Kauhanyo 3

“Muketiwa wa Ka, Y’o Katelwa Moya wa Ka”

Isaya 42:1-25

1, 2. Ki kabakalañi kauhanyo 42 ya Isaya ha i li ya butokwa kwa Bakreste kacenu?

“KI MINA lipaki za ka, ku bulela [Jehova, NW], mina, ni mutanga wa ka ye ni ketile.” (Isaya 43:10) Manzwi ao a Jehova, a’ n’a ñozwi ki mupolofita Isaya mwa lilimo za mwanda wa bu 8 B.C.E., a bonisa kuli batu be ne ba itamile bulikani ni Jehova kwaikale ne li sicaba sa lipaki. Ne ba li mutang’a Mulimu ya ketilwe. Ka 1931, ili hamulaho wa lilimo ze bat’o ba ze 2,600, Bakreste ba ba tozizwe ne ba zibahalize fa nyangela kuli manzwi ao n’a ama ku bona. Ne ba amuhezi libizo la Lipaki za Jehova mi ne ba amuhezi ka pilu kaufela buikalabelo bwa ku ba mutang’a Mulimu wa fa lifasi-mubu.

² Lipaki za Jehova ba lakaza hahulu ku tabisa Mulimu. Kabakaleo, kauhanyo 42 ya buka ya Isaya ki ya butokwa hahulu ku yo muñwi ni yo muñwi wa bona, kakuli i patulula mutanga ya lumelelwa ki Jehova ni ya sa lumelelwi ki yena. Ku nyakisisa bupolofita b’o ni talelezo ya bona ku lu tusa ku utwisisa se si tisa kuli mutu a amuhelwe ki Mulimu ni se si tisa kuli a haniwe ki yena.

“Ni Beile Moya wa Ka Fahalimu a Hae”

3. Ka Isaya, Jehova u polofitañi ka za “mutanga wa ka”?

³ Ka Isaya, Jehova u polofita za ku taha kwa mutanga ya  ka iketela yena ka sibili, u li: “A mu bone mutanga wa ka ye ni tiisa, Muketiwa wa ka, y’o katelwa moya wa ka; ni beile Moya wa ka fahalimu a hae; u ka tiseza macaba zamaiso ya ku luka. H’a na ku huwa, h’a na ku tumusa kwa linzwi, ni ku li utwahalisa mwa mapatelo. H’a na ku lobelela litaka le li fonyokile, mi h’a na ku tima lumonyi lo lu sa tunyisa musi; u ka zamaisa ka ku luka, mwa niti. H’a na ku fokola, kamba ku zwafa, ku fitela a tomile zamaiso ya ku luka mwa lifasi; lioli li ka sepa mulao wa hae.”—Isaya 42:1-4.

4. “Muketiwa” ya n’a polofitilwe ki mañi, mi lu ziba cwañi cwalo?

⁴ Ki mañi Mutanga ya bulelwa fa? Ha lu tokwi ku kakanya. Lu fumana manzwi ao a kutezwi ku bulelwa mwa Buka ya Evangeli ya Mateu mi a ama ku Jesu Kreste. (Mateu 12:15-21) Jesu ki yena Mutanga ya latwa, yena “Muketiwa.” Jehova n’a beile lili moya wa hae fahalimw’a Jesu? Ne li ka 29 C.E., Jesu ha n’a kolobelizwe. Taba ye buyelezwi i bulela za kolobezo yeo ni ku talusa kuli Jesu ha s’a zwile mwa mezi, “lihalimu la kwaluluha, mi Moya o Kenile wa shetumukela fahalimw’a hae ka sibupeho se si bonahala inge sa liiba; mi linzwi la zwa kwa lihalimu, la li: Ki wena Mwan’a ka ya latwa, ye ni katelwa.” Kacwalo, Jehova ka sibili n’a zibahalize Mutang’a hae ya latwa. Bukombwa ni limakazo za n’a ezize Jesu hasamulaho ne li pakile kuli moya wa Jehova kaniti ne u li fahalimw’a hae.—Luka 3:21, 22; 4:14-21; Mateu 3:16, 17.

“U Ka Tiseza Macaba Zamaiso ya ku Luka”

5. Ku talusa hande katulo ye lukile ne ku tokwahalelañi mwa lilimo za mwanda wa pili C.E.?

⁵ Muketiwa wa Jehova n’a ka ‘tisa’ kamba ku bonahaza hande katulo ya niti. “U ka taluseza macaba za ku luka.” (Mateu 12:18) Nto yeo ne i tokwahala hahulu mwa lilimo za mwanda wa pili C.E.! Ba bahulu ba bulapeli bwa Sijuda  ne ba luta muhupulo o fosahezi wa katulo ni ku luka. Ne ba bata ku fita fa ku luka ka ku latelela milao-lao ye t’ata, ye miñata ili ya ku ipangela. Likatulo za bona ze ne landalala hahulu fa milao ne li si na musa ni mufelañeke.

6. Jesu n’a zibahalize katulo ya niti ka linzila lifi?

⁶ Kono Jesu n’a patuluzi mubonelo wa Mulimu wa katulo ye lukile. Ka lituto ni mupilelo wa hae, Jesu n’a bonisize kuli katulo ya niti i na ni mufelañeke ni musa. Mu nyakisise fela Ngambolo ya hae ya fa Lilundu ye tumile. (Mateu, likauhanyo 5-7) N’a talusize ka bukwala hakalo m’o batu ba swanela ku boniseza katulo ye lukile ni ku luka! Ha lu bala litaba za Evangeli, kana ha lu susuezwangi ki mufelañeke wa Jesu kwa babotana ni ba ba nyandile? (Mateu 20:34; Mareka 1:41; 6:34; Luka 7:13) N’a bulezi lushango lwa hae lo lu omba-omba ku ba bañata be ne ba swana sina mataka a fonyokile, a obami ni ku zukuzwa. Ne ba swana sina lumonyi lo lu sa tunyisa musi, lo lu tuha lu timelela. Jesu n’a si ka lobelela “litaka le li fonyokile” kamba ku tima “lumonyi lo lu sa tunyisa musi.” Kono manzwi ni likezo za hae ze lilato ni mufelañeke ne li tiisize lipilu za ba ba ishuwa.—Mateu 11:28-30.

7. Bupolofita ne bu buleleziñi kuli Jesu ‘h’a na ku huwa, ni ku tumusa kwa linzwi mwa mapatelo’?

⁷ Kono bupolofita bu bulelelañi kuli Jesu “h’a na ku huwa, h’a na ku tumusa kwa linzwi, ni ku li utwahalisa mwa mapatelo”? Kakuli n’a sa ipubanisi, sina mo ne ba ezeza ba bañata ba mwa miteñi ya hae. (Mateu 6:5) Ha n’a folisa mutu wa mbingwa, n’a bulelezi mutu ya n’a folisizwe y’o kuli: “U si ke wa bulelela mutu se siñwi.” (Mareka 1:40-44) Ku fita ku bata ku ipubanisa ni ku tisa kuli batu ba mu zibe ka ku bihelwa litaba ki ba bañwi, Jesu n’a  bata kuli ba itemuhele ka ku itinga fa bupaki sakata bwa kuli ki yena Kreste, Mutang’a Jehova ya tozizwe.

8. (a) Jesu n’a tiselize cwañi “macaba zamaiso ya ku luka”? (b) Nguli ya Jesu ya Musamaria ya na ni silikani i lu lutañi ka za katulo ye lukile?

⁸ Mutanga y’a li Muketiwa n’a ka tiseza “macaba zamaiso ya ku luka.” Jesu n’a ezize cwalo. Kwand’a ku koñomeka kuli katulo ya Mulimu ki ye mufelañeke, Jesu n’a lutile kuli i swanela ku ama batu kaufela. Nako ye ñwi, Jesu n’a hupulisize muluti yo muñwi wa Mulao kuli a late Mulimu ni wahabo yena. Muluti y’o a buza Jesu kuli: “Wahesu ki mañi?” Mwendi n’a nahana kuli Jesu u ka alaba kuli: “Ki Mujuda yo muñwi.” Kono Jesu a bulela nguli ya Musamaria ya na ni silikani. Mwa nguli yeo, Musamaria n’a tusize mutu ya n’a lindauzwi ki masholi, kono Mulivi ni muprisita ne ba sa lati ku mu tusa. Mubuzi y’o n’a itumelezi kuli f’o, ya n’a li wahabo ne li Musamaria ya n’a nyenyiwa, isi Mulivi kamba muprisita. Jesu n’a felize nguli ya hae ka kelezo ya kuli: “Ni wena u y’o eza cwalo.”—Luka 10:25-37; Livitike 19:18.

“H’a Na ku Fokola, Kamba ku Zwafa”

9. Ku utwisisa mo i inezi katulo ya niti ku ka lu ama cwañi?

⁹ Bakeñisa kuli Jesu n’a talusize hande mo i inezi katulo ya niti, balutiwa ba hae ne ba itutile ku i bonisa. Ni luna lu lukela ku eza cwalo. Pili, lu tokwa ku amuhela likuka za Mulimu ze ama bunde ni bumaswe, kakuli ki yena ya na ni tukelo ya ku toma ze lukile. Ha lu nze lu satalala ku eza lika ka mw’a batela Jehova, muzamao wa luna o munde u ka bonisa hande-nde kuli katulo ya niti ki nto mañi.—1 Pitrosi 2:12.

10. Ki kabakalañi ku bonisa katulo ye lukile ha ku tokwa kuli lu eze musebezi wa ku kutaza ni ku luta?

 ¹⁰ Hape lu bonisa katulo ya niti ha lu tukufalelwa ku eza musebezi wa ku kutaza ni ku luta. Jehova u lu file zibo ye ñata ye pilisa ka za hae, Mwan’a hae, ni milelo ya hae. (Joani 17:3) Ku ipulukela zibo ye cwalo ne ku si ke kwa ba katulo ye lukile. Salumoni u li: “U si ke wa hana ku tusa ka swanelo, m’o konela ku fana, u fane.” (Liproverbia 3:27) Ka pilu kaufela, ha lu buleleñi ze lu ziba ka za  Mulimu kwa batu kaufela, ku si na taba kuli ki ba mubala, mushobo, kamba sicaba mañi.—Likezo 10:34, 35.

11. Ka ku likanyisa Jesu, lu swanela ku eza cwañi ba bañwi?

¹¹ Ku tuha f’o, Mukreste wa niti u likanyisa Jesu ka mw’a ezeza ba bañwi. Ba bañata kacenu ba talimana ni butata bo bu swenya mi ba tokwa ku ezwa ka mufelañeke ni ku tiiswa. Niheba Bakreste ba bañwi ba ba ineezi ba kana ba ba mwa miinelo ye t’ata kuli mane ba kana ba swana sina mataka a fonyokile kamba mamonyi a’ tuha a tima. Ba tokwa ku tiiswa ki luna. (Luka 22:32; Likezo 11:23) Kwa katulusa luli ku ba mwa swalisano ya Bakreste ba niti ba ba lika ku likanyisa Jesu mwa ku bonisa katulo ye lukile!

12. Lu kona ku kolwelañi kuli katulo ye lukile i tuha i ba teñi ku bote?

¹² Kana ku ka ba ni katulo ye lukile ku bote? Ee luli. Muketiwa wa Jehova “h’a na ku fokola, kamba ku zwafa, ku fitela a tomile zamaiso ya ku luka mwa lifasi.” Ona cwale fa, Mulena ya busa, yena Kreste Jesu ya zusizwe kwa bafu, u ka ‘nata ka koto ba ba sa zibi Mulimu.’ (2 Matesalonika 1:6-9; Sinulo 16:14-16) Bubusi bwa batu bu ka yoliwa ki Mubuso wa Mulimu. Katulo ye lukile ni ku luka li ka ba kai ni kai. (Liproverbia 2:21, 22; Isaya 11:3-5; Daniele 2:44; 2 Pitrosi 3:13) Ka cisehelo ye tuna, batanga ba Jehova kai ni kai—nihaiba ba ba mwa libaka ze kwahule, ona “lioli”—ba libelela lona lizazi leo.

‘Ni Ka Mu Beya ku Ba Liseli la Macaba’

13. Jehova u polofitañi ka za Mutang’a hae wa Muketiwa?

¹³ Isaya u zwelapili, u li: “Mulimu [Muñ’a] Bupilo, Yena ya ezize lihalimu ni ku li namulula, ya patamisize lifasi ni se si mela ku lona, Yena ya file ba ba yahile ku lona ku buyela, a fa ba ba zamaya ku lona moya, s’a bulela ki se, u  li.” (Isaya 42:5) Yeo luli ki taluso ye m’ata ya Jehova, yena Mubupi! Kupuliso yeo ya za m’ata a Jehova i tiiseza za bulela. Jehova u li: “Na, [Muñ’a] Bupilo, ni ku bizelize za ku luka; ni ka ku swala kwa lizoho, ni ku babalele; mi ni ku beye ku swalisa bulikani ni sicaba, ni ku ba liseli la macaba; ku tutubula meto a libofu, ku zwisa ba ba tamilwe mwa tolongo, ni ba ba inzi mwa lififi mwa tolongo ya musima.”—Isaya 42:6, 7.

14. (a) Ku talusañi Jehova ha swala kwa lizoho la Mutang’a hae ya katelwa? (b) Mutanga wa Muketiwa u peta nto mañi?

¹⁴ Mubupi yo Mutuna wa zote, yena Mufi wa bupilo ni Mupilisi, u swala Mutang’a hae wa Muketiwa kwa lizoho ni ku sepisa ku mu tusa ka ku tala kamita. Nto yeo ya tiisa pilu luli! Jehova hape wa mu babalela ilikuli a mu swalise “bulikani ni sicaba.” Bulikani b’o ki sipangano, tumelelano, kamba sepiso ye tiile. Ki taelo ye tamehile ku eziwa. Kaniti, Jehova u ezize Mutang’a hae “swalele kwa sicaba.”—Bibele ye bizwa An American Translation.

15, 16. Jesu n’a bile cwañi “liseli la macaba”?

¹⁵ Bakeñisa kuli Mutanga ya sepisizwe y’o ki “liseli la macaba,” u ka tutubulula “meto a libofu” ni ku lukulula “ba ba inzi mwa lififi.” Jesu n’a ezize cwalo. Ka ku paka niti, Jesu n’a lumbile libizo la Ndat’ahe wa kwa lihalimu. (Joani 17:4, 6) N’a patuluzi buhata bwa mwa bulapeli, n’a kutalize taba ye nde ya Mubuso, ni ku tisa tukuluho ya kwa moya ku ba ba mwa butanga bwa bulapeli. (Mateu 15:3-9; Luka 4:43; Joani 18:37) N’a elelize batu ku sa eza misebezi ya lififi mi n’a patuluzi kuli Satani ki yena “ndat’ahe lishano” ni “mulena wa lifasi le.”—Joani 3:19-21; 8:44; 16:11.

 ¹⁶ Jesu n’a ize: “Ki na liseli la lifasi.” (Joani 8:12) N’a bile liseli ka nzila ye ipitezi ha n’a fanile bupilo bwa hae bwa fa lifasi-mubu ili bo bu petehile kuli bu be tiululo. Kacwalo, ku ba ba bonisa tumelo, n’a ba koniselize ku ba ni swalelo ya libi, silikani se sinde ni Mulimu, ni tibelelo ya ku pila ku ya ku ile. (Mateu 20:28; Joani 3:16) Ka ku ipeya ka ku tala ku Mulimu mwa bupilo bwa hae kaufela, Jesu n’a yemezi bubusi bwa Jehova ni ku bonisa kuli Diabulosi ki lihata. Jesu kaniti n’a tutubuluzi meto a libofu ni ku lukulula ba ba tamilwe mwa lififi la kwa moya.

17. Lu babenyisi ba liseli ka linzila lifi?

 ¹⁷ Mwa Ngambolo ya fa Lilundu, Jesu n’a bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Mina mu liseli la lifasi.” (Mateu 5:14) Kana ni luna ha lu babenyisi ba liseli? Ka mupilelo wa luna ni ka musebezi wa luna wa ku kutaza, lu na ni tohonolo ya ku etelela ba bañwi ku Jehova, yema Simbule sa monyehelo ya niti. Ka ku likanyisa Jesu, lu zibahaza libizo la Jehova, ku yemela bubusi bwa Hae, ni ku shaela Mubuso wa Hae o li ona sepo fela kwa batu. Hape ka ku ba babenyisi ba liseli, lu patulula buhata bwa mwa bulapeli, ku lemusa batu ku sa eza misebezi ye masila ya lififi, ni ku beya fa ngandaleza Satani ya maswe.—Likezo 1:8; 1 Joani 5:19.

‘Mu Opelele Muñ’a Bupilo Pina Ye Nca’

18. Jehova u ezisa batu ba hae ku zibañi?

¹⁸ Jehova cwale u isa mamelelo kwa batu ba hae, u li: “Ki na [Jehova, NW], ki lona Libizo la ka: Ha ni na ku fa yo muñwi kanya ya ka, kamba ku fa maswaniso a’ betilwe ze ni lumbwa ka zona. A mu bone, litaba za kale li bonahalile; cwale ni mi zibisa ze nca, ni mi zibisa zona li si ka bonwa kale.” (Isaya 42:8, 9) Bupolofita bwa za “mutanga wa ka” ne bu bulezwi ki Mulimu a nosi ya pila wa niti, isi o muñwi wa milimu ye si na tuso yeo. Ne bu tamehile ku talelezwa, mi ne bu talelelizwe luli. Jehova Mulimu kaniti ki yena Mutahisi wa linto ze nca, mi u li zibisanga batu ba hae pili li si ka ezahala kale. Lu swanela ku ikutwa cwañi kabakaleo?

19, 20. (a) Ki ifi pina ye lukela ku opelwa? (b) Ki bomañi kacenu ba ba opelela Jehova pina ya milumbeko?

¹⁹ Isaya u ñola kuli: “Mina mu zamaya mwa liwate, ni mina libupiwa kaufela ze ku lona, ni mina lioli ni ba ba yahile ku zona, a mu opelele [Muñ’a] Bupilo pina ye  nca, mu ise milumbeko ya hae kwa mafelelezo a lifasi. Lihalaupa ni minzi ye ku lona a li utwise manzwi a zona. Makedare ba ba yahile mwa litende ba tumuse kwa manzwi; ba ba yahile mwa macwe ba opele; ba ba inzi fa lingo za malundu ba lulueze. Ba lumbeke [Muñ’a] Bupilo; litumbo za hae li bubaniswe mwa lioli.”—Isaya 42:10-12.

²⁰ Ba ba yahile mwa minzi, mwa lihalaupa, mwa lioli, nihaiba “Makedare,” kamba ba ba mwa litende za mwa lihalaupa—f’o kikuli batu kai ni kai—ba susuezwa ku opelela Jehova pina ya milumbeko. Kwa tabisa luli kuli mwa miteñi ya luna bolule-lule ba utwile kupo yeo ya bupolofita! Ba amuhezi niti ya Linzwi la Mulimu mi ba lumela kuli Jehova ki yena Mulimu wa bona. Batu ba Jehova ba opela pina yeo ye nca ya ku Mu lumbeka mwa linaha ze fitelela 230. Kwa nyakalalisa luli ku ba mwahal’a baopeli bao ba lizo, lipuo, ni mishobo kaufela!

21. Ki kabakalañi lila za batu ba Mulimu ha li sa koni ku kuzisa pina ya ku opelela Jehova milumbeko?

²¹ Kana balwanisi ba kona ku lwanisa Mulimu ni ku kuzisa pina yeo ya ku mu lumbeka? Ha ba koni ni hanyinyani! “[Muñ’a] Bupilo u ka zwa sina muhali, u ka uma ka buhali sina mutu wa ndwa; u ka huwa, e, a huwe hahulu, a bonise lila za hae mata a hae.” (Isaya 42:13) Ki mañi ya kona ku lwanisa Jehova? Lilimo ze bat’o ba ze 3,500 kwamulaho k’o, mupolofita Mushe ni bana ba Isilaele ne ba opezi kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki ndume wa ndwa, [Jehova, NW] ki lona Libizo la hae. Makoloi a Faro ni mpi ya hae u li kashelize mwa liwate, bazamaisi ba Faro ba ba ketahala, ba nwelile mwa Liwate le Lifubelu.” (Exoda 15:3, 4) Jehova n’a tulile mpi yeo ye ne li ye m’ata ka ku fitisisa mwa miteñi yeo. Jehova ha zwa sina muhali ya m’ata, ha ku na sila sa batu ba Mulimu se si ka mu kona.

 “Ni Kuzize Nako Ye Telele”

22, 23. Ki kabakalañi Jehova ha ‘kuza nako ye telele’?

²² Jehova ki ya lukile, ya si na sobozi niha fitisa katulo fahalimw’a lila za hae. U li: “Ni kuzize nako ye telele ni nze ni itulezi, mi ni isweli; cwale ni ka huwa sina musali ya pepa; ni tonge, ni yoyaele. Ni ka sinya malundu ni tulundu, ni omise bucwañi bwa ona; lioli ni li eze linuka, mi ni kalise masa.”—Isaya 42:14, 15.

²³ Pili a si ka fitisa kale katulo, Jehova u fanga nako ilikuli a fe baezalibi kolo ya ku tuhela linzila za bona ze maswe. (Jeremia 18:7-10; 2 Pitrosi 3:9) Mu nyakisise taba ya Mababilona, ba ba shandaula Jerusalema ka 607 B.C.E., ka nako ye ba li mubuso o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi. Jehova u tuhelela nto yeo ilikuli a kalimele cwalo Maisilaele ba ba sa sepahali. Kono Mababilona ha ba lemuhi musebezi o ba peta. Ba nyandisa batu ba Mulimu hahulu ku fita mo i tokwelwa ku felwa katulo ya Mulimu. (Isaya 47:6, 7; Zakaria 1:15) Mulimu u lukela ku ba ya swabile luli ha bona batu ba hae inze ba nyanda! Kono ha ngi muhato ku fitela nako ya hae ye tomilwe. Kihona a ikataza hahulu sina musali ya pepa, kuli a lukulule batu ba ba itamile bulikani ni yena ni ku ba eza sicaba se si sa busiwi ki basili. Kuli a eze cwalo, u omisa ni ku fenya Babilona ni lisilelezo za yona ka 539 B.C.E.

24. Ki ifi kolo ya fa Jehova kwa batu ba hae ba Isilaele?

²⁴ Batu ba Mulimu ba lukela ku ba ba ba nyakalala luli, kuli ha se ba bile batanga ka lilimo-limo, ba fumana kolo ya ku kutela habo bona! (2 Makolonika 36:22, 23) Ba lukela ku ba ba ba tabela ku bona talelezo ya sepiso ya Jehova ye li: “Ni ka isa ba ba shwile meto mwa nzila ye ne ba sa zibi, ni ba zamaise mwa linzila ze ba sa zibi; ni ka fetula lififi i be liseli fapil’a bona, mi ze kopami li otolohe. Lika  ze, ni ka ba ezeza zona, mi ha ni na ku ba tokolomoha.”—Isaya 42:16.

25. (a) Batu ba Jehova kacenu ba kona ku kolwañi? (b) Ki ifi ye swanela ku ba tundamo ya luna?

²⁵ Manzwi ao a sebeza cwañi kacenu? Ka nako ye telele cwale, ili ka lilimo-limo, Jehova u tuhelezi macaba ku ikezeza mo a latela ona. Kono nako ya hae ye tomilwe ya ku feza litaba i sutelezi. Mwa miteñi ye, u tahisize batu ba ba paka libizo la hae. U felisa twaniso kaufela ye ba tahela, mi u ba lukiselize nzila ya ku mu lapela ka “Moya ni ka niti.” (Joani 4:24) N’a sepisize kuli: “Ha ni na ku ba tokolomoha,” mi luli ha si ka ba tokolomoha. Ku cwañi ka za ba ba tundamena ku lapela milimu ya buhata? Jehova u li: “Haili ba ba sepa maswaniso a’ betilwe, ba ba li kwa maswaniso a’ suluzwi, Ki mina milimu ya luna, ba ka kwenulwa mi ba ka swabiswa hahulu.” (Isaya 42:17) Ki kwa butokwa kuli lu sepahale kamita ku Jehova, sina mwa n’a sepahalezi Muketiwa wa hae!

‘Mutanga Ya Tibani Lizebe ni ku Shwa Meto’

26, 27. Isilaele i iponahaza cwañi ku ba ‘mutanga ya tibani lizebe ni ku shwa meto,’ mi ku zwañi mwateñi?

²⁶ Mutang’a Mulimu wa Muketiwa, yena Jesu Kreste, n’a sepahalile ku fitela lifu. Kono batu ba Jehova ba Isilaele ba iponahalize ku ba mutanga ya sa sepahali, ya tibani lizebe ni ku shwa meto kwa moya. Jehova u ba bulelela kuli: “A mu utwe mina ba ba tibani lizebe, a mu talime mina ba ba shwile meto, mu bone! Ya sa boni ki mañi, haisi mutanga wa ka? mi ya sa utwi ki mañi, haisi numwana ya ka ye ni lumile? Ki ufi ya sa boni, sina mulatiwa wa ka? mi ya shwile meto sina mutanga wa [Muñ’a] Bupilo? Wena u bona lika ze ñata, kono ha u li lemuhi; lizebe li tibuluhile, kono ha u utwi. [Muñ’a] Bupilo n’a latile  ku toma mulao o mutuna, o kutekiwa, kuli ku bonahale ku luka kwa hae.”—Isaya 42:18-21.

²⁷ Isilaele luli i palezwi ka ku tala! Batu ba yona ba kuta-kutela ku lapela milimu ya sidimona ya macaba. Jehova u kuta-kutela ku luma linumwana za hae, kono batu ba hae ha ba teelezi. (2 Makolonika 36:14-16) Isaya u polofita ze ka zwa mwateñi, u li: “Sicaba se, si uzwelizwe, si sinyehezwi; kaufel’a bona ba teezwi mwa misima, mi ba kenyizwe mwa litolongo. Ba hapilwe, bo ha ku na muliululi; ba sinyehezwi bo ha ku na ya li: Mu kutise! Ki ufi mwahal’a mina ya ka teeleza litaba ze? ya ka teeleza kuli a li utwe mwa linako za kwapili? Ki mañi ya file Jakobo kuli a hapiwe, ya swalisize Isilaele masholi? Hasi Yena [Muñ’a] Bupilo? Lu mu foselize! Ba hanile ku zamaya mwa linzila za hae ni ku utwa mulao wa hae. Kabakaleo, u sululezi fahalimw’a Isilaele buhali bo bu sabisa, ni mata a ndwa; ndwa i mu tingulukile ka mulilo, bo h’a zibi: mi mulilo wa mu cisa, bo h’a si ka isa pilu kwateñi.”—Isaya 42:22-25.

28. (a) Lu kona ku itutañi ku ze ne ezahezi kwa bayahi ba Juda? (b) Lu kona ku bata cwañi ku amuhelwa ki Jehova?

²⁸ Kabakala ku sa sepahala kwa bayahi ba yona, Jehova u tuhelela naha ya Juda ku hapiwa ni ku lobelwa ka 607 B.C.E. Mababilona ba cisa tempele ya Jehova, ku shandaula Jerusalema, ni ku isa Majuda mwa butanga. (2 Makolonika 36:17-21) Haike lu itute kwa mutala w’o mi ni kamuta lu si keshebisi litaelo za Jehova kamba ku sa isa pilu kwa Linzwi la hae le li ñozwi. Kono haike lu bate ku amuhelwa ki Jehova ka ku likanyisa Kreste Jesu, yena Mutanga y’o Jehova ka sibili n’a katezwi. Sina Jesu, haike lu zibahaze katulo ya niti ka ze lu bulela ni ku eza. Ka nzila yeo, lu ka zwelapili ku ba mwahal’a batu ba Jehova, lu nze lu li babenyisi ba liseli ba ba lumbeka Mulimu wa niti.

[Lipuzo za Tuto]

 [Maswaniso a fa likepe 33]

Katulo ya niti ki ye mufelañeke ni musa

 [Siswaniso se si fa likepe 34]

Mwa nguli ya Musamaria ya na ni silikani, Jesu n’a bonisize kuli katulo ya niti i ezwa kwa batu kaufela

[Maswaniso a fa likepe 36]

Ka ku tiisa ba bañwi ni ku ba bonisa sishemo, lu bonisa katulo ye lukile ya Mulimu

 [Maswaniso a fa likepe 38]

Ka musebezi wa luna wa ku kutaza, lu bonisa katulo ye lukile ya Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 40]

Mutanga ya katelwa n’a beilwe ku ba “liseli la macaba”