Kauhanyo 5

Mulimu Wa Niti U Polofita Za Tukuluho

Isaya 44:1-28

1, 2. (a) Jehova u buza lipuzo mañi? (b) Jehova u ka bonisa cwañi kuli ki yena Mulimu a nosi wa niti?

‘MULIMU wa niti ki mañi?’ Puzo yeo se i buzizwe ka lilimo-limo. Kono kwa komokisa luli kuli mwa buka ya Isaya, Jehova ka sibili u buza yona puzo yeo! U mema batu ku nyakisisa kuli: ‘Kana Jehova ki yena Mulimu a nosi wa niti? Kamba kana ku na yo muñwi ya kona ku mu fita?’ Ha s’a kalisize puhisano yeo, Jehova u fa linzila ze utwahala za ku tatulula ka zona taba ya Bumulimu. Mabaka a filwe a fitisa batu ba ba sepahala fa katulo i liñwi ye sa koni ku haniwa.

² Mwa miteñi ya Isaya, maswaniso a lapelwa kai ni kai. Taba ye ñozwi mwa kauhanyo 44 ya buka ya bupolofita ya Isaya i bonisa patalaza ni ka ku utwahala kuli ku lapela maswaniso ha ku tusi! Niteñi, batu ba Mulimu tota ba wezi mwa muliko wa ku lapela milimu ya maswaniso. Kacwalo, sina ka mo ku boniselizwe mwa likauhanyo ze felile za Isaya, Maisilaele ba ka fiwa kalimelo ye tiile. Kono Jehova ka lilato u sepisa sicaba seo kuli niha ka tuhelela Mababilona ku si hapa, u ka ba lukulula ka nako ya hae ye swanela. Talelezo ya bupolofita bwa ku lukululwa mwa buhapiwa ni bwa ku tomwa sinca kwa bulapeli bo bu kenile i ka bonisa hande-nde kuli Jehova ki yena Mulimu a nosi wa niti, mi  i ka swabisa bote ba ba lapela milimu ya macaba ye sa pili.

3. Manzwi a bupolofita a Isaya a tusa cwañi Bakreste kacenu?

³ Bupolofita bwa mwa kalulo ye ya Isaya ni talelezo ya bona ya kwaikale li tiisa tumelo ya Bakreste kacenu. Hape manzwi a bupolofita a Isaya a talelezwa kacenu mi mane ni kwapili. Mi likezahalo zeo li ama muliululi yo mutuna ni tukuluho ye tuna hahulu ku fita ze ne polofitezwi batu ba Mulimu ba kwaikale.

Sepo ya Ba Ba ku Jehova

4. Jehova u tiisa cwañi Isilaele?

⁴ Kauhanyo 44 i kala hande ka kupuliso ya kuli Isilaele i ketilwe ki Mulimu, i kauhanyizwe kwa macaba a mañwi kuli i be mutang’a hae. Bupolofita bu li: “Cwale wena Jakobo mutang’a ka, ni wena Isilaele ye ni ketile, [Muñ’a] Bupilo ya ku ezize mi a ku bupile u sa li mwa mba ya maho, Yena ya ka ku tusa, s’a bulela ki se, u li: U si ke wa saba, Jakobo mutang’a ka, wena Jeshuruni ye ni ketile!” (Isaya 44:1, 2) Ku swana inge kuli Jehova u babalezi Isilaele ku zwa mwa mba ya mahe, isali ku bela sicaba hamulaho wa ku zwa mwa Egepita. U biza batu ba hae kaufela kuli ki bona “Jeshuruni,” ye talusa kuli “Ya Lukile,” ili libizo le li bonisa kuli u ba eza ka lilato ni musa. Libizo leo hape ki kupuliso ya kuli Maisilaele ba lukela ku zwelapili ku ba ba ba lukile, ili nto ye ba palezwi hañata-ñata.

5, 6. Ki lifi litukiso ze tusa z’a fa Jehova ku Isilaele, mi li tahisañi?

⁵ Manzwi a Jehova a’ tatama a tabisa ni ku tiisa luli! U li: “Ni ka sela mezi fahalimw’a lifasi le li nyolilwe, ni  bubise linuka mwa naha ye omile; ni ka sululela moya wa ka fahalimw’a bana ba hao, ni mbuyoti ya ka fahalimw’a baikulu ba hao; ba swane sina matuhela mwahal’a bucwañi bo butala, ni sina matoya a kwatuko ni mezi a’ buba.” (Isaya 44:3, 4) Nihaiba mwa naha ye cisa, ili ye omile, likota za kona ku pila ha li li kwatuko ni mezi. Jehova ha ka fa mezi a hae a niti a’ pilisa ni ku sulula moya wa hae o kenile, Isilaele i ka pila hande-nde, sina likota ze li kwatuko ni maabwa a ku selaelisa. (Samu 1:3; Jeremia 17:7, 8) Jehova u ka fa batu ba hae m’ata a ku peta musebezi wa bona wa ku paka Bumulimu bwa hae.

⁶ Suluho yeo ya moya o kenile i ka tahisa kuli batu ba bañwi ba itebuhe sinca silikani sa Isilaele ni Jehova. Kacwalo, lu bala kuli: “Yo muñwi u ka li: Na, ni wa [Muñ’a] Bupilo; yo muñwi a ipize ka libizo la Jakobo; yo muñwi a iñole fa lizoho: Na ni wa [Muñ’a] Bupilo, mi a itumbe ka libizo la Isilaele.” (Isaya 44:5) Ee, ku paka libizo la Jehova ku ka kutekehisa, kakuli u ka bonwa ku ba Mulimu a nosi wa niti.

Ku Zekisa Milimu

7, 8. Jehova u zekisa cwañi milimu ya macaba?

⁷ Mwa Mulao wa Mushe, muliululi n’a kona ku liulula mutu mwa butanga. Muliululi kamita n’a banga wahabo mutu luli wa munna. (Livitike 25:47-54; Ruti 2:20) Jehova cwale u izibahaza ku ba Muliululi wa Isilaele, ya ka liulula sicaba seo, ili ku swabisa cwalo Babilona ni milimu ya yona kaufela. (Jeremia 50:34) U hanyeza milimu ya buhata ni balapeli ba yona, u li: “[Muñ’a] Bupilo, Mulena wa Isilaele ni Mupilisi wa hae, [Muñ’a] Bupilo wa limpi, s’a bulela ki se, u li: Ki Na wa pili ni wa mafelelezo. Ha ku na Mulimu yo muñwi kwand’a ka. Ki mañi  ya likana ni Na, ya patulula ze ka ta kwapili, isamba ni biza sicaba sa kale? A ipulele mi a pake. Ba bulele ze sa ta, ni ze ka bonahala. Mu si ke mwa saba, mu si ke mwa tula pilu! Ha ni li, ni ku bulelezi litaba zeo kale, na ku zibisa zona? Ki mina lipaki za ka! Kikuli ku na ni Mulimu yo muñwi hape? Ha ku na Licwe li sili, ha ni li zibi.”—Isaya 44:6-8.

⁸ Jehova u tokwa kuli milimu i fe bupaki bwa yona. Kana ya kona ku biza ze siyo inge ki ze li teñi, ili ku polofita za kwapili ka ku nepahala hahulu kuli mane li bonahala inge kuli se li ezahala? Ya kona fela ku eza cwalo ki “wa pili ni wa mafelelezo,” yena ya n’a li teñi pili milimu kaufela ya buhata i si ka ba teñi ili ya ka ba teñi niha se i libezwi kale-kale. Batu ba Jehova ha ba lukeli ku saba ku paka niti yeo, kakuli ba yemelwa ki Yena, ya tiile ni ku toma hahulu inge licwe le lituna!—Deuteronoma 32:4; 2 Samuele 22:31, 32.

Mbango ya ku Lapela Maswaniso

9. Kana Maisilaele ne ba ka fosa ha ne ba ka eza siswaniso sa nto ye pila? Mu taluse.

⁹ Muzeko wa Jehova wa ku zekisa milimu ya buhata u lu hupulisa wa bubeli kwa Milao ye Lishumi. Mulao wo ne u bulezi ka ku utwahala kuli: “U si ke wa ikezeza siswaniso se si betilwe, nihaiba siswaniso sifi kamba sifi sa linto ze kwahalimu mwa lihalimu, nihaiba sa ze mwatasi mwa lifasi, nihaiba sa ze mwa mezi mwatas’a lifasi. U si ke wa si kubamela, u si ke wa si sebeleza.” (Exoda 20:4, 5) Kono kaniso yeo ne i sa talusi kuli Maisilaele ne ba sa swaneli ku eza maswaniso a ku kabisisa. Jehova ka sibili n’a laezi kuli maswaniso a limela, lifolofolo, ni likerubimi a beiwe mwa tabernakele. (Exoda 25:18; 26:31)  Nihakulicwalo, maswaniso ao n’a sa swanelwi ku kutekwa ka likute le lituna, kamba ku lapelwa. Ha ku na ya na swanela ku lapela maswaniso ao kamba ku a ezeza matabelo. Mulao wo o n’o buyelezwi ki Mulimu ne u hanisa ku eza siswaniso sifi kamba sifi kuli si lapelwe. Ku lapela maswaniso kamba ku a kubamela ka likute ki ku sebeleza milimu.—1 Joani 5:21.

10, 11. Ki kabakalañi Jehova ha nga maswaniso kuli ki nto ye swabisa?

¹⁰ Isaya cwale u talusa kutokwa tuso kwa maswaniso a sa pili ni maswabi e ba ka utwa ba ba a eza, u li: “Ba ba eza maswaniso a ku beta, kaufel’a bona ki mbango; misebezi ya bona ye katelisa, ha i na tuso ni hanyinyani; za ipaka ili zona: ha li boni, ha li zibi se siñwi; ki fo ba ka swaba. Ku tusañi ku ikezeza mulimu, kamba ku isululela siswaniso se si si na tuso? A mu bone, ba ba li sebeza kaufela ba ka swaba; ba ba li eza ki batu fela; a ba kopane hamoho, ba yeme; ba ka njanja, ba swabe kaufel’a bona.”—Isaya 44:9-11.

¹¹ Ki kabakalañi Mulimu ha nga maswaniso ao kuli ki maswabisa? Pili, ku eza siswaniso luli sa Ya M’ata Ote ka lika ze bupilwe ha ku konahali. (Likezo 17:29) Ku tuha f’o, ku lapela sibupiwa ku fita ku lapela Mubupi ki ku shwaula Bumulimu bwa Jehova. Mi luli yeo ki tompololo ku mutu ya n’a bupilwe “ka siswaniso sa Mulimu.”—Genese 1:27; Maroma 1:23, 25.

12, 13. Ki kabakalañi mutu ha sa koni ku panga siswaniso se si swanelwa ku lapelwa?

¹² Kana sika sa kona ku fumana bukeni ka nzila ye ñwi bakeñisa kuli si pangezwi ku lapelwa? Isaya u lu hupulisa kuli ku eza siswaniso ki buikatazo fela bwa butu. Liitusiso ni miezezo za muezi wa siswaniso li swana fela ni za  sikwala ufi kamba ufi: “Mumbuti ki yo, u tula silepe inz’a itusisa ka mashala; u si nata ka sikoma, u si lukisa ka lizoho la hae le li tata. Kono h’a ka utwa tala, s’a felelwa ki mata; a tokwe ku nwa mezi, kapili-pili wa letuka. Mubeti ki yo, u otolola lula ya hae, u ñola siswaniso sa potoloto, a si bete ka palo, a si likanye ka tikanyo, a si eze ka sibupeho sa mutu, ni ka bunde bwa pata ya mutu, kuli si lukele ku ina mwa ndu.”—Isaya 44:12, 13.

¹³ Mulimu wa niti n’a ezize libupiwa kaufela ze pila za fa lifasi-mubu fa, hamohocwalo ni mutu. Libupiwa ze pila ki bupaki bo bunde hahulu bwa Bumulimu bwa Jehova, kono zote za bupile Jehova ki ze nyinyani hahulu ku yena. Kana mutu wa kona ku ba ni m’ata ku mu fita? Kana wa kona ku panga nto ye mu fita—ye mu fita hahulu kuli mane a i lapele? Mutu ha eza siswaniso, wa katala, wa shwa tala ni linyolwa. Yeo ki mifokolo ya butu, kono i bonisa kuli mutu wa pila. Siswaniso sa eza si kana sa swana sina mutu. Mane si kana sa kateleha. Kono ha si pili. Maswaniso haki Mulimu ni hanyinyani. Hape ha ku na siswaniso se si betilwe se si kile sa ‘wa kwa lihalimu,’ inge kuli si zwelela kwa nto ye pahami ku fita mutu ya kona ku shwa.—Likezo 19:35.

14. Baezi ba maswaniso ba itingile cwañi ka ku tala ku Jehova?

¹⁴ Isaya u zwelapili ku bonisa kuli baezi ba maswaniso ba itingile ka ku tala fa miinelo ya ka taho ni lika z’a bupile Jehova, u li: “Yo muñwi u itemela misidare, u nga ni kota ya kiprese ni ya oke, wa li keta mwahal’a likota za mushitu; ki yo, u cala likota za mipulanga mi li meliswa ki pula. Cwale mutu u na ni s’a ka tumbula mulilo ka sona; u nga kwateñi mi wa itutumuna; wa ikoteleza, mi u apeisa buhobe bwa hae; ka siemba se siñwi u ikezeza mulimu, mi wa mu lapela; u beta siswaniso mi wa si  kubamela. Ka siemba se siñwi sa kota, u tumbula mulilo; u apea linama, a bese ye ñwi, a kule; a itutumune, mi a li: Ehe, ni itutumuzi, ni iponezi mulilo! Mi ka sishingwa se si sa siyezi u ikezeza mulimu, sona siswaniso se si betilwe; u inama fapil’a sona, wa si kubamela, wa si pailela, u li: Ni pilise, kakuli ki wena mulimu wa ka.”—Isaya 44:14-17.

15. Muezi wa maswaniso u bonisa cwañi ku sa ba ni kutwisiso ni ye kana?

¹⁵ Kana sishingwa se si siyezi sa kona ku pilisa mutu? Kutokwa. Ki Mulimu wa niti fela ya kona ku pilisa. Batu ba kona ku lapela cwañi lika ze sa pili? Isaya u bonisa kuli butata luli bu mwa pilu ya mutu, u li: “Ha ba na zibo mi ha ba na temuho; kakuli ba timiswa kwa meto kuli ba si ke ba bona, ba takanywa lipilu kuli ba si ke ba utwiseza. Ha ku na ya kengeyela, ya na ni temuho ni ngana ya ku ikupula kuli: Ni cisize siemba se siñwi kwa mulilo, fa mashala a yona ni besize buhobe bwa ka, ni besize ni nama; mi ka se si siyezi ni eza nto ye masila? Kikuli kwa lukela kuli ni kubamele sishingwa sa kota? U ifepa ka milola; pilu ya hae ye pumilwe i mu kelusize, mi h’a koni ku lamulela moya wa hae, ni ku ipuza kuli: Se ni sweli mwa lizoho, kana hasi buhata?” (Isaya 44:18-20) Ee, ku nahana kuli ku lapela maswaniso kwa kona ku fa ze nde kwa moya ku swana sina ku ca mulola ku fita lico ze tabusa.

16. Bulapeli bwa maswaniso ne bu kalile cwañi, mi ki sifi se si bu tahisanga?

¹⁶ Bulapeli bwa maswaniso luli ne bu kalezi mwa lihalimu sibupiwa sa moya se si m’ata se ne si til’o ba Satani ha ne si lakalize bulapeli bo bu swanela Jehova a nosi. Takazo ya Satani n’e li ye tuna hahulu kuli mane ne i mu kauhanyize ku Mulimu. F’o luli ki fona fo ne bu kalezi bulapeli bwa maswaniso, kakuli muapositola Paulusi  n’a bulezi kuli takazo ye maswe i swana sina sebelezo ya milimu. (Isaya 14:12-14; Ezekiele 28:13-15, 17; Makolose 3:5) Satani n’a tahisize kuli batu ba babeli ba pili ba be ni mihupulo ya buitati. Eva n’a lakalize za n’a mu file Satani, ya n’a ize: “Meto a mina a ka tona, mi mu ka ba sina milimu, mu zibe bunde ni bumaswe.” Jesu n’a bulezi kuli litakazo ze maswe li zwelelanga mwa pilu. (Genese 3:5; Mareka 7:20-23) Bulapeli bwa maswaniso bu tahiswanga ki lipilu ze putelezwi. Kacwalo, ku butokwa kuli kaufel’a luna lu ‘babalele lipilu za luna,’ lu sa tuheleli mutu kamba nto ye ñwi ku zwisa mwateñi Jehova ya swanela ku ba teñi!—Liproverbia 4:23; Jakobo 1:14.

Jehova U Kupa ka ku Ama Lipilu za Batu

17. Isilaele i swanela ku hupulañi?

¹⁷ Ku tuha f’o, Jehova u kupa Maisilaele ku hupula kuli ba na ni tohonolo ye tuna ye beilwe mwa pabalelo ya bona. Ki lipaki za hae! U li: “Hupula zeo wena Jakobo, ni wena Isilaele, kakuli u mutanga wa ka; ni ku bupile, u mutanga wa ka. Mawe wena Isilaele, ha ni na ku ku libala. Ni undisa lifoso za hao sina lilu le linsu, ni libi za hao sina mbundu: Kutela ku Na; kakuli ni ku liuluzi. Mina mahalimu, a mu opele mu nze mu tabile, kakuli [Muñ’a] Bupilo u sebelize; ni mina mabaka a mwatas’a lifasi, mu huweleze ka tabo; malundu a opele lipina, hamoho ni mishitu ni likota ze ku yona; kakuli [Muñ’a] Bupilo u liuluzi Jakobo, mi u ka iponahalisa ka bulena mwa Isilaele.”—Isaya 44:21-23.

18. (a) Ki kabakalañi Isilaele ha i swanela ku taba? (b) Batanga ba Jehova ba kona ku likanyisa cwañi mutala wa hae wa makeke kacenu?

¹⁸ Isilaele n’a si ka bupa Jehova. Yena haki mulimu ya  ezizwe ki batu. Kono Jehova n’a ezize Isilaele kuli i be mutang’a hae ya ketilwe. Mi u ka bonisa Bumulimu bwa hae hape ha ka punyusa sicaba seo. U bulela ka lilato kwa batu ba hae, u ba kolwisa kuli haiba ba baka, u ka felisa libi za bona ka ku tala, u ka pata lifoso za bona inge ka ku li pata kwamulaho wa lilu le li sa punyiwi. Isilaele luli i swanela ku taba! Mutala wa Jehova u susueza batanga ba hae ba cwale ku likanyisa makeke a hae. Ba kona ku eza cwalo ka ku tusa lifosi—ili ku lika ku ba tiisa hape kwa moya ha ku konahala.—Magalata 6:1, 2.

Mafelelezo a Tiko ya Bumulimu

19, 20. (a) Jehova u tisa cwañi taba ya hae kwa mafelelezo? (b) Ki lifi lika ze tabisa zeo Jehova a polofitela batu ba hae, mi ki mañi ya ka itusisa kwa ku tahisa lika zeo?

¹⁹ Jehova cwale u tisa muzeko wa hae kwa mafelelezo a butokwa. U ka tuha a fa kalabo ya hae kwa tiko ye tuna ka ku fitisisa ya Bumulimu. Kalabo yeo ki buikoneli bwa ku polofita za kwapili ku si na ku busha. Caziba yo muñwi wa za Bibele n’a bizize litimana ze ketalizoho ze tatama za Isaya kauhanyo 44 kuli ki “toko ye tuna ka ku fitisisa ya Mulimu wa Isilaele,” yena Mubupi a nosi, ni Mupatululi a nosi wa za kwapili ni sepo ya Isilaele ya ku punyusa. Taba yeo hanyinyani-nyani i fita fa masetela a yona ka zibiso ya libizo la mutu ya n’a ka t’o lamulela sicaba kwa Babilona.

²⁰ “[Muñ’a] Bupilo Muliululi wa hao ya ku bupile mwa mba ya m’aho, s’a bulela ki se, u li: Ki Na [Muñ’a] Bupilo ya ezize linto kaufela, ni bapuzi lihalimu ni li nosi, ni yahile lifasi isali Na; ki Na ya fosisa liponiso za bapolofita ba buhata, ya kubanyanisa balauli; ni kutiseza batalifi mwamulaho, mi zibo ya bona ni i fetula butanya. Ki Na ya tiisa linzwi la mutanga wa ka, ya bonahalisa  litaba ze bulezwi ki linumwana za ka; ki Na ya li ku Jerusalema: Batu ba ka yaha mwateñi; ni kwa minzi ya Juda, ni li: I ka yahiwa, mi ni ka zusa matota a yona. Ni li kwa buliba: Kala! mi ni ka omisa linuka za hao! Ni talusa Sirusi, ni li: Ki mulisana wa ka, u ka eza ze ni lata kaufela; mane a bulelele Jerusalema kuli: U ka zuswa; a bulelele Tempele kuli: Mitomo ya hao i ka yahiwa.”—Isaya 44:24-28.

21. Manzwi a Jehova a fa tiisezo mañi?

²¹ Ee, Jehova u na ni buikoneli bwa ku polofita ze ka ezahala kwapili mi hape u n’a ni m’ata a ku peta ka ku tala mulelo wa hae o patuluzwi. Zibahazo yeo i ka tisa sepo ku Isilaele. Ki tiisezo ya kuli limpi za Babilona niha li ka shandaula naha, Jerusalema ni minzi ya yona li ka zuswa mi bulapeli bwa niti bu ka tomiwa sinca mwateñi. Kono zeo li ka ezahala cwañi?

22. Mu taluse mo i kalela Nuka ya Eufrati.

²² Balauli ba ba si ka buyelelwa hañata ha ba bulelangi ka ku nonga ze ka ezahala kwapili kakuli ba sabanga kuli nako i ka ba swabisa. Kono Jehova ka Isaya u patulula libizo luli la mutu ya ka itusisa kwa ku lukulula batu ba hae mwa buhapiwa ilikuli ba kutele habo bona ni ku yo zusa Jerusalema ni tempele. Libizo la hae ki Sirusi, ili ya zibahala kuli Sirusi yo Mutuna wa kwa Peresia. Jehova hape u fa tunango twa m’o Sirusi n’a ka t’o punyeza lisilelezo za Babilona ze tuna ili ze tatafezi. Babilona i ka silelezwa ka mamota a matelele ni linuka ze fita mwahal’a muleneñi ni ku u beya mwahali. Sirusi u ka itusisa se situna ka ku fitisisa kwa lisilelezo zeo—ona nuka ya Eufrati—kuli a tule. Ka ku ya ka bo Herodotus ni Xenophon baituti ba kwaikale ba litaba ze ezahezi, ku ya musweto ku liba kwa sibaka se siñwi ku zwa mwa Babilona  ki kona k’o Sirusi n’a biulezi mezi a Eufrati ku fitela mezi a nuka a kutela mwatasi ni ku konisa masole ba hae ku puwa mwateñi. Ka za ku kona ku sileleza Babilona, Eufrati ye m’ata ya kala.

23. Ki ifi taba ye li teñi ye bonisa talelezo ya bupolofita bwa kuli Sirusi n’a ka lukulula Isilaele?

²³ Ku cwañi ka za sepiso ya kuli Sirusi u ka lukulula batu ba Mulimu ni kuli u ka bona teñi kuli Jerusalema ni tempele za zuswa? Sirusi ka sibili, mwa zibiso ya hae ya ka mulao ye bukelelizwe mwa Bibele, u li: “Sirusi, mulena wa Peresia, s’a bulela ki se, u li: [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa lihalimu u ni file mibuso kaufela ya mwa lifasi; hape u ni laezi kuli ni mu yahele Ndu mwa Jerusalema, mwa naha ya Juda. Ku mina, mutu ni mutu wa sicaba sa hae kaufela, Mulimu wa hae a be ni yena, a funduke, a kambamele kwa Jerusalema, mwa naha ya Juda, a y’o yaha Ndu ya [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Isilaele; ki Yena Mulimu ya mwa Jerusalema.” (Ezira 1:2, 3) Manzwi a Jehova ka Isaya a talelelizwe ka ku tala!

Isaya, Sirusi, ni Bakreste Kacenu

24. Ku taha kwa taelo ya Aritazerisi ‘ya kuli Jerusalema u ka zuswa, u yahiwe’ ku ama cwañi ku taha kwa Mesiya?

²⁴ Kauhanyo 44 ya Isaya i lumbaeta Jehova kuli ki yena Mulimu a nosi wa niti ni Muliululi wa batu ba hae ba kwaikale. Hape bupolofita b’o bu na ni taluso ye tungile ku luna kaufela kacenu. Taelo ya Sirusi ya ku zusa tempele ya Jerusalema, ye ne filwe ka 538 kamba 537 B.C.E., ne i tahisize likezahalo ze ne isize kwa talelezo ya bupolofita bo buñwi bo butuna. Taelo ya Sirusi ne i latelezwi ki ya Aritazerisi mubusi wa hasamulaho, ya n’a laezi kuli munzi wa Jerusalema u zusiwe. Buka ya Daniele ne i patuluzi kuli “ku tuha kwa taelo ye bulela kuli Jerusalema  u ka zuswa, u yahiwe [ka 455 B.C.E.], ku fitela Yena Ya tozizwe, Mulena, a bonahale,” ne ku ka fita “lisunda” ze 69. Sunda ni sunda neikaba ya lilimo ze supile. (Daniele 9:24, 25, NW) Bupolofita b’o ni bona ne bu talelelizwe. Jesu n’a kolobelizwe ni ku kalisa bukombwa bwa hae bwa fa lifasi-mubu ka nako luli ye ne tomilwe, ili ka 29 C.E., mi ili lilimo ze 483 ku zwa f’o taelo ya Aritazerisi ne i kalezi ku sebeza mwa Naha ya Sepiso. *

25. Ku wiswa kwa Babilona ki Sirusi ku supa kwañi mwa miteñi ye?

 ²⁵ Ku lukuluha mwa butanga kwa Majuda ba ba sepahala, ko ne ku konisizwe ki ku wa kwa Babilona, ne ku swaniselize ku lukuluha mwa butanga bwa kwa moya kwa Bakreste ba ba tozizwe ka 1919. Ku lukuluha k’o ne li bupaki bwa kuli ne ku wile Babilona yo muñwi, ya talusizwe sina lihule, ili Babilona yo mutuna. Babilona yo mutuna ki swanisezo ya bulapeli kaufela bwa buhata mwa lifasi ha bu kopanywa. Ka mo ku ñolezwi mwa buka ya Sinulo, muapositola Joani n’a bonezi cimo ku wa kwa hae. (Sinulo 14:8) Hape n’a bonezi cimo sinyeho ye ka mu tulukela ka sipundumukela. Mutalusezo wa Joani wa sinyeho ya kopano ya lifasi yeo ye tezi milimu ya maswaniso u swana ka linzila ze ñwi ni mutalusezo wa Isaya wa tulo ya Sirusi ya ku tula muleneñi wa kwaikale wa Babilona. Sina linuka za silelezo za Babilona ha ne li si ka kona ku i lamulela ku Sirusi, ni “mezi” a’ swaniseza batu kaufela ba ba yemela ni ku sileleza Babilona yo mutuna a ka “kala” pili i si ka sinyiwa kale ka swanelo.—Sinulo 16:12. *

26. Bupolofita bwa Isaya ni talelezo ya bona li tiisa cwañi tumelo ya luna?

²⁶ Ka nako ya cwale, ili lilimo ze fitela 2,500 ku zwa f’o Isaya n’a bulelezi bupolofita bwa hae, lwa kona ku bona kuli Mulimu kaniti u ‘bonahalisa litaba ze bulezwi ki linumwana za hae.’ (Isaya 44:26) Kacwalo talelezo ya bupolofita bwa Isaya ki mutala o mutuna o bonisa kuli bupolofita kaufela bwa mwa Mañolo a Kenile bwa sepeha.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

 [Siswaniso se si fa likepe 63]

Kana siemba sa sishingwa se si siyezi sa kona ku pilisa mutu?

[Siswaniso se si fa likepe 73]

Toho ya marabulu ya mulena wa Iran, mwendi Sirusi

 [Siswaniso se si fa likepe 75]

Sirusi u taleleza bupolofita ka ku biula mezi a Eufrati