Kauhanyo 2

Mushemi ni Bana Ba Hae Ba Baipanguli

Isaya 1:2-9

1, 2. Mu taluse mo ku tezi kuli Jehova a be ni bana ba baipanguli.

N’A BABALELA hande bana ba hae, sina mwa n’a ka ezeza mushemi kaufela ya lilato. Ka lilimo ze ñata n’a tokomela kuli b’a fepiwa, ku ba ni litino, ni ku ba ni kwa ku ina. N’a ba kalimela ha ne ku tokwahala. Kono n’a sa ba oti ku fiteleza; koto kamita ne i li “ka tikanyo.” (Jeremia 30:11) Cwale mu nahane fela matomola a’ ikutwa ndate ya lilato y’o, h’a na ni ku bulela kuli: “Ni utile bana, ni ba hulisize, kono ba ikuhumuselize Na.”—Isaya 1:2b.

² Bana ba baipanguli ba ba bulelwa fa ki Majuda, mi ndate ya swabile y’o ki Jehova Mulimu. Ki bumai kwa butuna! Jehova u babalezi Majuda, mi u ba pahamisize ku fita macaba kaufela. Hasamulaho u itusisize mupolofita Ezekiele ku ba hupulisa kuli: “Na ku batela litino ze kabisizwe, ni likatulo za litalo la ñibi; na ku fa masila a mande a line, na ku apesa za siliki.” (Ezekiele 16:10) Kono ka nañungelele, Majuda ha ba itebuhi z’a ba ezelize Jehova. Kono bona ba ipangula, kamba ku ‘ikuhumusa.’

3. Kiñi Jehova h’a biza mahalimu ni lifasi kuli li pake buipanguli bwa Juda?

³ Ka libaka le linde, Jehova h’a bulela ka za bana ba hae ba baipanguli u kala ka pulelo ye li: “Mahalimu, a mu utwe! ni wena lifasi u sikeke zebe! kakuli [Muñ’a] Bupilo wa bulela.” (Isaya 1:2a) Lilimo ze mianda-nda kwamulaho, ku swana inge kuli mahalimu ni lifasi ne li utwile Maisilaele ha  ba amuhela litemuso ze ikutwahaza hande za ze n’e ka zwa mwa ku sa utwa. Mushe n’a ize: “Kacenu le, ni mi bizeza lihalimu ni lifasi, kuli ibe lipaki za kuli mu ka shwa, mu shwe kapili mwa naha ye mu ka kena ku yona ka ku sila Jordani, ku y’o i luwa.” (Deuteronoma 4:26) Cwale mwa lizazi la Isaya, Jehova u biza mahalimu a’ sa bonahali ni lifasi le li bonahala kuli li pake buipanguli bwa Juda.

4. Jehova u keta ku iponahaza ku ba cwañi kwa Majuda?

⁴ Ku tatafala kwa muinelo ku tokwa kuli ku si ke kwa ba ni ku kata-kata. Niteñi, nihaiba mwa miinelo ye t’ata yeo, kwa lemuseha—ni ku tabisa—kuli Jehova u iponahaza kwa Majuda ku ba mushemi ya lilato ku fita ku ba fela muñ’a bona ya ba lekile. Ka mo ku inezi, Jehova u kupa batu ba hae kuli ba nyakisise taba yeo ka ku ya ka mubonelo wa mushemi ya bilaezwa hahulu ki bana ba hae ba ba ipanguzi. Mwendi bashemi ba bañwi mwa Juda mane se ba ipumani mwa muinelo o cwalo mi kacwalo ba utwisisa swanisezo yeo. Ka mo ku inezi kaufela, Jehova u ka tuha a talusa mulatu wa Majuda.

Lifolofolo Za Ba Fita

5. Ka ku shutana ni Isilaele, komu ni mbongolo li bonisa cwañi busepahali?

⁵ Jehova u bulela ka Isaya kuli: “Komu i ziba [muñ’a] yona, mbongolo i ziba sicelo sa mulen’a yona; kono Isilaele h’a utwisisi, sicaba sa ka ha si lemuhi.” (Isaya 1:3) * Komu ni mbongolo ki lifolofolo ze ba itusisanga batu ba  kwa Middle East kwa ku lwala lika. Kaniti, Majuda ne ba si ke ba latula kuli nihaiba lifolofolo ze sa nahani zeo za sepahala, ka ku ziba hande-nde kuli li na ni ya li luwile. Ka za seo, mu bone sa n’a boni mubatisisi wa za Bibele yo muñwi manzibwana a mañwi mwa muleneñi o muñwi wa kwa Middle East: “Sikutu sa lifolofolo si sa to kena fela mwa lapa, za kala ku hasana. Komu ni komu ne i ziba hande-nde muñ’a yona, ni nzila ye liba kwa ndu ya hae, mi ne i sa zingiwi ni hanyinyani ki tukozwana-kozwana to tu kumbani, ili twa ku shela-shela. Mbongolo yona ya liba fela kwa munyako, mane ni ku yo kenelela mwa sitebule sa ‘muñ’a yona.’ ”

6. Majuda ba palezwi cwañi ku lemuha?

⁶ Ka ku ba kuli lipono ze cwalo li atile mwa mazazi a Isaya, sisupo sa lushango lwa Jehova sa ikutwahaza: Haiba folofolo ye sa nahani ya lemuha muñ’a yona ni sicelo sa yona, Majuda ba kona ku fa libaka mañi la ku siya Jehova? Kaniti ha ba si ka ‘lemuha.’ Ku swana inge kuli ha ba zibi kuli mbombolelwa ye ba na ni yona ni ku ba teñi luli kwa bona ku itingile ku Jehova. Luli Jehova h’a sa biza Majuda kuli “sicaba sa ka” ku bonisa kuli u sishemo!

7. Ki lifi linzila ze ñwi ze lu kona ku bonisa ka zona kuli lwa itebuha litukiso za Jehova?

⁷ Ni kamuta ne lu si ke lwa bata ku eza ka ku sa lemuha ili ku palelwa ku bonisa buitebuho kwa lika kaufela z’a lu ezelize Jehova! Kono lu swanela ku likanyisa Davida wa lisamu, ya n’a ize: “Ni ka lumba [Muñ’a] Bupilo ka pilu ya ka kaufela; ni bulele misebezi ya hao kaufela ye komokisa.” (Samu 9:1) Ku zwelapili ku fumana zibo ya Jehova ku ka lu tusa ku eza seo, kakuli Bibele i bonisa kuli “ku ziba Ya-Kenile, ki ku talifa.” (Liproverbia 9:10) Ku yeya limbuyoti za Jehova ka zazi ku ka lu susueza ku itumela ni k’u nga ka butokwa Ndat’a luna wa kwa lihalimu. (Makolose 3:15) Jehova u li: “Ya ni tiseza buitumelo, kuli ki sona sitabelo, wa ni lumbeka;  mi yena ya lukisa mizamao ya hae, ni ka mu bonisa ku pilisa kwa Mulimu.”—Samu 50:23.

Ku Shwaula Maswe “Ya-Kenile wa Isilaele”

8. Ki kabakalañi Majuda ha ba kona ku biziwa “sicaba sa baezalibi”?

⁸ Isaya u zwelapili ku bulela lushango lwa hae ka manzwi a’ bukiti kwa sicaba sa Juda, u li: “Mawe! ki sicaba sa baezalibi, mushobo o itwalisize bumaswe, lusika lwa mikwa ye tampakani, bana ba ba bolile! Ba fulalezi [Muñ’a] Bupilo, ba shwauzi Ya-Kenile wa Isilaele, ba kutezi mwamulaho.” (Isaya 1:4) Likezo ze maswe za kona ku ekezeha ku yo fita fa ku ba inge mulwalo o buima hahulu. Mwa mazazi a Abrahama, Jehova n’a talusize sibi sa Sodoma ni Gomora ku ba “se situna hahulu.” (Simuluho 18:20, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Nto ye swana cwale ya iponahaza kwa Majuda, kakuli Isaya u bulela kuli ba “itwalisize bumaswe.” Hape u ba biza “lusika lwa mikwa ye tampakani, bana ba ba bolile.” Ee, Majuda ba swana sina bana ba ba ipanguzi. Ba “kutezi mwamulaho,” kamba sina mo i bulelela New Revised Standard Version, “ba kauhani ka ku tala luli” ni Ndat’a bona.

9. Pulelo ye li “Ya-Kenile wa Isilaele” i talusañi?

⁹ Ka nzila ya bona ye maswe, Majuda ba bonisa kashwau ka katuna ku “Ya-Kenile wa Isilaele.” Pulelo ye li “Ya-Kenile wa Isilaele,” ye bulezwi h’a 25 mwa buka ya Isaya, i talusañi? Ku ba ya kenile ku talusa ku sa ba ni bumaswe kamba tutowati ni hanyinyani. Jehova ki yena ya kenile ka ku fitisisa. (Sinulo 4:8) Maisilaele ba hupuliswa nto yeo nako kaufela ha ba bala manzwi a’ faluzwi fa sibala sa gauda se si benya se si fa kuwani ya muprisita yo mutuna a’ li: “KU [MUÑ’A] BUPILO KU KENE.” (Exoda 39:30) Kacwalo ka ku biza Jehova kuli ki “Ya-Kenile wa Isilaele,” Isaya u koñomeka butuna bwa sibi sa Majuda. Baipanguli bao mane ba loba luli taelo ye ne i filwe ku bokukw’a bona ye li: “Mu ikenise mi mu be ba ba kenile; kakuli Na, ni Ya Kenile”!—Livitike 11:44.

10. Lu kona ku tokomela cwañi kuli lu si ke lwa bonisa kashwau ku “Ya-Kenile wa Isilaele”?

 ¹⁰ Bakreste kacenu ba lukela ku eza mo ba konela kaufela kuli ba si ke ba latelela mutala wa Majuda wa ku shwaula “Ya-Kenile wa Isilaele.” Ba lukela ku likanyisa ku kena kwa Jehova. (1 Pitrosi 1:15, 16) Mi ba tokwa ku ‘toya bumaswe.’ (Samu 97:10) Likezo ze maswe ze cwale ka buhule, ku lapela maswaniso, busholi, ni butakwa li kona ku silafaza puteho ya Sikreste. Ki ka lona libaka leo ba ba hana ku tuhela mikwa yeo ha ba zwiswanga mwa puteho. Kwa mafelelezo, ba ba sa tuheli ku zamaya mwa nzila ye maswe ha ba na ku ikola limbuyoti za mulonga wa Mubuso wa Mulimu. Kaniti, misebezi ye maswe kaufela yeo i bonisa kashwau ka katuna ku “Ya-Kenile wa Isilaele.”—Maroma 1:26, 27; 1 Makorinte 5:6-11; 6:9, 10.

Ku Kula Ku Kalela kwa Toho Ku Yo Fita kwa Mahutu

11, 12. (a) Mu taluse muinelo o maswe wa Juda. (b) Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku shwela Juda makeke?

¹¹ Ku tuha f’o Isaya u lika ka t’ata ku tusa Majuda ku nahana ka ku ba bonisa kuli ki bakuli. U li: “Mu ka natwa ka likoto lifi hape, ha mu nze mu ekeza kwa buikuhumuso bwa mina?” Isaya s’a ba buza luli ki kuli: ‘Kana ha mu ikutwi kuli kihona mu nyandile? Mu itahiselezañi ziyezi ye ñwi ka ku zwelapili ku ikuhumusa?’ Isaya u zwelapili ku bulela kuli: “Toho kaufela ya kula, pilu kaufela i butuku. Ku zwa fa singandi sa liutu, ku ya fa toho, ha ku na mo ku iketile.” (Isaya 1:5, 6a) Juda i kula butuku bo bu nyenyisa—i kula kwa moya ku kalela kwa toho ku yo fita kwa mautu. Ki taluso kwa bumaswe ya butuku b’o!

¹² Kana lu swanela ku shwela Juda makeke? Kutokwa! Lilimo-limo kwamulaho, sicaba kaufela sa Isilaele ne si lemusizwe hande ka za ze n’e ka zwa mwa ku sa utwa. Ze ñwi ze  ne ba bulelezwi kikuli: “[Muñ’a] Bupilo u ka ku nata mwa mañwele ni mwa malupi, ka mambongola a butuku-tuku a’ si na ku fola, ku kalela kwa singandi sa liutu, ku isa fa toho.” (Deuteronoma 28:35) Ka swanisezo, Majuda cwale ba nyanda cwalo kabakala ku sa utwa kwa bona. Mi zeo kaufela ne li ka be li pimilwe kambe Majuda ne ba utwile Jehova.

13, 14. (a) Juda i holofalizwe cwañi? (b) Kana manyando a Juda a i nahanisa za ku bakela buipanguli bwa yona?

¹³ Isaya u zwelapili ku talusa muinelo wa Juda o maswe: “Ki mañiba fela, ni matuma, ni litombo ze pipita bulalu, ze si ka punyiwa, niheba ku tamwa, kamba ku kolobiswa ka oli.” (Isaya 1:6b) Mupolofita fa u talusa mifuta ye milalu ya likolofalo: mañiba (a tiswa ki lika ze cwale ka mukwale kamba tipa), matuma (ku luluha ko ku tiswa ki ku natiwa), ni litombo ze pipita bulalu (mambongola a’ sa z’o kala ili a’ bonahala kuli h’a koni ku fola). Muhupulo o boniswa fa ki wa mutu ya otilwe hahulu mwa miinelo kaufela, mi mubili wa hae kaufela u holofezi. Kaniti Juda i ziyelehile.

¹⁴ Kana muinelo wa Juda o maswe wa i nahanisa za ku kutela ku Jehova? Batili! Juda i swana sina muipanguli ya talusizwe kwa Liproverbia 29:1 kuli: “Mutu ya nyazwa hañata mi a ikomeleza mulala, u ka lobeha kapili-pili, ku sina se si ka tusa.” Sicaba seo si bonahala kuli ha si koni ku tusiwa. Sina ka mw’a bulelela Isaya, litombo za sona ha li “si ka punyiwa, niheba ku tamwa, kamba ku kolobiswa ka oli.” * Ka mubulelelo o muñwi, Juda i swana inge sitombo se si atami, se si si ka tamiwa, ili se si yambalakani.

15. Lu kona ku isileleza cwañi kwa ku kula kwa moya?

 ¹⁵ Lu swanela ku ituta tuto kwa Majuda ni ku itibelela kwa ku kula kwa moya. Sina butuku bwa mwa mubili, mañi ni mañi wa luna u kona ku kula kwa moya, sihulu ka ku ba kuli ha ku na ku luna ya sa koni ku ba ni litakazo za nama. Mukwañuli ni takazo ya minyaka ye fitelezi za kona ku hula mwa lipilu za luna. Kacwalo lu tokwa ku itwaeza ku ‘toya bumaswe’ ni ku ‘kumalela bunde.’ (Maroma 12:9) Hape lu tokwa ku hulisa miselo ya moya wa Mulimu mwa bupilo bwa luna bwa ka zazi ni zazi. (Magalata 5:22, 23) Ka ku eza cwalo, lu ka pima muinelo o ne u wezi Juda—wa ku kula kwa moya ku kala kwa mautu ku yo fita kwa toho.

Naha Ye Shandaukile

16. (a) Isaya u talusa cwañi mo i bupehezi Juda? (b) Ki kabakalañi ba bañwi ha ba bulela kuli mwendi manzwi ao n’a bulezwi mwa puso ya Akazi, kono luna lu kana lwa a utwisisa cwañi?

¹⁶ Isaya cwale u tuhela ku bulela za swanisezo ya hae ya za milyani mi u kala ku bulela za mo i bupehezi Juda. Ka ku eza inge ya ndwendukezi libala le li pundungezwi ki ndwa, u li: “Naha ya mina i shandaukile; minzi ya mina i cisizwe ka mulilo; masimu a mina, ba macaba ba a ca mu nze mu iponela, ki matota, sina naha ye sinyizwe ki lila.” (Isaya 1:7) Baituti ba bañwi ba bulela kuli nihaike manzwi ao a fumaneha kwa makalelo luli a buka ya Isaya, mwendi n’a bulezwi nako ye telele ku zwa fa n’a kalezi mupolofita musebezi wa hae, mwendi mwa puso ya Akazi mulena ya maswe. Ba li puso ya Oziasi ne i kondile hahulu kuli ha i swanelwi ki taluso ye maswe cwalo. Ki niti kuli ha ku konwi ku taluswa ka buikolwiso kuli litaba za buka ya Isaya ne li kopanyizwe ka mo ne li tatamanezi. Kono mwendi manzwi a Isaya a shandauko ao ki bupolofita. H’a bulela manzwi ao, mwendi Isaya u itusisa muezezo o bulezwi ko kuñwi mwa Bibele—wa ku talusa sika se si ka ezahala kwapili inge kuli se si ezahezi kale, ili ku  koñomeka kuli bupolofita bu ka talelezwa luli.—Mu bapanye Sinulo 11:15.

17. Ki kabakalañi taluso ya bupolofita bwa sinyeho ha i sa swaneli ku komokisa Majuda?

¹⁷ Ka mo ku inezi kaufela, taluso ya bupolofita bwa sinyeho ya Juda ha i swaneli ku ba ye komokisa kwa batu bao ba ba ngangatezi litoho, ili ba ba sa utwi. Lilimo-limo kwamulaho Jehova n’a ba lemusize ze n’e ka ezahala ha ne ba ka ipangula. N’a ize: “Ni ka sinya naha ya mina, mi lila za mina ze ka t’o yaha ku yona li ka komoka. Ni ka mi hasanyeza mwahal’a macaba, ni mi shenje ka lilumo; mi naha ya mina i ka shandauka, minzi ya mina i fetuhe matota.”—Livitike 26:32, 33; 1 Malena 9:6-8.

18-20. Manzwi a’ kwa Isaya 1:7, 8 a talelezwa lili, mi nako ye Jehova u buluka cwañi “masialeti a’ bandukile”?

¹⁸ Ku bonahala kuli manzwi a’ kwa Isaya 1:7, 8 a talelezwa ka nako ya tasezo yeo Asirya i tahisa ili ye tisa sinyeho ya Isilaele ni sinyeho ni manyando ze yambile Juda. (2 Malena 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Makolonika 29:8, 9) Kono Juda ha i si ka sinyelezwa. Isaya u li: “Mwan’a Sione, wa musizana, u siilwe inge sibuma se si mwa litema la likota za veine, inge mukunda o papezwi mwa simu ya mahapu, ni inge munzi o kwalezwi ki lila.”—Isaya 1:8.

¹⁹ Mwahal’a ku shandaula k’o kaufela, “mwan’a Sione, wa musizana,” yona Jerusalema, i ka siyala i yemi. Kono i ka bonahala hahulu ku ba ye si ka silelezwa—inge sibuma mwa simu ya veine kamba kapapela ka mulibeleli mwa simu ya mahapu. Muituti yo muñwi wa mwa lilimo za mwanda wa bu 19 ha n’a bile ni musipili mwa nuka ya Nile, n’a hupuzi manzwi a Isaya ao ha n’a boni tupapela to tu swana ni t’o, ili twa n’a talusize ku ba sina “lukwakwa lo lu tiile hanyinyani fela lo lu tibela moya o zwelela kwa mutulo.” Mwa Juda kutulo ha ne i felanga, tona tupapela t’o ne tu tuhelelwanga ku ikwela. Niteñi, Jerusalema niha i ka bonahala ku  ba ye si ka tiya kwa mpi ya Maasirya ye tula ze ñwi kaufela, yona i ka punyuha.

²⁰ Isaya u feza pulelo yeo ya bupolofita cwana: “Kabesi [Muñ’a] Bupilo wa limpi ku lu bulukela masialeti a’ bandukile, kabe lu ezizwe sina Sodoma, kabe lu inzi sina Gomora.” (Isaya 1:9) * Jehova kwa mafelelezo u ka tusa Juda kwa ku lwanisa Asirya ye m’ata. Ka ku sa swana ni Sodoma ni Gomora, Juda ha i na ku feliselezwa. I ka zwelapili ku ba teñi.

21. Babilona ha se i sinyize Jerusalema, ki kabakalañi Jehova ha n’a siile “masialeti a’ bandukile”?

²¹ Hamulaho wa lilimo ze fitelela 100, Juda hape ne i li  mwa lubeta. Batu ne ba si ka ituta tuto kwa koto ye ne ba filwe ka Asirya. “Ba seha ba ba lumilwe ki Mulimu, ba shwaula manzwi a hae, ba soma bapolofita ba hae.” Kabakaleo, “[Muñ’a] Bupilo [a] halifela sicaba sa hae, mane ku tokwe ni se sikana se si ka tusa.” (2 Makolonika 36:16) Nebukadenezare mulena yo mutuna wa Babilona a hapa Juda, mi f’o, ha ku na nto ye n’e siyezi “inge sibuma se si mwa litema la likota za veine.” Mane ni Jerusalema ne i sinyizwe. (2 Makolonika 36:17-21) Niteñi, Jehova a siya “masialeti a’ bandukile.” Majuda niha ne ba tiyezi lilimo ze 70 mwa buhapiwa, Jehova n’a tokomezi kuli sicaba seo sa zwelapili ku ba teñi mi sihulu lusika lwa Davida, mwa n’a ka pepelwa Mesiya ya n’a sepisizwe.

22, 23. Mwa lilimo za mwanda wa pili, ki kabakalañi Jehova ha n’a siile “masialeti a’ bandukile”?

²² Mwa lilimo za mwanda wa pili, Isilaele ne i wezi mwa  kozi ya mafelelezo inze i sa li sicaba se ne si li mwa bulikani ni Mulimu. Jesu ha n’a tile ka ku ba Mesiya ya sepisizwe, sicaba seo sa mu latula, mi kacwalo, Jehova ni yena a si latula. (Mateu 21:43; 23:37-39; Joani 1:11) Kana ao ne li ona mafelelezo a ku ba kwa Jehova ni sicaba se si ipitezi fa lifasi-mubu? Kutokwa. Muapositola Paulusi n’a bonisize kuli Isaya 1:9 ne i sa na ni talelezo ye ñwi. Ka ku itusisa manzwi a’ mwa Septuagint, n’a ñozi kuli: “Mw’a bulelezi Isaya pili, a li: Kabesi Mulena wa limpi ku lu siyela lusika, kabe lu fetuhile sina Sodoma, kabe lu ezizwe sina Gomora.”—Maroma 9:29.

²³ Nako yeo be ne ba bandukile ne li Bakreste ba ba tozizwe, be ne ba lumezi ku Jesu Kreste. Bao pili ne li fela Majuda be ne ba lumezi. Hasamulaho Balicaba be ne ba lumezi ni bona ne ba kopanyizwe teñi. Bao kaufela ba panga Isilaele yo munca, yena “Isilaele wa Mulimu.” (Magalata 6:16; Maroma 2:29) Yona “peu” yeo ne i bandukile ku sinyiwa kwa muinelo wa linto wa Sijuda ka 70 C.E. Kaniti, “Isilaele wa Mulimu” u sa li ni luna kacenu. Cwale u swalisana ni bolule-lule ba balumeli bamacaba, ba ba li “buñata bo butuna bwa batu, ku si na ya kona ku ba bala; ba zwa mwa macaba kaufela, ni mwa mishobo, ni mwa masika, ni mwa lipuo kaufela.”—Sinulo 7:9.

24. Batu kaufela ba swanela ku lemuhañi haiba ba lakaza ku punyuha kozi ye tuna ka ku fitisisa ye ka tela batu?

²⁴ Lifasi le li ka tuha li talimana ni ndwa ya Armagedoni. (Sinulo 16:14, 16) Kozi yeo niha ikaba ye tuna ku fita tasezo yeo Maasirya kamba Mababilona ne ba taselize ka yona Juda, mane ili ye tuna ku fita ni sinyeho yeo Maroma ne ba sinyize ka yona Isilaele ka 70 C. E., ku ka ba ni bapunyuhi. (Sinulo 7:14) Kacwalo, ku butokwa hahulu kuli batu kaufela ba nyakisise ka tokomelo manzwi ao Isaya n’a bulelezi Majuda! Manzwi ao n’a tiselize basepahali punyuho ka nako yeo. Mi a kona ku tisa punyuho kwa balumeli kacenu.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Ka ku fapana ni Sodoma ni Gomora, Juda ha i na ku ba matota ku ya ku ile