Krestendomu H’a Si Ka Sepahala ku Mulimu ni kwa Bibele
4
Krestendomu H’a Si Ka Sepahala ku Mulimu ni kwa Bibele
1, 2. Ki kabakalañi batu ba bañwi ha ba si na likute kwa Bibele, kono ki sika mañi se i bulela Bibele?
1 Mwa linaha ze ñata batu se ba tokolomohile Bibele mi se ba bonisize kashwau ku yona kabakala muzamao o maswe wa bao ba ba ipapata ku i latelela. Mwa linaha ze ñwi se ku bulezwi kuli Bibele ki buka ye tahisa ndwa, kuli ki buka ya ba ba sweu, mi ni kuli ki buka y’e fa kemelo kwa muinelo wa puso ya bukoba. Kono yeo ki mibonelo ye fosahezi.
2 Bibele, ili ye ne i ñozwi mwa Middle East, ha i fi kemelo kwa lindwa ze tisiwa ki puso ya bukoba ni ku bukula batu ka mukwañuli ili ze se li ezizwe mwa libizo la Bukreste ka nako ye telele cwalo. Ka ku fapahana, ka ku bala Bibele ni ku ituta lituto za Bukreste bwa niti ze ne li lutilwe ki Jesu, mu ka bona kuli Bibele i nyaza ka ku tiya luli lindwa, muzamao o maswe, ni ku putelela ba bañwi. Mafosisa a inzi kwa batu ba mukwañuli, isiñi kwa Bibele. (1 Makorinte 13:1-6; Jakobo 4:1-3; 5:1-6; 1 Joani 4:7, 8) Kacwalo mu si ke mwa tuhelela ku sa ipuluka kwa batu ba ba na ni buitati ili ba ba pila ka ku sa lumelelana ni kelezo ye nde ye zwelela mwa Bibele ku mi tibela ku fumana tuso kwa maluwo a yona.
3. Miinelo ye buniti ya litaba za kwamulaho i bonisa nto mañi ka za Krestendomu?
3 Ba ba kopanyelezwa mwahal’a bao ba ba sa lateleli Bibele ki undi-wa-nyangela ni macaba a Krestendomu. “Krestendomu” u taluswa sina kalulo ya lifasi k’o Bukreste bu fumaneha ka butuna. Sihulu ki kalulo ya lifasi ya kwa Wiko ni miinelo ya yona ya likeleke, ili yeo ne i fitile fa ku ya libubo mwa lilimo za mwanda wa bune C.E. Krestendomu se a bile ni Bibele ka lilimo ze myanda-nda cwale, mi bahulu ba bulapeli ba hae ba ipapata ku luta litaba za yona ni ku ba bayemeli ba Mulimu. Kono kana bahulu ba bulapeli ni balumiwa ba Krestendomu ba luta niti? Kana Likezo za bona luli li yemela Mulimu ni Bibele? Kana Bukreste bwa fumaneha mwa Krestendomu? Ku tokwa. Kakuli ku zwa f’o bulapeli bwa hae ne bu bile ni ketelelo mwa lilimo za mwanda wa bune, Krestendomu s’a iponahalize ku ba sila ku Mulimu ni kwa Bibele. Ee, buniti bwa litaba za kwamulaho bu bonisa kuli Krestendomu h’a si ka sepahala ku Mulimu ni yona Bibele.
Lituto ze Si za mwa Bibele
4, 5. Ki lituto lifi ze si ka toma mwa Bibele ze swelwi ku lutiwa ki likeleke?
4 Lituto ze mutomo za Krestendomu ha li si ka toma mwa Bibele kono mwa matangu a kwaikale—a mwa Greece, Egepita, Babilona, ni ze ñwi cwalo. Lituto ze cwale ka ku sa shwa kwa moyo wa mutu, tukufazo ya kamita mwa lihele, pagatori, ni Silalu (batu ba balalu ku Mulimu a li muñwi) ha li fumanwi mwa Bibele.
5 Sina ka mutala, ha m’u nge tuto ya kuli batu ba ba maswe ba ka nyandiswa ku ya ku ile mwa lihele. Mu ikutwa cwañi ka za muhupulo wo? Ba bañata ba u fumana ku ba o filikanya. Ba u fumana ku ba o sa utwahali kuli Mulimu n’a ka nyandisa batu ku ya ku ile, ku ba utwisa butuku bo butuna ku ya ku ile. Muhupulo o situhu cwalo ki o fapahana ku Mulimu ya tahisize Bibele, kakuli “Mulimu u lilato.” (1 Joani 4:8) Bibele i bonisa hande fo ku sweu kuli tuto ye cwalo ‘ne i si ka hupulwa mwa pilu’ ya Mulimu ya M’ata-Kaufela.—Jeremia 7:31; 19:5; 32:35.
6. Bibele i bonisa cwañi mafosisa a tuto ya ku sa shwa kwa moyo?
6 Bulapeli bo buñata kacenu, ku kopanyeleza cwalo ni likeleke za Krestendomu, ba luta kuli batu ba na ni moyo o sa shwi, ili o’ ya kwa lihalimu kamba mwa lihele ka nako ya lifu. Tuto yeo ha i fumanwi mwa Bibele. Ka ku fapahana, Bibele i bulela ka ku utwahala hande kuli: “Ba ba pila ba ziba kuli ba ka shwa; kono ba ba shwile ha ba na se ba ziba, . . . Kakuli mwa libita mo u ya, ha ku sa na musebezi, nihaili mulelo, kamba zibo, kamba butali.” (Muekelesia 9:5, 10) Mi walisamu u bulela kuli fa lifu batu “ba kutela mwa liluli; isali ka lizazi lona leo, milelo ya bona ya fela.”—Samu 146:4.
7. Ki ifi ye ne i li koto ya Adama ni Eva ka ku tula mulao wa Mulimu?
7 A mu hupule, hape, kuli Adama ni Eva ha ne ba tulile mulao wa Mulimu, koto ne i si ya ku ba mwa muinelo wa ku sa shwa. W’o ne u ka ba mupuzo, isiñi koto! Ka ku fapahana, ne ba bulelezwi kuli ne ba ka ‘kutela mwa mubu, o ne ba zwisizwe ku ona.’ Mulimu na bulezi ka ku koñomeka ku Adama kuli: “Kakuli u liluli, mi u ka kutela mwa liluli.” (Genese 3:19) Kacwalo, tuto ya ku sa shwa kwa moyo ha i yo mwa Bibele kono ne i ikungezwi ki Krestendomu ku zwelela kwa batu ba ba si Bakreste ba ne ba li teñi pili bona ba si ka ba teñi.
8. Bibele i bonisa cwañi mafosisa a tuto ya Silalu ya Krestendomu?
8 Hape, tuto ya Silalu ya Krestendomu i swaniseza Mulimu ku ba mwa muinelo o’ li kunutu wa batu ba balalu ku Mulimu a li muñwi. Kono tuto yeo ni yona haki ye fumanwa mwa Bibele. Sina ka mutala, kwa Isaya 40:25, Mulimu u bulela ka ku utwahala hande kuli: “Mu ka ni bapisa ni mañi kuli ni likane ni yena?” Kalabo ki ye fa ngandaleza: Ha ku na ya kona ku likana ni yena. Hape, Samu 83:18 i bulela ka bunolo fela kuli: “Ki Wena u nosi wa Libizo la [Jehova, NW], ki Wena Muambakani-ya-Pahami, wa lifasi kaufela.”—Mu bone hape Isaya 45:5; 46:9; Joani 5:19; 6:38; 7:16.
9. Ki sika mañi se lu kona ku bulela ka za lituto ze mwa Bibele ni ka za lituto ze mwa likeleke za Krestendomu?
9 Lituto ze mwa Bibele ka za Mulimu ni milelo ya hae ki ze utwahala hande, ze bunolo ku li utwisisa, ni ze itikanelezi hande. Kono lituto ze mwa likeleke za Krestendomu ha li cwalo. Nto ye maswe ni ku fita, ki ya kuli ba lwanisa Bibele.
Likezo ze Si za Bumulimu
10, 11. Ki mwa linzila lifi lituto ze mwa Bibele li li ze tokwa nto ye fapahana ku seo likeleke za Krestendomu li sweli ku eza?
10 Ka ku ekeza fa ku luta lituto za buhata, Krestendomu h’a si ka sepahala ku Mulimu ni yona Bibele ka likezo za hae. Ze se ba ezize bahulu ba bulapeli ni likeleke ka lilimo ze myanda-nda ye felile, mi ni ze se ba zwezipili ku eza cwalo ni mwa nako ya luna, ki ze fapahana luli ni seo Mulimu wa Bibele a si tokwa mi si fapahana hape ni seo na lutile ni ku eza Mutateki wa Bukreste, yena Jesu Kreste.
11 Sina ka mutala, Jesu n’a lutile balateleli ba hae kuli ba si ke ba ikenya mwa litaba za lifasi za bupolitiki kamba mane ku abana mwa lindwa za lona. Hape na ba lutile ku ba batu ba ba lata kozo, ku kumalela kwa mulao, ku lata batu ba bañwi sina bona mi ni ku tokwa ketululo ifi kamba ifi, mane ni ku itatela ku itombola bupilo bwa bona mwa sibaka sa ku felisa bupilo bwa ba bañwi.—Joani 15:13; Likezo 10:34, 35; 1 Joani 4:20, 21.
12. Ki sifi sa na bulezi Jesu seo ne si ka zibahaza Bakreste ba niti?
12 Ee luli, Jesu n’a lutile kuli lilato la ku lata batu ba bañwi neikaba sizibelo seo ne si ka taluhanya Bakreste ba niti kwa Bakreste ba buhata, ba ba ipumisa. Ku bao ba ne ba ka mu latelela na bulezi kuli: “Ni mi fa mulao o munca, kikuli mu latane; sina mo ni mi latezi, ni mina mu latane cwalo. Se ba ka ziba batu kaufela kuli mu balutiwa ba ka ka sona, ki ha mu latana.” —Joani 13:34, 35; 15:12.
13, 14. Ki sika mañi se si bonisa kuli likeleke za Krestendomu ha li yemeli Mulimu?
13 Niteñi, mwahal’a lilimo ze mwanda o muñwi ni o muñwi, bahulu ba bulapeli ba Krestendomu ba ikenyize mwa miinelo ya bupolitiki mi se ba file kemelo mwa lindwa za macaba a bona. Mane se ba file kemelo mwa maneku a lwanisana mwa lindwa ze mwa Krestendomu, ze cwale ka lindwa za lifasi ze peli za mwa lilimo za mwanda wo. Mwa mingalato yeo bahulu ba bulapeli ba ba li kwa lineku le liñwi ni le liñwi ne ba lapelela ku ba ni tulo, mi lilama za bulapeli bwa bona mwa naha ye ñwi ne ba bulaya lilama za bulapeli bo bu swana b’o mwa naha ye ñwi. Kono seo ki sona se i bulela Bibele kuli si eziwa ki bana ba Satani, mi isiñi bana ba Mulimu. (1 Joani 3:10-12, 15) Kacwalo, nihaike kuli bahulu ba bulapeli ni balateleli ba bona se ba ipapatile ku ba Bakreste, ba lwanisize lituto za Jesu Kreste, y’o na bulelezi balateleli ba hae ku ‘kutiseza mukwale mwa sipusu sa ona.’—Mateu 26:51, 52.
14 Ka lilimo ze myanda-nda cwale likeleke se li swalisani ni mibuso ya bupolitiki ya Krestendomu muta macaba ao n’a tuzi, ku beya batu mwa butanga, ni ku ba hatelela mwahal’a nako ya puso ya bukoba. W’o ne li ona muinelo ka lilimo ze myanda-nda mwa Africa. China ni yona ne i ipumani mwa muinelo wo, muta macaba a kwa Wiko n’a bile ni muhato wa ku zamaisa likalulo ze ñwi ka m’ata fela, sina mo ne ku bezi mwa Lindwa ze ne li tahisizwe ki Tekisano ya Mulyani o Lobaza hamohocwalo ni Petuhelo ya sikwata se si bizwa Boxer.
15. Ki likezo lifi ze maswe ze se li susuelizwe ki Krestendomu?
15 Bulapeli bwa Krestendomu se bu bile mwa mayemo a kwapili mwa ku tisa nyandiso, tukufazo, mane nihaiba ku bulaya bao ba ne ba sa lumelelani ni bona mwahal’a lilimo ze myanda-nda za nako yeo ya litaba za kwamulaho ye bizwa Linako za fa Sihali-Hali. Mwahal’a Taelo ya Koto, ili ye ne i’ngile lilimo ze myanda-nda, likezo z’e situhu, ze cwale ka tukufazo ni bubulai, ne li lumelelizwe mi ne li ezizwe kwa batu ba mikwa ye minde, ba ba si na mulatu. Ba ne b’a ngile mihato ya bukebenga yeo ne li bahulu ba bulapeli ni balateleli ba bona, ili bao kaufela ne ba ipapata ku ba Bakreste. Mane ne ba likile ku felisa Bibele ilikuli batu-tu fela ba si ke ba kona ku i bala.
Haki Bakreste
16, 17. Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli likeleke ha li na muinelo wa Sikreste?
16 Ku tokwa, macaba ni likeleke za Krestendomu ne ba si Bakreste, mi haki Bakreste. Haki batanga ba Mulimu. Linzwi la hae le li buyelezwi li bulela kwa neku la bona kuli: “Ka mulomo ba li ba ziba Mulimu; kono ka misebezi ya bona ba mu latula, kakuli ki ba mikwa ye masila, ni ba ba sa utwi; mi misebezi ye minde kaufela ya ba palelwa.”—Tite 1:16.
17 Jesu n’a bulezi kuli bulapeli bwa buhata ne bu ka zibahazwa ka se bu tahisa, ona muselo wa bona. N’a bulezi kuli: “Mu pime bapolofita ba buhata, ba ba taha ku mina ba apezi kubo ya ngu, kono mwahali ki litongwani ze pamula. Mu ka ba ziba ka miselo ya bona. . . . Kota ye nde kaufela i beya miselo ye minde; mi kota ye maswe ha i koni ku beya miselo ye minde. Kota ye nde ha i koni ku beya miselo ye maswe, mi kota ye maswe ha i koni ku beya miselo ye minde. Kota kaufela ye sa beyi miselo ye minde i ka lemiwa, i latelwe mwa mulilo. Kifo ni li: [Bapolofita ba buhata] mu ka ba ziba ka miselo ya bona.”—Mateu 7:15-20.
18. Ki lifi ze tahisizwe ki lituto ni likezo za Krestendomu?
18 Kacwalo, ka se bu lutile ni se bu ezize, bulapeli bwa Krestendomu bu bonisize kuli buipapato bwa bona bwa ku ba ni tumelo mwa Bibele ni bwa ku ba ni sabo ku Mulimu ni ku ba Bakreste ki bwa buhata. Ha ba si ka sepahala ku Mulimu ni kwa Bibele. Ka ku eza cwalo, ba zwafisize batu ba ba eza bolule-lule mi ni ku tahisa kuli ba tuhele ku ba ni tumelo ku Y’o ya Pahami ka ku Fitisisa.
19. Kana bupalelwi bwa Krestendomu bu bonisa bupalelwi bwa Mulimu ni Bibele?
19 Nihakulicwalo, bupalelwi bwa bahulu ba bulapeli ni likeleke za Krestendomu, hamohocwalo ni bupalelwi bwa bulapeli bo buñwi bo bu siyo mwa Krestendomu, ha bu talusi ku ba bupalelwi bwa Bibele. Kamba kuli seo si talusa kuli Mulimu u palezwi. Ka ku fapahana, Bibele i lu taluseza ka za Mutu Ya Pahami ka ku Fitisisa y’a li teñi mi ili y’a na ni mamelelo ku luna ni nako ya luna ya kwapili. I bonisa ka m’o a ka fela mupuzo batu ba lipilu ze sepahala ba ba bata ku eza se si lukile, ba ba bata ku iponela katulo ye lukile ni kozo ha li ñatafala mwa lifasi-mubu kaufela. Hape i bonisa libaka Mulimu ha tuhelezi bumaswe ni manyando ku ba teñi mi ni mwa ka zwiseza bao ba ba holofaza batu ba bañwi fa lifasi-mubu, hamoho cwalo ni bao ba ba ipapata ku mu sebeleza kono ba sa ezi cwalo.
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Lihele ka muhupulo wa Dante
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Siswaniso sa Doré se si tahisizwe ki Barrators—Giampolo kwa neku la likande Divine Comedy la Dante
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Silalu sa Krestendomu
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Silalu sa Sihindu
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Ka Tumelezo ya The British Museum
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Silalu sa mwa Egepita
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Museo Egizio, Turin
[Maswaniso a fa likepe 18]
Ka ku fapahana ni lituto za Jesu, bahulu ba bulapeli kwa maneku kaufela ba file kemelo mwa lindwa
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Siswaniso sa U.S. Army
