Kwa ku Bata Likalabo

“Tuto ya manyando a sa feli ha i lumelelani ni tumelo ya kuli Mulimu u na ni lilato kwa lika ze bupilwe. . . . Ku lumela ka za kuli moyo u fiwa koto ya ku ya ku ile kabakala lifoso ze ezizwe ka lilimonyana, u sa fiwi sibaka sa ku lukisa lika, ki ku sa lumelelana ni likuka za nahanisiso kaufela.”—NIKHILANANDA, MULUTI WA MINAHANO YA BATU WA MUHINDU.

1, 2. Kabakala litumelo ze fapana-fapana ka za bupilo bwa hamulaho wa lifu, ki lipuzo mañi ze zuha?

SINA Nikhilananda, Muhindu ya li muluti wa mihupulo ya batu, ba bañata kacenu ha ba tabeli tuto ya manyando a sa feli. Ka nzila ye swana, ba bañwi ba fumana butata ku utwisisa mihupulo ye cwale ka ku fumana Nirvana ni ku swalisana ni Tao.

² Niteñi, kabakala muhupulo wa kuli moyo ha u shwi, bulapeli bwa kwa Upa ni bwa kwa Wiko bu tahisize litumelo ze zinga ili ze fapana-fapana ka za bupilo bwa hamulaho wa lifu. Kana kwa konahala ku ziba niti ya se si ezahala ku luna ha lu shwa? Kana moyo luli ha u koni ku shwa? Ki kakai ko lu kona ku bata likalabo?

Sayansi ni Mihupulo ya Batu

3. Kana sayansi kamba mibatisisezo ya sayansi ya fa likalabo kwa lipuzo ze ama bupilo bwa hamulaho wa lifu?

³ Kana sayansi kamba mibatisisezo ya sayansi ya lika i na ni likalabo kwa lipuzo ze ama bupilo bwa hamulaho wa lifu? Ka ku itinga fa litaba za cwanoñu fa ze ipumanwi ku zona ki ba ne ba li mwa makateñi a lifu kamba ‘ku siya mubili,’ babatisisi ba bañwi ba likile ku bona ze ezahala hamulaho wa lifu. Ha n’a lundulula ze n’e bulezwi ki bona bao mwa ngambolo ya hae ye li “Kana Lifu ki Makenelo a mwa Liseli?,” Muluti wa za bulapeli wa Mukatolika Hans Küng n’a fitile fa kutwisiso ye li: “Likezahalo za mufuta o cwana ha li fi bupaki ka za ku kona ku ba teñi kwa bupilo bwa hamulaho wa lifu: lika ze cwalo li ama fela kwa mizuzu ye ketalizoho pili lifu li si ka ezahala kale isi bupilo bo bu sa feli bwa hamulaho wa lifu.” N’a ekelize kuli: “Taba ya ku konahala ku ba teñi kwa bupilo bwa hamulaho wa lifu ki ya butokwa bo butuna pili lifu li si ka ezahala kale. I tokwa kalabo ye lukela ku batwa ku sili haiba i sa koni ku fiwa ki ba lipatela.”

4. Kana mihupulo ya batu ya kona ku lu tusa ku fumana likalabo mwahal’a mibonelo ye miñata ka za ku kona ku ba teñi kwa bupilo bwa hamulaho wa lifu ye filwe ki bulapeli bo bu fapana-fapana?

⁴ Ku cwañi ka za mihupulo ya batu? Kana ya kona ku lu fa likalabo mwahal’a mibonelo ye miñata ye filwe ki bulapeli bo bu fapana-fapana ka za bupilo bwa hamulaho wa lifu? Lipatisiso za minahano ya batu li ama “musebezi wa ku nuha fela,” ki mwa bulelela Bertrand Russell ya li muluti wa mihupulo ya batu wa kwa Britain ili wa mwa lilimo za mwanda wa bu 20. Mihupulo ya batu, ka ku ya ka The World Book Encyclopedia, “ki mufuta wa patisiso—ili ye ama tatubisiso, taluhanyo, taluso, ni ku nuha.” Fa ngambolo ya za bupilo bwa hamulaho wa lifu, ze nuhilwe za mihupulo ya batu li bile ze fapana-fapana, ze cwale ka ku talusa kuli ku sa shwa kwa moyo ki ku ikumbuta fela ni ku zibahaza moyo ku ba swanelo ya ka sipepo ya mutu kaufela.

Simbule se si Ipitezi sa Likalabo

5. Buka ya kale ka ku fitisisa ye kile ya ñolwa ki ifi?

⁵ Nihakulicwalo, ku na ni buka ye na ni likalabo ze buniti kwa lipuzo za butokwa ka za bupilo ni lifu. Ki yona buka ya kale ka ku fitisisa ye kile ya ñolwa, mi likalulo za yona ze ñwi ne li kopanyizwe ibata iba lilimo z’e 3,500 kwamulaho  k’o. Kalulo ya pili ya yona buka yeo ne i ñozwi myandanyana ya lilimo pili lipina za mañolo a Sihindu, zona ze bizwa Veda, li si ka ezwa kale, mi ibata iba lilimo ze sikiti pili Buddha, Mahāvīra, ni Confucius ba si ka ba kale teñi fa lifasi-mubu. Yona buka yeo ne i felizwe ka 98 C.E., lilimo ze fitelela 500 pili Muḥammad a si ka toma kale Simozilemu. Sona simbule sa butali bo bu pahami ka ku fitisisa seo ki Bibele. *

6. Ki kabakalañi ha lu kona ku libelela kuli Bibele i lu taluseze seo moyo u li sona?

6 Bibele i na ni litaba ze ezahezi za kwaikale ze nepahezi ku fita buka ifi kamba ifi ye li teñi. Litaba ze ezahezi ze ñozwi mwa Bibele li kuta kwa makalelo a lubasi lwa butu mi i talusa mo ne lu til’o ipumanela fa lifasi-mubu fa. Mane i lu kutisa kwa nako yeo batu ba si ka bupwa kale. Buka ye cwalo kaniti i kona ku lu bonisa ka m’o mutu n’a pangezwi ni kuli moyo ki nto mañi.

7, 8. Ki kabakalañi ha lu kona ku talimela ka buikolwiso kwa Bibele kuli lu fumane likalabo ze buniti ili ze kolwisa ka za se si ezahala ha lu shwa?

⁷ Fahalimu a seo, Bibele ki buka ya bupolofita bo bu talelelizwe ku si na mafosisa. Sina ka mutala, ne i bulezi cimo ka butungi za ku zuha ni ku wa kwa lipuso za Medo-Persia ni Greece. Ona manzwi ao n’a nepahezi hahulu kuli mane banyazi ba bañwi, ne ba likile ku fa bupaki bwa kuli n’a ñozwi lika zeo ha se li ezahezi, kono ne ba palezwi. (Daniele 8:1-7, 20-22) Bupolofita bo buñwi bo bu ñozwi mwa Bibele bu sweli ku talelezwa ka ku tala mwa nako ya luna luli. *—Mateu, kauhanyo 24; Mareka, kauhanyo 13; Luka, kauhanyo 21; 2 Timotea 3:1-5, 13.

⁸ Ha ku na mutu, a talife a mane, ya kona ku talusa litaba za kwapili ka ku nepahala cwalo. Ki Mubupi fela ya m’ata ote, ya butali wa pupo kaufela ya kona ku eza cwalo. (2 Timotea 3:16, 17; 2 Pitrosi 1:20, 21) Bibele kaniti luli ki buka ye zwa ku Mulimu. Kaniti luli, buka ye cwalo i kona ku lu fa likalabo ze buniti, ili ze kolwisa ka za se si ezahala ku luna ha lu shwa. Pili, ha lu boneñi zeo i bulela ka za moyo.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Buka ya kale ka ku fitisisa ye kile ya ñolwa

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Buka ye fa likalabo ze sepahala ili ze kolwisa