Kauhanyo 29

Mulena U Fiwa Mupuzo Kabakala Tumelo ya Hae

Isaya 36:1–39:8

1, 2. Ezekiasi n’a bonisize cwañi ku ba mulena yo munde ku fita Akazi?

EZEKIASI n’a na ni lilimo ze 25 za buhulu ha n’a bile mulena wa Juda. N’a ka ba mulena ya cwañi? Kana n’a ka latelela mutala wa ndat’ahe, Mulena Akazi, ni ku ezisa babusiwa ba hae ku lapela milimu ya buhata? Kamba kana n’a ka etelela batu mwa ku lapela Jehova, sina mwa n’a ezelize kukw’a hae, yena Mulena Davida?—2 Malena 16:2.

² Hamulahonyana ku zwa f’a kalela ku busa, ne ku bonahezi hande kuli Ezekiasi n’a bata ku “eza ze nde fapil’a [Muñ’a] Bupilo.” (2 Malena 18:2, 3) Mwa silimo sa hae sa pili, a laela kuli tempele ya Jehova i lukiswe ni kuli sebelezo ya mwa tempele i kaliswe sinca. (2 Makolonika 29:3, 7, 11) Ku tuha f’o a lukisa mukiti o mutuna wa Paseka k’o sicaba kaufela ne si memezwi—ku kopanyeleza ni masika a’ lishumi a Isilaele a kwa mutulo. W’o ne u bile mukiti o sa koni ku libalwa! Ne ku si ka ezwa mukiti o cwalo ku zwa mwa mazazi a Mulena Salumoni.—2 Makolonika 30:1, 25, 26.

3. (a) Bayahi ba Isilaele ni ba Juda be ne ba fumanehile kwa Paseka ya n’a lukisize Ezekiasi ne ba ezize nto mañi? (b) Bakreste kacenu ba itutañi kwa kezo ye ne ba ikatulezi ku eza be ne ba fumanehile kwa Paseka yeo?

³ Kwa mafelelezo a mukiti wa Paseka, be ne ba fumanehile teñi ne ba susuelizwe ku lema likota za makombelo, ku tubaka maswaniso a macwe, ku sinya mabaka a’ lumbile  ni lialetare za milimu ya buhata. Hasamulaho ba kutela kwa minzi ya bona ba nze ba na ni tukufalelo ya ku sebeleza Mulimu wa niti. (2 Makolonika 31:1) Yeo ne li shutano ye tuna ni mo ne b’a ngela bulapeli kale! Nto yeo i kona ku luta Bakreste ba niti kacenu butokwa bwa ku ‘sa tuhela mikopano ya bona.’ Mikopano ye cwalo, ibe mwa liputeho kamba kwa mikopano ya mupotoloho ni ya sikiliti, ki ya butokwa hahulu kakuli ka yona, ba susuezwa. Mi hape sizwale ni moya wa Mulimu li ba susueza ku ‘susumezana mwa lilato ni mwa misebezi ye minde.’—Maheberu 10:23-25.

Tumelo Ya Likiwa

4, 5. (a) Ezekiasi u bonisize cwañi kuli u ikakutuzi kwa tamaiso ya Asirya? (b) Senakeribi u ezizeñi kuli a lwanise Juda, mi Ezekiasi u ezañi ili ku sabisa kuli Jerusalema i si ke ya lwaniswa ka bubebe? (c) Ezekiasi u itukiseza cwañi ku sileleza Jerusalema ha i ka lwaniswa ki Asirya?

⁴ Jerusalema i ka welwa ki litiko ze tuna kwapili. Ezekiasi u lobile silikani seo Akazi, ndat’ahe ya sa sepahali, n’a ezize ni Maasirya. Mane u tulile ni Mafilisita, bao Asirya i ezize silikani ni yona. (2 Malena 18:7, 8) Seo si halifisize mulena wa Asirya. Kacwalo, lu bala kuli: “Ka mwaha wa bu 14 wa puso ya mulena Ezekiasi, Senakeribi mulena wa Asirya,  a pumela minzi kamukana ya makwakwa, ya Juda, mi a i kena.” (Isaya 36:1) Ezekiasi u lumela ku lifa Senakeribi tifo ye tuna ya litalenta za silivera ze eza mianda ye milalu ni litalenta za gauda ze eza mashumi a malalu. * Mwendi u eza cwalo ka ku sepa kuli u ka sileleza Jerusalema kwa ku lwaniswa ka bubebe ki mpi ya Asirya ye sa kuyuki.—2 Malena 18:14.

⁵ Ka ku ba kuli mwa pulukelo ya za bulena ha ku na gauda ni silivera ye ñata, Ezekiasi u’ nga butale bwa butokwa bwa mwa tempele. Hape u mamutula likwalo za tempele, ze apesizwe ka gauda, ni ku lumela gauda ku Senakeribi. Nto yeo i kolwisa Muasirya y’o, kono ili ka nakonyana fela. (2 Malena 18:15, 16) Ku bonahala kuli Ezekiasi u lemuha kuli Maasirya ha ba na ku tokolomoha Jerusalema ka nako ye telele. Kacwalo, ku tokwahala buitukiso. Batu ba tibela limbule za mezi ze n’e kana za fa mezi kwa Maasirya ba ba taseza. Ezekiasi hape u tiisa lisilelezo za Jerusalema ni ku kubukanya “lilwaniso ni litebe ze ñata.”—2 Makolonika 32:4, 5.

6. Ezekiasi u sepa mañi?

⁶ Nihakulicwalo, Ezekiasi h’a sepi milelo ya butali bwa mwa lindwa kamba lisilelezo, kono u sepa Jehova wa limpi. U eleza bazamaisi ba ndwa ba hae kuli: “Mu tiye lipilu, mu eze ka sinna, mu si ke mwa saba, mi mu si ke mwa njanja kabakala mulena wa Asirya, ni kabakala silundwamanji kaufela se si ku yena; kakuli lu inzi ni ya fita ye ba inzi ni yena. Yena u inzi ni lizoho la nama; kanti luna lu inzi ni [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa luna, ya ka lu tusa, ni ku lu lwanela lindwa za luna.” Sicaba sa utwa mi sa “tiyela fa manzwi a Ezekiasi, mulena wa Juda.” (2 Makolonika 32:7, 8) Mu nahane kuli mwa bona likezahalo ze nyangumuna ze  latelela ha ku nyakisiswa likauhanyo 36 ku isa 39 za bupolofita bwa Isaya.

Rabishake U Bulela Taba ya Hae

7. Rabishake ki mañi, mi u lumiwa ku yo ezañi kwa Jerusalema?

⁷ Senakeribi u luma Rabishake (ili lilumbatina la busole, isiñi libizo luli la mutu) ni makwambuyu ba bañwi ba babeli kwa Jerusalema kuli ba yo talusa kuli ba bata kuli munzi u koze. (2 Malena 18:17) Bona bao ba katanyezwa kwande a mamota ki bayemeli ba Ezekiasi ba balalu, ili Eliakimi, sikombwa sa ndu ya Ezekiasi, muñoli Shebina, ni Joa, mwan’a Asafi mubabaleli wa mañolo a mubuso.—Isaya 36:2, 3.

8. Rabishake u lika cwañi ku fokolisa Jerusalema ye itakata?

⁸ Mulelo wa Rabishake ki o bunolo—u bata ku kolwisa Jerusalema ku koza ku si na ku lwana. Ka ku bulela ka Siheberu, wa huweleza pili u li: “Ku sepa k’o sepile, ki ko ku cwañi? . . . Y’o sepile ki mañi ha u ni fetuhezi?” (Isaya 36:4, 5) Cwale Rabishake u nyefula Majuda ba ba mwa sabo, ili ku ba hupulisa kuli ba inzi ba nosi luli. Ba kona ku kupa tuso ku mañi? Kana ba ka i kupa kwa “litaka lani le li munyukile,” yona Egepita? (Isaya 36:6) Ka nako ye, Egepita i swana inge litaka le li munyukile; mane ona mubuso o n’o b’a nga o m’ata ka ku fitisisa w’o u hapilwe swalelele ki Etopia, mi Faro wa mwa Egepita ka yona nako ye, yena Mulena Tiraka, haki Muegepita, kono ki Muetopia. Mi u ka tuha a bitiwa ki Asirya. (2 Malena 19:8, 9) Ka ku ba kuli Egepita ha i koni ku ipulusa, ha i na ku kona ku tusa Juda.

9. Ku bonahala kuli kiñi se si ezisa Rabishake ku nahana kuli Jehova n’a ka fulalela batu ba Hae, kono buniti ki bufi?

⁹ Rabishake cwale u bulela kuli Jehova h’a na ku lwanela batu ba Hae kakuli U ba nyemezi. Rabishake u li: “Mwendi mu ka ni bulelela, mu li: Luna lu sepile [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa luna! Ibo hasi Yena y’a zwisize Ezekiasi mabaka  a hae a’ lumbile, ni lialetare za hae.” (Isaya 36:7) Kono Majuda ha ba zwisize mabaka a’ lumbile ni lialetare mwa naha, ha ba si ka hana Jehova, kono ba kutile ku yena.

10. Ki kabakalañi ha ku si na taba bayemeli ba Juda ni ko ba li ba bañata kamba ba banyinyani?

¹⁰ Ku tuha f’o, Rabishake u hupulisa Majuda kuli mpi ya bona i fitelwa kwahule-hule kwa m’ata. U ba mema ka muipo kuli: “Ni ku fe lipizi ze eza bolule ba babeli, ha u ka zwisa bapahami ba ba likana ku li pahama.” (Isaya 36:8) Kono ka mo ku inezi luli, kana ku na ni taba bapahami ba ba cuukile ba lipizi ba Juda niha ba li ba banyinyani kamba ba bañata? Kutokwa, kakuli puluso ya Juda ha i si ka itinga fa m’ata a matuna a mpi. Liproverbia 21:31 i talusa taba yeo cwana: “Pizi i tapisezwa lizazi la ndwa, kono ku tula ki kwa [Muñ’a] Bupilo.” Ku tuha f’o Rabishake u li mbuyoti ya Jehova i fahalimw’a Maasirya, isiñi Majuda. U li kambesi cwalo, kambe Maasirya ha ba si ka kena hahulu cwalo mwa silalo sa Juda.—Isaya 36:9, 10.

11, 12. (a) Ki kabakalañi Rabishake h’a tundamena ku bulela mwa “Sijuda,” mi u lika cwañi ku beya Majuda ba ba teeleza mwa muliko? (b) Manzwi a Rabishake a kana a ezisa Majuda ku ikutwa cwañi?

¹¹ Bayemeli ba Ezekiasi ba ikalelwa ka za mo ba ka ikutwela banna ba ba inzi fa lukwakwa lwa munzi ba ba kona ku utwa z’a bulela Rabishake. Makwambuyu ba Majuda bao ba kupa kuli: “U bulele ni batanga ba hao ka puo ya Sisiria, kakuli lwa si utwa; mi u si ke wa bulela ni luna ka Sijuda, kuli ba ba inzi fa lukwakwa ba si ke ba utwa.” (Isaya 36:11) Kono Rabishake h’a lati ku bulela ka puo ya Sisiria. U bata ku ezisa Majuda ku felelwa ki sepo ni ku kenelwa ki sabo kuli ba koze mi Jerusalema i hapiwe ku si na ku lwana! (Isaya 36:12) Kacwalo Muasirya y’o hape u bulela mwa “Sijuda.” U lemusa ba ba yahile mwa Jerusalema kuli: “Mu si ke mwa pumiwa ki Ezekiasi; kakuli h’a na ku kona ku mi lamulela.” Hamulaho, u lika ba ba teeleza ka ku ba taluseza  ka za mo ne bu ka bela bupilo bwa Majuda ha ne ba ka busiwa ki Asirya, u li: “Mu eze tumelelano ni na, mi mu kombe ku na; cwale mutu ni mutu u ka ca kwa kota ya hae ya veine, ni kwa kota ya hae ya feiga, a nwe mezi a mwa lisima la hae; mane ni te, ni mi ise mwa naha ye swana sina naha ya mina, naha ya buloto ni ya veine, naha ya buhobe ni ya masimu a likota za veine.”—Isaya 36:13-17.

¹² Unomwaha Majuda ha ba na ku kutula. Tasezo ya Asirya i ba palelwisize ku cala licalo. Sepo ya ku ca litolwana za veine ze lota mulo ni ku nwa mezi a bata i lukela ku ba ye tabisa hahulu kwa banna ba ba teeleza ba ba fa lukwakwa. Kono Rabishake h’a si ka feza kale ku lika ku fokolisa Majuda.

13, 14. Rabishake nih’a bulela z’a bulela, ki kabakalañi ze n’e ezahezi ku Samaria ha li si na tuso ku se si ezahala ku Juda?

¹³ Rabishake u zwisa silwaniso se siñwi sa lipulelo mwa sipusu sa hae sa lipulelo. U lemusa Majuda kuli ba si ke ba kolwa haiba Ezekiasi a ka ba bulelela kuli: “[Muñ’a] Bupilo u ka lu lamulela!” Rabishake u hupulisa Majuda kuli milimu ya Samaria ne i palezwi ku tibela masika a’ lishumi kwa ku bitiwa ki Maasirya. Milimu ya macaba a mañwi a’ hapilwe ki Asirya yona bo? Wa buza u li: “I kakai milimu ya Hamati ni ya Aripadi? I kakai milimu ya Sefaravaimi? Mi ni yena Samaria, kana u lamulezwi mwa mazoho a ka?”—Isaya 36:18-20.

¹⁴ Ka niti, Rabishake, ya li mulapeli wa milimu ya buhata, h’a utwisisi kuli ku na ni shutano ye tuna mwahal’a Samaria ye kwenuhile ni Jerusalema ye busiwa ki Ezekiasi. Milimu ya buhata ya Samaria ne i si na m’ata a ku lamulela mubuso wa masika a’ lishumi w’o. (2 Malena 17:7, 17, 18) Kono Jerusalema yona, ye busiwa ki Ezekiasi, i fulalezi milimu ya buhata ni ku kutela ku sebeleza Jehova. Nihakulicwalo, bayemeli ba Juda ba balalu ha ba liki ku talusa nto yeo ku Rabishake. “Ba kuza, ha ba si ka mu alaba se  siñwi; kakuli taelo ye ne zwile ku mulena n’e ize: Mu si ke mwa alaba.” (Isaya 36:21) Eliakimi, Shebina, ni Joa ba kutela ku Ezekiasi mi ba mu zibisa manzwi a Rabishake.—Isaya 36:22.

Ezekiasi U Eza Katulo

15. (a) Ezekiasi cwale u na ni ku eza katulo mañi? (b) Jehova u kolwisa cwañi batu ba hae?

¹⁵ Cwale Mulena Ezekiasi u na ni ku eza katulo. Kana Jerusalema i ka koza kwa Maasirya? Kana i ka swalisana ni Egepita? Kamba i ka tiya ni ku itwanela? Ezekiasi u mwa mbambitwa ye tuna. U ya kwa tempele ya Jehova mi u luma Eliakimi ni Shebina, hamoho ni ba bahulu ba baprisita, kuli ba yo buza Jehova ka mupolofita Isaya. (Isaya 37: 1, 2) Linumwana za mulena zeo li taha ku Isaya inze li apezi masaka, mi li li: “Lizazi le, ki lizazi la maziyezi, ni la ku shwaulwa ni la ku tapaulwa . . . Mwendi [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao u utwile manzwi a Rabishake, y’a lumile [muñ’a] hae, mulena wa Asirya, kuli a t’o nyefula Mulimu Ya-Pila; mi mwendi [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao a ka tahisa koto kabakala manzwi a’ utwile.” (Isaya 37:3-5) Ee, Maasirya ba bata ku kangisana ni Mulimu ya pila! Kana Jehova u ka isa pilu kwa linyefulo za bona? Ka Isaya, Jehova u kolwisa Majuda hape kuli: “U si ke wa sabiswa ki manzwi o’ utwile, a ba ni nyefuzi ka ona batanga ba mulena wa Asirya. Bona, ni ka kenya moya o muñwi ku yena, o ka eza kuli h’a ka utwa taba ye ñwi, u ka kutela kwa naha ya hae; ni mu wise ka mukwale mwa naha ya hae.”—Isaya 37:6, 7.

16. Senakeribi u lumela liñolo mañi?

 ¹⁶ Ka yona nako yeo, Rabishake u bizwa kuli a yo tusa Mulena Senakeribi h’a lwanisa Libina. Senakeribi u ka talima za Jerusalema hande. (Isaya 37:8) Niteñi, ku funduka kwa Rabishake ha ku imululi Ezekiasi kwa mbambitwa y’a li ku yona. Senakeribi u lumela mañolo a’ sabisa a’ talusa ze ba kona ku libelela bayahi ba Jerusalema haiba ba hana ku koza: “Wena u utwile se ba ezize malena ba Asirya mwa linaha kamukana; mo ba li sinyelize. Kana wena u li, u ka banduka? Macaba a ba felize bondate, kikuli milimu ya ona i a lamulezi? . . . Mulena wa Hamati u kai? Ni mulena wa Aripadi, ni mulena wa munzi wa Sefaravaimi, ni wa Hena, ni wa Iva?” (Isaya 37:9-13) Muasirya s’a bulela luli kikuli ku itakata ha ku na tuso, ku ka ekeza fela kwa butata!

17, 18. (a) Mulelo wa Ezekiasi ki ufi h’a kupa silelezo ya Jehova? (b) Jehova ka Isaya u alaba cwañi Muasirya?

¹⁷ Ezekiasi u iyakatwa hahulu ze i ka tahisa katulo y’a lukela ku eza, mi kacwalo u putululela liñolo la Senakeribi fapil’a Jehova mwa tempele. (Isaya 37:14) Ka tapelo ye zwelela kwa pilu, u kupa Jehova kuli a utwe mifumbo ya Muasirya, mi u feza tapelo ya hae ka manzwi a’ li: “Cwale, [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa luna, u lu lamulele mwa mazoho a hae; mibuso kaufela ya lifasi i zibe kuli ki Wena Mulimu u nosi, Wena [Muñ’a] Bupilo!” (Isaya 37:15-20) Manzwi ao a bonisa hande kuli Ezekiasi h’a iyakatwi hahulu za ku puluswa kwa hae. S’a iyakatwa hahulu ki nyefulo ye ka eziwa fahalimw’a libizo la Jehova haiba Asirya i bita Jerusalema.

¹⁸ Kalabo ya Jehova kwa tapelo ya Ezekiasi i fiwa ka Isaya. Jerusalema ha i lukeli ku koza ku Asirya; i lukela ku tiya. Ka ku bulela inge ya bulela ku Senakeribi, Isaya ka bundume u zibisa lushango lwa Jehova ku Muasirya y’o, u li: “Wa ku shwaula mwalyanjo mwan’a Sione  wa musizana, wa ku seha mwan’a Jerusalema wa musizana, u ku nyungezi toho [ka ku ku soma].” (Isaya 37:21, 22) Mi ku utwahala inge kuli Jehova u ekeza ku bulela kuli: ‘U mañi kuli u shwaule Ya-Kenile wa Isilaele? Na ziba misebezi ya hao. U lata hahulu m’ata; u ikuhumusa hahulu. U sepile m’ata a limpi za hao mi u hapile linaha ze ñata. Kono wa kona ku bitiwa. Ni ka palelwisa milelo ya hao. Ni ka ku hapa. Mi ni ka ku eza mo u ezelize ba bañwi. Ni ka punya lumingo mwa lingo za hao ni ku ku kutiseza kwa Asirya!’—Isaya 37:23-29.

‘Taba Ye Ka Ba Sisupo ku Wena Ki Ye’

19. Jehova u fa Ezekiasi sisupo mañi, mi si talusañi?

¹⁹ Ki sifi se si ka kolwisa Ezekiasi kuli bupolofita bwa Isaya bu ka talelezwa? Jehova wa alaba u li: “Taba ye ka ba sisupo ku wena Ezekiasi ki ye: Ku ka ciwa makoko munomwaha; isaho ku ciwe makoko a ona; ka wa bulalu mu ka cala, mu kutule, mu cale likota za veine, mu ce sisansa sa zona.” (Isaya 37:30) Jehova u ka fa lico kwa Majuda ba ba ambekilwe. Niha ba palelwa ku cala lipeu kakuli ba ambekilwe ki Asirya, ba ka kona ku ca ku ze n’e siyezi mwa kutulo ya ñohola. Silimo se si tatama, ili silimo sa sabata, ha ba lukeli ku lima masimu a bona, niha ba ziyelehile. (Exoda 23:11) Jehova u sepisa kuli haiba batu ba utwa linzwi la hae, masimu a ka melisa lico ze ñata ze ka kona ku ba pilisa. Mi silimo se si tatama, batu ba ka cala lipeu sina kamita ni ku ikola sisansa sa ze ba limile.

20. Ba ba ka punyuha twaniso ya Asirya ba ka ‘isa mibisi kwatasi, ni ku beya lico kwahalimu’ ka nzila ifi?

²⁰ Jehova cwale u likanyeza batu ba hae kwa simela se si sa koni ku kumulwa, u li: “[Ba ba] punyuhile . . . ba ndu ya Juda, ba ka isa hape mibisi kwatasi, ba beye ni lico kwahalimu.” (Isaya 37:31, 32) Ee, ba ba sepile Jehova ha ku na se ba saba. Bona, ni bana ba bona ba ka inelela mwa naha.

21, 22. (a) Ki lifi ze polofitiwa ka za Senakeribi? (b) Manzwi a Jehova ka za Senakeribi a talelezwa lili, mi ili ka nzila ifi?

 ²¹ Ku cwañi ka za mifumbo ya Asirya fahalimw’a Jerusalema? Jehova wa alaba u li: “H’a na ku kena mwa munzi wo, h’a na ku kunupela lisho mwateñi, nihaiba ku taha mwateñi ka tebe, kamba ku u ubelela suba sa ndwa. U ka kuta ka yona nzila y’a tile ka yona; mi h’a na ku kena mwa munzi wo.” (Isaya 37:33, 34) Kanti mane ha ku na ku ba ni ndwa mwahal’a Asirya ni Jerusalema. Kono kwa komokisa kuli ki Maasirya, isiñi Majuda, ba ba ka bitiwa ku si ka lwanwa.

 ²² Ka ku ya ka manzwi a hae, Jehova u luma lingeloi le li to bulaya lindwalume ze sepilwe ka ku fitisisa za mpi ya Senakeribi—ili banna b’a 185,000. Ku bonahala kuli nto yeo i ezahalela kwa Libina, mi yena Senakeribi ka sibili h’a zuha, u fumana kuli baeteleli, manduna, ni banna ba ba m’ata ba mpi ya hae ba shwile. Ka maswabi, u kutela kwa Ninive. Kono nih’a bitilwe ka nzila ye tuna cwalo, u sa eza muñañatoho wa ku zwelapili ku lapela Nisiroki, mulimu wa hae wa buhata. Lilimonyana hasamulaho, h’a nze a lapela mwa tempele ya Nisiroki, Senakeribi u bulaiwa ki bana ba hae ba babeli. Hape, Nisiroki ya si na bupilo, wa iponelwa kuli h’a na m’ata a ku pulusa.—Isaya 37:35-38.

Tumelo ya Ezekiasi Ya Tiiswa Hape

23. Ezekiasi u kena mwa butata mañi muta Senakeribi a to lwanisa Juda lwa pili, mi bona butata b’o bu ka tahisa nto mañi?

²³ Ibata i ba ka nako yeo Senakeribi a to lwanisa Juda lwa pili, Ezekiasi u kenelwa ki butuku bo butuna. Isaya u mu bulelela kuli u ka shwa. (Isaya 38:1) Mulena y’o wa lilimo za buhulu ze 39 u zwafa hahulu. U iyakatwa za buikangulo bwa hae, mi hape u iyakatwa ni ka za nako ya kwapili ya batu. Jerusalema ni Juda li mwa kozi ya ku lwaniswa ki Maasirya. Haiba Ezekiasi a shwa, ki mañi ya ka etelela ndwa? Ka yona nako yeo, Ezekiasi h’a na mwana wa mushimani ya ka yola bulena. Ka tapelo ye tezi maikuto, Ezekiasi u kupa Jehova kuli a mu shwele makeke.—Isaya 38:2, 3.

24, 25. (a) Jehova u alaba cwañi ka musa tapelo ya Ezekiasi? (b) Jehova u eza makazo mañi, ka mo ku taluselizwe kwa Isaya 38:7, 8?

²⁴ Isaya a si ka zwa kale mwa lapa la mulena, Jehova u mu kutiseza ku mulena ya kula. U mu iseza lushango lo luñwi: “Ni utwile tapelo ya hao, ni boni ni miyoko ya hao. Bona, ni ekeza miyaha ye 15 kwa mazazi a hao. Ni ka ku lamulela, ni wena ni munzi wo, mwa mazoho a mulena wa Asirya; ni sileleze munzi wo.” (Isaya 38:4-6; 2 Malena 20:4, 5) Jehova  u ka bonisa buniti bwa sepiso ya hae ka sisupo se si sienyi: “Ni ka kutiseza muluti mwamulaho, fa litapa la Akazi la linako za lizazi; lizazi li kutele mwamulaho ka litikanyo ze lishumi.”—Isaya 38:7, 8a.

²⁵ Ka ku ya ka Josephus, muituti wa litaba ze ezahezi wa Mujuda, mwa ndu ya mulena ne ku na ni mapahamelo, mi mwendi bukaufi ni ona ne ku na ni musumo. Liseli la lizazi ha li nata ku ona musumo w’o, li eza muluti fa mapahamelo. Mutu n’a kona ku ziba nako ya lizazi ka ku bona mo u zamaela muluti ku ona mapahamelo ao. Cwale Jehova u ka eza makazo. Muluti ha se u shetumukile fa mapahamelo sina kamita, u ka kutela mwamulaho ka litikanyo ze lishumi. Nto ye cwalo ya li ku ba i sa utwiwi! Bibele i li: “Lizazi kiha li kutela mwamulaho ka litikanyo ze lishumi, fa litapa la linako za lizazi.” (Isaya 38:8b) Hamulahonyana ku zwa f’o, Ezekiasi wa fola. Taba yeo ya hasana mane ku yo fita ni kwa Babilona. Ha i yo wela mwa lizebe za mulena wa Babilona, u luma linumwana kwa Jerusalema kuli ba yo utwa buniti bwa taba.

26. Ki ifi nto i liñwi ye n’e zwile mwa ku ekezwa kwa bupilo bwa Ezekiasi?

²⁶ Ibata i ba lilimo ze talu ku zwa f’a folisezwa Ezekiasi ka makazo, mwan’a hae wa pili wa mushimani, Manase, w’a pepwa. Manase h’a hula, h’a itebuhi sishemo sa Mulimu, se ne si tahisize kuli a pepwe! Ku fita ku itebuha sona, mwahal’a buñata bwa nako ya ku pila kwa hae, Manase u eza ze maswe ku fiteleza mwa meto a Jehova.—2 Makolonika 32:24; 33:1-6.

Ku Eza Katulo Ye Fosahezi

27. Ezekiasi u bonisa ka linzila lifi kuli wa itebuha Jehova?

²⁷ Sina Davida kukw’a hae, Ezekiasi ki munna wa tumelo. U lata hahulu Linzwi la Mulimu. Liproverbia 25:1 i talusa kuli ki yena ya n’a tahisize kuli litaba ze fumaneha cwale  mwa Liproverbia 25 ku isa 29 li kopanyiwe. Ba bañwi ba lumela kuli hape ki yena ya n’a lukisize Samu 119. Pina ya buitumelo ye susueza y’a lukisa Ezekiasi butuku bwa hae ha se bu folile i bonisa kuli ki mutu wa buitebuho bo butuna. U fita fa kutwisiso ya kuli nto ya butokwa ka ku fitisisa mwa bupilo ki ku kona ku lumbeka Jehova kwa tempele ya Hae “mazazi kaufela a ku pila kwa luna.” (Isaya 38:9-20) Haike kaufel’a luna lu ikutwe cwalo ka za bulapeli bo bu kenile!

28. Ki katulo mañi ya mafosisa y’a eza Ezekiasi hamulahonyana wa ku foliswa kwa hae ka makazo?

²⁸ Ezekiasi niha li ya sepahala, h’a si ka petahala. Nako ye ñwi ku zwa f’a mu foliseza Jehova, u eza mafosisa a matuna. Isaya u talusa kuli: “Ka linako zeo, Merodaki-Baladani mwan’a Baladani, mulena wa Babilona, a lumela mañolo ni mpo ku Ezekiasi, kakuli n’a utwile kuli n’a kile a kula, a ba a fola. Ezekiasi a ba tabela, mi a ba bonisa ndu ya mabulukelo a bufumu bwa hae, ni silivera ni gauda, ni minunko, ni oli ya butokwa, ni ndu ya lilwaniso za hae kaufela, ni kamukana ze mwa mabulukelo a hae kaufela; ha ku si ka ba ni se siñwi s’a si ka ba bonisa Ezekiasi mwa ndu ya hae, ni mwa mubuso wa hae kamukana.”—Isaya 39:1, 2. *

29. (a) Mulelo wa Ezekiasi u kana wa ba ufi h’a bonisa bufumu bwa hae kwa makwambuyu ba Mababilona? (b) Katulo ye fosahezi ya ezize Ezekiasi i ka tahisa lika mañi?

²⁹ Asirya niha se i bitilwe maswe ki lingeloi la Jehova, i sa zwelapili ku sabisa macaba a mañata, ku kopanyeleza ni  Babilona. Mwendi Ezekiasi n’a bata ku tabisa mulena wa Babilona kuli kwapili ba be balikani. Kono Jehova h’a lati kuli bayahi ba Juda ba eze liswalisano ni lila za bona; u bata kuli ba sepe yena! Ka mupolofita Isaya, Jehova u zibisa Ezekiasi ze ka ezahala kwapili: “Mazazi a ta, ao ze mwa ndu ya hao kamukana li ka iswa kwa Babilona, hamoho ni ze kubukanyizwe ki bondat’aho ku fitela la kacenu; ha ku na ku siyala se siñwi . . . Kwa bana ba hao ba bashimani b’o ka pepa, ku ka ngiwa ba bañwi kuli ba be batu ba linumbulwa mwa ndu ya mulena wa Babilona.” (Isaya 39:3-7) Ee, sicaba sa n’a lika ku tabisa Ezekiasi kwa mafelelezo ki sona se si ka lobela bufumu bwa Jerusalema ni ku isa bayahi ba yona mwa butanga. Ku bonisa Mababilona bufumu kwa Ezekiasi ku shangumuna fela mukwañuli wa bona.

30. Ezekiasi n’a bonisize cwañi ku ba ni moya o munde?

³⁰ Ku bonahala kuli 2 Makolonika 32:26 i ama taba m’o Ezekiasi n’a bonisize Mababilona bufumu bwa hae ha i li: “Ezekiasi a inyazeza buikuhumuso bwa pilu ya hae, yena ni ba ba mwa Jerusalema, mi buhali bwa [Muñ’a] Bupilo ha bu si ka bonahala mwa linako za Ezekiasi.”

31. Lika ne li zamaezi cwañi Ezekiasi, mi seo si lu lutañi?

³¹ Ezekiasi niha n’a si ka petahala, n’a li munna wa tumelo. N’a ziba kuli Mulimu wa hae, yena Jehova, ki mutu wa luli, ya na ni maikuto. Ha n’a li mwa butata, Ezekiasi a lapela ka t’ata ku Jehova, mi Jehova a mu alaba. Jehova Mulimu a mu fa kozo mwa mazazi a bupilo bwa hae kaufela mi Ezekiasi n’a itebuhile seo. (Isaya 39:8) Jehova u lukela ku ba wa luli ni ku luna kacenu. Ha ku taha butata, haike, sina Ezekiasi lu kupe butali ni tatululo ya bona ku Jehova, kakuli u “fanga batu kamukana ka bufani bo butuna, a sa kanani.” (Jakobo 1:5) Haiba lu zwelapili ku tiya ni ku ba ni tumelo ku Jehova, lwa kona ku sepa kuli u ka “fa ba ba mu bata mupuzo,” cwale ni kwapili.—Maheberu 11:6.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 383]

Mulena Ezekiasi u sepa Jehova h’a lwana ni mpi ya Asirya ye m’ata

 [Siswaniso se si fa likepe mutumbi la 384]

[Siswaniso se si fa likepe 389]

Mulena u luma linumwana ku Isaya kuli ba yo utwa kelezo ya Jehova

[Siswaniso se si fa likepe 390]

Ezekiasi u lapela kuli libizo la Jehova li tompiwe ka ku bitiwa kwa Asirya

[Siswaniso se si fa likepe 393]

Lingeloi la Jehova li bulaya Maasirya b’a 185,000