Kauhanyo 12

Mu Si Ke Mwa Saba Muasirya

Isaya 10:5-34

1, 2. (a) Ka mubonelo wa butu, ki kabakalañi kwa makalelo ha ne ku bonahala kuli Jonasi n’a na ni libaka le linde ha n’a zina-zinile ku amuhela musebezi wa ku kutaza kwa Maasirya? (b) Batu ba kwa Ninive ne ba ezizeñi ka za lushango lwa Jonasi?

FAHAL’A lilimo za mwanda wa bu 9 B.C.E., Jonasi, mupolofita wa Muheberu, mwan’a Amitai, a kena mwa Ninive, ona muleneñi wa Mubuso wa Asirya. N’a y’o fitisa lushango lo lu bukiti. Jehova n’a mu bulelezi kuli: “Nanuha, u ye kwa munzi o mutuna wa Ninive, u y’o tabela mwateñi mukosi; kakuli bumaswe bwa ona bu kambamezi ku Na.”—Jonasi 1:2, 3.

² Jonasi ha n’a filwe musebezi w’o kwa makalelo, a sabela kwa sibaka si sili, kwa Tareshishi. Ha l’u nga nto yeo ka mubonelo wa butu, Jonasi n’a na ni libaka le linde la ku zina-zina. Maasirya ne li batu ba ba situhu. Mu bone m’o mulena yo muñwi wa Muasirya n’a ezelize lila za hae: “Na pumaka mahutu a bazamaisi . . . Buñata bwa lihapwa mwahal’a bona na ba cisa mwa mulilo, mi ba bañwi ba bañata na ba isa mwa buhapiwa. Ku bona bao, ba bañwi na ba pumaka mazoho ni minwana, mi ba bañwi bona na ba wencaula lingo.” Niteñi, Jonasi kwa mafelelezo ha n’a fitisize lushango lwa Jehova, batu ba Ninive ba bakela libi za bona mi Jehova n’a si ka sinya muleneñi w’o ka nako yeo.—Jonasi 3:3-10; Mateu 12:41.

Jehova U Itusisa “Tupa”

3. Maisilaele ba shutana cwañi ni batu ba kwa Ninive ka mo b’a ngela litemuso ze ba fiwa ki bapolofita ba Jehova?

³ Kana Maisilaele, bao hape Jonasi n’a kutalize, ba teeleza?  (2 Malena 14:25) Kutokwa. Ba fulalela bulapeli bo bu kenile. Kaniti, mane ba kala ku “kubamela ni limpi kaufela za lihalimu, ba sebeleza ni Baale.” Hape, “ba cisa bana ba bona ba bashimani ni ba basizana mwa mulilo, ba loya, ba laula, ba ineela ku eza ze maswe mwa meto a [Muñ’a] Bupilo, kuli ba mu shemaete ku mu uyanisa.” (2 Malena 17:16, 17) Jehova h’a luma bapolofita ku yo lemusa Maisilaele, bona ha ba teelezi, ili ku shutana ni mo ne ba ezelize batu ba Ninive. Kacwalo Jehova u lela ku eza nto ye tuna ni ku fita.

4, 5. (a) Pulelo ya “Muasirya” i talusañi, mi Jehova u ka itusisa cwañi yena ku ba “tupa”? (b) Samaria i tulwa lili?

⁴ Ka nakonyana ku zwa Jonasi f’a potela Ninive, bulwani bwa Asirya bu kutela mwatasi. * Niteñi, kwa makalelo a lilimo za mwanda wa bu 8 B.C.E., mpi ya Asirya hape ya ikeza yona ye m’ata ka ku fitisisa, mi Jehova u itusisa yona ka nzila ye makaza. Mupolofita Isaya u fa mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo temuso ye zwa ku Jehova, u li: “Bumai ki bwa Muasirya, tupa ya buhali bwa ka; mulamu o mwa lizoho la hae ki sisebeliso sa ku halifa kwa ka. Ni ka mu luma ku y’o lwanisa sicaba se si sa sabi Mulimu; ni ka mu laela ku y’o lwanisa sicaba se ni halifezi; a te, a hape, a iselele, mi a ba hatikele sina sileze sa mwa nzila.”—Isaya 10:5, 6.

⁵ Yeo ki nto ye swabisa luli kwa Maisilaele! Mulimu u itusisa sicaba sa bahedeni—yena “Muasirya”—ku ba “tupa” ya ku ba otisa ka yona. Ka 742 B.C.E., mulena wa Asirya, Shalimanezeri V, u taeka Samaria, ona muleneñi wa Isilaele ye ipanguzi. Ka ku ba munzi o tomilwe hande fa lilundunyana la butelele bo bu eza limita ze 90, Samaria i kona ku taka lila zeo ibat’o ba ka lilimo ze talu. Kono ha ku na mulelo wa butu o kona ku tibela mulelo wa Mulimu. Ka 740 B.C.E., Samaria ya tulwa ki Asirya.—2 Malena 18:10.

6. Muasirya u bata ku ezañi se si tuna ku fita mw’a batela Jehova kuli a eze?

 ⁶ Maasirya niha ba itusiswa ki Jehova kwa ku luta batu ba hae tuto, bona ha ba na taba ni Jehova. Ki ka lona libaka leo Jehova h’a bulela kuli: “Kono, yena [Muasirya] h’a lemuhi kuli ki mo ku inezi, ni pilu ya hae ha i na zibo ya kuli ku cwalo; mi se si mwa pilu ya hae ki ku sinya ni ku felisa macaba ka buñata.” (Isaya 10:7) Jehova u bata kuli Muasirya a be sona sisebeliso sa hae. Kono Muasirya yena u bata ku ba nto i sili. Pilu ya hae i mu hapeleza ku eza nto ye tuna ni ku fita—ili ku tula linaha kaufela z’e li teñi ka nako yeo!

7. (a) Mu bulele ze i talusa pulelo ye li “Manduna ba ka, ha ni li, ki malena kaufel’a bona?” (b) Ba ba fulalela Jehova kacenu ba swanela ku lemuhañi?

⁷ Buñata bwa minzi y’e si ya Maisilaele ye ne ba hapile Maasirya ne i busiwanga ki malena. Batu be ne ba li malena bao, cwale se ba li manduna ba ba zamaiswa ki mulena wa Asirya. Kacwalo mulena wa Asirya u kona ku itumba ka buniti kuli: “Manduna ba ka, ha ni li, ki malena kaufel’a bona?” (Isaya 10:8) Milimu ya buhata ya minzi ye mituna ya macaba i palezwi ku tibela sinyeho ya balapeli ba yona. Milimu ye ba lapela ba ba yahile mwa Samaria, ye cwale ka Baale, Moleke, ni manamani a gauda, ha i na ku sileleza munzi w’o. Masamaria ba fulalezi Jehova mi kacwalo ha ba lukeli ku libelela kuli u ka ba lamulela. Ba ba fulalela Jehova kaufela kacenu ba lemuhe ziyezi ye tahela Samaria! Muasirya kaniti wa kona ku itumba ka za Samaria ni minzi ye miñwi y’a hapile, kuli: “Ha ni li, Kalino u sinyizwe sina Karikemishi, ni Hamati sina Arepadi, ni Samaria sina Damaseka?” (Isaya 10:9) Minzi yeo kaufela ku Muasirya ya swana, u i’ nga kuli ki minzi y’a lukela ku hapa.

8, 9. Ki kabakalañi Muasirya h’a fiteleza mwa ku itumba kwa hae h’a lela ku yo lwanisa Jerusalema?

⁸ Kono Muasirya wa fiteleza mwa ku itumba kwa hae. U li: “Lizoho la ka ha li konile ku y’o fita mwa mibuso ya milimu  ye betilwe, mo ne ku na ni maswaniso a’ fita a mwa Jerusalema ni a mwa Samaria kwa bunde, mu li, ni ka palelwa ku eza Jerusalema ni milimu ye betilwe ya hae sina mo ni ezelize Samaria ni maswaniso a hae?” (Isaya 10:10, 11) Mibuso ya s’a tuzi Muasirya ne i na ni milimu ye betilwe ye miñata hahulu ku fita ye mwa Jerusalema kamba mane nihaiba mwa Samaria. Kacwalo, wa nahana u li, ‘Kiñi se si ka ni paleliswa ku eza Jerusalema mo ni ezelize Samaria?’

⁹ Muitundumuni y’o! Jehova h’a na ku mu lumeleza ku hapa Jerusalema. Ki niti kuli Juda ha i si ka yemela bulapeli bwa niti ka ku tala. (2 Malena 16:7-9; 2 Makolonika 28:24) Jehova u lemusize kuli kabakala ku sa sepahala kwa hae, Juda u ka nyanda hahulu h’a ka tasezwa ki Muasirya. Kono Jerusalema yona i ka banda. (Isaya 1:7, 8) Muasirya h’a to lwanisa, Ezekiasi ki yena ya s’a li mulena mwa Jerusalema.  Ezekiasi h’a swani ni ndat’ahe, Akazi. Mane, mwa kweli ya pili fela y’a kala ku busa, Ezekiasi u kwalula minyako ya tempele hape ni ku kalisa sinca bulapeli bo bu kenile!—2 Makolonika 29:3-5.

10. Jehova u sepisañi ka za Muasirya?

¹⁰ Kacwalo, mulelo wa Asirya wa ku lwanisa Jerusalema ha u na tumelezo ya Jehova. Jehova u sepisa kuli u ka zekisa mubuso o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi o kashwau w’o. U li: “Cwale Mulena h’a sa felize musebezi wa hae kaufela fa lilundu la Sione ni mwa Jerusalema, Na [Muñ’a] Bupilo, ni ka nata mulena wa Asirya, kabakala likezo za buikuhumuso bwa pilu ya hae, ni kabakala buikanyiso bwa meto a hae.”—Isaya 10:12.

Ku Yo Fita kwa Juda ni Jerusalema!

11. Ki kabakalañi Muasirya h’a nahana kuli ku ka mu bela bunolo ku hapa Jerusalema?

¹¹ Lilimo ze 8 hamulaho wa 740 B.C.E., mubuso wa kwa mutulo ha u hapiwa, mulena yo munca wa Asirya, Senakeribi, u y’o lwanisa Jerusalema. Isaya u talusa mulelo wa buikuhumusi wa Senakeribi ka ku loka kuli: “Ni sutisize milulwani ya macaba, ni iselezi bufumu bwa zona; sina muhali, ni tuluzi ba ba inzi mwa mabona. Lizoho la ka li hapile bufumu bwa macaba, sina mo ku ngelwa siyaleto sa nyunywani; mi, sina mo ku kubukanyezwa mai a’ tuhezwi, ni kubukanyize lifasi kaufela cwalo; mi ne ku si na ye nyanganyisa lifufa kamba ye atamisa mulomo ku lila.” (Isaya 10:13, 14) Senakeribi u’ nga kuli kakuli u hapile minzi ye miñwi, mane ku kopanyeleza ni Samaria, Jerusalema ni yona h’a na ku i sitela mufaho! Mwendi bayahi ba munzi ba ka lika ku lwana, kono ba ka tulwa ka bubebe ba si ka kala niheba ku lila, mi ba ka yubulwa bufumu bwa bona mane inge mai a’ mwa siyaleto se si yubekilwe.

12. Jehova u bonisa kuli ki ufi mubonelo o munde wa ku ba ni ona ka za muikuhumuso wa Muasirya?

 ¹² Kono ku na ni nto y’a libala Senakeribi. Masamaria ne ba swanezi ku otiwa kabakala kuli ne ba ipanguzi. Kono cwale Jerusalema ha se i busiwa ki Mulena Ezekiasi, se i li yona hape sibaka mo bu tomile bulapeli bo bu kenile. Yena ya bata ku coña-coña Jerusalema kaufela u ka lwanisana ni Jehova! Ka ku halifa, Isaya u buza kuli: “Kikuli silepe si ka itumba ku ya si lemisa, kamba saha i ikuhumuseze ya i sahisa? Sina ku ka ezwa kuli tupa i be yona ye zamaisa lizoho la ya i yemisa, kamba mulamu i be ona o nanula lizoho la ya u natisa.” (Isaya 10:15) Mubuso wa Asirya ki sisebeliso fela se si mwa lizoho la Jehova, sina silepe, saha, tupa, kamba mulamu mo li kona ku itusisezwa ki mulemi, musahi, kamba mulisana. Kacwalo ha ku swaneli kuli tupa cwale i ikuhumuseze ya i sebelisa!

13. Mu taluhanye ni ku talusa kuli ki sifi se si ka ezahala kwa (a) “lindume.” (b) “miutwa ni mikakani.” (c) “bunde bo bu tumile bwa mushitu wa hae.”

¹³ Ki sifi se si ka ezahala ku Muasirya? “Mulena [Muñ’a] Bupilo wa limpi u ka bupamisa lindume za Asirya; mwatas’a kabubo ka hae ku ka tumbulwa mulilo sina wa lubya. Liseli la Isilaele i ka ba mulilo, Ya-Kenile wa hae i be lulimi; mi u ka cisa ni ku feza miutwa ni mikakani ya hae ka lizazi li li liñwi fela. U ka cisa bunde bo bu tumile bwa mushitu wa hae ni bwa masimu a hae cwalo, ku fele moya ni mubili; ku be sina mutu ya kula butuku, mi a honeha. Likota ze mwa mushitu wa hae ze ka siyala i ka ba ze nyinyani, mi mwana u ka ziba ku ñola fo li kuma.” (Isaya 10:16-19) Ee, Jehova u ka kokobeza “tupa” yeo ye li Muasirya! “Lindume” za mpi ya Muasirya, bona masole ba hae ba ba tiile, ba ka ‘bupamiswa.’ Ha ba na ku bonahala ku tiya cwalo! Sina miutwa ni mikakani ye miñata-ñata, mpi ya hae ya masole ba nyau kaufela i ka ciswa ki Liseli la Isilaele, yena Jehova Mulimu. Mi “bunde bo bu tumile bwa mushitu wa hae,” bona  bazamaisi ba mpi ya hae, ba ka yunda. Jehova ha s’a felize ku lwanisa Muasirya, bazamaisi ba ba ka siyala ki ba ba nyinyani fela kuli mane mwanana u ka kona ku balela palo ya bona ka minwana ya hae!—Mu bone ni Isaya 10:33, 34.

14. Mu taluse kwa n’a s’a fitile Muasirya mwa minzi ya Juda 732 B.C.E. ha i to fita.

¹⁴ Niteñi, Majuda ba ba pila mwa Jerusalema ka 732 B.C.E. ba lukela ku fumana t’ata ku lumela kuli Muasirya u ka tulwa. Mpituna ya Asirya i taha ka m’ata i sa yabuki. Mu teeleze mukoloko wa minzi ya Juda ye hapilwe: “Mawe! Lila li se li li kwa Ayati . . . Migroni . . . Mikimashi . . . Geba . . . Rama . . . Gibea-Saule . . . Galimi . . . Laisha . . . Anatota . . . Madimena . . . Gebimi . . . Nobo.” (Isaya 10:28-32a) * Kwa mafelelezo, batasezi bao ba to punya mwa Lakishi, y’e li fela likilomita z’e 50 ku zwa mwa Jerusalema. Hañihañi, mpituna ya Asirya i bata ku lwanisa munzi. “Ka lizoho la bona ba ka uma lilundu la mwan’a Sione, wa musizana, lilundu la Jerusalema.” (Isaya 10:32b) Ki sifi se si kona ku paleliswa Muasirya?

15, 16. (a) Ki kabakalañi Mulena Ezekiasi h’a tokwa tumelo ye tiile? (b) Ezekiasi u kona ku belañi ni tumelo ya kuli Jehova u ka mu tusa?

¹⁵ Mwa ndu ya hae mwa muleneñi, Mulena Ezekiasi u kala ku ikalelwa. U pazaula liapalo za hae ni ku apala saka. (Isaya 37:1) U luma batu ku mupolofita Isaya kuli a buze Jehova ka za Juda. Hamulahonyana, ba kuta ni kalabo ya Jehova, u li: ‘U si ke wa saba . . . ni ka sileleza munzi wo.’ (Isaya 37:6, 35) Niteñi, Maasirya ba sabisa luli mi ba na ni sepo ye tiile.

¹⁶ Tumelo fela ki yona ye ka tiisa Mulena Ezekiasi mwa butata b’o. Tumelo i talusa “ku kolwa ze sa bonwi.” (Maheberu 11:1) I ama ku bona ni ze sa koni ku bonwa ka bunolo.  Kono tumelo i kona fela ku ba teñi ha ku na ni zibo. Mwendi Ezekiasi wa hupula kuli mwa nako ya kwamulaho Jehova n’a bulezi manzwi a omba-omba a, a’ li: “Wena sicaba sa ka se si yahile mwa Sione, u si ke wa saba Muasirya . . . Ku sa siyezi nakonyana ye nyinyani, kuli ku halifa kwa ka ku fele; mi buhali bwa ka bu ka sikuluhela ku yena ku mu timisa. [Muñ’a] Bupilo wa limpi u ka tisa pafa, kuli a shape Asirya sina mw’a n’a natezi Midiani fa licwe la Orebu; a yemise tupa ya hae fahalimw’a liwate mw’a n’a ezelize mwa Egepita.” (Isaya 10:24-26) * Ee, haki lona lwa pili batu ba Mulimu ba ba mwa ziyezi. Bokukululu ba Ezekiasi ne ba kile ba bonahala bunyinyani maswe kwa mpi ya Maegepita fa Liwate le li Fubelu. Lilimo ze mianda–nda kwamulaho, Gidioni n’a kubukanezwi ki mpi ye tuna ya Mamidiani ni Maamaleke ha ne ba lwanisize Isilaele. Kono ka zona linako ze peli zeo, Jehova n’a pulusize batu ba hae.—Exoda 14:7-9, 13, 28; Baatuli 6:33; 7:21, 22.

17. Coko ya Asirya i ‘lobiwa’ cwañi, mi i lobelwañi?

¹⁷ Kana Jehova u ka eza mwa n’a ezelize ka zona linako zeo? Ee. Jehova u sepisa kuli: “Ka linako zani, mutiyotuna wa Asirya u ka zwiswa fa liheta la hao, ni coko ya hae fa mulala wa hao; coko i lobehe kabakala [oli ya, NW] hao.” (Isaya 10:27) Coko ya Asirya i ka zwiswa fa liheta ni fa mulala wa batu bao Mulimu a itamile bulikani ni bona. Kaniti, coko yeo i ka ‘lobiwa’—mi seo luli s’a ezahala! Mwa busihu bu li buñwi, lingeloi la Jehova li bulaya b’a 185,000 kwa Maasirya. Tasezo yeo ya feliswa, mi Maasirya ba zwa ku zwelela mwa Juda. (2 Malena 19:35, 36) Libaka? “Kabakala oli.” Mwendi pulelo yeo i talusa za oli ye ne i tozizwe Ezekiasi ka ku ba mulena wa mwa lusika lwa Davida. Kacwalo, Jehova u taleleza sepiso ya hae ye li: “Ni ka lwanela  munzi wo ku u lamulela, kabakala ka, ni kabakala Davida mutang’a ka.”—2 Malena 19:34.

18. (a) Kana bupolofita bwa Isaya bu ka talelezwa ku fitelela hañwi? Mu taluse. (b) Ki kopano mañi kacenu ye swana ni Samaria ya kwakale?

¹⁸ Litaba ze ambozwi mwa kauhanyo ye ya Isaya li ama lika ze n’e ezahezi mwa Juda lilimo ze fitelela 2,700 kwamulaho k’o. Kono zona likezahalo zeo ki za butokwa kacenu. (Maroma 15:4) Kana seo si talusa kuli batu ba ba amiwa ku lona likande le li nyangumuna leo—ili be ne ba yahile mwa Samaria ni Jerusalema, hamoho ni Maasirya—ku na ni batu ba ba swana ni bona kacenu? Ee. Sina Masamaria be ne ba lapela maswaniso, ba Krestendomu ni bona ba ipala ku ba ba ba lapela Jehova, kono ki bakwenuheli luli. Mwa hatiso ye bizwa An Essay on the Development of Christian Doctrine, muprisita yo muñwi ya pahami wa mwa bulapeli bwa Roma Katolika, John Henry Newman, u itumelela kuli lika ze se i itusisize Krestendomu ka lilimo-limo cwale, ze cwale ka insense, likandela, mezi a halaleha, liapalo za siprisita, ni maswaniso, “kaufela ne li simuluhile kwa bahedeni.” Jehova sina mwa n’a sa tabeleli ku lapela maswaniso kwa Masamaria, ni bulapeli bwa Krestendomu bwa sihedeni h’a bu tabeli.

19. Krestendomu i lemusizwe ka zañi, mi ki bomañi ba ba i lemusize?

¹⁹ Ka lilimo-limo, Lipaki za Jehova se ba lemusize Krestendomu kuli Jehova h’a i tabeli. Sina ka mutala, ka 1955, mwa lifasi kamukana ne ku filwe ngambolo ya nyangela ye n’e na ni toho ya taba ye li “Krestendomu kamba Bukreste—Ki Ifi Y’e li ‘Liseli la Lifasi’?” Ngambolo yeo ne i talusize hande-nde ka za m’o Krestendomu i keluhezi kwa lituto ni likezo za Bukreste bwa niti. Hasamulaho, likopi za yona ngambolo ye m’ata yeo ne li lumezwi ku ba bahulu ba bulapeli mwa linaha ze ñata. Kopano ya Krestendomu i palezwi ku utwa kelezo yeo. Jehova ha ku na mw’a ka i ezeza kwand’a ku i ota ka “tupa.”

20. (a) Ki nto mañi ye ka ba yona Asirya ya cwale, mi i ka itusiswa cwañi ku ba tupa? (b) Krestendomu i ka otiwa cwañi?

 ²⁰ Jehova u ka itusisa bomañi kwa ku ota Krestendomu ye ipanguzi? Kalabo lu kona ku i fumana mwa kauhanyo 17 ya Sinulo. Teñi m’o lu talusezwa za musali wa lihule, yena “Babilona yo mutuna,” ya yemela bulapeli kaufela bwa buhata mwa lifasi, ku kopanyeleza ni Krestendomu. Yena musali wa lihule y’o u inzi fa sibatana se si fubelu se si na ni litoho ze 7 ni manaka a’ lishumi. (Sinulo 17:3, 5, 7-12) Sibatana seo si yemela Kopano ya ba Macaba. * Sina Asirya ya kwakale mo ne i yundiselize Samaria, sibatana se si fubelu ni sona si ‘ka toya lihule, si li amuhe za lona, si li tubulise, si ce nama ya lilama za lona, mi si li ciseleze mwa mulilo.’ (Sinulo 17:16) Kacwalo, Asirya ya cwale (zona linaha ze mwa Kopano ya ba Macaba) i ka lwanisa Krestendomu ni ku i yundiseleza.

21, 22. Ki mañi ya ka susueza sibatana ku lwanisa batu ba Mulimu?

²¹ Kana Lipaki za Jehova ba ba sepahala ni bona ba ka yundiswa hamoho ni Babilona yo mutuna? Kutokwa. Mulimu h’a si ka ba nyemela. Bulapeli bo bu kenile bona bu ka zwelapili. Nihakulicwalo, sibatana se si yundisa Babilona yo mutuna hape si ka talima batu ba Jehova ka mukwañuli. Ka ku eza cwalo, sibatana si peta mulelo, isi wa Mulimu, kono wa mutu yo muñwi. Ki mañi yena y’o? Ki Satani Diabulosi.

²² Jehova u beya fa ngandaleza mulelo wa Satani wa buikuhumuso: “Ka lizazi lani, litaba li ka taha mwa pilu ya hao [Satani], mi u ka lela mulelo o maswe; mi fo, u ka li: Ni ka y’o kambamela mwa naha ya minzi ye si na makwakwa [a silelezo], ni tulukele batu ba ba iketile, . . . ku y’o hapa,  ku y’o lobela mbuya.” (Ezekiele 38:10-12) Satani u ka nahana kuli, ‘Ee, na kona ku susueza macaba ku lwanisa Lipaki za Jehova. Ha ba koni ku itwanela, ha ba si ka silelezwa, mi ha ba na m’ata a bupolitiki. Ha ba na nihaiba ku tundana. Ku ka ba hahulu bunolo ku ba ngundunganya mane inge mai a’ mwa siyaleto se si si ka silelezwa!’

23. Ki kabakalañi Muasirya wa cwale h’a ka palelwa ku eza batu ba Mulimu sina mw’a ezeza ku Krestendomu?

²³ Kono mina macaba, mu tokomele! Mu lemuswa kuli ha mu ka lwanisa batu ba Jehova, Mulimu yena ka sibili u ka mi bona! Jehova wa lata batu ba hae, mi u ka ba lwanela sina mwa n’a lwanelezi Jerusalema mwa mazazi a Ezekiasi. Muasirya wa cwale h’a ka lika ku yundisa batanga ba Jehova, b’a ka lwanisana ni bona luli ki Jehova Mulimu ni Ngunyana, yena Jesu Kreste. Yeo ki ndwa y’a sa koni ku wina Muasirya y’o. Bibele i li: “Ngunyana u ka ba tula; kakuli Yena ki Mulena wa malena, ni Mubusisi wa babusisi.” (Sinulo 17:14; mu bapanye Mateu 25:40.) Sina Muasirya wa kwakale, sibatana se si fubelu si ka “ya kwa ku shwelela.” Ha si sa tola si sabiwa hape.—Sinulo 17:11.

24. (a) Bakreste ba niti ba tukufalelwa ku ezañi ili ku itukiseza nako ya kwapili? (b) Isaya u talima cwañi kwa nako ya kwapili? (Mu bone sikwenda se si fa likepe 155.)

²⁴ Kuli Bakreste ba niti ba libelele nako ya kwapili ba si na sabo, ba lukela ku zwelapili ku tiisa swalisano ya bona ni Jehova. Hape ba lukela ku isa hahulu pilu kwa ku eza tato ya Mulimu ku fita nto ifi kamba ifi mwa bupilo bwa bona. (Mateu 6:33) Ha ba eza cwalo ha ba tokwi “ku saba bumaswe niheba bu li buñwi.” (Samu 23:4) Ka meto a bona a tumelo, ba ka bona lizoho le li m’ata la Mulimu inze li otolohile, isi ku ba ota, kono ili ku ba sileleza kwa lila za hae. Mi lizebe za bona li ka utwa manzwi a’ susueza a, a’ li: “U si ke wa saba.”—Isaya 10:24.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

 [Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 155, 156]

ISAYA U BONA ZE KA EZAHALA MWA NAKO YA KWAPILI

Isaya 10:20-23

Kauhanyo 10 ya Isaya i bonisa sihulu ka m’o Jehova a ka itusiseza tasezo ya Muasirya kwa ku atula Isilaele ni ka za sepiso ya hae ya ku lwanela Jerusalema. Ka ku ba kuli litimana 20 ku isa 23 li fahal’a bona bupolofita b’o, z’a kona k’u ngiwa ku ba ze n’e talelelizwe ka nako ye ne bu talelelizwe bupolofita b’o kaufela. (Mu bapanye Isaya 1:7-9.) Kono hape muñolelo wa zona litimana zeo u bonisa kuli li ama sihulu linako za hasamulaho muta Jerusalema ni yona ne i ka tokwa ku ikalabela ka za libi za bayahi ba yona.

Mulena Akazi u lika ku fumana silelezo ka ku kupa tuso kwa Asirya. Mupolofita Isaya u polofita kuli mwa nako ya kwapili, ba ndu ya Isilaele ba ba ka punyuha ha ba sa na hape ku eza nto ye butoto cwalo. Isaya 10:20 i li ba ka “sepa [Muñ’a] Bupilo, Ya-Kenile wa Isilaele, ka pilu ya bona kaufela.” Kono timana 21 i bonisa kuli, ba ba ka eza cwalo ikaba ba palonyana fela. I li: “Masialeti a ka kuta.” Seo si lu hupulisa Sheari-Jashubi, mwan’a Isaya, ya li sisupo mwa Isilaele mi ili y’o libizo la hae li talusa kuli “Masialeti A Sikai A ka Kuta.” (Isaya 7:3) Timana 22 ya kauhanyo 10 i lemusa za “koto” ye lelilwe. Koto yeo ikaba ye lukile kakuli ikaba ye swanela kwa batu ba ba ipanguzi. Kacwalo, mwahal’a sicaba se siñata-ñata se si “likana ni mushabati wa mwa liwate,” ikaba masialeti fela a’ ka kuta. Timana 23 i lemusa kuli yona koto yeo i ka wela naha kaufela. Mi ka nako yeo, Jerusalema ni yona i ka otiwa.

Litimana zeo li talusa hande se ne si ezahezi ka 607 B.C.E., Jehova ha n’a itusisize Mubuso wa Babilona ku ba yona “tupa” ya hae. Naha kaufela, ku kopanyeleza ni Jerusalema, ne i tuzwi. Majuda ne ba hapezwi kwa Babilona, ba y’o tanda kwateñi lilimo ze 70. Kono hasamulaho, ba bañwi—nihaike  ne i li ‘masialeti fela’—ne ba kutezi kwa Jerusalema ku yo kalisa sinca bulapeli bwa niti.

Bupolofita bo bu kwa Isaya 10:20-23 ne bu bile ni talelezo ye ñwi mwa lilimo za mwanda wa pili, sina mo ku boniselizwe kwa Maroma 9:27, 28. (Mu bapanye Isaya 1:9; Maroma 9:29.) Paulusi u talusa kuli ka kutwisiso ya kwa moya, “bo-masialeti” ba Majuda ne ba ‘kutile’ ku Jehova mwa lilimo za mwanda wa pili C.E., kakuli ki Majuda ba sikai ba ba sepahala be ne ba bile balateleli ba Jesu Kreste ni ku kala ku lapela Jehova “ka Moya ni ka niti.” (Joani 4:24) Bao hasamulaho ne ku kopanyizwe ku bona balicaba be ne ba lumezi, ili ku ba sicaba sa kwa moya, yona “Isilaele wa Mulimu.” (Magalata 6:16) Ka yona nako yeo, manzwi a’ kwa Isaya 10:20 n’a talelelizwe a’ li: Sicaba se si neezwi ku Jehova “ha ba sa na” hape ku mu fulalela ni ku sepa tuso ya batu.

[Siswaniso se si fa likepe 147]

Senakeribi u nahana kuli ku kubukanya macaba ku bunolo inge ku kubukanya mai a’ zwa mwa siyaleto