Buka ya Bibele ya Bu 13—1 Makolonika

Muñoli: Ezira

Ko Ne I Ñolezwi: Jerusalema (?)

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c.460 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: Hamulaho wa 1 Makolonika 9:44: 1077–1037 B.C.E.

1. Ki ka linzila lifi 1 Makolonika i li kalulo ya butokwa ili ye tusa ya ze ñozwi ze buyelezwi?

KANA 1 Makolonika ki mukoloko fela o nyikwisa wa lituhulu? Kana ki ye kutela fela libuka za Samuele ni Malena? Kutokwa ni hanyinyani! Ye ki kalulo ya ze ñozwi za bumulimu ye fa zibo ili ya butokwa luli—ya butokwa mwa linako ze ne i ñozwi mwa ku ongaonga sicaba ni bulapeli bwa sona, mi ki ya butokwa ili ye tusa mwa ku bonisa mutala wa bulapeli bwa bumulimu kwa neku la mazazi a hamulaho, ku kopanyeleza teñi ni a kacenu. Buka ya 1 Makolonika i na ni ze ñwi za litumbo ku Jehova ze nde ka ku fitisisa mwa Mañolo kaufela. I fa mbengenge ye makaza ya Mubuso wa Jehova wa ka ku luka, mi i swanelwa ku itutiwa ki ba ba sepa Mubuso w’o kaufela ili ba ba ka fumana tuso ku yona. Libuka ze peli za Makolonika se li ngilwe ku ba za butokwa ki Majuda hamohocwalo ni Bakreste mwahal’a linako kaufela. Jerome mutoloki wa Bibele n’a kutekile hahulu 1 Makolonika ni 2 Makolonika kuli mane n’a li ngile ku ba “mitala ya Testamente ya Kale” mi a zibahaza kuli “ki ze na ni susuezo ni butokwa bo butuna hahulu, kuli ya nahana kuli u ziba mañolo a kenile, a sa li zibi, wa ipuma fela.” *

2. Makolonika ne i ñolezwiñi?

² Ku bonahala kuli libuka ze peli za Makolonika kwa makalelo ne li li buka i liñwi, kamba muputo u li muñwi, ili w’o hamulaho ne u aluzwi ka ku fukuza mbanganyi. Makolonika ne i ñolezwiñi? Mu nyakisise miinelo mo ne i ñolezwi. Buhapiwa mwa Babilona ne bu felile lilimo ze bat’o ba 77 kwamulaho. Majuda ne ba kutisizwe mwa naha ya bona. Niteñi, ne ku na ni tengamo ye lubeta ya ku zwa kwa bulapeli bwa Jehova kwa tempele ye yahilwe sinca mwa Jerusalema. Ezira n’a lumelelizwe ki mulena wa Peresia kuli a kete baatuli ni baluti ba mulao wa Mulimu (ni wa mulena) ni ku kabisa ndu ya Jehova. Mikoloko ya lituhulu ye nepahezi ne i tokwahala ili ku bona teñi kuli ki batu ba ba lumelelizwe fela ba ne ba ka sebeza mwa buprisita mi hape ni ku fa bupaki bwa za sisa sa masika, ko ne ba tusehela baprisita. Ka ku beya mwa munahano bupolofita bwa Jehova bo bu ama Mubuso, ne ku li kwa butokwa hape ku ba ni ze ñozwi ze utwahala ili ze kona ku itingiwa ka za situhulu sa Juda ni Davida.

3. (a) Ezira n’a lakaza ku tahiseza Majuda maikuto mañi? (b) Ki kabakalañi ha n’a landalalile fa litaba za Juda, mi n’a koñomekile cwañi butokwa bwa bulapeli bo bu kenile?

³ Ezira ka buniti n’a lakaza ku zwisa Majuda ba ba kutisizwe habo bona kwa kutokwa cisehelo kwa bona ni ku ba tahiseza ku lemuha kuli luli ne li bona ba ne ba yolile sishemo se si lilato sa bulikani bwa Jehova. Kacwalo, mwa libuka za Makolonika, n’a ba fa taba ye tezi ya za sicaba ni simuluho ya mufuta wa mutu, ili ku kalela ku mutu wa pili, Adama. Bakeñisa kuli mubuso wa Davida ne li ona mutomo wa taba, n’a koñomekile litaba za Juda, ili ku siya ibat’o ba litaba kaufela ze sa tusi za mubuso wa masika a lishumi. N’a bonisize malena ba batuna ba Juda kuli ne ba patehile ku yaha kamba ku lukisa tempele ni ku etelela sicaba ka cisehelo mwa ku lapela Mulimu. N’a bonisize libi za bulapeli ze ne isize kwa ku wa kwa mubuso, a nze a koñomeka hape lisepiso za Mulimu za ku kutiswa sinca. N’a koñomekile butokwa bwa bulapeli bo bu kenile ka ku toma mamelelo fa litaba ze ñata ze ama tempele, baprisita ba yona, Malivi, baopeli, ni ba bañwi cwalo. Ku lukela ku ba ko ne ku susuelize hahulu Maisilaele ku ba ni litaba ze ne ezahezi ze landalala fa mabaka a ku kuta kwa bona ku zwa mwa buhapiwa—ili ku kutiswa kwa bulapeli bwa Jehova kwa Jerusalema.

4. Ki bupaki bufi bo bu yemela taba ya kuli Ezira ki yena ya n’a ñozi Makolonika?

⁴ Ki bufi bupaki bwa kuli Ezira ki yena ya n’a ñozi Makolonika? Litimana ze peli za mafelelezo za 2 Makolonika za swana ni litimana ze peli za makalelo za Ezira, mi 2 Makolonika i felela fahal’a mubamba o felelelizwe mwa Ezira 1:3. Kacwalo muñoli wa Makolonika u lukela ku ba yena hape ya ñozi Ezira. Seo si pakiwa hape ki taba ya kuli muñolelo, lipulelo, manzwi, ni mupeletelo wa Makolonika ni Ezira za swana. Lipulelo ze ñwi ze ku zona libuka ze peli zeo ha li fumanwi mwa libuka ze ñwi za Bibele. Ku lukela ku ba kuli Ezira, ya n’a ñozi buka ya Ezira, ki yena ya n’a ñozi Makolonika. Sizo sa Majuda si yemela kutwisiso yeo.

5. Ezira n’a na ni mayemo afi kwa moya ni ku za silifasi?

⁵ Ha ku na ya n’a li mwa mayemo a’ fita a Ezira a ku kona ku kopanya litaba ze, ze buniti ili ze  nepahezi. “Kakuli Ezira n’a isize pilu ya hae kwa ku bata mulao wa [Jehova, NW], ni ku sebeza ka ona, ni ku luta mwa Isilaele milao ni likatulo.” (Ezi. 7:10) Jehova n’a mu tusize ka moya o kenile. Mubusi wa Peresia ya n’a li ya m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi n’a lemuhile butali bwa Mulimu ku Ezira mi a mu fa tamaiso ye tuna mwa naha ya Juda. (Ezi. 7:12-26) Ha filwe cwalo m’ata a bumulimu ni a bubusi, Ezira n’a kona ku ongaonga litaba za hae ku li zwisa ku ze ñozwi ze nde ka ku fitisisa ze li teñi.

6. Ki kabakalañi ha ne lu ka ba ni buikolwiso mwa ku nepahala kwa Makolonika?

⁶ Ezira n’a li mubatisisi ya ipitezi. N’a shwashwatile ku ze ñozwi za kale za litaba za Majuda ili ze ne ongaongilwe ki bapolofita ba ne ba kona ku itingiwa ili ba ne ba pila mwa linako zeo hamohocwalo ni ze ne ongaongilwe ki bababaleli ba ze ñozwi za mubuso ni za nyangela. Ze ñwi ze ne ñozwi za n’a batisisize teñi ne li kana li li za mulonga za Isilaele hamohocwalo ni za Juda, ze ñozwi za lituhulu, litaba ze ne li ezahezi ze ne ñozwi ki bapolofita, ni litaba ze ne li kwa litoho za masika kamba mabasi. Ezira u talusa ze 20 kamba ku fitelela za zona limbule za litaba ze cwalo. * Ka ku bonisa hande zona limbule zeo, Ezira ka busepahali n’a file ba ne ba pila mwa linako za hae sibaka sa ku tatuba zona limbule zeo ha ne ba ka bata ku eza cwalo, mi seo si yemela hahulu busepahali ni buniti bwa linzwi la hae. Luna kacenu lwa kona ku ba ni buikolwiso mwa ku nepahala kwa libuka za Makolonika ka mabaka a’ swana ao Majuda ba mwa linako za Ezira ne ba bezi ni buikolwiso bo bu cwalo.

7. Makolonika ne i ñozwi lili, ki bomañi ba ba i ngile kuli ki ye buniti, mi i nyakisisa nako ifi?

⁷ Bakeñisa kuli Ezira “a kambama ku zwa kwa Babilona” mwa silimo sa bu 7 sa mulena Aritazerisi Longimanus wa Peresia, sa 468 B.C.E., mi Ezira ha buleli se siñwi ka za ku taha kwa Nehemia ko ne ku li kezahalo ye tuna ka 455 B.C.E., ku lukela ku ba kuli Makolonika ne i felizwe mwahal’a zona linako zeo, mwendi ibat’o ba mwa silimo sa 460 B.C.E., mwa Jerusalema. (Ezi. 7:1-7; Neh. 2:1-18) Majuda ba mwa linako za Ezira ne ba amuhezi Makolonika kuli ki kalulo ye buniti ya ‘Liñolo kaufela le li tahile ka moya wa Mulimu ili le li tusa.’ Ne ba i biza Div·rehʹ Hai·ya·mimʹ, ye talusa kuli “Likezahalo za Mazazi,” f’o kikuli, ze ñozwi za ze ezahezi mwa mazazi ni linako. Hamulaho wa lilimo ze bat’o ba 200, batoloki ba Septuagint ya Sigerike ni bona ne ba kopanyize teñi Makolonika kuli ki ye ñwi ya mañolo a buyelezwi. Ne ba i abile ku i eza libuka ze peli mi, ka k’u nga kuli ki ñambeko ya Samuele ni Malena kamba Bibele kamukana ya mwa linako zeo, ne ba i bizize Pa·ra·lei·po·meʹnon, ili ku talusa kuli “Lika ze Fitelezwi (Ze Si Ka Bulelwa; Ze Tulilwe).” Nihaike libizo leo haki le li swanela hande, kezo ya bona i sa bonisa kuli ne ba nga Makolonika kuli ki Liñolo le li buniti, le li buyelezwi. Ha n’a lukisa Vulgate ya si-Latin, Jerome n’a akalelize kuli: “Ka butokwa ni ku fita ne lu kana lwa [li] biza li-Khro·ni·konʹ za litaba za bumulimu kamukana.” Ku bonahala kuli libizo la “Makolonika” (“Chronicles,” mwa Sikuwa) li simuluha f’o. Chronicle ki taba ye ñozwi ya likezahalo ka mo ne li tatamanezi. Hamulaho wa ku kolokisa lituhulu za yona, 1 Makolonika i landalala hahulu fa linako za Mulena Davida, ku zwa ka 1077 B.C.E. ku isa fa lifu la hae.

ZE MWA 1 MAKOLONIKA

8. Buka ya 1 Makolonika i ikabile likalulo lifi ze peli?

⁸ Buka ye ya 1 Makolonika i mwa likalulo ze peli: likauhanyo za pili ze 9, zeo ka mutomo li ama lituhulu, ni likauhanyo ze 20 za mafelelezo, ze nyakisisa likezahalo za mwahal’a lilimo ze 40 ku zwa fa lifu la Saule ku isa kwa mafelelezo a puso ya Davida.

9. Ki kabakalañi ha ku si na libaka la k’u nga kuli Makolonika ne i ñozwi hamulaho?

⁹ Lituhulu (1:1–9:44). Likauhanyo ze li kolokisa lituhulu ku zwa ku Adama ku tisa mwa lusika lwa Zerubabele. (1:1; 3:19-24) Litoloko ze ñata li fitisa situhulu sa Zerubabele ku wa bulishumi. Bakeñisa kuli n’a kutezi kwa Jerusalema ka 537 B.C.E., ne ku si ke kwa ba ni nako ye likani ya kuli a be kukululu wa ba bañata cwalo 460 B.C.E. ha i t’o esha, f’o ku bonahala kuli ki fona fa n’a felelize Ezira ku ñola. Nihakulicwalo, litaba za Siheberu ha li si ka kwana mwa kalulo ye, mi ha ku koni ku zibwa kuli buñata bwa batu ba ba kolokisizwe ne ba pepilwe cwañi ni Zerubabele. Kacwalo, ha ku na libaka la ku ngela kuli Makolonika ne i ñozwi hasamulaho, sina mo ba ngela ba bañwi.

10. (a) Ki mikoloko ya ba ba simuluha ku bomañi ye fiwa pili? (b) Ki situhulu sifi seo ka ku utwahala hande si taluswa kwa makalelo a kauhanyo ya bubeli? (c) Ki mikoloko ifi ye miñwi ye eziwa, i fela ka nto mañi?

¹⁰ Pili ku fiwa mukoloko wa ba ba simululana ba 10 ku zwa ku Adama ku taha ku Nuwe, mi cwale ni mukoloko wa ba ba simululana ba 10 o’ taha ku Abrahama. Bana ba Abrahama ni ba ba simuluha ku bona; ba ba simuluha ku Isau ni Seiri, ya n’a pila mwa naha ya malundu ya Seiri; ni malena ba Edomo ba kwa makalelo ba kolokiswa. Cwale, ku zwa fa kauhanyo ya bubeli, taba i landalala ba ba simuluha ku Isilaele, kamba Jakobo, y’o ku zwa ku yena situhulu si taluswa ka Juda mi ni ku tatamana kwa ba ba simululana ba 10 ku fita ku Davida. (2:1-14) Hape ku kolokiswa ni za masika a mañwi, ka ku ama hahulu kwa lusika lwa Livi ni baprisita ba bahulu, ni ku feza ka situhulu sa lusika lwa Benjamine ka ku tahisa Mulena Saule, wa lusika lwa Benjamine, y’o ka yena likande la ze ezahezi li kalisa luli. Ka linako ze ñwi ne ku kana kwa bonahala kuli ku na ni ku lwanisana mwahal’a lituhulu za Ezira ni litaba ze ñwi za Bibele. Niteñi, ku lukelwa ku hupulwa kuli batu ba bañwi ne ba na ni mabizo a mañwi hape ni kuli ku cinca kwa puo ni ku ululuka kwa nako ne ku  ka cinca muñolelo wa mabizo a mañwi. Tuto ya ka tokomelo i felisa buñata bwa butata b’o.

11. Mu fe mitala ya litaba ze ñwi ze tusa ze beilwe mwahal’a za lituhulu.

¹¹ Mwa libaka ze ñwi Ezira mwa lituhulu zeo a talusa u fa tukandenyana twa likezahalo ni libaka ili to tu talusa hande lika kamba ku fa likupuliso ze butokwa. Sina ka mutala, ha kolokisa ba ba simuluha ku Rubeni, Ezira u kenya mwateñi taba ya butokwa ye: “Bana ba Rubeni, mwana wa mweli wa Isilaele. (Kakuli ne li yena mweli; kono kakuli n’a silafalize bulobalo bwa ndat’ahe, tukelo ya hae ya buhulu ya fiwa bana ba Josefa, mwan’a Isilaele. Kono mwa buka ya masika, Josefa h’a si ka ñolwa kuli ki yena mweli. Kakuli Juda ki yena ya kile a fita banabahabo, mi ku yena ku zwile mulena; kono litukelo za mweli ne li za Josefa).” (5:1, 2) Ku talusizwe ze ñata mwa manzwi a sikai ao. Ku zwa f’o, ki mwa Makolonika fela mo lu ituta kuli Joabi, Amasa, ni Abishai kaufela ne li bana ba likaizeli za Davida, ili taba ye lu tusa ku utwisisa likezahalo ze fitana-fitana ze ba ama.—2:16, 17.

12. Lifu la Saule li taha mwa miinelo mañi?

¹² Ku sa sepahala kwa Saule ku mu tiseza lifu (10:1-14). Ze kandekiwa li kala ka twaniso ya Mafilisita mwa ndwa ya fa lilundu la Giliboa. Bana ba Saule ba balalu, hamohocwalo ni Jonatani, ba bulaiwa. Cwale Saule wa holofala. Ka ku sa bata ku hapiwa ki sila, u susueza mulwali wa lilwaniso za hae kuli: “Comola mukwale wa hao, u ni tabe ka ona, kakuli ba ba si ka kena mwa mupato ba ka swana ba ni tompolola.” Mulwali wa lilwaniso za hae h’a hana, Saule wa ipulaya. Saule u shwa cwalo kabakala ku “ikanyiseza [Jehova, NW], ni kabakala linzwi la [Jehova, NW] l’a si ka ya ka lona; ni kuli hape n’a il’o buza ku ba ba pumbula bafu, kuli a ipuzeze litaba ku bona, A sa li buzi ku [Jehova, NW].” (10:4, 13, 14) Jehova u fa Davida mubuso.

13. Davida u tiya cwañi mwa mubuso?

¹³ Davida wa tiiswa mwa mubuso (11:1–12:40). Nako ha i nze i ya masika a 12 a kopana ku Davida mwa Hebroni mi ba mu toza ku ba mulena fahalimw’a Isilaele kamukana. U hapa Sione mi u zwelapili ku ‘ekeza kwa m’ata a hae; kakuli [Jehova, NW] wa limpi u na ni yena.’ (11:9) Banna ba ba m’ata ba beiwa ku zamaisa mpi, mi ka bona, Jehova u pilisa “ka tamulelo ye tuna.” (11:14) Davida u amuhela kemelo ya ka swalisano masole ha ba nze ba selehana hamoho ku mu eza mulena. Mwa Isilaele ku ba ni ku ikola ni ku nyakalala.

14. Davida u peta lifi mwa ndwa ni Mafilisita, mi ki kezahalo ifi ye susueza tumelo ye tahisa pina ye tabisa?

¹⁴ Davida ni aleka ya Jehova (13:1–16:36). Davida u lelisana ni baeteleli ba sicaba, mi ba lumelelana ku tutiseza Aleka kwa Jerusalema ku zwa kwa Kiryati-Jearimi, ko ne i se i bile ka lilimo ze bat’o ba ze 70. Mwa nzila, Uza wa bulaiwa kabakala kashwau ka ku sa latelela litaelo za Mulimu, mi ka nakonyana Aleka i siiwa mwa ndu ya Obedi-Edomo. (Num. 4:15) Mafilisita ba kutela ku t’o lwanisa, kono Davida wa ba tula ka ku tala habeli, fa Baale-Perazimi ni fa Gibioni. Ka ku laelwa ki Davida, Malivi cwale ba latelela muezezo o filwe ki Mulimu mwa ku tutiseza Aleka hande kwa Jerusalema, k’o i beiwa mwa tende ya i tomezi Davida, ku nze ku binwa ni ku nyakalalwa. Ku ba ni ku fiwa kwa matabelo ni ku opela, Davida yena ka sibili a opela pina ya buitumelo ku Jehova kwa neku la kezahalo yeo. Masetela a yona a matuna a fita ka makanatelo a’ li: “Lihalimu li tabe, mi lifasi li wabelwe; mwa macaba ku bulelwe kuli [Jehova, NW] ki yena ya busa.” (1 Makol. 16:31) Ki kezahalo kwa ku nyangumuna, ye susueza tumelo! Hasamulaho, yona pina ya Davida yeo i ba mutomo wa lipina ze nca, ye ñwi ya zona ki Samu 96. Ye ñwi i ñozwi mwa litimana za pili ze 15 za Samu 105.

15. Ki ka sepiso ifi ye makaza yeo Jehova a alaba ka yona takazo ya Davida ya ku yaha ndu ya bulapeli bo bu swalisani?

¹⁵ Davida ni ndu ya Jehova (16:37–17:27). Cwale ku ba ni tukiso ye sienyi mwa Isilaele. Aleka ya bulikani i ba mwa tende mwa Jerusalema m’o Asafi ni bahabo ba eza sebelezo, hailif’o kwa Gibioni, libima ze sikai kwa mutulo-upa wa Jerusalema, Zadoki muprisita yo muhulu ni bahabo ba eza matabelo a laezwi kwa tabernakele. Ka ku bata kamita ku tumisa ni ku kopanya bulapeli bwa Jehova, Davida u bonisa takazo ya hae ya ku yahela aleka ya bulikani bwa Jehova ndu. Kono Jehova u bulela kuli haki Davida kono ki mwan’a hae ya ka Mu yahela ndu mi ni kuli U ka “tiisa lubona lwa hae ku ya ku ile,” ili ku bonisa sishemo inge ndate ku mwana. (17:11-13) Sepiso ye makaza yeo ye ezwa ki Jehova—bulikani bo bwa mubuso wa ku ya ku ile—i ama hahulu pilu ya Davida. Buitumelo bwa hae bwa yubauka ha kupa kuli libizo la Jehova “li lumbekwe kamita” ni kuli mbuyoti ya Hae i be ku ba ndu ya Davida.—17:24.

16. Ki sepiso ifi yeo Jehova a peta ka Davida, kono Davida u fosa cwañi?

¹⁶ Ku tula kwa Davida (18:1–21:17). Ka Davida, Jehova cwale u peta sepiso ya Hae ya ku fa Naha ya Sepiso kamukana kwa peu ya Abrahama. (18:3) Ka ku tatamana hahulu kwa likezahalo, Jehova u “pilisa Davida” kai ni kai kwa ya. (18:6) Ka litulo ze tezi za mpi, Davida u tula Mafilisita, u timeza Mamoabi, u tula ba kwa Zoba, u tahiseza ba Siria ku lifanga ñamba, mi u tula Edomo ni Amoni hamohocwalo ni Amaleke. Niteñi, Satani u susumeza Davida ku bala Isilaele mi kacwalo ili ku fosa. Jehova u luma butuku bo bu yambukela ka ku ba koto kono ka mufelañeke u felisa kozi yeo fa sihoto sa Orinani, ha se ku shwile ba 70,000.

17. Davida u eza litukiso mañi kwa neku la ku yaha ndu ya Jehova, mi u susueza cwañi Salumoni?

¹⁷ Davida u eza litukiso za tempele (21:18–22:19). Davida ka Gadi u amuhela zibiso ya lingeloi ya ku “yahela [Jehova, NW] aletare fa sihoto sa Orinani  wa Mujebusi.” (21:18) Hamulaho wa ku leka sibaka seo ku Orinani, Davida ka ku utwa u fela teñi matabelo mi u lapela Jehova, y’a mu alaba “ka ku shetumukiseza mulilo o zwa kwahalimu, fa aletare ya matabelo a ku cisa.” (21:26) Davida u fita fa kutwisiso ya kuli Jehova u bata kuli ndu ya hae i yahelwe fa sibaka seo, mi u kalisa ku sebeza ka ku lukisa ni ku panga liyahiso, a nze a li: “Mwan’a ka Salumoni u sa li yo munyinyani, wa fokola; mi Ndu ye ka yahelwa [Jehova, NW] i lukela ku ba ye nde hahulu ku feleleza, ibe ye bubana, ye bubekwa mwa mafasi kamukana; hakulicwalo ni ka mu lukiseza za yona.” (22:5) U taluseza Salumoni kuli Jehova ha si ka mu lumeleza ku yaha ndu yeo, kakuli u bile mutu wa lindwa ni mali. U susueza mwan’a hae ku ndumeba ni ku tiya mwa musebezi wo, a nze a li: “Yema, u sebeze, mi [Jehova, NW] a be ni wena!”—22:16.

18. Sicaba si balwa ka mulelo mañi?

¹⁸ Davida u ongaongela bulapeli bwa Jehova (23:1–29:30). Sicaba sa balwa, ka nako ye ili ka tato ya Mulimu, kwa neku la ku ongaonga sinca lisebelezo za Baprisita ni Malivi. Fona fa lisebelezo za Malivi li taluswa ka butungi ku fita kai kamba kai ku sili mwa Mañolo. Likalulo za sebelezo ya mulena cwale za tolongoshiwa.

19. Davida u fa Salumoni musebezi ka manzwi afi, u fa milalo ifi, mi u fa mutala ufi o lemuseha?

¹⁹ Bukaufi ni mafelelezo a puso ya hae ye tezi likezahalo, Davida u puta makwambuyu ba sicaba kamukana, “kopano ya [Jehova, NW].” (28:8) Mulena wa yema. “Mina banabahesu, ni mina sicaba sa ka, mu ni teeleze.” Cwale u bulela ku bona ka za takazo ya pilu ya hae, ili “Ndu ya [Mulimu wa niti, NW].” Ba nze ba ikutwela u fa Salumoni musebezi kuli: “Haili wena mwan’a ka Salumoni, u zibe Mulimu wa ndat’aho, mi u mu sebeleze ka pilu ya hao kaufela, ni ka ngana ye utwisisa; kakuli [Jehova, NW] u tatuba lipilu, mi u ziba milelo ni mihupulo kaufela. Ha u mu bata u ka mu fumana; kono ha u mu tuhela, Yena u ka ku hana ku ya ku ile. Cwale u itemuhele, kakuli [Jehova, NW] u ku ketile, kuli u yahe Ndu ya fa Sibaka se si kenile; u itiise mi u eze.” (28:2, 9, 10, 12) U fa Salumoni ya sa li yo munyinyani milalo ye tungile ya n’a amuhezi ku Jehova ka puyelelo mi u fa sifumu se situna sa ka butu kwa mungendenge wa muyaho w’o—ili litalenta ze 3,000 za gauda ni litalenta ze 7,000 za silivera, za n’a bulukezi ona mulelo wo. Ka ku ba ni mutala o munde cwalo fapil’a bona, linabi ni sicaba ba nga muhato ka ku sula gauda ye fita fa litalenta ze 5,000 ni madariki a eza 10,000 ni silivera ye eza litalenta ze 10,000, ni sipi ni kopa ye ñata. * (29:3-7) Sicaba si nyakalaliswa ki yona tohonolo ye.

20. Ki mayemo a pahami afi a fitiwa teñi ki tapelo ya Davida ya mafelelezo?

²⁰ Davida cwale u lumbeka Jehova ka tapelo, ili ku lumela kuli linubu ze ñata zeo kaufela mane li zwile mwa lizoho la Hae mi u kupa kuli mbuyoti ya Hae kwa sicaba ni ku Salumoni i zwelepili. Tapelo ye ya mafelelezo ya Davida i fita fa mayemo a’ pahami hahulu mwa ku lumbeka mubuso wa Jehova ni libizo la Hae le li kanya, kuli: “[Jehova, NW], Wena Mulimu wa ndat’a luna, Isilaele, u lumbekwe kamita, ni ku ya ku ile. Butuna ki bwa hao [Jehova, NW], ni mata, ni libubo, ni ku koma, ni bulena. Kakuli linto kamukana ze kwa lihalimu, ni ze mwa lifasi, ki za hao. Mubuso ki wa hao [Jehova, NW], kakuli u pahamezi ka bulena lika kaufela. Bufumu ni libubo li zwa ku Wena, mi u busa linto kaufela. Mata ni ku kona kaufela li mwa mazoho a hao; hape mwa mazoho a hao ki mo ku na ni mata a ku hulisa, ni a ku tiisa linto kamukana. Cwale Mulimu wa luna, lwa ku lumba, lu bubeka Libizo la hao le li tumile.”—29:10-13.

21. Buka ya 1 Makolonika i fela ka mayemo afi a’ pahami?

²¹ Salumoni wa toziwa lwa bubeli mi u kala ku ina fa ‘lubona lwa [Jehova, NW]’ ka ku yola Davida ya s’a supala. Hamulaho wa puso ya lilimo ze 40, Davida wa shwa “a hulile hahulu, a atezwi ki mazazi, ni maluwo, ni libubo.” (29:23, 28) Ezira cwale u feza 1 Makolonika ka mayemo a pahami, ili ku koñomeka mayemo a mubuso wa Davida a’ fita a mibuso ya macaba kamukana.

MABAKA HA I LI YE TUSA

22. Maisilaele bahabo Ezira ne ba susuelizwe cwañi ki 1 Makolonika?

²² Maisilaele bahabo Ezira ne ba tusizwe hahulu ki buka ye ya n’a ñozi. Ka ku ba ni buka ye ya litaba ze ñata ni mubonelo wa yona o munca ili wa ka ku ba ni sepo ye nde, ne ba itebuhile mufelañeke wa Jehova o lilato ku bona kabakala busepahali bwa hae kwa bulikani bwa Mubuso bwa n’a isweli ni Mulena Davida ni kabakala libizo la hae tota. Ka ku susuezwa, ne ba konile ku ikungela bulapeli bwa Jehova bo bu kenile ka cisehelo ye uncafalizwe. Lituhulu ne li tiisize buikolwiso bwa bona mwa buprisita bo ne bu sebeza kwa tempele ye yahilwe sinca.

23. Mateu, Luka, ni Setefani ne ba itusisize hande cwañi 1 Makolonika?

²³ Buka ya 1 Makolonika hape ne li ye tusa hahulu kwa puteho ya Bakreste ba kwa makalelo. Mateu ni Luka ne ba kona ku itusisa lituhulu za yona mwa ku bonisa hande-nde kuli Jesu Kreste n’a li “Mwan’a Davida” mi ili Mesiya ya na ni tukelo. (Mat. 1:1-16; Lu. 3:23-38) Ha n’a feza bupaki bwa hae bwa mafelelezo, Setefani n’a bulezi ka za kupo ya Davida ya ku yahela Jehova ndu ni ku yahiwa kwa yona ki Salumoni. Ku zwa f’o a bonisa kuli “Muambakani ya Pahami h’a ini mwa mandu a’ ezizwe ka mazoho,” ili ku bonisa kuli tempele ya mwa lizazi la Salumoni ne i yemela lika za kwa lihalimu ze kanya hahulu ni ku fita.—Lik. 7:45-50.

24. Ki lifi ze ne lu kana lwa kopisa kacenu mwa mutala o munde hahulu wa Davida?

 ²⁴ Bakreste ba niti kacenu bo? Buka ya 1 Makolonika i swanela ku yaha ni ku nyangumuna tumelo ya luna. Ku na ni ze ñata ze lu kona ku kopisa kwa mutala o munde hahulu wa Davida. N’a fapahanela kwahule ni Saule ya n’a si na tumelo, ka ku ba ya n’a buza Jehova kamita! (1 Makol. 10:13, 14; 14:13, 14; 17:16; 22:17-19) Mwa ku tutiseza aleka ya Jehova kwa Jerusalema, mwa lisamu za hae za tumbo, mwa ku ongaonga Malivi kwa hae kwa neku la sebelezo, ni mwa kupo ya hae ya ku yahela Jehova ndu ye kanya, Davida n’a bonisize kuli Jehova ni bulapeli bwa Hae ne li zona za pili mwa munahano wa hae. (16:23-29) N’a si mutongoki. N’a sa ipateli matohonolo a ipitezi kono n’a bata fela ku eza tato ya Jehova. Kacwalo, Jehova ha n’a file mwan’a hae ku yaha ndu, n’a laezi mwan’a hae ka pilu kaufela mi a fana nako, m’ata, ni liluo la hae kwa ku lukisa za musebezi o ne u ka kala hamulaho wa lifu la hae. (29:3, 9) Ki mutala kwa bunde wa buipeyo!—Maheb. 11:32.

25. Ki kwa buitebuho bufi bwa libizo ni Mubuso wa Jehova k’o 1 Makolonika i swanela ku lu nyangumunena?

²⁵ Cwale ku na ni likauhanyo za mafelelezo ze li masetela. Lipulelo ze ipitezi zeo Davida a lumbeka ka zona Jehova ni ‘libizo la hae le li tumile’ li swanela ku nyangumuna ku luna buitebuho bwa tohonolo ya luna ya mwa lizazi la cwale ya ku zibahaza kanya ya Jehova ni Mubuso wa hae ka Kreste. (1 Makol. 29:10-13) Haike tumelo ni tabo ya luna i be kamita sina ya Davida ha lu nze lu bonisa buitumelo kwa neku la Mubuso wa Jehova o si ke wa fela ka ku ifana ka ku tala mwa sebelezo ya Hae. (17:16-27) Ka buniti fela, 1 Makolonika i tahisa kuli Mubuso wa Jehova ka Peu ya hae u benye ku fita lili kaufela, ili ku lu siya lu nze lu libelela ka cisehelo ku patululwa ko kuñwi kwa milelo ya Jehova.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]