Buka ya Bibele ya Bu 10—2 Samuele

Bañoli: Gadi ni Natani

Ko Ne I Ñolezwi: Isilaele

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 1040 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: 1077–c. 1040 B.C.E.

1. Buka ya 2 Samuele i kaliseza mwa miinelo mañi, mi taba ya yona i zwelapili cwañi?

SICABA sa Isilaele ne si zwafile kabakala likayamana la fa Giliboa ni ze n’e zwile ku lona za ku kenelwa ki Mafilisita ba ne ba tulile. Baeteleli ba Isilaele ni micaha ba hae ba bande ka ku fitisisa ne ba shwile. Mwa miinelo yeo “mutoziwa wa [Jehova, NW]” yo munca, yena Davida mwan’a Jese, n’a keni ka ku tala mwa litaba za naha. (2 Sam. 19:21) Buka ya 2 Samuele i kala cwalo, ili yeo hape neikana ya bizwa buka ya Jehova ni Davida. Makande a yona a tezi likezo za mifuta kaufela. Lu zwisiwa mwa butungi bwa ku tulwa ku iswa fa njongonjongo ya ku tula, ku zwa mwa maswabi a ku ba sicaba se si lwanisana ku iswa mwa bumbombo bwa mubuso o swalisani, ku zwa mwa m’ata a bucaha ku ya mwa butali bwa buhulu. Ki ye taba ye talusa ka butungi bupilo bwa Davida ha n’a nze a lika ku latelela Jehova ka pilu ya hae kaufela. * Ki taba ye swanela ku tiseza mubali kaufela ku tatuba pilu ya hae kuli a tiise swalisano ni mayemo a hae ni Mubupi wa hae.

2. (a) Buka ye ne i fitile cwañi fa ku bizwa 2 Samuele? (b) Ne i ñozwi ki bomañi, ne ba na ni mayemo mañi, mi ne ba bata ku bukeleza litaba mañi fela?

² Ka mo ku inezi, mane libizo la Samuele ha li si ka bulelwa mwa litaba za 2 Samuele, mi ku bonahala kuli buka ye ne i filwe libizo leo bakeñisa kuli kwa makalelo ne i li muputo u li muñwi ni 1 Samuele. Bapolofita bo Natani ni Gadi, ba ne ba felelelize ku ñola 1 Samuele, ne ba zwezipili ku ñola 2 Samuele kaufela. (1 Makol. 29:29) Ne ba fitile hande ku ze konisa ka za musebezi wo. Gadi n’a li ni Davida ha n’a li nyambaeti ya zumiwa mwa Isilaele, mi bukaufi ni mafelelezo a puso ya Davida ya lilimo ze 40, n’a sa swalisanisizwe hahulu ni mulena. Gadi ki yena ya n’a itusisizwe mwa ku bulela ku sa tabela kwa Jehova ku bala batu kwa Davida ko ne ku si ko ku butali. (1 Sam. 22:5; 2 Sam. 24:1-25) Misebezi ya mupolofita Natani, mulikan’a Davida, ne i ezahezi mwa linako za Gadi ni hamulaho. N’a bile ni tohonolo ya ku zibahaza bulikani bwa Jehova ni Davida bo bu butokwa hahulu, ili bulikani bwa mubuso o si na ku fela. Ne li yena y’o ka bundume ni ka puyelelo n’a bonisize sibi sa Davida se situna se ne si ama Bati-Sheba ni koto ya sona. (2 Sam. 7:1-17; 12:1-15) Kacwalo Jehova n’a itusisize Natani, y’o libizo la hae li talusa “[Mulimu] U File,” ni Gadi, y’o libizo la hae li talusa “Mbuyoti,” mwa ku ñola litaba ze buyelezwi ili ze tusa mwa 2 Samuele. Bona bañoli ba litaba ze ezahezi bao ba ba ishuwa ne ba si ka bata ku hupulwa, kakuli ha ku na litaba ze filwe ka za situhulu sa bona kamba bupilo bwa bona bwa ka butu. Ne ba batile ku bukeleza fela litaba ze buyelezwi ki Mulimu, ka ku tusa balapeli ba Jehova ba kwapili.

3. Ki nako ifi ye nyakisisizwe ki 2 Samuele, mi ku ñolwa kwa yona ne ku felizwe lili?

³ Buka ya 2 Samuele i kalisa likande la ze ezahezi za Bibele ili ze nepahezi ku zwa fa lifu la Saule, mulena wa pili wa Isilaele, mi i li isa bukaufi ni mafelelezo a lilimo ze 40 za puso ya Davida. Kacwalo, nako ye ne i nyakisisizwe ki ku kala ka 1077 B.C.E. ku isa ibat’o ba ka 1040 B.C.E. Taba ya kuli buka yeo ha i ñoli za lifu la Davida ki bupaki bo bu tiile bwa kuli ne i ñozwi ibat’o ba ka 1040 B.C.E., kamba nakonyana pili a si ka shwa kale.

4. Ki ka mabaka afi 2 Samuele ha i lukelwa ku amuhelwa kuli ki ya mwa Bibele?

⁴ Buka ya 2 Samuele i lukelwa ku amuhelwa kuli ki kalulo ya Bibele ka mabaka a swana a n’a filwe ka ku ama kwa 1 Samuele. Buniti bwa yona ha bu konwi ku hononwa. Busepahali bwa yona luli, ka ku sa pata nihaiba libi ni bufokoli bwa Mulena Davida, ki bupaki bo bu tiile bwa miinelo ka i li bona.

5. Ki lifi libaka le li tiile ka ku fitisisa la ku amuhela 2 Samuele kuli ki Liñolo le li buyelezwi?

⁵ Niteñi, bupaki bo bu tiile ka ku fitisisa bwa buniti bwa 2 Samuele bu fumanwa mwa bupolofita bo bu talelelizwe, sihulu bo bu ama bulikani bwa Mubuso ni Davida. Mulimu n’a sepisize Davida kuli: “Lusika lwa hao, ni mubuso wa hao, li ka na li tiya fapil’a hao ku ya ku ile, ni lubona lwa hao lu ka tiya ku ya ku ile.” (7:16) Mane ni kwa maungulelo a mubuso wa Juda, Jeremia n’a bulezi ka za ku zwelapili kwa sepiso yeo ku ba ndu ya Davida ka manzwi a: “[Jehova, NW] s’a bulela ki se, u li: Davida a si ke a tokwa mutu ya ka ina mwa lubona lwa lusika lwa Isilaele.” (Jer. 33:17) Bupolofita b’o bu talelelizwe, kakuli Jehova hamulaho n’a tahisize mwa Juda “Jesu Kreste, Mwan’a Davida,” sina ka mo i pakela Bibele ka ku utwahala hande.—Mat. 1:1.

 ZE MWA 2 SAMUELE

6. Davida u’ nga cwañi muhato ha utwa za lifu la Saule ni Jonatani?

⁶ Likezahalo za kwa makalelo za puso ya Davida (1:1–4:12). Hamulaho wa lifu la Saule fa lilundu la Giliboa, muzwahule wa Muamaleke ya zwa kwa ndwa u matela ku Davida kwa Zikilagi ku y’o biha taba yeo. Ka ku sepa ku shemubwa ki Davida, u ipangela likande la kuli ki yena ya bulaile Saule. Ku fita ku babazwa, Muamaleke y’o wa bulaiwa, kakuli u ikatulezi lifu ka ku paka kuli u bulaile “mutoziwa wa [Jehova, NW].” (1:16) Davida, mulena yo munca cwale u opela pina ya maswabi, “pina ya buta,” yeo ku yona a lila lifu la Saule ni la Jonatani. Pina yeo i fita fa masetela a yona a mande ka lipulelo za yona ze nyangumuna maikuto za lilato le lituna la Davida ku Jonatani: “Ni mwa maswabi kabakala hao, Jonatani mwanesu; N’o ni tabisa hahulu; Lilato la hao ku na, ne li le li komokisa, ne li fita lilato la basali. Lindume li wile cwañi? Li lobehile cwañi lilwaniso za ndwa?”—1:17, 18, 26, 27.

7. Ki likezahalo lifi ze ñwi ze ba teñi kwa makalelo a puso ya Davida?

⁷ Ka ketelelo ya Jehova, Davida ni ba hae ba tutiseza mabasi a bona kwa Hebroni mwa silalo sa Juda. Teñi k’o ba bahulu ba lusika ba t’o toza Davida kuli ki yena mulen’a bona ka 1077 B.C.E. Muhali Joabi u ba yena ya zwile mubano ka ku fitisisa kwa bayemeli ba Davida. Kono Ishibosheti, mwan’a Saule, ka ku ba ya lwanela bulena bwa sicaba, u toziwa ki Abinere, muzamaisi wa mpi. Ku ba ni ku lwanisananga kwa limpi ze peli zeo, mi Abinere u bulaya munyan’a Joabi. Kwa nalulelule, Abinere u tutela ku ba Davida. U isa Mikali mwan’a Saule ku Davida, ili y’o Davida n’a ondile kale-kale. Niteñi, ka ku lombota ku bulaya munyan’a hae, Joabi u fumana sibaka sa ku bulaya Abinere. Davida u swabiswa hahulu ki seo, u itatula ku ba ni mulatu ku sona. Hamulahonyana wa f’o Ishibosheti ka sibili wa bulaiwa ha n’a nze “a lobezi fa bulobalo, ili musihali o mutuna.”—4:5.

8. Jehova u tohonolofaza cwañi puso ya Davida mwa Isilaele kamukana?

⁸ Davida u ba mulena mwa Jerusalema (5:1–6:23). Nihaike kuli sa busize mwa Juda ka lilimo ze 7 ni likweli ze 6, Davida cwale u ba mubusi ya sa hanyezwi, mi bayemeli ba masika ba mu toza ku ba mulena wa Isilaele kamukana. K’o ki ku toziwa kwa hae kwa bulalu (1070 B.C.E.). Ye ñwi ya likezo za Davida za pili ha sa bile mubusi wa mubuso kamukana ki ku hapa munzi o tiile wa Sione mwa Jerusalema ku u amuha Majebusi ba ne ba u ngongwezi, ili ka ku ba patisa ka nzila ya liabwa la mezi. Cwale Davida u bisa Jerusalema muleneñi wa hae. Jehova wa limpi u fuyaula Davida, ku mu hulisa hahulu. Mane ni Hiramu, mulena wa Tire ya fumile, u lumela Davida likota ze butokwa hahulu za misidare hamohocwalo ni babeleki kuli ba yahele mulena ndu. Lubasi lwa Davida lwa ekezeha, mi Jehova u tohonolofaza puso ya hae. Ku ba ni lindwa ze ñwi ze peli ni Mafilisita ba ba mifilifili. Ku ya pili, Jehova u punyeza Davida lisuba mwa lila za hae fa Baale-Perazimi, ili ku mu fa tulo. Ku ya bubeli, Jehova u eza makazo ye ñwi ka ku tahisa “misindo ya ba ba kanta fa njongonjongo ya likota za maluberi,” ili ku bonisa kuli Jehova u zamaya kwapil’a Isilaele ku y’o tula limpi za Mafilisita. (5:24) Ki tulo ye ñwi ye zwile mubano ya limpi za Jehova!

9. Mu taluse litaba ze ama ku tisiwa kwa Aleka mwa Jerusalema.

⁹ Ka ku ya ni banna ba 30,000, Davida u ya kuli a y’o nga aleka ya bulikani kwa Baale-Juda (Kiryati-Jearimi) ku i tisa mwa Jerusalema. Ha i nze i tiswa ka lipina ni nyakalalo ye tuna, koloi mo ne i zamaya i bata ku wa, mi Uza, ya zamaya bukaufi ni yona, u swala Aleka ye kenile kuli a i yemise hande. “Mi [Jehova, NW] a halifela Uza; Mulimu a mu bulaela hona mo ka mulatu wo.” (6:7) Aleka ya t’o fita kwa ndu ya Obedi-Edomo, mi mwa likweli ze talu ze tatama, Jehova u fuyaula hahulu lapa la Obedi-Edomo. Hamulaho wa likweli ze talu Davida u t’o nga Aleka ka nzila ye swanela mwa musipili o siyezi. Ka lilata la tabo, lipina, ni ku bina, Aleka i tisiwa mwa muleneñi wa Davida. Davida u bonisa tabo ya hae ye tuna ka ku bina fapil’a Jehova, kono Mikali musal’a hae ha tabeli seo. Davida u hanelela kuli: “Ni ka na ni binanga fapil’a [Jehova, NW].” (6:21) Ka seo Mikali u ba mumba ku isa fa lifu la hae. *

10. Ki bulikani ni sepiso lifi za Jehova zeo lu latelela ku talusezwa?

¹⁰ Bulikani bwa Mulimu ni Davida (7:1-29). Cwale lu taha ku ye ñwi ya likezahalo za butokwa ka ku fitisisa mwa bupilo bwa Davida, ye swalisani hahulu ni makanatelo a Bibele, ili ku bonisa bukeni bwa libizo la Jehova ko ku eziwa ki Mubuso wa Peu ye sepisizwe. Yona kezahalo yeo i taha ka takazo ya Davida ya ku yahela aleka ya Mulimu ndu. Yena ka ku pila mwa ndu ye buheha ya misidare, u taluseza Natani takazo ya hae ya ku yahela aleka ya bulikani bwa Jehova ndu. Ka Natani, Jehova u kolwisa Davida ka za sishemo sa Hae se si lilato ku Isilaele mi u iswala ni yena bulikani bo bu ka inelela ku ya ku ile. Niteñi, haki Davida kono ki peu ya hae ya ka yahela libizo la Jehova ndu. Fahalimu a seo, Jehova u eza sepiso ye lilato ye: “Lusika lwa hao, ni mubuso wa hao, li ka na li tiya fapil’a hao ku ya ku ile, ni lubona lwa hao lu ka tiya ku ya ku ile.”—7:16.

11. Davida u itumela ka tapelo mañi?

¹¹ Ka ku eshulwa ki bunde bwa Jehova, ka mo bu boniselizwe ka bulikani bo bwa Mubuso, Davida u talusa buitumelo bwa hae kwa sishemo se si lilato kaufela sa Mulimu: “Ki sifi sicaba se si mwa lifasi, se si likana ni sicaba sa hao sa Isilaele, s’a til’o liulula  Mulimu, ku si eza sicaba sa hae tota? Mi wa ipumanela Libizo ka ku lu ezeza ze tuna, wa ezeza naha ya hao ze sabisa. . . . Mi wena [Jehova, NW] u ikezize Mulimu wa sona.” (7:23, 24) U lapelela ka maikuto ku boniswa kwa bukeni bwa libizo la Jehova ni kuli ndu ya Davida i tiye fapil’a Hae.

12. Ki lindwa lifi za lwana Davida, mi ki sishemo sifi seo a bonisa ba ndu ya Saule?

¹² Davida u yandulula puso ya Isilaele (8:1–10:19). Niteñi, Davida ha busezi mwa kozo. Lindwa li sa na ni ku lwanwa. Davida u zwelapili ku bulaya Mafilisita, Mamoabi, ba kwa Zoba, Masiria, ni Maedomo, ili ku fitisa miseto ya Isilaele kwa n’a i lelezi Mulimu. (2 Sam. 8:1-5, 13-15; Deut. 11:24) Cwale u sikuluhela kwa ndu ya Saule ilikuli kabakala Jonatani, a bonise sishemo ku ba ba siyezi teñi. Ziba, mutang’a Saule, u mu taluseza ka za mwan’a Jonatani, Mefibosheti, ya holofezi mautu. Hanaf’o, Davida u tokwa kuli libyana za Saule kaufela li fiwe ku Mefibosheti ni kuli masimu a hae a limiwe ki Ziba ni batanga ba hae kuli ba fepe lapa la Mefibosheti. Kono Mefibosheti yena u ka canga fa tafule ya Davida.

13. Ki ka litulo ze ñwi lifi zeo Jehova a bonisa ka zona kuli u inzi ni Davida?

¹³ Mulena wa Amoni ha shwa, Davida u luma lindumeleti ku Hanuni mwan’a hae ka lipulelo za sishemo se si lilato. Kono baelezi ba Hanuni ba tama Davida taba ya kuli u ba lumile kuli ba y’o twela naha, mi kacwalo ba ba shubula ka ku ba kutisa ba bat’o ba mapunu. Ka ku nyemiswa ki kashwau kao, Davida u luma Joabi ni mpi ya hae kuli a y’o lombota mafosisa ao. Ha abile mpi ya hae, u tula Maamoni ka bunolo ni Masiria ba ne ba til’o ba tusa. Masiria ba puta mpi hape, mi ba tulwa hape ki limpi za Jehova mwatas’a tamaiso ya Davida mi ba sinyehelwa ki likoloi ze 700 ni bazulami ba lipizi ba 40,000. Bo ki bupaki bo buñwi bwa sishemo ni mbuyoti ya Jehova ku Davida.

14. Ki libi mañi zeo Davida a eza ka za Bati-Sheba?

¹⁴ Davida u foseza Jehova (11:1–12:31). Mwa maliha a mbumbi a tatama Davida hape u luma Joabi mwa Amoni ku y’o potoloha Raba, mi yena a siyala mwa Jerusalema. Manzibwana a mañwi ha li fa situwa sa ndu ya hae, a bona Bati-Sheba ya buheha, musal’a Uria wa Muhiti, a nze a tapa. Ha sa mu tisize kwa ndu ya hae, u fosa ni yena, mi musali wa itwala. Davida u lika ku timeza mitala ka ku biza Uria ku zwa kwa ndwa kwa Raba ni ku mu luma kwa ndu ya hae kuli a y’o ikatulusa. Niteñi, Uria u hana ku itabisa ni ku lobala ni musal’a hae Aleka ni mpi li nze li “inzi mwa minganda.” Ka ku kalelwa Davida u kutisa Uria ku Joabi ni liñolo le li li: “Mu beye Uria kwapili, mo ndwa i li tata, mu mu siye kwateñi a li nosi kuli a bulawe, a shwe.” (11:11, 15) Uria u shwa cwalo. Hamulaho wa nako ya maswabi ya Bati-Sheba, Davida u mu tutiseza kapili kwa ndu ya hae, k’o a ba musal’a hae, mi mwan’a bona, wa mushimani, wa pepwa.

15. Natani u talusa cwañi katulo ya ka bupolofita ku Davida?

¹⁵ Seo si maswe ku Jehova. U luma mupolofita Natani ku Davida ni lushango lwa katulo. Natani u bulelela Davida ka za mufumi ni mubotana. Mufumi n’a na ni mitapi ye miñata, kono mubotana n’a na ni ngunyana i liñwi ye sihali, ye ne i oliswa hahulu mwa lubasi mi ne i li “ku yena inge mwan’a musizana.” Nihakulicwalo, ha ne ku bile ni mukiti, mufumi n’a si k’a nga ngu mwa mitapi ya hae, kono n’a ngile ngunyana ye sihali ya mubotana. Ka ku halifa hahulu ha utwile zeo, Davida u li: “Ka [Jehova, NW] Ya-Pila, mutu ya ezize cwalo u lukela ku shwa!” Natani u alaba kuli: “Mutu yo, ki wena!” (12:3, 5, 7) Kiha fitisa likatulo za ka bupolofita za kuli basali ba Davida ba ka silafazwa fa nyangela ki munna u sili, mi lapa la hae li ka katazwa ki ku lwanisana, ni kuli mwan’a hae ya ka pepwa ki Bati-Sheba u ka shwa.

16. (a) Ki litaluso mañi ze mwa mabizo a mwan’a Davida ni Bati-Sheba wa bubeli? (b) Ki lifi za mafelelezo ze zwa mwa ku lwaniswa kwa Raba?

¹⁶ Ka ku swaba ni ku baka ko ku buniti, Davida u itumelela hande kuli: “Ni foselize [Jehova, NW].” (12:13) Ka niti ya linzwi la Jehova, mwana ya pepilwe ka buhule b’o wa shwa hamulaho wa ku kula ka mazazi a 7. (Hamulaho, Davida u ba ni mwana yo muñwi ka Bati-Sheba; ba mu biza Salumoni, ili libizo le li simuluha fa linzwi le li talusa “kozo.” Niteñi, Jehova u luma Natani ku talusa kuli hape ba mu bize Jedidia, ye talusa “Mulatiwa wa Jah.”) Hamulaho wa muinelo o n’o mu ziyelize wo, Davida u biziwa ki Joabi kuli a tahe kwa Raba, k’o ku swelwi ku lukiswa kuli munzi u tulelelwe. Ka ku ba ya sa hapile maweluwelu a mezi a munzi, Joabi ka likute u siyela mulena tompo ya ku hapa munzi ka sibili.

17. Ki butata bufi bwa mwa lubasi bo bu kalisa ku kataza lapa la Davida?

¹⁷ Butata bwa Davida bwa mwa lubasi (13:1–18:33). Butata bwa mwa lapa la Davida bu kala muta Amnoni, yo muñwi wa bana ba Davida, a lakaza hahulu Tamare, kaizel’a Abisalomi munyan’a hae ku bondat’ahe. Amnoni u ipumisa ku kula mi u kupa kuli Tamare ya buheha a lumiwe ku t’o mu babalela. Wa mu swala ni ku fosa ni yena mi kihona a mu toya hahulu, kuli mane a mu leleka ka nzila ye swabisa. Abisalomi u lela za ku lifisa misuha, ka ku iketa. Hamulaho wa lilimo ze bat’o ba ze peli, u eza mukiti k’o Amnoni ni bana ba mulena ba bañwi kaufela ba memiwa. Pilu ya Amnoni ha se i tabisizwe ki veine, wa patiswa ni ku bulaiwa ka taelo ya Abisalomi.

18. Abisalomi u kutiswa ka bukwasheki bufi?

¹⁸ Ka ku saba buhali bwa mulena, Abisalomi u sabela kwa Geshuri, k’o a y’o koza lilimo ze talu.  Mwahal’a nako yeo, Joabi, muzamaisi wa mpi ya Davida, u lela ku tahisa kuli Davida a kutisane ni Abisalomi. U lukisa kuli musali ya butali wa kwa Tekoa a tahise taba ya ku ikupulela fapil’a mulena ili taba ye ama silomboti, ku leleka, ni ku fa koto. Mulena ha atula, musali u patulula libaka la tezi luli, la kuli mwan’a mulena luli Abisalomi u lelekezwi kwa Geshuri. Davida u lemuha kuli Joabi ki yena ya lelile zeo kono u lumeleza kuli mwan’a hae a kutele mwa Jerusalema. Ku fita lilimo ze ñwi ze peli kuli mulena a lumele ku bonana ni Abisalomi.

19. Ki petuhelo ifi ye zibahala cwale, mi ki sifi se si zwa mwateñi ku Davida?

¹⁹ Ku si na taba ni sishemo sa Davida, Abisalomi hañihañi u tahisa mulelo wa bufetuheli bwa ku amuha ndat’ahe lubona. Abisalomi ki ya buheha ka nzila ye zwile mubano mwahal’a bahali kaufela ba Isilaele, mi seo si ekeza kwa buikupuli ni buikuhumuso bwa hae. Ka silimo ni silimo milili ye atile ya toho ya hae ha ne i beulwa ne i eza bukiti bwa li-kilogram ze 2.3. (2 Sam. 14:26, NW, litaluso za kwatasi) Ka likezo ze fitana-fitana ili ze kalole, Abisalomi u kalisa ku hapa lipilu za banna ba Isilaele. Kwa nalulelule, petuhelo ya patuluha. Ka ku lumelezwa ki ndat’ahe kuli a ye kwa Hebroni, Abisalomi teñi k’o u zibahaza mulelo wa hae wa bukwenuheli mi u kupa ku yemelwa ki Isilaele kaufela mwa ku fetuhela Davida kwa hae. Ba bañata ha ba nze ba selehanela ku mwan’a hae wa mukwenuheli, Davida u saba mwa Jerusalema ni bayemeli ba sikai ba ba sepahala, yo muñwi ku bona ili Itai wa kwa Gati, ya zibahaza kuli: “Ka [Jehova, NW] Ya-Pila, ni ka mulena [muñ’a] ka ya pila, mw’a ka y’o fita mulena [muñ’a] ka, kamba ki ku y’o shwela mwateñi, kamba ki ku y’o pila, mutang’a hao ni yena u ka ba mwateñi.”—15:21.

20, 21. (a) Ki lifi ze ezahala mwahal’a ku baleha kwa Davida, mi bupolofita bwa Natani bu talelezwa cwañi? (b) Akitofele ya li mufetuheli u shwa cwañi?

²⁰ Ha nze a tuha mwa Jerusalema, Davida u utwa ka za petuho ya yo muñwi wa baelezi ba hae ba ba sepahala hahulu, Akitofele. U lapela kuli: “Mawe [Jehova, NW], kelezo ya Akitofele u i fetule nto ye si na tuso!” (15:31) Zadoki ni Abiatare, baprisita ba ba sepahala ku Davida, ni Hushai wa Muariki ba kutiswa kwa Jerusalema ku y’o bona ni ku biha likezo za Abisalomi. Mwahal’a nako yeo, mwa lihalaupa, Davida u katana Ziba, mutang’a Mefibosheti, ya biha kuli mulen’a hae cwale sa libelela kuli mubuso u kutele kwa ndu ya Saule. Davida ha nze a fita, Shimei, wa ndu ya Saule, wa mu kuta ni ku mu posa macwe, kono Davida u hanisa batu ba hae ku lifisa misuha.

²¹ Mwa Jerusalema, ka kelezo ya Akitofele, mukwañashi wa puso Abisalomi u lobala ni liendi za ndat’ahe “fa nalela ya Maisilaele kaufela.” Yeo ki talelezo ya katulo ya Natani ya ka bupolofita. (16:22; 12:11) Hape, Akitofele u eleza Abisalomi k’u nga mpi ya batu ba 12,000 ni ku zuma Davida mwa lihalaupa. Niteñi, Hushai, ya s’a konile ku amuhelwa ki Abisalomi, u babaza muhato u sili. Mi sina mwa lapelezi Davida, kelezo ya Akitofele ya haniwa. Ka ku swana sina Judasi, Akitofele ya zwafile u kutela kwa ndu ya hae mi u y’o iponda. Hushai kwa mukunda u biha milelo ya Abisalomi kwa baprisita bo Zadoki ni Abiatare, ili bao, bona cwale, ba tahisa kuli lushango lu iswe ku Davida mwa lihalaupa.

22. Tulo ya Davida i zamaelela ni maswabi afi?

²² Seo si konisa Davida ku sila Jordani ni ku keta sibaka sa ndwa mwa mushitu wa Mahanaimi. Teñi k’o u lukisa mpi ya hae mi u ba laela ku babalela Abisalomi. Bafetuheli ba tulwa. Abisalomi ha nze a baleha fa mbongolo mwa mutemwa, toho ya hae ya swaswa mwa mitai ya kwatasi ya kota ye tuna, mi a lepelela ku yona mwa mbyumbyulu. Ha mu fumana mwa singanyenganye seo, Joabi wa mu bulaya, ka ku sa latelela taelo ya mulena. Maswabi a matuna a Davida ha utwa ka za lifu la mwan’a hae a bonwa mwa ku lila kwa hae kuli: “Mwan’a ka Abisalomi! mwan’a ka, mwan’a ka Abisalomi! Kabe ku shwile na, isi wena! Abisalomi mwan’a ka, mwan’a ka!”—18:33.

23. Ki litukiso lifi ze ba teñi mwa ku kuta kwa Davida fa bulena?

²³ Likezahalo za mafelelezo mwa puso ya Davida (19:1–24:25). Davida u zwelapili ku lila hahulu ku fitela Joabi a mu susueza ku kutela mwa mayemo a hae a swanela a ku ba mulena. Cwale u keta Amasa kuli a etelele mpi ka ku yola Joabi. Ha kuta, u amuhelwa ki batu, ku kopanyeleza teñi ni Shimei, ya piliswa ki Davida. Mefibosheti ni yena wa taha ku t’o ipulelela, mi Davida u mu fa sanda se si likana ni sa Ziba. Hape, Isilaele ni Juda kaufela ba swalisana mwatas’a Davida.

24. Ki likezahalo mañi ze ñwi ze ba teñi ili ze ama lusika lwa Benjamine?

²⁴ Niteñi, ku sa taha butata bo buñwi. Sheba, wa Mubenjamine, u ikeza mulena mi u’ nga ba bañata ku Davida. Amasa, ya laezwi ki Davida kuli a kubukanye batu ku y’o feza petuhelo yeo, u katanwa ki Joabi mi u bulaiwa ka miinelo ye beteka. Joabi cwale u kala ku zamaisa mpi mi u latelela Sheba kwa munzi wa Abele-Beti-Maaka mi wa u potoloha. Ka ku utwa kelezo ya musali ya butali wa mwa munzi m’o, bayahi ba bulaya Sheba, mi Joabi u tuhela munzi. Bakeñisa kuli Saule n’a bulaile Magibioni mi mulatu wa mali ne u si ka lifiwa kale, ku taha lukupwe lwa myaha ye milalu mwa Isilaele. Kuli mulatu wa mali u fele, bana ba lapa la Saule ba 7 ba bulaiwa. Hasamulaho, mwa ndwa ye ñwi ya ku lwana ni Mafilisita, Davida u pilela fa linala ka tuso ya Abishai mwan’a kaizel’a hae. Banna ba hae ba itama ka luci kuli a tuhele ku yanga kwa ndwa ni bona “u ka swana wa tima lambi ya Isilaele.” (21:17) Ba balalu kwa lindume za hae cwale ba eza likezo ze ipitezi ka ku bulaya bingangalume bya Mafilisita.

25. Ki lifi ze bulelwa mwa lipina za Davida ze latelelwa ku ñolwa?

 ²⁵ Ha ku fitiwa fa, muñoli u ya mwa taba ye na ni pina ya Davida ku Jehova, ye fumaneha hape kwa Samu 18 ili ya buitumelo kwa neku la ku piliswa “mwa mazoho a lila za hae kaufela, ni mwa mazoho a Saule.” U zibahaza ka tabo kuli: “[Jehova, NW] ki licwe la ka, ki sisabelo sa ka, ni mulamuleli wa ka, wa ka luli. Ki [Jehova, NW] ya lamulela mulen’a hae kwa butata bo butuna, ya bonahalisa sishemo sa hae ku mutoziwa wa hae, ku Davida ni ku ba lusika lwa hae, ku ya ku ile.” (22:1, 2, 51) Ku latelela pina ya mafelelezo ya Davida, yeo ku yona a lumela kuli, “moya wa [Jehova, NW] u bulela ka na, linzwi la hae li fa lilimi la ka.”—23:2.

26. Ki sifi se si bulelwa ka za lindume za Davida, mi u bonisa cwañi likute kwa neku la mali a’ li mutomo wa bupilo bwa bona?

²⁶ Ha ku kutwa kwa makande a ze ezahezi, lu fumana mukoloko wa lindume za Davida, zeo ba balalu ku zona ba zwile mubano. Bao ba amiwa mwa kezahalo ye ba teñi Mafilisita ha ba tibelela mwa Betelehema, munzi wahabo Davida. Davida u nyolelwa kuli: “Mawe, kabe ki nto ye ka ezwa kuli mutu a ni nwise kwa mezi a mwa lisima le li kwa Betelehema, le li bapani ni munyako wa munzi!” (23:15) Ka seo, lindume ba balalu ba kena mwa matibelelo a Mafilisita, ba ka mezi mwa siliba seo, mi ba a tisa ku Davida. Kono Davida u hana ku a nwa. Mwa sibaka sa seo, u a sululela fafasi, a nze a li: “Ku eza taba ye cwalo ku be kwahule ni na [Jehova, NW], kuli ni nwe mali a banna bao ba ba ile ba tobohile bupilo bwa bona?” (23:17) Ku yena mezi ao a likana ni mali a’ li mutomo wa bupilo bo bu beilwe mwa lubeta ka ku y’o a ka. Se si latelela ki ku kolokiswa kwa lindume ka ku fitisisa ze 30 za mpi ya hae ni misebezi ya zona.

27. Ki sibi sifi sa mafelelezo s’a eza Davida? Kozi ye tiswa ki sona i fela cwañi?

²⁷ Kwa mafelelezo, Davida u fosa ka ku bala sicaba. Ha nze a kupa ku hauhelwa ki Mulimu, u fiwa ku keta fa likoto ze talu: myaha ye 7 ya lukupwe, likweli ze talu za ku tulwa, kamba mazazi a malalu a butuku bo bu yambukela mwa naha. Davida u alaba kuli: “Lu wele mwa mazoho a [Jehova, NW], kakuli makeke a hae ki a matuna; ni si ke na wela mwa mazoho a batu.” (24:14) Butuku bo bu yambukela bwa mwa naha kamukana bu bulaya batu ba 70,000, mi bu fela muta Davida, ka litaelo za Jehova ka Gadi, a leka sihoto sa Arauna, f’a fela matabelo a ku cisa ni a bulikani ku Jehova.

MABAKA HA I LI YE TUSA

28. Ki litemuso mañi ze utwahala hande ze mwa 2 Samuele?

²⁸ Ki ze ñata ze fumanwa mwa 2 Samuele ze tusa ku mubali wa mwa linako za cwale! Ibat’o ba kuli maikuto kaufela a butu a talusizwe ka butungi bwa ona luli mo, ili muinelo wa ona mwa bupilo tota. Kacwalo, lu lemuswa ka ku utwahala hande ka za likozi ze zwa mwa buikupuli ni ku lifisa misuha (3:27-30), ka za takazo ye fosahezi ya ku lakaza sinyalana ni mutu u sili (11:2-4, 15-17; 12:9, 10), za likezo za bubeteki (15:12, 31; 17:23), za lilato le li tomile fela fa takazo ya tobali (13:10-15, 28, 29), za ku atula ka kayeye (16:3, 4; 19:25-30), ni za ku sa kuteka likezo za buipeyo bwa yo muñwi.—6:20-23.

29. Ki mitala ifi ye minde hahulu ya muzamao ni likezo ze lukile ye fumanwa mwa 2 Samuele?

²⁹ Nihakulicwalo, tuso ye tuna ka ku fitisisa ye mwa 2 Samuele i fumanwa ku ze nde, ka ku latelela mitala ya yona ye minde hahulu ili ye miñata ya muzamao ni likezo ze lukile. Davida ki mutala mwa ku ipeya kwa hae ku Mulimu fela (7:22), buikokobezo bwa hae ku Mulimu (7:18), ku hulisa libizo la Jehova kwa hae (7:23, 26), mubonelo wa hae o swanela mwa butata (15:25), ku bakela sibi kwa hae ko ku buniti (12:13), ku sepahala kwa hae kwa sepiso (9:1, 7), ku itikanelela kwa hae mwatas’a tiko (16:11, 12), ku sa cinca-cinca kwa hae mwa ku itinga ku Jehova (5:12, 20), butungi bwa likute la hae kwa litukiso ni liketo za Jehova (1:11, 12). Ha ku komokisi kuli Davida n’a bizizwe “munna . . . ya ka kolisa pilu ya [Jehova]”!—1 Sam. 13:14.

30. Ki likuka lifi ze sebeliswa ni ku boniswa mwa 2 Samuele?

³⁰ Ku sebeliswa kwa likuka za Bibele ze ñata hape kwa fumanwa mwa 2 Samuele. Mwahal’a zona ki sikuka sa mulatu wa nyangela (2 Sam. 3:29; 24:11-15), kuli milelo ye minde ha i cinci z’a tokwa Mulimu (6:6, 7), kuli butoho mwa tukiso ya Jehova ya teokratiki bu swanelwa ku kutekiwa (12:28), kuli mali a na ni k’u ngiwa kuli a kenile (23:17), kuli mulatu wa mali u tokwa ku lifiwa (21:1-6, 9, 14), kuli ya butali u kona ku bandukisa ba bañata (2 Sam. 20:21, 22; Muek. 9:15), ni kuli ibe ‘ka ku shwa kamba ka ku pila’ batu ba lukela ku sepahala kwa kopano ya Jehova ni bayemeli ba yona.—2 Sam. 15:18-22.

31. Buka ya 2 Samuele i fa cwañi mbengenge kwa Mubuso wa Mulimu, sina mo ku pakezwi mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste?

³¹ Sa butokwa ka ku fitisisa ki sa kuli, 2 Samuele i supa kwa Mubuso wa Mulimu mi i fa mbengenge ye nde hahulu ku ona, ili mubuso w’o Mulimu a toma ka “Mwan’a Davida,” Jesu Kreste. (Mat. 1:1) Buitamo bwa n’a ezize Jehova ku Davida bo bu ama ku inelela kwa mubuso wa hae (2 Sam. 7:16) bu boniswa kwa Likezo 2:29-36 ka ku ama ku Jesu. Taba ya kuli bupolofita bo, “ni ka ba ndat’ahe, yena a be mwan’a ka” (2 Sam. 7:14), luli ne bu supa ku Jesu i bonisizwe kwa Maheberu 1:5. Seo hape ne si pakilwe ki linzwi la Jehova ha n’a bulela ku zwelela kwa lihalimu kuli: “Yo ki mwan’a ka ya latiwa, ye ni katelwa.” (Mat. 3:17; 17:5) Ka ku feleleza,  bulikani bwa Mubuso bo bu ama Davida bu amilwe ki Gabriele mwa manzwi a hae ku Maria ka za Jesu, kuli: “Yena u ka ba yo mutuna, a bizwe Mwana wa Muambakani-ya-Pahami, mi Mulena u ka mu fa situlo sa bulena sa Davida, ndat’ahe. U ka busa ba ndu ya Jakobo ku ya ku ile; mi bulena bwa hae ha bu na ku fela.” (Lu. 1:32, 33) Sepiso ya Peu ya Mubuso i bonahala ku ba ye nyangumuna hakalo muhato ni muhato mwa ku petahala kwa yona ha u nze u bonahala ku luna!

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]