Buka ya Bibele ya Bu 18—Jobo

Muñoli: Mushe

Ko Ne I Ñolezwi: Lihalaupa

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 1473 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: Lilimo ze fitelela 140 mwahal’a 1657 ni 1473 B.C.E.

1. Libizo la Jobo li talusañi, mi buka ya Jobo i alaba lipuzo mañi?

KI YE ñwi ya libuka za kale ka ku fitisisa za Mañolo a’ buyelezwi! Ki buka ye kutekiwa hahulu mi ili ye amiwa hañata, niteñi ili ye sa utwisiswi hahulu ki mufuta wa mutu. Buka ye ne i ñolezwiñi, mi i lu tusañi kacenu? Kalabo i boniswa ki taluso ya libizo la Jobo: “Ya Lwaniswa.” Ee, buka ye i alaba lipuzo ze peli za butokwa, ze li: Ki kabakalañi ba ba si na mulatu ha ba nyandanga? Ki kabakalañi Mulimu ha tuhelezi bumaswe mwa lifasi-mubu? Lu filwe litaba za manyando a Jobo ni buitiiso bwa hae bo butuna kuli lu li nyakisise mwa ku alaba lipuzo zeo. Kaufela liñozwi, sina mwa n’a kupezi Jobo.—Jobo 19:23, 24.

2. Ki sifi se si bonisa kuli Jobo n’a li teñi luli?

² Jobo s’a zibahala ka pilu-telele ni buitiiso. Kono kana Jobo n’a li teñi luli? Ku si na taba ni buikatazo kaufela bwa Diabulosi bwa ku zwisa mutala o ipitezi wo wa busepahali mwa litaba ze ezahezi, kalabo ki ye itunumanezi. Jobo n’e li mutu luli! Jehova u mu bulela hamoho ni lipaki za Hae bo Nuwe ni Daniele, bao ku ba teñi kwa bona ne ku lumelwa ki Jesu Kreste. (Ezek. 14:14, 20; mu bapanye Mateu 24:15, 37.) Sicaba sa Maheberu ba kwaikale ne b’a nga Jobo kuli ne li mutu luli. Muñoli wa Sikreste Jakobo u ama kwa mutala wa Jobo wa buitiiso. (Jak. 5:11) Ki mutala fela wa mutu ya n’a pilile luli, isiñi wa ku ikupulela fela, o ne u ka utwahala, ili ku kolwisa balapeli ba Mulimu kuli ba kona ku sepahala mwa miinelo kaufela. Fahalimu a zeo, m’ata ni maikuto a lipulelo ze ñozwi mwa Jobo li pakela buniti bwa muinelo.

3. Ki bupaki bufi bo bu pakela ku buyelelwa kwa buka ya Jobo?

³ Buniti ni ku buyelelwa kwa buka ya Jobo li boniswa ki taba ya kuli Maheberu ba kwaikale kamita ne ba i kopanyeleza ku ze ñozwi za bona za Bibele, ili nto ye lemuseha kakuli Jobo yena n’a si Muisilaele. Fahalimu a ku amiwa ki Ezekiele ni Jakobo, buka yeo i amiwa ki muapositola Paulusi. (Jobo 5:13; 1 Makor. 3:19) Bupaki bo bu tiile bwa ku buyelelwa kwa buka yeo bu fiwa mwa ku lumelana ko ku komokisa kwa yona ni miinelo ye zibwa ya za sayansi. Ne ku ka zibwa cwañi kuli Jehova u “paheka lifasi fahalimu a nto ye siyo,” hailif’o baikale ne ba na ni litumelo ze ikupulezwi fela ka za mo ne li tomezwi lifasi-mubu? (Jobo 26:7) Mubonelo o muñwi o ne u li teñi mwa linako za kwaikale ne li wa kuli lifasi-mubu ne li tomilwe fa litou ze yemi fa kulu ye tuna ya mwa liwate. Ki kabakalañi buka ya Jobo ha i si na mibonelo ye si na nahanisiso ye cwalo? Ka ku iponahaza fela ki kabakala kuli Mubupi Jehova n’a file buniti ka puyelelo. Litolongosho ze ñwi ze ñata za lifasi-mubu ni ze mbwetukisa za lona ni za lifolofolo za mwa naheñi ni linyunywani mwa libaka mo li pila ka taho ki ze nepahezi hahulu kuli ki Jehova Mulimu fela ya n’a ka ba Musimululi ya li Mubuyeleli wa buka ya Jobo. *

4. Likezahalo za yona ne li bezi kai mi ili lili, mi ku ñolwa kwa buka ya Jobo ne se ku felizwe silimo sifi ha si t’o esha?

⁴ Jobo n’a pila mwa Uzi, yeo, ka ku ya ka bocaziba ba bañwi ba libaka za fa lifasi-mubu, i kwa mutulo wa Arabia bukaufi ni naha ya Maedomo mi ili kwa upa wa naha ye ne ba sepisizwe ba ba simuluha ku Abrahama. Masabea ne ba li kwa mboela, Makalade kwa upa. (1:1, 3, 15, 17) Nako ya tiko ya Jobo ne li hamulaho luli wa mazazi a Abrahama. Ne li ka nako yeo ‘mwa lifasi ne ku si na ya likana ni Jobo; munna ya lukile hahulu, ya sepahala.’ (1:8) Yeo i bonahala ku ba nako ye mwahal’a lifu la Josefa (1657 B.C.E.), munna ya n’a na ni tumelo ye zwile mubano, ni nako yeo Mushe n’a kalisize nzila ya busepahali bwa hae. Jobo n’a eza hande mwa bulapeli bo bu kenile ka nako yeo ya ku silafazwa kwa Isilaele ki bulapeli bwa sidimona bwa mwa Egepita. Fahalimu a zeo, likezo ze bulezwi mwa kauhanyo ya pili ya Jobo, ni ku amuhelwa ki Mulimu kwa Jobo kuli ki mulapeli wa niti, li bonisa kuli ne li mwa linako za bonotanga mi isi za hamulaho za ku zwa 1513 B.C.E., zeo ku zona Mulimu n’a sebelisana fela ni Isilaele mwatas’a Mulao. (Am. 3:2; Maef. 2:12) Kacwalo, ha lu beya mwa munahano nako ye telele ya n’a pilile Jobo, ku bonahala kuli buka ye i nyakisisa litaba ze mwahal’a 1657 B.C.E. ni 1473 B.C.E., silimo sa lifu la Mushe; buka yeo ne i felizwe ki Mushe nako ye ñwi hamulaho wa lifu la Jobo mi Maisilaele ba nze ba li mwa lihalaupa.—Jobo 1:8; 42:16, 17.

5. Ki sifi se si bonisa kuli Jobo ne i ñozwi ki Mushe?

 ⁵ Ki kabakalañi ha lu bulela kuli Mushe ne li yena muñoli? Ki ka ku ya ka tumelo ya kale ka ku fitisisa, mwahal’a Majuda ni bocaziba ba Bukreste ba kwa makalelo. Litoko za Siheberu ze buniti ili ze m’ata ze itusisizwe mwa buka ya Jobo li bonisa fo ku sweu kuli ne i kalile ku ñolwa mwa Siheberu, puo ya Mushe. Ha i koni ku ba ye tolokilwe ku zwa mwa puo ye ñwi ye cwale ka si-Arabia. Hape, likalulo ze si za litoko li swana hahulu ni libuka za Pentateuch ku fita ze ñozwi ze ñwi lifi kamba lifi za Bibele. Ku lukela ku ba kuli muñoli ne li Muisilaele, sina Mushe, kakuli “manzwi a Mulimu [n’a] beilwe” kwa Majuda. (Maro. 3:1, 2) Ha n’a hulile, Mushe n’a pilile lilimo ze 40 mwa Midiani, mabapa ni Uzi, kwa n’a ka kona ku fumana litaba ze tungile ze ñozwi mwa buka ya Jobo. Hamulaho, ha n’a fitile bukaufi ni habo Jobo mwahal’a musipili wa Maisilaele wa lilimo ze 40 mwa lihalaupa, Mushe n’a ka ziba ni ku ñola litaba za mafelelezo mwa buka yeo.

6. Ki mwa miinelo mañi m’o buka ya Jobo i si fela ye ñozwi hande hahulu?

⁶ Ka ku ya ka The New Encyclopædia Britannica, buka ya Jobo hañata i “balelwa ku ze ñozwi hande ka ku fitisisa mwa lifasi.” * Niteñi, buka yeo haki ye ñozwi fela hande. Jobo ki ye zwile mubano mwahal’a libuka za Bibele mwa ku lumbeka m’ata, katulo ye nde, butali, ni lilato la Jehova. I patulula hande taba ye mutomo ye fapil’a pupo kamukana. I monyehela ze ñata ze bulezwi mwa libuka ze ñwi za Bibele, sihulu Genese, Exoda, Muekelesia, Luka, Maroma, ni Sinulo. (Mu bapanye Jobo 1:6-12; 2:1-7 ni Genese 3:15; Exoda 9:16; Luka 22:31, 32; Maroma 9:16-19 ni Sinulo 12:9; hape Jobo 1:21; 24:15; 21:23-26; 28:28 ye ñwi ni ye ñwi ni Muekelesia 5:15; 8:11; 9:2, 3; 12:13.) I alaba lipuzo ze ñata za mwa bupilo. Ka buniti fela ki kalulo ye mutomo ya Linzwi la Mulimu le li buyelezwi, leo i peta ze ñata mwa ku li utwahaza ka ku tusa.

ZE MWA JOBO

7. Lu fumana Jobo mwa muinelo mañi buka ha i kala?

⁷ Manzwi a pili a buka ya Jobo (1:1-5). Ao a lu tahisa ku Jobo, munna ya “lukile hahulu, ne li mutu ya sepahala, ya saba Mulimu, mi n’a ipulukile kwa bumaswe kaufela.” Jobo u tabile, u na ni bana ba bashimani ba 7 ni ba basizana ba balalu. Ki muluwi wa mubu ya fumile hahulu ili ya na ni mitapi ni milaka ye miñata. U na ni batanga ba bañata mi ki “yo muhulu hahulu, ku fita batu kaufela ba kwa Upa.” (1:1, 3) Niteñi, haki ya lata hahulu ku fuma, kakuli ha si ka sepa liluwo la hae. Hape ki ya fumile kwa moya, ya fumile kwa misebezi ye minde, ya tabela ka nako kaufela ku tusa ba ba mwa butata kamba ba ba ziyelehile, kamba ku fa siapalo ku mutu ufi kamba ufi ya si tokwa. (29:12-16; 31:19, 20) U kutekiwa ki bote. Jobo u lapela Mulimu wa niti, Jehova. U hana ku inamela lizazi, kweli, ni linaleli mo ne a ezeza macaba a sihedeni, kono wa sepahala ku Jehova, ku Mulimu wa hae mi u ikola swalisano ye tuna ni Yena. (29:7, 21-25; 31:26, 27; 29:4) Jobo u sebeza sina muprisita wa lubasi lwa hae, u fa matabelo a ku cisa kamita, kuli mwendi ba ezize sibi.

8. (a) Satani u fita cwañi fa ku honona busepahali bwa Jobo? (b) Jehova u amuhela cwañi shemaeto yeo?

⁸ Satani u shemaeta Mulimu (1:6–2:13). Ka ku mbwetukisa lu boniswa za kwahalimu ze sa bonwi kamita. Jehova u bonwa a ungekile mukopano wa bana ba Mulimu. Satani ni yena u ba teñi mwahal’a bona. Jehova u hohela mamelelo ku Jobo mutang’a hae ya sepahala, kono Satani u honona busepahali bwa Jobo, ili ku bulela kuli Jobo u sebeleza Mulimu kabakala lituso za kwa mubili za fumani. Mulimu ha n’a ka lumeleza Satani ku l’i nga, Jobo u ka tuhela busepahali bwa hae. Jehova u amuhela shemaeto yeo, u hanisa Satani kuli a si ke a swala Jobo ka sibili.

9. (a) Ki litiko mañi ze tuna ze tahela Jobo? (b) Ki sifi se si bonisa kuli u zwelapili ku sepahala?

⁹ Makayamana a mañata a kalisa ku tahela Jobo ya n’a sa zibi ze ezahala. Bufumu bwa hae bo butuna bu fela ka ku hapiwa ki Masabea ni Makalade. Liñungwa li bulaya bana ba hae. Tiko ye ye tuna hahulu i palelwa ku tahiseza Jobo ku kuta Mulimu kamba ku mu fulalela. Ka ku fapahana, u li , “Ku lumbekwe Libizo la [Jehova, NW].” (1:21) Satani, ka ku tulwa ni ku boniswa kuli ki lihata mwa taba ye, u taha hape ku Jehova mi u li: “Litalo ka litalo! Mutu s’a sweli kaufela wa si fana, kuli a pilise bupilo bwa hae!” (2:4) Satani u ipapata kuli ha n’a ka lumelezwa ku swala mubili wa Jobo, n’a ka tahiseza Jobo ku kuta Mulimu inz’a li fapil’a Hae. Ka ku lumelezwa ku eza z’ote kwand’a ku bulaya Jobo, Satani u nata Jobo ka butuku bo bu sabisa. Nama ya mubili wa hae ‘i tala mabuku, ni likalu ze tezi maluli,’ mi mubili ni moya wa n’a buyela u kala ku nunka maswe ku musal’a hae ni bahabo. (7:5; 19:13-20) Ka ku ba nto ye bonisa kuli Jobo ha si ka loba busepahali bwa hae, musal’a hae u mu susueza kuli: “Kiñi ha u sa tiiseza mwa ku sepahala kwa hao? U kute Mulimu, mi u shwe!” Jobo wa mu kalimela mi “h’a si ka fosa ka mulomo wa hae.”—2:9, 10.

10. Satani u tahisa “ku omba-omba” kufi kwa ka ku sa bulela se siñwi?

¹⁰ Satani cwale u tisa balikani ba balalu, ba ba taha ku t’o “omba-omba” Jobo. Ki bo Elifazi, Bilidadi, ni Zofari. Ba palelwa ku ziba Jobo ba sa li kwahulenyana, kono ba kalumuka ku lila ni ku bokolola ni ku isukululela maluli kwa litoho. Ku zwa f’o, ba ina fapil’a hae fafasi ba sa buleli se siñwi. Ha ku fitile mazazi ni masihu a 7 a kona “ku omba-omba” k’o kwa ka ku sa bulela se siñwi, Jobo kwa nalulelule u feza muinelo wa ku kuza ka ku ba makalelo a pihisano ye telele ni ba ba til’o mu utwela butuku.—2:11.

11-13. Jobo u kwalula cwañi pihisano, Elifazi u mu tama litaba lifi, mi kalabo ya Jobo ya ka manyamenyame ki ifi?

 ¹¹ Pihisano: kalulo ya pili (3:1–14:22). Ku zwa fa, taba yeo i patuluha ka litoko ze zwile mubano za Siheberu. Jobo u kuta lizazi la hae la ku pepwa mi u ipuza libaka Mulimu ha mu tuhelezi ku zwelapili ku pila.

¹² Ka ku alaba, Elifazi u fa Jobo mulatu wa ku sa sepahala. U zibahaza kuli ba ba lukile ha ba si ka yundiswa. U hupula pono ya busihu m’o linzwi ne li mu bulelezi kuli Mulimu ha sepi batanga ba hae, sihulu ba lizupa fela, liluli la lifasi-mubu. U bonisa kuli manyando a Jobo ki kalimelo ye zwa ku Mulimu Ya-Mata-Kaufela.

¹³ Jobo u alaba Elifazi ka manyamenyame. U huwa sina mo ne si ka huwela sibupiwa sifi kamba sifi se si nyandiswa ili se si mwa ziyezi. Lifu ne li ka mu imulula. U nyaza hahulu balikani ba hae ka ku mu lelela maswe mi u ikemela kuli: “Mu ni talifise, fo, ni ka kuza, mu ni taluseze mo ni fosize.” (6:24) Jobo u kananela ku luka kwa hae fapil’a Mulimu, “ya tonela batu.”—Jobo 7:20.

14, 15. Maikuto a Bilidadi ki afi, mi ki kabakalañi Jobo ha saba kuli u ka luza taba ya hae ku Mulimu?

¹⁴ Cwale Bilidadi u talusa maikuto a hae, ili ku akaleza kuli bana ba Jobo ba ezize sibi ni kuli Jobo yena ka sibili ku na ni sa fosize, hakusicwalo Mulimu n’a ka mu utwa. U laela Jobo ku talima ku baikale ni ku ze ba fumani bokuku a bona kuli li mu etelele.

¹⁵ Jobo wa alaba, u tiyela fa kuli Mulimu h’a na katulo ye maswe. Mi hape h’a tokwi ku ikalabela ku mutu, kakuli U “ezize lika ze tuna ze si na mo li ka utwiselezwa, mane linto ze komokisa ze sa konwi ku balwa.” (9:10) Jobo ha koni ku wina Jehova mwa muzeko. U kona fela ku kupa ku shemubwa ki Mulimu. Mi niteñi, kana ku na ni tuso ni ye kana mwa ku bata ku eza ze lukile? “U bulaya ni ya lukile, ni ya si ka luka.” (9:22) Ha ku na katulo ye lukile mwa lifasi-mubu. Jobo u saba kuli u ka luza taba ya hae nihaiba ku Mulimu. U tokwa muyemeli. U buza libaka ha swelwi ku zekiswa mi u kupa Mulimu ku hupula kuli u bupilwe fa “lizupa.” (10:9) U itebuha sishemo sa Mulimu sa kwamulaho, kono u bulela kuli Mulimu u ka nyema ni ku fita haiba a piha, nihaike kuli u nepile. Kabe a ishwela fela!

16, 17. (a) Ki kelezo mañi ya ka ku ikutwisisa yeo Zofari a fa? (b) Jobo u’ nga cwañi “baomba-ombi” ba hae, mi ki buikolwiso bufi bo bu tiile b’o a bonisa?

¹⁶ Cwale Zofari u icumbela mwa pihisano. Ka ku puma taba, z’a bulela ki ze: Kana lu banana, kuli lu teeleze kwa lipulelo ze si na tuso? U li ha u na mulatu, kono kabe Mulimu n’a ka bulela, n’a ka zibahaza mulatu wa hao. U buza Jobo kuli: “Kikuli wena u ka utwiseza litaba ze tibile za Mulimu?” (11:7) U eleza Jobo ku tuhela likezo ze maswe, kakuli ba ba eza cwalo ba ka telwa ki limbuyoti, hailif’o “ba ba maswe, meto a bona a ka katala.”—11:20.

¹⁷ Jobo u huwa ka lishendekela le li tiile, u li: “Ki nto ye zibahala kuli ki mina batu luli, ha mu ka shwa, butali ni bona bwa fela!” (12:2) N’a kana a li ya sehiwa, kono ha ba mu fiti. Kabe balikani ba hae ne ba ka talima ku z’a bupile Mulimu, zona zeo ne li ka ba luta se siñwi. M’ata ni butali ki za Mulimu, ya zamaisa lika zote, mane ili ya “hulisa macaba, mi hape wa a feza.” (12:23) Jobo u tabiswa ki ku izekela ku Mulimu, kono haili “baomba-ombi” ba hae ba balalu—“mina mu yambutuka ze si na niti, kaufel’a mina mu liñaka ze si na tuso.” (13:4) Neikaba butali ha ne ba ka kuza fela! U talusa ku kolwa ku luka kwa taba ya hae mi u kupa Mulimu ku mu utwa. U sikuluhela kwa muhupulo wa kuli “mutu ya pepilwe ki musali, bupilo bwa hae ki bo bukuswani, mi bu tezi maziyezi.” (14:1) Hañihañi mutu u ba siyo, sina palisa kamba muluti. Ku y’a masila ha ku koni ku zwa ya kenile. Mwa ku lapela kuli Mulimu a mu pate mwa libita ku fitela buhali bwa Hae bu fela, Jobo u li: “Mutu h’a shwa, kabe n’a ka pila hape!” Mwa ku talusa u bonisa sepo ye tiile, u li: “Ni ka kumalela . . . ku fitela ku taha ya t’o ni lukulula.”—14:13, 14.

18, 19. (a) Elifazi u kwalula kalulo ya bubeli ya pihisano ka sheununo ifi? (b) Jobo u’ nga cwañi “ku omba-omba” kwa balikani ba hae, mi u itinga ku Jehova kwa neku la nto mañi?

¹⁸ Pihisano: kalulo ya bubeli (15:1–21:34). Ha kwalula pihisano ya bubeli, Elifazi u sheununa zibo ya Jobo, ili ku bulela kuli u ‘tundulusize sifuba sa hae ka moya wa kwa upa.’ (15:2) Hape u kenda ku ipapata kwa Jobo kuli wa sepahala, ili ku bulela kuli nihaiba mutu ya kona ku shwa kamba ba ba kenile ba kwahalimu ha ba koni ku sepahala mwa meto a Jehova. Ka ku nonga fa taba u tama Jobo taba ya ku bata ku iponahaza ku ba ya fita Mulimu ni ku fulalela Mulimu, ku shonga ka kweta, ni ku sebeza ka bupumi.

¹⁹ Jobo u mu fetula ka ku alaba kuli balikani ba hae ki ‘baomba-ombi ba ba swabisa, ba manzwi a’ si na tuso.’ (16:2, 3) Ha ne ba ka ba mwa mayemo a hae, n’a si ke a ba nyefula. U lakaza hahulu ku boniswa kuli u lukile, mi u itinga ku Jehova, ya ziba za hae ili ya ka atula taba ya hae. Jobo ha fumani butali ni bo bukana kwa balikani ba hae. Ba feza sepo kamukana. “Ku omba-omba” kwa bona ku swana sina ku bulela kuli busihu ki musihali. Sepo fela ki ku ‘shetumukela mwa sibaka sa ba ba shwile.’—17:15, 16.

20, 21. Ki buhali bufi bwa bonisa Bilidadi, Jobo u itamulela cwañi, mi Jobo u bonisa kuli sepo ya hae i kai?

²⁰ Kañi ya hula. Bilidadi ki kale a nyema, kakuli u’ nga kuli Jobo u bapanyize balikani ba hae ni lifolofolo ze si na kutwisiso. U buza Jobo kuli, “Naha i shandauke kabakala hao?” (18:4) U lemusa Jobo kuli u ka wela mwa siteo se si maswe, sina mutala ku ba bañwi. Jobo h’a na ku ba ni bana ba ba ka pila hamulaho wa hae.

²¹ Jobo u alaba kuli: “Mu ka nga nako ye kuma kai  inze mu swabisa pilu ya ka, mu ni lobaka buemba-emba?” (19:2) U latehezwi ki lubasi ni balikani, musal’a hae ni ba ndu ya hae ba mu fulalezi, mi yena u bandukile fela ‘ni litalo la fa meno a hae.’ (19:20) U sepa ku taha kwa muliululi ya ka t’o feza taba ya hae, ilikuli kwa nalulelule a ‘bone Mulimu.’—19:25, 26.

22, 23. (a) Ki kabakalañi Zofari ha ikutwa ku fosezwa, mi u bulelañi ka ze twi ki libi za Jobo? (b) Jobo u alaba ka kalabo ifi ye eshula?

²² Zofari, sina Bilidadi, u ikutwa ku fosezwa ka ku teeleza kwa “likalimelo ze . . . swabisa” za Jobo. (20:3) U kutela ku bulela kuli libi za Jobo li mu kutezi. Ba ba maswe kamita ba fumananga koto ku Mulimu, mi ha ba pumuli, ki mwa bulelela Zofari, niha ba ikola ku atelwa.

²³ Jobo u alaba ka mabaka a’ eshula: Haiba Mulimu kamita u fa ba ba maswe koto cwalo, ki kabakalañi ba ba maswe ha ba zwelapili ku pila, ku supala, ni ku fuma hahulu? Ba pila hande. Ki hakai ba telwa ki likayamana? U bonisa kuli bafumi ni babotana ba shwa ka nzila ye swana. Mane, hañata ya maswe u shwa “inz’a pila mwa buiketo ni mwa kozo,” hailif’o ya lukile n’a kana a shwa “a na ni pilu ye tezi lipilaelo.”—21:23, 25.

24, 25. (a) Elifazi ka ku ikutwa ku luka u sawana cwañi Jobo? (b) Jobo u hana cwañi mi u alaba ka ku buza cwañi?

²⁴ Pihisano: kalulo ya bulalu (22:1–25:6). Elifazi u kuta ka buhali kwa litaba ze lwanisa, ili ku sheununa ku ipapata ku sa nyazahala kwa Jobo fapil’a Ya-Mata-Kaufela. U sawana Jobo, ka ku bulela kuli u maswe, u bukuzi babotana, u timile ba ba lapile lico, mi u nyandisize limbelwa ni lindiala. Elifazi u li bupilo bwa Jobo bwa kwa mukunda ha bu si ka kena sina mwa bulelela mi ki lona libaka Jobo ha li mwa muinelo o maswe wo. Kono “ha u kutela ku Ya-Mata-Kaufela,” ki mw’a bulelela Elifazi, “Yena u ka ku utwa.”—22:23, 27.

²⁵ Jobo ka ku alaba u hana nyazo ya Elifazi ya buhata, ili ku bulela kuli u lakaza ku zekela fapil’a Mulimu, ya ziba nzila ya hae ye lukile. Ku na ni ba ba nyandisa lindiala, limbelwa, babotana ni ba ba bulaya, ku uzwa, ni ku buka. Ba kana ba bonahala ku kondisa lika ka nakonyana, kono ba ka fumana se si ba swanela. Ba ka sinyiwa. Jobo u buza kuli: “Ki mañi ya ka ni kolisa kuli ni lihata?”—24:25.

26. Ki lifi ze ba sa bulela bo Bilidadi ni Zofari?

²⁶ Bilidadi u alaba seo ka bukuswani ili ka buhali, ka ku zwelapili mwa mabaka a hae a kuli ha ku na mutu ya kona ku ba ya kenile fapil’a Mulimu. Zofari u palelwa ku abana mwa kalulo ye ya bulalu. H’a na sa ku bulela.

27. Cwale Jobo u lumbaeta cwañi butuna bwa Ya-Mata-Kaufela?

²⁷ Mabaka a mafelelezo a Jobo (26:1–31:40). Mwa ngambolo ya mafelelezo, Jobo u kuzisa balikani ba hae ka ku tala. (32:12, 15, 16) Ka ku shendekela hahulu, u li: “Hasi m’o tuselize ya tokwile mata! . . . U elelize hande hahulu mutu ya si na butali!” (26:2, 3) Niteñi, ha ku na se si kona ku pata nto ye ñwi ku Mulimu, nihaili sibaka sa ba ba shwile. Jobo u talusa butali bwa Mulimu mwa mbyumbyulu, lifasi-mubu, malu, liwate, ni moya—zeo kaufela mutu a iponezi zona. Yeo ki mingundo fela ya linzila za Ya-Mata-Kaufela. Ki mishoboto ye minyinyani hahulu fela ya butuna bwa Ya-Mata-Kaufela.

28. Ki pulelo ifi ye buniti yeo Jobo a fa ka za busepahali?

²⁸ Ka ku ba ya ikolwisize ka za kutokwa mulatu kwa hae, u zibahaza kuli: “Ni ka bulela kuli ni tokwa mulatu, mane ku isa kwa lifu la ka.” (27:5) Batili, Jobo ha si ka eza se siñwi se si swanela ze mu tahezi. Ka ku fapahana ni litamelezo za bona, Mulimu u ka fa mupuzo wa busepahali ka ku bona teñi kuli ze kubukanyizwe ki ba ba maswe mwa bumbombo bwa bona li yoliwe ki ba ba lukile.

29. Jobo u talusa cwañi butali?

²⁹ Mutu wa ziba ko li zwa za butokwa za lifasi-mubu (silivera, gauda, kopa), kono “ko ku zwa butali ki kakai? Mi sibaka sa ngana si inzi kai?” (28:20) U bu batile mwahal’a ba ba pila; u batile mwa liwate; ha bu koni ku lekiwa ka gauda kamba silivera. Mulimu ki yena ya utwisisa butali. U bona kwa mafelelezo a lifasi-mubu ni lihalimu, u aba moya ni mezi, mi u zamaisa pula ni malu a liñungwa. Jobo u feza ka ku bulela kuli: “Ku saba [Jehova, NW] ki bona butali; mi ku kauhana ni bumaswe ki yona ngana.”—28:28.

30. Jobo u lakaza ku kutiswa kwa nto mañi, kono mayemo a hae cwale ki afi?

³⁰ Ku zwa f’o Jobo ya katazeha u fa taba ya bupilo bwa hae. U lakaza ku kutiswa kwa silikani sa n’a na ni sona ni Mulimu, ha n’a kutekiwa mane ki ba bahulu ba munzi. N’a yangwela ba ba nyandile mi n’a li meto a libofu. Kelezo ya hae ne li ye nde, mi batu ne ba litela manzwi a hae. Kono cwale, mwa sibaka sa ku ba ni mayemo a’ kutekeha, mane u sehiwa ki banana, bao bondat’a bona mane ne ba sa swaneli ku ba mwahal’a linja ze ne libelela mutapi wa hae. Ba mu kwela mati ni ku mu hanyeza. Cwale, ha li mwa manyando a hae a matuna ka ku fitisisa, ba mu kataza.

31. Jobo u bonisa ku sepa katulo ya mañi, mi u bulelañi ka za litaba za niti za bupilo bwa hae?

³¹ Jobo u italusa kuli ki munna ya ineezi mi u kupa ku atulwa ki Jehova. “Ni likanyiwe fa sikala se si lukile, kuli Mulimu a zibe kuli ha ni na mulatu.” (31:6) Jobo u yemela likezo za hae za kwamulaho. N’a si mubuki, kamba mutu ya lelela ba bañwi ze maswe. Ha si ka keshebisa ku tusa ba ba mwa butokwi. H’a si ka sepa bufumu, nihaike kuli n’a fumile. Ha si ka lapela lizazi, kweli, ni linaleli, kakuli “ni mo, ki bumaswe bo bu swanelwa ki ku bewa mulatu ki baatuli, kakuli fo, ne ni ka be ni latuzi Mulimu ya kwahalimu.” (31:28) Jobo u mema ya zeka ni yena kuli a bonise bufosi bo bu mwa litaba za niti za bupilo bwa hae.

32. (a) Ki mañi ya bulela cwale? (b) Ki kabakalañi buhali bwa Elihu ha bu tukela Jobo ni balikani ba hae, mi kiñi se si mu susumeza ku bulela?

 ³² Elihu wa bulela (32:1–37:24). Mwahal’a nako yeo, Elihu, ya simuluha ku Buzi, mwan’a Nakori, mi kacwalo a li wahabo Abrahama, n’a nze a teeleza kwa pihisano. U litezi kabakala ku nahana kuli ba bahulu ba swanela ku ba ni zibo ye ñata. Niteñi, se si fa kutwisiso haki buhulu, kono ki moya wa Mulimu. Buhali bwa Elihu bu tukela Jobo kabakala kuli n’a “tiisa niti kuli h’a na mulatu ku Mulimu,” kono bu tukela hahulu ni ku fita kwa balikani ba Jobo ba balalu kabakala kutokwa butali kwa bona mwa ku beya Mulimu bumaswe. Elihu u “na ni litaba,” mi moya wa Mulimu u mu susumeza ku li bulela kono isi ka sobozi kamba ka “ku swala mutu fa meto.”—Jobo 32:2, 3, 18-22; Gen. 22:20, 21.

33. Jobo u fosize mwa nto mañi, niteñi Mulimu u ka mu shemuba cwañi?

³³ Elihu u bulela ka busepahali, ili ku lumela kuli Mulimu ki yena Mubupi wa hae. U bonisa kuli Jobo n’a iyakatwite hahulu ku iponahaza ku luka ku fita ku bonahaza ku luka kwa Mulimu. Ne si ko ku tokwahala kuli Mulimu a alabe manzwi a Jobo kaufela, inge kuli U tokwa ku fa mabaka a likezo za Hae, mi niteñi Jobo u zekisize Mulimu. Nihakulicwalo, moyo wa Jobo ha u nze u sutelela kwa lifu, Mulimu u mu shemuba ka numwana, ka ku bulela kuli: “U mu liulule, a si ke a ya mwa libita, ni fumani tifo. Fo he, nama ya mubili wa hae ikaba ye nde ku fita ya mwanana, a kutelwe ki mata a kwa bucaha bwa hae.” (Jobo 33:24, 25) Ba ba lukile ba ka kutiswa sinca!

34. (a) Ki likalimelo ze ñwi lifi zeo Elihu a fa? (b) Mwa sibaka sa ku koñomeka ku luka kwa hae, ki sifi sa swanela ku eza Jobo?

³⁴ Elihu u kupa ba ba butali kuli ba teeleze. U nyaza Jobo ka za n’a bulezi kuli ha ku na tuso mwa ku ba ya sepahala: “Taba ya kuli Mulimu u ka eza bumaswe i kwahule, kamba Ya-Mata-Kaufela ku fosisa litaba. Kakuli u likanyisa mutu ka musebezi wa hae.” (34:10, 11) U kona ku zwisa moya wa bupilo, mi libupiwa za nama kaufela ne li ka shwa. Mulimu ha atuli ka sobozi. Jobo n’a beya ka ku tula tikanyo ku luka kwa hae mwa sibaka sa pili. U bile ni kazatu, isi ka bomu, kono “a si na kutwisiso”; mi Mulimu u bile ni pilu-telele ku yena. (34:35) Ku sa tokwa ku bulelwa ze ñata za ku bonisa ku luka kwa Mulimu. Mulimu h’a na ku zwisa meto a hae ku ba ba lukile, kono u ka ba nyaza. “H’a babaleli bupilo bwa ya maswe, kono ba ba nyandile u ba fa ze ba lukela.” (36:6) Bakeñisa kuli Mulimu ki yena Muluti ya pahami ka ku fitisisa, Jobo u swanela ku lumba misebezi ya Hae.

35. (a) Jobo u swanela ku isa mamelelo kwa nto mañi? (b) Jehova u ka shemuba bomañi?

³⁵ Mwa muinelo o sabisa wa ku atumela kwa liñungwa, Elihu u bulela ka za ze tuna ze ezizwe ki Mulimu ni ka za tamaiso ya Hae ya ze m’ata za ka taho. U li ku Jobo: “U yeme pili, mi u nahane misebezi ye komokisa ya Mulimu.” (37:14) Mu nyakisise bunde bo butuna ni mayemo a’ sabisa a Mulimu, ze sa konwi ku zibelelwa ki batu. “Mata ki a hae; mi ku atula kwa hae ki ka tukelo ye tiile. H’a koni ku foseza mutu.” Ee, Jehova u ka talima ba ba mu saba, isiñi ba ba ikunga kuli ba “butali.”—37:23, 24.

36. Ki ka tuto ifi ye iponelwa ni ka lipuzo lifi Jehova yena ka sibili cwale a luta Jobo?

³⁶ Jehova u alaba Jobo (38:1–42:6). Jobo n’a kupile Mulimu kuli a bulele ni yena. Cwale Jehova u alaba ka ku makaza ku zwelela mwa liñungwa. U buzaka Jobo lipuzo ze ñata zeo ka ili zona li li tuto ye iponelwa ya bunyinyani bwa mutu ni butuna bwa Mulimu. “N’o li kakai ha ne ni toma mitomo ya lifasi? . . . Wa mu ziba ya beile licwe la sikutwana sa lona, linaleli za malungasiku ha ne li nze li opela hamoho, mi bana ba Mulimu kaufela ne ba luluweziswa ki tabo?” (38:4, 6, 7) F’o ne li kale-kale Jobo a si ka ba teñi! Ka ku tatamana, ku buziwa lipuzo za sa koni ku alaba Jobo, Jehova ha nze a bulela za liwate la lifasi-mubu, siapalo sa lona sa malu, ku pazula kwa lizazi, likwalo za lifu, ni liseli ni lififi. “Zeo ike u ka li ziba, kakuli fo, n’o s’o pepilwe kale, ha ni li , u wa mazazi a mañata!” (38:21) Mi ku cwañi ka za mabulukelo a litwa ni limbwewewe, liñungwa ni pula ni puka, mezi a’ kangezi ni silami se si andile, milalambinda ye m’ata ya mwa lihalimu, mamonyi ni malu, ni lifolofolo ni linyunywani?

37. Ki lipuzo lifi ze ñwi ze kokobeza Jobo, mi u susumezwa ku itumelela ni ku eza nto mañi?

³⁷ Jobo cwale u lumela ka ku ikokobeza kuli: “Bona, na, ni nto ye nyinyani fela; ze ni ka ku alaba ki lifi? Ni iswala kwa mulomo ka lizoho.” (40:4) Jehova u laela Jobo ku talimana ni taba. U buza lipuzo ze ñwi ze swenya ili ze hulisa ku kutekeha, ku pahama, ni m’ata a hae, ka mo li boniselizwe ku z’a bupile za ka taho. Mane ni Behemoti ni Leviatani ki ze m’ata ku fita Jobo! Ka ku kokobezwa ka ku tala, Jobo u itumelela mubonelo wa hae o fosahezi, mi u lumela kuli n’a bulezi ka kutokwa kutwisiso. Cwale ka ku bona Mulimu, isiñi ka kutwi kono ka kutwisiso, wa inyaza mi wa baka “mwa maluli ni mwa mulola.”—42:6.

38. (a) Jehova u feza cwañi litaba ni Elifazi ni balikani ba hae? (b) Ki sishemo ni mbuyoti ifi zeo A bonisa Jobo?

³⁸ Katulo ni mbuyoti ya Jehova (42:7-17). Jehova ku zwa f’o u fa Elifazi ni balikani ba hae mulatu wa ku sa bulela niti ka za Hae. Ba lukela ku tahisa matabelo ni ku lapelelwa ki Jobo. Hamulaho wa seo, Jehova u lukulula Jobo ku ze mu tamile, ili ku mu fuyola ka ku mu fa habeli ku z’a n’a luwile pili. Banabahabo, likaizeli za hae, ni ba ne ba li balikani ba kutela ku yena ba taha ni limpo, mi u fuyolwa habeli lingu, likamele, likomu, ni limbongolo ze sihali za n’a na ni zona pili. Hape u ba ni bana ba lishumi, bana ba hae ba basizana ba balalu ba ba bona ba ba buheha ka ku fitisisa mwa naha kaufela. Ka makazo  nako ya bupilo bwa hae i ekezwa ka lilimo ze 140, kuli mane u fita fa ku bona baikulu ba baikulu ba hae. U timela “a supezi, a atezwi ki mazazi.”—42:17.

MABAKA HA I LI YE TUSA

39. Buka ya Jobo i lumbeka ni ku lumbaeta Jehova ka linzila lifi ze fitana-fitana?

³⁹ Buka ya Jobo i lumbeka Jehova mi i paka butali ni m’ata a hae ze sa konwi ku utwisiswa. (12:12, 13; 37:23) Mwa buka i liñwi ye, Mulimu u bizwa Ya-Mata-Kaufela ha 31, ili hañata ku fita Mañolo kaufela. Taba ye i lumbaeta bukamita ni mayemo a hae a’ pahami (10:5; 36:4, 22, 26; 40:2; 42:2) hamohocwalo ni katulo ye lukile, sishemo, ni makeke a hae (36:5-7; 10:12; 42:12). I koñomeka ku bubaniswa kwa Jehova ku fita ku piliswa kwa mutu. (33:12; 34:10, 12; 35:2; 36:24; 40:8) Jehova, Mulimu wa Isilaele, hape u boniswa ku ba yena Mulimu wa Jobo.

40. (a) Buka ya Jobo i bonisa hahulu cwañi misebezi ya Mulimu ya pupo mi i i talusa cwañi? (b) I fa cwañi mbengenge ya lituto za mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste mi i lumelelana cwañi ni zona?

⁴⁰ Taba ye mwa buka ya Jobo i bonisa hahulu ni ku talusa misebezi ya Mulimu ya pupo. (38:4–39:30; 40:15, 19; 41:1; 35:10) I lumelelana ni pulelo ya Genese ya kuli mutu u ezizwe fa liluli mi ni kuli u kutela ku lona. (Jobo 10:8, 9; Gen. 2:7; 3:19) I itusisa lipulelo za “Muliululi,” “tifo,” ni ku “pila hape,” kacwalo ili ku fa mbengenge ya lituto ze tunumekilwe mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste. (Jobo 19:25; 33:24; 14:13, 14) Buñata bwa lipulelo ze mwa buka ye li itusisizwe ki bapolofita ni bañoli ba Sikreste kamba ze swana ni zona li bulezwi ki bona. Sina ka mutala, mu bapanye Jobo 7:17—Samu 8:4; Jobo 9:24—1 Joani 5:19; Jobo 10:8—Samu 119:73; Jobo 12:25—Deuteronoma 28:29; Jobo 24:23—Liproverbia 15:3; Jobo 26:8—Liproverbia 30:4; Jobo 28:12, 13, 15-19—Liproverbia 3:13-15; Jobo 39:30—Mateu 24:28. *

41. (a) Ki lipimo lifi za teokratiki ze koñomekilwe mwa Jobo? (b) Jobo mutang’a Mulimu ki mutala o munde hahulu mwa nto mañi ku luna kacenu?

⁴¹ Lipimo za Jehova ze lukile za bupilo li bonisizwe mwa likalulo ze ñata. Buka ye i nyaza hahulu ku lata sifumu (Jobo 31:24, 25), ku lapela maswaniso (31:26-28), bubuki (31:9-12), ku tabela manyando a ba bañwi (31:29), katulo ye maswe ni sobozi (31:13; 32:21), buitati (31:16-21), ni ku sa sepahala ni bupumi (31:5), ili ku bonisa kuli mutu ya eza lika zeo ha koni ku shemubwa ki Mulimu ni ku fumana bupilo bwa kamita. Elihu ki mutala o munde wa likute le li tungile ni buishuwo, hamoho ni kutokwa sabo, bundume, ni ku bonisa mayemo a’ pahami a Mulimu. (32:2, 6, 7, 9, 10, 18-20; 33:6, 33) Ketelelo ya Jobo ka ku ba toho, ku beya lubasi lwa hae mwa munahano, ni ku amuhela baenyi hape li fa tuto ye nde. (1:5; 2:9, 10; 31:32) Nihakulicwalo, Jobo u hupulwa hahulu ka ku sepahala kwa hae ni buitiiso bwa hae bwa ka pilu-telele, ili ku fa mutala o bile lukwakwa lo lu tiisize tumelo ya batanga ba Jehova mwahal’a linako kaufela sihulu ze lika tumelo ze. “Mu utwile za Jobo, za ku sa fela pilu kwa hae; mi mu boni mafelelezo a hae, a’ mu file Mulena; kakuli Mulena u tezi sishemo ni mukekecima.”—Jak. 5:11.

42. Ki taba ifi ya Mubuso ili ye mutomo ye utwahalizwe mwa Jobo, mi ki miinelo ifi ye hoha mamelelo ye talusizwe ya taba ye?

⁴² Jobo n’a si wa peu ya Abrahama ye ne i filwe lisepiso za Mubuso, kono taba ya busepahali bwa hae i peta ze ñata mwa ku fa kutwisiso ya za milelo ya Jehova ya Mubuso. Buka yeo ki kalulo ya butokwa hahulu ya ze ñozwi za bumulimu, kakuli i patulula taba ya kananisano ye mutomo ye mwahal’a Mulimu ni Satani, ili ye ama busepahali bwa mutu ku Jehova sina yena Mubusi wa hae. I bonisa kuli mangeloi, a n’a bupilwe pili lifasi-mubu ni mutu li si ka bupiwa kale, ni ona a talimezi mi a cisehela hahulu ze ezahala fa lifasi-mubu le ni mo i ka felela taba ye ya kananisano. (Jobo 1:6-12; 2:1-5; 38:6, 7) I bonisa kuli kañi yeo ne i li teñi pili Jobo a si ka ba teñi ni kuli Satani ki mutu luli wa moya. Haiba buka ya Jobo ne i ñozwi ki Mushe, k’o ki kona ku bonahala kwa pili kwa pulelo ya has·Sa·tanʹ mwa litaba za Siheberu za Bibele, ili ku ekeza ku zibahaza “noha ya kale.” (Jobo 1:6, NW, litaluso za kwatasi; Sin. 12:9) Buka ye hape i fa bupaki bwa kuli Mulimu haki yena ya tisa manyando, makulanu, ni lifu la batu, mi i fa libaka ba ba lukile ha ba nyandiswa, mi ba ba maswe ni bumaswe ba tuhelelwa ku ba teñi. I bonisa kuli Jehova u tabela ku fitisa taba yeo kwa mafelelezo a yona.

43. Ka ku lumelelana ni ze patuluzwi ki Mulimu mwa buka ya Jobo, ki nzila ifi yeo cwale i lukelwa ku latelelwa ki bote ba ba bata limbuyoti za Mubuso wa Mulimu?

⁴³ Cwale ki yona nako yeo kaufela ba ba bata ku pila mwatas’a puso ya Mubuso wa Mulimu ba lukela ku alaba Satani, “mutami,” ka nzila ya bona ya busepahali. (Sin. 12:10, 11) Mane niha ba li mwahal’a ‘miliko ye komokisa,’ basepahali ba lukela ku zwelapili ku lapelela ku boniswa ku kena kwa libizo la Mulimu ni kuli Mubuso wa hae u tahe ni ku t’o timeza Satani ni peu ya hae kaufela ye sheununa. Leo li ka ba ‘lizazi la Mulimu la mufilifili ni ndwa,’ le li ka latelelwa ki kimululo ni mbuyoti zeo Jobo n’a sepa ku abana ku zona.—1 Pit. 4:12; Mat. 6:9, 10; Jobo 38:23; 14:13-15.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]