ezisa mali a macaba ku suluha—mane ku fitela ba shwa. Munko wa litupu za bona ze si ka pumbekiwa u ka tala mwa moya—mi leo luli ki lifu le li swabisa! (Jeremia 25:33) Mali a’ ka batiwa kuli a life mulatu a ka ba a mañata kuli mane ku swana inge kuli a ka kona ku shengununa malundu. (Zefania 1:17) Limpi za macaba a lifasi ha se li sinyelelizwe, macaba ao a ka bona mibuso ya ona ha i wa. Yona mibuso yeo mwa bupolofita bwa Bibele fokuñwi i boniswanga ku ba malundu.—Daniele 2:35, 44, 45; Sinulo 17:9.

7. “Lihalimu” ni ‘limpi za kwa lihalimu’ ki lika mañi?

⁷ Isaya hape ka ku itusisa swanisezo, u zwelapili u li: “Limpi kamukana za kwa lihalimu li ka fela; lihalimu li ka minwa sina buka ye ñolilwe; limpi za lona li wele fafasi sina matali a likota za veine h’a tutuleha, ni sina matali a kota ya feiga h’a wa.” (Isaya 34:4) Pulelo ye li “limpi kamukana za kwa lihalimu” ha i talusi linaleli ni lipulaneti luli. Litimana za 5 ni 6 li bulela za lilumo la pulao ku ba le li nwile mali a ba ba ku lona “lihalimu” leo. Kacwalo, seo si  lukela ku yemela nto ye ñwi ye ama batu ba fa lifasi-mubu. (1 Makorinte 15:50) Kabakala kuli mibuso ya batu ki ye pahami ka ku ba ye fa bulena, i swanisezwa kwa mahalimu a’ busa batu. (Maroma 13:1-4) Kacwalo, ‘limpi za kwa lihalimu’ li yemela limpi kaufela za yona mibuso ya batu yeo.

8. Mahalimu a swanisezo a ba cwañi “sina buka ye ñolilwe,” mi ki sifi se si ezahala kwa “limpi” za ona?

⁸ Zona “limpi” zeo li ka “fela,” ili ku bulumuka, inge nto ye kona ku sinyeha. (Samu 102:26; Isaya 51:6) Mutu ha  talima ka meto fela, mahalimu a luli a bonahala ku ba a minyukile, inge muputo wa kale, ili w’o ze ñozwi ku ona ne li inelanga mwahali. Litaba ze ñozwi mwahali a muputo ha se li balilwe, muputo o felizwe ku balwa w’o wa putiwa ni ku beiwa kwatuko. Ka nzila ye swana, “lihalimu li ka minwa sina buka ye ñolilwe.” Seo si talusa kuli lipuso za batu li ka feliswa. Likepe la mafelelezo la litaba za zona ha se li balilwe, li lukela ku feliswa fa Armagedoni. “Limpi” za zona ze ipitezi li ka wa mane inge matali a omile mw’a wela kwa kota ya veine kamba “matali a kota ya feiga” mw’a wela kwa kota yeo. Nako ya zona i ka be i felile.—Mu bapanye Sinulo 6:12-14.

Lizazi la Koto

9. (a) Maedomo ba simuluha kai, mi Maisilaele ni Maedomo ne ba pilisani cwañi? (b) Jehova u zibahazañi ka za Edomo?

⁹ Cwale bupolofita bu punda sicaba si li siñwi se si li teñi mwa mazazi a Isaya—ili sicaba sa Edomo. Maedomo ba simuluha ku Isau (yena hape ya n’a li Edomo), ili yena ya n’a lekisize buhulu bwa hae ku Jakobo, munyan’a hae. N’a mu lekisize bona kuli yena a mu fe buhobe ni muapeelo wa linawa. (Genese 25:24-34) Kakuli Jakobo n’a mu yolile fa buhulu, Isau a toya hahulu munyan’a hae y’o. Hasamulaho, Maedomo ni Maisilaele ba fetuha ku ba lila, niha ne ba simuluhile kwa mambile. Kabakala kuli Maedomo ba toile hahulu batu ba Mulimu, ba welwa ki buhali bwa Jehova, y’o cwale a bulela kuli: “Lilumo la ka li nwile kwa lihalimu, li kolilwe; a mu bone, li ka shetumukela ka katulo fahalimw’a Edomo, fahalimw’a sicaba se ni kutile. Lilumo la [Muñ’a] Bupilo li tezi mali, li kakatezi mafula ni mali a lingunyana ni a litotolo, ni mafula a lipiyo za licembwe; kakuli [Muñ’a] Bupilo u na ni sitabelo mwa Bozira, ni pulao ye tuna mwa naha ya Edomo.”—Isaya 34:5, 6.

10. (a) Jehova u tulula bomañi h’a supiseza mukwale wa hae “kwa lihalimu”? (b) Edomo i bonisa moya mañi muta Juda i lwaniswa ki Babilona?

 ¹⁰ Edomo i mwa sibaka se si fa ñambamo, sa malundu. (Jeremia 49:16; Obadia 8, 9, 19, 21) Nihakulicwalo, Jehova h’a ka supiseza lilumo la hae la katulo “kwa lihalimu,” ona matiyelo a ka taho ao h’a na ku tusa Edomo. Babusi ba yona ba ka tululwa fa litulo za bona ze pahami. Edomo i na  ni mpi ye m’ata, mi masole ba yona ba ba lwezi lilwaniso ba zamaya-zamaya mwa malundu a matelele ili ku sileleza naha. Kono yona Edomo ye m’ata yeo ha i tusi Juda muta Juda i lwaniswa ki mpi ya Babilona. Kono Edomo i nyakalala hahulu ha i bona mubuso wa Juda ha u wa mi i susueza balwanisi ba Juda ku lwana ka t’ata. (Samu 137:7) Mane Maedomo ba manama Majuda ba ba baleha ni ku ba fa kwa Mababilona. (Obadia 11-14) Maedomo ba lelile ku ikungela naha ya Maisilaele ye siyezi mukungulu, mi ba bulela ka ku nyefula Jehova.—Ezekiele 35:10-15.

11. Jehova u ka kutiseza cwañi Maedomo misuha kabakala ku sa sepahala kwa bona?

¹¹ Kana Jehova u tuhelela fela sona sitoyo sa Maedomo seo? Batili, h’a si tuheleli cwalo. U polofita ka za Edomo kuli: “Linali ni lipoho ni lipulu ni zona za shwa, lifasi li koloba mali, liluli la naha li tala mafula.” (Isaya 34:7) Jehova u swaniseza batu ba ba pahami ni ba banyinyani mwahal’a sicaba seo ku ba linali ni lipoho, ni lingunyana ni licembwe. Naha ya sona sicaba se si na ni mulatu wa ku sulula mali seo i lukela ku kolobiswa ka mali a sona sicaba seo ka “lilumo” la Jehova la pulao.

12. (a) Jehova u itusisa mañi kwa ku tahisa koto fahalimw’a Edomo? (b) Mupolofita Obadia u polofita lika mañi ka za Edomo?

¹² Mulimu u lelile ku ota Edomo kabakala ze maswe ze ezizwe kwa kopano ya Hae ya fa lifasi-mubu, yona ye bizwa Sione. Bupolofita bu li: “[Muñ’a] Bupilo u beile lizazi la silomboti, ni mwaha wa ku kutisa, kabakala Sione.” (Isaya 34:8) Hamulahonyana wa sinyeho ya Jerusalema ka 607 B.C.E., Jehova u kala ku bonisa silomboti sa hae se si  lukile fahalimw’a Maedomo ka ku itusisa Nebukadenezare, mulena wa Babilona. (Jeremia 25:15-17, 21) Mpi ya Babilona ha i to lwanisa Edomo, ha ku na se si kona ku lamulela Maedomo! Ki “mwaha wa ku kutisa” fahalimw’a naha ya malundu yeo. Jehova u polofita ka mupolofita Obadia kuli: “Kabakala situhu sa hao ku mwanahenu Jakobo, u ka imelwa ki maswabi, mi u ka timiswa luli, ku ya ku ile. . . . Sina m’o ezelize, ni wena u ka ezwa mukwa u li muñwi; misebezi ya hao i kutele fahalimu a toho ya hao.”—Obadia 10, 15; Ezekiele 25:12-14.

Nako ya Kwapili ye Maswe ya Krestendomu

13. Ki bomañi kacenu ba ba swana ni Edomo, mi ki kabakalañi?

¹³ Mwa linako za cwale, ku na ni kopano ye ezize lika inge Edomo. Ki kopano mañi yona yeo? Lu kana lwa buza kuli, mwa linako za cwale, ki mañi y’a etelezi ku nyefula ni ku nyandisa batanga ba Jehova? Kana haki Krestendomu, ka ku itusisa sitopa sa yona sa ba bahulu ba bulapeli? Ee! Krestendomu i ipahamisize luli mwa litaba za lifasi. I ipa mayemo a pahami mwa muinelo wa linto wa batu, mi likeleke za yona ki zona ze li kalulo ye tuna ka ku fitisisa ya Babilona yo mutuna. Kono Jehova u lelile “mwaha wa ku kutisa” fahalimw’a yona Edomo ya cwale yeo kabakala kuli i nyandisize hahulu-hulu batu ba Hae, bona Lipaki za Hae.

14, 15. (a) Kiñi se si ka ezahala kwa naha ya Edomo hamoho ni ku Krestendomu? (b) Ku bulelwa kwa za bitumi ye tuka ni musi o tunya ka ku sa fela ku talusañi, mi ki lifi ze ku sa talusi?

 ¹⁴ Kacwalo, ha lu nyakisisa kalulo ye kaufela ya bupolofita bwa Isaya, lu nahana isi fela ka za Edomo kono hape ni Krestendomu: “Linuka za naha ya Edomo li ka bubisa bitumi, maluli a mwa teñi a ka fetuha sulufula, mubu wa naha i ka ba bitumi ye ca. Mulilo wa yona ha u na ku tima, busihu ni musihali; musi wa yona u ka tunya ka ku sa fela.” (Isaya 34:9, 10a) Naha ya Edomo ya oma ku eza mane inge kuli maluli ki sulufula mi linuka li talizwe, isi ki mezi, kono ki bitumi. Mi cwale zona lika zeo ze kona ku ca ka bunolo li tumbekwa mulilo!—Mu bapanye Sinulo 17:16.

¹⁵ Ba bañwi b’a ngile kuli mulilo, bitumi, ni sulufula ze bulezwi, li fa bupaki bwa kuli lihele le li cisa li teñi. Kono Edomo ha i yumbelwi mwa mulilo wa lihele wa ku ikupulela kuli i cele mwateñi ku ya ku ile. Edomo ya sinyiwa, mi ha i sa fumaneha fa lifasi-mubu inge kuli i ciselelizwe ka mulilo ni sulufula. Sina mo bu boniseza bupolofita, se si ezahala kwa mafelelezo haki ku nyandiswa ku ya ku ile, kono ki ku ezisa “ku sinya . . . ku shandaula . . . mbango.” (Isaya 34:11, 12) Musi o ‘tunya ka ku sa fela’ u swaniseza hande nto yeo. Ndu ha i ca, musi u zwelangapili ku twishana ku zwa mwa mufuse malimi a mulilo niha s’a timile. Nto yeo i bonisanga ba ba talima kuli ne ku bile ni mulilo o mutuna. Ka ku ba kuli Bakreste kacenu ba ituta lituto kwa sinyeho ya Edomo, musi wa Edomo ka nzila ye ñwi, u sa twishana.

16, 17. Edomo ikaba nto mañi, mi ikaba mwa muinelo w’o ku isa lili?

¹⁶ Bupolofita bwa Isaya bwa zwelapili. Bu polofita kuli batu ba ba pila mwa Edomo ba ka yoliwa ki libatana, mi seo si yemela sinyeho ye taha: “I ka ba lihalaupa la kamita ni mita; ha ku na mutu ya ka fita mwateñi ku ya ku ile. I ka luiwa ki liya ni ki sinuku; sifi ni liñwalala li ka yaha mwateñi,  mi i ka likanyezwa ka muhala wa ku sinya, ni ka tepi ya ku shandaula. Ku ka tokwahala manduna ba ba ka keta mulena, makwambuyu kamukana ba bona ba ka fetuha nto ya mbango. Mikakani i ka mela mwa mandu a malena ba Edomo; sitabamahule ni miutwa li mele mwa masabelo a hae, i be naha ya boluwawa ni makopanelo a limpye. Ki mo ku ka kubukanela libatana za mwa lihalaupa, hamoho ni litongwani; licembwe li ka bizanela mwateñi; mi ku ka ina bulumba bwa busihu, ki mona mo bu ka pumulela. Ki mo sibili si ka pila mwa musima wa sona, si zwale mai.”—Isaya 34:10b-15. *

¹⁷ Ee, Edomo i ka ba matota. Ikaba naha ye si na tuso mo ku ka fumaneha fela libatana, linyunywani, ni linoha. Yona naha yeo i ka zwelapili ku ba lihalaupa, sina mo i bulelela timana 10 kuli, “kamita ni mita.” Ha i na ku yahiwa sinca.—Obadia 18.

Talelezo ye Sa Kakanyehi ya Linzwi la Jehova

18, 19. “Buka ya [Muñ’a] Bupilo” ki nto mañi, mi ku yona “buka” yeo ku inzi lika mañi ka za Krestendomu?

¹⁸ Nto yeo i bonisa cimo kuli Krestendomu, yona ye swana ni Edomo ya kwakale, ikaba ni nako ye maswe kwapili! I bonahezi hande ku ba sila se si tuna sa Jehova Mulimu, ili y’o Lipaki za hae i nyandisa maswe-maswe. Mi ku si na kuli cwañi, Jehova u ka taleleza manzwi a hae. Mutu h’a ka likanyeza bupolofita ni talelezo ya bona, zona lika ze peli zeo li ka fumaneha ku ba ze swalisani—sina mo ku bezi kuli se siñwi ni se siñwi sa libupiwa ze pila mwa Edomo ye li matota si ‘na  ni wahabo sona.’ Isaya u bulela ku ba ba ka ituta bupolofita bwa Bibele kwapili kuli: “Mu bate mwa buka ya [Muñ’a] Bupilo, mu bale! Kwa lifolofolo ni libatana zeo, ha ku na nihaiba i li ñwi ye ka tokwahala; ha ku na ye ka tokwa wahabo yona; kakuli ki s’o bulezi mulomo wa [Muñ’a] Bupilo; ki Moya wa hae o ka li kubukanya. Kakuli u li laulezi ka loto, mi ka lizoho la hae u ka li abela naha ka ku i likanyeza ka muhala; li ka i luwa ku ya ku ile, li pile mwateñi mwa masika ni masika.”—Isaya 34:16, 17.

¹⁹ Sinyeho ya Krestendomu ye fakaufi ni ku taha i bulezwi cimo mwa “buka ya [Muñ’a] Bupilo.” Yona “buka ya [Muñ’a] Bupilo” yeo i talusa ka butungi litaba zeo Jehova a ka zekisana ni lila za hae ze sa koni ku kuyulwa, ni banyandisi ba ba sa baki ba batu ba hae. Ze n’e ñozwi ka za Edomo ya kale ne li ezahezi. Mi seo si tiisa buikolwiso bwa luna bwa kuli bona bupolofita b’o ka ku ba kuli bwa sebeza ni ku Krestendomu, yona ye swana ni Edomo cwale, ni bona bu ka talelezwa. ‘Muhala wa ku likanyeza ka ona,’ o yemela sipimo sa kezo ya Jehova, u kolwisa kuli yona kopano ye fakaufi ni ku shwa kwa moya yeo i ka ba matota.

20. Sina Edomo ya kwakale, ki sifi se si ka ezahala ku Krestendomu?

²⁰ Krestendomu i eza mo i konela kaufela kuli i shemba-shembe balikani ba yona ba bupolitiki, kono ya palelwa! Ka ku ya ka Sinulo likauhanyo 17 ni 18, Jehova, yena Mulimu ya M’ata Ote, u ka beya mwa lipilu za bona kuli ba lwanise Babilona yo mutuna kaufela, ku kopanyeleza ni Krestendomu. Seo si ka tahisa kuli Bukreste bwa buhata kaufela bu fele fa lifasi-mubu. Muinelo wa Krestendomu u ka swana ni o maswe o talusizwe mwa Isaya kauhanyo 34. Mane ha i na ku ba teñi nihaiba ka nako ya “ndwa ya lizazi le lituna la Mulimu Ya-Mata-Kaufela,” ya ku puma litaba! (Sinulo 16:14) Sina Edomo ya kwakale, Krestendomu i ka tanyelwa ka ku tala ku zwa fa lifasi-mubu, “kamita ni mita.”

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

 [Mbokisi fa likepe 363]

Kana Ki Mulimu ya Buhali?

Lipulelo ze cwale ka ze fumaneha kwa Isaya 34:2-7 li ezisize ba bañata ku nahana kuli Jehova, ka mw’a taluselizwe mwa Mañolo a Siheberu, ki Mulimu ya buhali, ili ya situhu. Kana ku cwalo?

Kutokwa. Nihailikuli Mulimu fokuñwi wa bonisanga buhali bwa hae, buhali bo bu cwalo kamita ki bo bu swanela. Kamita bu banga bo bu tomile fa mulao, isi fa ku sa ba ni buiswalo. Hape, bu tahiswanga kamita kikuli Mubupi u na ni tukelo ya ku fiwa buipeyo bo bu tezi ni kuli u yemela niti kamita. Buhali bwa Mulimu bu zamaiswa ki lilato la hae la ze lukile ni lilato la hae ku ba ba eza ze lukile. Jehova wa bona lika kaufela ze amiwa mwa taba, mi u ziba hande hahulu muinelo. (Maheberu 4:13) W’a ziba ze mwa pilu ya mutu; u ziba fo li kuma z’a sa zibi mutu, z’a sa isi pilu ku zona, kamba sibi sa ka bomu; mi h’a ezi ka sobozi.—Deuteronoma 10:17, 18; 1 Samuele 16:7; Likezo 10:34, 35.

Nihakulicwalo, Jehova Mulimu h’a “akufi ku halifa, [u] tezi sishemo.” (Exoda 34:6) Ba ba mu saba ni ku lika ka t’ata ku eza ze lukile ba shemubiwa, kakuli Ya M’ata Ote u hupula ku sa petahala ko ba hozize batu ni ku ba shemuba kabakaleo. Kacenu Mulimu u eza zeo ka sitabelo sa Jesu. (Samu 103:13, 14) Ka nako ye swanela, Jehova u zwisa buhali bwa hae ku ba ba itumelela libi za bona, ku baka, ni ku mu sebeleza ka buniti. (Isaya 12:1) Sihulu Jehova haki Mulimu ya buhali kono ki Mulimu ya tabile. Haki Mulimu ya sabisa, kono ki ya amuhela batu ka sishemo, ya na ni kozo, ni ya sishemo ku ba ba mu atumela ka swanelo. (1 Timotea 1:11, NW) Yeo ki shutano ye tuna ni mo i talusezwa milimu ya buhata ya sihedeni. Yona milimu yeo i taluswa kuli ha i na sishemo mi i situhu, mi yona mikwa yeo i boniswa mwa maswaniso a yona milimu yeo.

[Mapa ye fa likepe 362]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Liwate le Lituna

Damaseka

Sidoni

Tire

ISILAELE

Dani

Liwate la Galilea

Nuka ya Jordani

Megido

Ramoti-Giliadi

Samaria

NAHA YA MAFILISITA

JUDA

Jerusalema

Libina

Lakishi

Beeresheba

Kadeshi-Baranea

Liwate la Lizwai

AMONI

Raba

MOABI

Kiri-Hareseti

EDOMO

Bozira

Temani

 [Maswaniso a fa likepe 359]

Krestendomu i kolobisize lifasi-mubu ka mali

[Siswaniso se si fa likepe 360]

“Lihalimu li ka minwa sina buka ye ñolilwe”