Buka ya Bibele ya Bu 26—Ezekiele

Muñoli: Ezekiele

Ko Ne I Ñolezwi: Babilona

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 591 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: 613–c. 591 B.C.E.

1. Bahapiwa mwa Babilona ne ba li mwa miinelo mañi, mi ki litiko lifi ze nca ze ne ba talimani ni zona?

KA SILIMO sa 617 B.C.E., Jojakini, mulena wa Juda, n’a kozisize Jerusalema ku Nebukadenezare, ya n’a tutiselize kwa Babilona makwambuyu ba naha ni bufumu bwa ndu ya Jehova ni bwa ndu ya mulena. Lubasi lwa mulena ni linabi; ni bahali, lindwalume; likwala ni bayahi; ni Ezekiele mwan’a Buzi wa muprisita, ne ba li mwahal’a bahapiwa. (2 Mal. 24:11-17; Ezek. 1:1-3) Ka lipilu ze tomohile, Maisilaele bao ba ne ba hapilwe ne se ba felize musipili wa bona o katalisa wa ku zwa kwa naha ya malundu, maweluwelu a mezi, ni misindi ku ya kwa naha ya mabala a matuna a’ patami. Cwale se ba pila bukaufi ni nuka ya Kebare mwa mubuso o’ m’ata, ba potolohilwe ki batu ba lizo li sili ni bulapeli bwa sihedeni. Nebukadenezare n’a lumelelize Maisilaele ku luwa mandu, ku ba ni babeleki, ni ku eza lipisinisi. (Ezek. 8:1; Jer. 29:5-7; Ezi. 2:65) Ha ba na ni miswalo, ne ba kona ku fuma. Kana ne ba ka wela mwa liteo za bulapeli ni ku lata sifumu kwa Sibabilona? Kana ba ne ba ka zwelapili ku kwenuhela  Jehova? Kana ne ba ka amuhela ku hapiwa kwa bona kuli ki kalimelo ye zwa ku yena? Ne ba ka talimana ni litiko ze nca mwa naha ye ba hapezwi teñi.

2. (a) Ki bapolofita bafi ba balalu ba ne ba zwile mubano mwa lilimo ze t’ata pili Jerusalema a si ka sinyiwa kale? (b) Ka ku hoha mamelelo, Ezekiele u bizizwe cwañi, mi libizo la hae li talusañi? (c) Ezekiele n’a polofitile mwahal’a lilimo lifi, mi ki sifi se si zibwa ka za bupilo ni lifu la hae?

² Mwahal’a lilimo ze t’ata zeo ze isa kwa sinyeho ya Jerusalema, Jehova n’a si ka isiya kamba ku siya Maisilaele ba si na lisebelezo za mupolofita. Jeremia n’a li mwa Jerusalema tenyene, Daniele n’a li mwa kuta ya Babilona, mi Ezekiele n’a li yena mupolofita kwa bahapiwa ba Majuda mwa Babilona. Ezekiele n’a li muprisita hape a li mupolofita, ili mayemo ao Jeremia ni yena n’a na ni ona mi hamulaho ni Zakaria. (Ezek. 1:3) Mwahal’a buka ya hae kaufela u bizizwe ha 90 kuli ki “Mwan’a mutu,” ili sisupo se si butokwa ha ku itutiwa bupolofita bwa hae kakuli, mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste, Jesu u bizizwe “Mwan’a mutu” ka ku swana ibat’o ba ha 80. (Ezek. 2:1; Mat. 8:20) Libizo la hae la Ezekiele (Yechez·qeʼlʹ, mwa Siheberu) li talusa kuli “Mulimu wa Tiisa.” Ezekiele n’a filwe bupolofita ki Jehova ka silimo sa bu 5 sa buhapiwa bwa Jojakini, sa 613 B.C.E. Lu bala ka za hae a sa sweli musebezi wa hae mwa silimo sa bu 27 sa buhapiwa, hamulaho wa lilimo ze 22. (Ezek. 1:1, 2; 29:17) N’a nyezi, kono musal’a hae n’a shwile zazi leo Nebukadenezare n’a kalisize ku potoloha Jerusalema lwa mafelelezo. (24:2, 18) Fa n’a shwezi Ezekiele ni mwa n’a shwezi ha ku zibwi.

3. Ki sifi se si konwa ku bulelwa ka za ya ñozi Ezekiele, hamohocwalo ni za buniti bwa buka ya Ezekiele ni ku ba kwa yona kalulo ya Mañolo a kenile?

³ Taba ya kuli Ezekiele luli ki yena ya n’a ñozi buka ye zibwa ka libizo la hae ni ya kuli ki ye lukela ku ba ya Mañolo a kenile ha i hononwi. Ne i beilwe mwahal’a Mañolo mwa linako za Ezira mi ya fumaneha mwa mikoloko ya mwa linako za Bukreste za kwa makalelo, ka ku lemuseha hahulu mwa mañolo a’ ongaongilwe ki Origen. Buniti bwa yona hape bu pakiwa ki ku swana ko ku lemuseha mwahal’a liswanisezo za yona ni za Jeremia ni Sinulo.—Ezek. 24:2-12—Jer. 1:13-15; Ezek. 23:1-49—Jer. 3:6-11; Ezek. 18:2-4—Jer. 31:29, 30; Ezek. 1:5, 10—Sin. 4:6, 7; Ezek. 5:17—Sin. 6:8; Ezek. 9:4—Sin. 7:3; Ezek. 2:9; 3:1—Sin. 10:2, 8-10; Ezek. 23:22, 25, 26—Sin. 17:16; 18:8; Ezek. 27:30, 36—Sin. 18:9, 17-19; Ezek. 37:27—Sin. 21:3; Ezek. 48:30-34—Sin. 21:12, 13; Ezek. 47:1, 7, 12—Sin. 22:1, 2.

4. Bupolofita bwa Ezekiele bu bile ni litalelezo lifi ze hoha mamelelo?

⁴ Bupaki bo buñwi bwa buniti bu kona ku fumanwa mwa talelezo ye hoha mamelelo ya bupolofita bwa Ezekiele ka za macaba a n’a li mabapa, a cwale ka Tire, Egepita, ni Edomo. Sina ka mutala, Ezekiele n’a polofitile kuli Tire ne i ka shandaulwa, mi seo ne si talelelizwe hanyinyani muta Nebukadenezare n’a tulile munzi w’o hamulaho wa ku u potoloha ka lilimo ze 13. (Ezek. 26:2-21) Yona twaniso yeo ne i si ka ba mafelelezo a Tire. Niteñi, katulo ya Jehova ne li ya kuli i swanela ku sinyiwa ka ku tala. N’a bulezi cimo ka Ezekiele kuli: “Ni ka huhula maluli a hao, ni ku eze licwe le li si na se siñwi. . . . Mi ba ka nepela mwa mezi a tungile macwe a hao ni mabala a hao ni liluli la hao.” (26:4, 12) Zeo kaufela ne li talelelizwe hamulaho wa lilimo ze fitelela 250 muta Alexandere yo Mutuna n’a pumezi munzi wa Tire o fa soli. Masole ba Alexandere ne ba huhuzi matakala kaufela a munzi wa fa likamba o ne u li matota ni ku a yumbela mwa liwate, ili ku eza suba sa limita ze 800 se si fita fa munzi o fa soli. Cwale ka ku potoloha ko ku tatezani, ba pahama limota la limita ze 46 mi ba hapa munzi ka 332 B.C.E. Likiti-kiti ne ba bulailwe, mi ba bañata ni ku fita ne ba lekisizwe mwa butanga. Sina ka mwa n’a bulelezi cimo Ezekiele ni yena, Tire ne i bile ‘licwe le li si na se siñwi, mo ku yanehiwa matuwa.’ (26:14) * Kwa buse bwa Naha ya Sepiso, Maedomo ba ba li babeteki ni bona ne ba yundisizwe, ka talelezo ya bupolofita bwa Ezekiele. (25:12, 13; 35:2-9) * Mi, ka mo ku inezi fela, bupolofita bwa Ezekiele ka za sinyeho ya Jerusalema ni ku kutiswa kwa Isilaele ni zona ne li fumanehile ku ba ze nepahezi.—17:12-21; 36:7-14.

5. Majuda ne b’a ngile cwañi muhato kwa bupolofita bwa Ezekiele bwa kwa makalelo?

⁵ Mwa lilimo za kwa makalelo za musebezi wa hae wa bupolofita, Ezekiele n’a zibahalize likatulo za Mulimu ze ne li na ni ku ezahala fahalimu a Jerusalema ya sa sepahali mi n’a lemusize bahapiwa ka za ku lapela maswaniso. (14:1-8; 17:12-21) Majuda ba ne ba hapilwe ne ba sa bonisi ku baka luli. Makwambuyu ba bona ne ba na ni mukwa wa ku buza Ezekiele, kono ne ba sa teelezi lushango lo lu zwa ku Jehova lwa n’a ba fa Ezekiele. Ne ba zwezipili mwa ku lapela maswaniso kwa bona ni mwa likezo za ku lata bufumu. Ku latehelwa ki tempele, munzi o kenile, ni malena ba bona ne ku ba kakamalisize hahulu, kono ne ku nyangumunezi ba sikai fela kwa buikokobezo ni ku baka.—Samu 137:1-9.

6. Bupolofita bwa Ezekiele bwa hamulaho bu koñomekañi, mi ku boniswa kwa bukeni bwa libizo la Jehova ku koñomekilwe cwañi?

⁶ Bupolofita bwa Ezekiele mwa lilimo za hamulaho ne bu koñomekile sepo ya ku kutiswa sinca. Hape ne bu zwapauzi macaba a’ bapani ni Juda kabakala kuli n’a tabezi ku wa kwa hae. Ku kokobezwa kwa ona tota, hamohocwalo ni ku kutiswa sinca kwa Isilaele, ne ku ka a bonisa bukeni bwa Jehova. Ka bukuswani, mulelo wa buhapiwa ni ku kutiswa sinca ne li wo: ‘Mina batu, Majuda hamohocwalo ni ba macaba, mu ka ziba kuli ki na [Jehova, NW].’ (Ezek. 39:7, 22) Kona ku boniswa kwa bukeni bwa libizo la Jehova k’o ku koñomekilwe mwahal’a buka kaufela,  ka ku ba ni ku bulelwa ko ku fitelela ha 60 kwa pulelo ya kuli: “Mu [kamba, ba] ka ziba kuli ki Na Jehova.”—6:7, NW, litaluso za kwatasi.

ZE MWA EZEKIELE

7. Buka ya Ezekiele i ikabile likalulo lifi ze talu?

⁷ Buka ye i ikaba ku eza likalulo ze talu. Ya pili, likauhanyo 1 ku isa 24, i na ni litemuso ka za sinyeho ya Jerusalema ye na ni ku taha. Kalulo ya bubeli, likauhanyo 25 ku isa 32, i na ni bupolofita ka za sinyeho ya macaba a sikai a sihedeni. Kalulo ya mafelelezo, likauhanyo 33 ku isa 48, i na ni bupolofita bwa ku kutiswa sinca, mi i fela ka pono ya tempele ye nca ni munzi o kenile. Mwa buñata bwa bona, bupolofita bu lukisizwe ka mo ne bu tatamanezi hamohocwalo ni ka ku ya ka ze ambolwa.

8. Ezekiele u bonañi mwa pono ya hae ya pili?

⁸ Jehova u fa Ezekiele musebezi wa ku ba mulibeleli (1:1–3:27). Mwa pono ya hae ya pili, ka 613 B.C.E., Ezekiele u bona moya wa liñungwa o zwa kwa mutulo, ni lilu le lituna ni mulilo o nz’o myamyata. Mwahal’a mulilo ku zwa libupiwa ze pila z’e ne ili ze na ni mafufa, ze na ni lipata za mutu, tau, pulu, ni mbande. Li bonahala inge mashala a’ enyauka, mi se siñwi ni se siñwi, ka mubulelelo o muñwi, si zamaelela ni wili ye keni ku ye ñwi ya butelele bo bu sabisa, mi lipanti za mawili li tezi meto. Li zamaelela ku ya kai ni kai. Fahalimu a litoho za libupiwa ze pila ku na ni nto ye swana sina lihalimu, mi fahalimu a lihalimu ku na ni lubona fo ku na ni “poniso ya mo i bonahalela kanya ya [Jehova, NW].”—1:28.

9. Musebezi wa fiwa Ezekiele u ama lifi?

⁹ Jehova u biza Ezekiele ya wezi fafasi ka pata, u li: “Mwan’a mutu, yema.” Cwale u mu eza mupolofita ku Isilaele ni kwa macaba a bukwenuheli a i potolohile. Ha ku na taba kuli ba ka utwa kamba ha ba na ku utwa. Kono ba ka ziba kuli mupolofita wa Mulena Jehova n’a li teñi mwahal’a bona. Jehova u tahiseza Ezekiele ku ca buka ye minilwe, ye ba sina linosi kwa munati mwa hanu ya hae. U mu bulelela kuli: “Mwan’a mutu, ni ku beile mulibeleli wa ba ndu ya Isilaele.” (2:1; 3:17) Ezekiele u lukela ku fa temuso ka busepahali, ha ku si cwalo u ka shwa.

10. Ki sisupo sifi ku Isilaele seo Ezekiele a bonisa?

¹⁰ Ku bonisa ku potolohiwa kwa Jerusalema (4:1–7:27). Jehova u bulelela Ezekiele ku cakula siswaniso sa Jerusalema fa litapa. U lukela ku u beya mwahali ka lukwakwa ka ku ba sisupo ku Isilaele. Ka ku koñomeka sisupo seo, u na ni ku lobala fapil’a litapa leo ka mazazi a’ 390 kwa lubaci lwa hae lwa nzohoto ni a’ 40 ku lwa bulyo, a nze a ca lico ze nyinyani fela. Taba ya kuli Ezekiele n’a ezize luli cwalo i bonisizwe ki ku itilelela kwa hae ku Jehova kuli a cince masu a ku apeisa.—4:9-15.

11. (a) Ezekiele u bonisa cwañi mafelelezo a’ t’ata a ku potolohiwa? (b) Ki kabakalañi ha ku si ke kwa ba ni kimululo?

¹¹ Jehova u tahisa kuli Ezekiele a bonise mafelelezo a’ t’ata a ku potolohiwa ka ku kuta milili ya hae ni mulelu wa hae. U lukela ku cisa lisita le liñwi la yona, le liñwi a li pumake ka mukwale, mi la bulalu a li hasanyeze mwa moya. Kacwalo, kwa mafelelezo a ku potolohiwa, ba bañwi ba bayahi ba Jerusalema ba ka bulaiwa ki lukupwe, matuku, ni mukwale, mi ba ba siyezi ba ka hasanyezwa mwahal’a macaba. Jehova u ka mu sinya. Kabakalañi? Bakeñisa ku nyenyisa kwa bulapeli bwa hae bwa maswaniso bo bu silafezi ili bo bu maswe-maswe. Bufumu ha bu na ku tisa kimululo. Mwa lizazi la buhali bwa Jehova, batu ba Jerusalema ba ka latakela silivera ya bona mwa makululu, “mi ba ka ziba kuli ki Na [Jehova, NW].”—7:27.

12. Ki lifi ze nyenyisa z’a bona Ezekiele mwa pono ya hae ya Jerusalema ye kwenuhile?

¹² Pono ya Ezekiele ya Jerusalema ya kwenuhile (8:1–11:25). Se li ka 612 B.C.E. Mwa pono Ezekiele u iswa kwahule kwa Jerusalema, k’o a bona ze nyenyisa ze sweli ku ezahala mwa tempele ya Jehova. Mwa lapa, ku na ni sisupo se si nyenyisa se si fufabisa Jehova. Ha punya limota ni ku kena, Ezekiele u fumana banna ba 70 ku ba bahulu ba nze ba lapela fapil’a lifolofolo ze nyenyisa ni milimu ya maswaniso ze cakuzwi fa limota. Ba yaya mulatu ka ku bulela kuli: “[Jehova, NW] h’a lu boni; [Jehova, NW] u tokolomohile naha.” (8:12) Kwa munyako wa kwa mutulo, basali ba sweli ku lila mulimu wa sihedeni Tamuzi. Kono haki zeo fela! Kwa makenelo a tempele ka sibili, ku na ni banna ba 25, ba ba lapela lizazi, ba nze ba fulalezi tempele. Ba sweli ku shwaula Jehova a nze a bona, mi ka buniti fela u k’a nga muhato ka buhali!

13. Ki litaelo lifi zeo munna ya mwa liapalo za line ni ba 6 ba ba na ni libulaiso ba peta?

¹³ Cwale, ha mu bone! Banna ba 6 ba bonahala ba na ni libulaiso mwa mazoho a bona. Mwahal’a bona ku na ni wa bu 7 ya apezi liapalo za line, ya na ni lunaka lwa muñoli lwa enge. Jehova u bulelela munna y’o ya mwa line kuli a fite mwa munzi ni ku swaya fa lipata za batu ba ba tonga ni ku lila kabakala bumaswe kaufela bo bu eziwa ku ona. Ku zwa f’o, u bulelela banna ba 6 ku ya mwa munzi ni ku bulaya mañi ni mañi ya si na liswayo, “mucembele, ni mucaha, ni kalibe, ni bana ba banyinyani, ni basali.” Ba eza seo ku kala ka banna bahulu ba ne ba li fapil’a ndu. Munna ya mwa liapalo za line u biha kuli: “Ni ezize mo n’o laelezi kaufela.”—9:6, 11.

14. Pono kwa nalulelule i bonisañi ka za kanya ya Jehova ni likatulo za hae?

¹⁴ Ezekiele hape u bona kanya ya Jehova, i nanuha fa likerubimi. Kerubimi ye ñwi i yaka mashala a mulilo mwahal’a mawili, mi munna ya apezi za line wa a amuhela ni ku a hasa fa munzi. Haili ka za ba ba hasani ba Isilaele, Jehova u sepisa ku ba kubukanya sinca ni ku ba fa moya o munca. Kono ku cwañi ka za balapeli ba buhata ba ba maswe ba mwa Jerusalema? “Ni ka ba lwesa bumaswe bwa mizamao  ya bona fa litoho za bona,” ki mw’a bulelela Jehova. (11:21) Kanya ya Jehova i bonahala i nanuha ku zwa fa munzi, mi Ezekiele u bulelela sicaba se si mwa buhapiwa pono yeo.

15. Ki ka swanisezo ifi ye ñwi Ezekiele a bonisa buniti bwa ku hapiwa kwa bayahi ba Jerusalema?

¹⁵ Bupolofita bo buñwi mwa Babilona bo bu ama Jerusalema (12:1–19:14). Ezekiele u eza poniso ye ñwi ya swanisezo. Musihali, u zwisa mwa ndu ya hae libyana za mututo, mi busihu u punya mwa limota (li kona ku ba limota la maino a hae) a nze a kwahezi pata ya hae. U talusa seo kuli ki sisupo: “Ba ka ya inze ba hapilwe, ba iswe mwa butanga.” (12:11) Bapolofita bao ba matanya ba ba zamaiswa ki ngana ya bona! Ba sweli ku huwaka kuli, “Kozo!” ku si na kozo. (13:10) Bo Nuwe, Daniele, ni Jobo ni ha ne ba ka ba mwa Jerusalema, ne ba si ke ba lamulela ni yo mukana kwand’a bona bañi.

16. Kutokwa tuso kwa Jerusalema ku swanisezwa cwañi, kono ki kabakalañi ha ka kutiswa?

¹⁶ Munzi u swana sina kota ya veine ye si na tuso. Ha i koni ku itusiswa kwa misumo, nihaiba limapo! Mulilo u cisize bubeli bwa lingo za yona mi ni fahal’a yona ku cile—ha i na musebezi. Jerusalema u bile ya si na tumelo ili ya si na tuso luli! Ka ku ba ya pepezwi mwa naha ya Makanana, n’a nopilwe ki Jehova ha n’a li mbututu ya tokolomohilwe. A mu uta mi a kena ni yena mwa bulikani bwa linyalo. A mu kabisa, ku ba ya “lukela bulena.” (16:13) Kono u bile lihule, ya sikuluhela kwa macaba ha nze a fita. U lapezi maswaniso a ona ni ku cisa bana ba hae mwa mulilo. Mafelelezo a hae a ka ba ku sinyiwa ki ona macaba ao tota, linyazi za hae. Kwa bumaswe u fita bahabo bo Sodoma ni Samaria. Nihakulicwalo, Jehova, Mulimu ya makeke, u ka mu swalela ni ku mu kutisa ka bulikani bwa Hae.

17. Jehova u bonisañi ka malipa a mbande ni kota ya veine?

¹⁷ Jehova u lipela mupolofita mi cwale u talusa malipa ao. A bonisa mbwashula ya ku bata kwa Jerusalema tuso ku Egepita. Mbande ye tuna (Nebukadenezare) ya taha ni ku kayula mutai wa kwahalimu (Jojakini) wa kota ye telele ya sidare, ku u tisa kwa Babilona, mi fo i u kayuzi i cala teñi kota ya veine (Zedekia). Kota ya veine i libisa mitai ya yona kwa mbande i sili (Egepita), kono kana ya kondisa za yona? I kumulwa ni mibisi ya yona! Jehova ka sibili u ka ikayulela katainyana ka ka bunolo kwa mushebe wa kota ye telele ya sidare ni ku ka cala fa lilundu le li telele le li pahami. Teñi f’o u ka hula ku ba sidare ye nde-nde mo li ka yaleta “linyunywani za mishobo kaufela.” Bote ba ka ziba kuli seo si ezizwe ki Jehova.—17:23, 24.

18. (a) Ki likuka lifi z’a bulela Jehova mwa ku nyaza bahapiwa ba Majuda? (b) Ki katulo mañi ye libelezi malena ba Juda?

¹⁸ Jehova u nyaza bahapiwa ba Majuda ka lishitanguti la bona le li li: “Bashemi ba cile sisansa sa veine se si wawata, mi meno a bana a lenga.” Batili, “[moyo] o eza sibi, ki ona o ka shwa.” (18:2, 4) Ya lukile u ka zwelapili ku pila. Jehova ha tabeli lifu la ba ba maswe. U tabela ku bona ba ba maswe ba siya nzila ya bona ye maswe ni ku pila. Haili ka za malena ba Juda, ka ku swana sina litaunyana ba swasizwe ki Egepita ni Babilona. Linzwi la bona “li si ke la utwiwa hape fa malundu a Isilaele.”—19:9.

19. (a) Mwahal’a litaba za sinyeho, ki sepo mañi yeo Ezekiele a zibahaza? (b) U swaniseza cwañi ku sa sepahala kwa Isilaele ni Juda ni ze zwa mwateñi?

¹⁹ Litaba ze nyaza Jerusalema (20:1–23:49). Se ku fitilwe mwa 611 B.C.E. Hape ba bahulu mwahal’a bahapiwa ba taha ku Ezekiele ku t’o buza Jehova. Se ba utwa ki tolongosho ya bukwenuheli ni bulapeli bwa maswaniso bo bu silafezi bwa Isilaele bo bu ezizwe ka nako ye telele ni temuso ya kuli Jehova u comozi mukwale kuli a mu atule. U ka ‘felisa, ku felisa’ Jerusalema. Kono, ku na ni sepo! Jehova u ka bulukela ya ka taha “ya na ni tukelo” bulena (“kuwani ya bulena”) mi u ka mu fa bona. (21:26, 27) Ezekiele u lundulula ze nyenyisa ze ezizwe mwa Jerusalema, “munzi wo, wa mali.” Ba ndu ya Isilaele ba fetuhile sina “makango” mi ba ka kubukanyiwa mwa Jerusalema ni ku shengununelwa teñi inge mwa mulilo wa ondo. (22:2, 18) Ku sa sepahala kwa Samaria (Isilaele) ni kwa Juda ku boniswa ka basali ba babeli ba ba pepwa hamoho. Samaria ya li Ohola u eza bunyazi ni Asirya mi u sinyiwa ki linyazi za hae. Juda ya li Oholiba ha ituti tuto kono u eza ze maswe ni ku fita, ili ku eza bunyazi pili ni Asirya mi hamulaho ni Babilona. U ka sinyiwa ka ku tala, “mi mu ka ziba kuli ki Na Mulena [Jehova, NW].”—23:49.

20. Jerusalema ya potolohilwe u bapanyiwa ni nto mañi, mi ki sisupo mañi se si m’ata seo Jehova a fa ka ku ama kwa katulo ya hae ku yena?

²⁰ Ku potolohiwa kwa mafelelezo kwa Jerusalema kwa kalisa (24:1-27). Ki ka 609 B.C.E. Jehova u zibahaza ku Ezekiele kuli mulena wa Babilona u potolohile Jerusalema fa lizazi le la bulishumi mwa kweli ya bulishumi. U bapanya munzi o na ni lukwakwa w’o kwa poto ye si ka kwahelwa, bayahi ba yona ba ba butokwa kuli ki yona nama ye mwateñi. I futumaze! U bilise masila kaufela a bulapeli bwa maswaniso bwa Jerusalema bo bu nyazahala hahulu! Fa lizazi le li swana leo, musal’a Ezekiele wa shwa, kono ka ku utwa Jehova, mupolofita h’a lili. Seo ki sisupo sa kuli sicaba hasi swaneli ku lila sinyeho ya Jerusalema, kakuli ki katulo ya Jehova, kuli ba mu zibe. Jehova u ka luma ya balehile kuli a t’o kandeka za sinyeho ya “se si tabelwa ki bona, se ba itumba ka sona,” mi ku fitela a taha, Ezekiele a si ke a bulela hape kwa bahapiwa.—24:25.

21. Macaba a ka ziba cwañi Jehova ni silomboti sa hae?

²¹ Bupolofita bo bu ama macaba (25:1–32:32). Jehova u bonela cimo kuli macaba a’ li mabapa a ka wabelelwa ku wa kwa Jerusalema ni ku itusisa kona  sina kolo ya ku shubula Mulimu wa Juda. Ba ka fiwa koto! Amoni u ka fiwa ba kwa Upa, ni Moabi ni yena. Edomo u ka eziwa matota, mi silomboti se situna si ka fitiswa kwa Mafilisita. Jehova u li kaufel’a bona “ba ka ziba kuli ki Na [Jehova, NW] ha ni ba nata ka silomboti sa ka.”—25:17.

22. Tire u bulelwa cwañi ka ku ipitela, mi bukeni bwa Jehova bu ka boniswa cwañi ka ku ama Sidoni?

²² Tire u bulelwa ka ku ipitela. Ka ku ikuhumuseza ku konda kwa lipisinisi za hae, u swana sina sisepe se sinde mwa liwate, kono honafa u ka mbwenjuka ni ku tiba mwa buliba. “Ki na Mulimu,” ki mw’a itundumunela mueteleli wa hae. (28:9) Jehova u tahisa kuli mupolofita wa hae a fitise pina ya sililo ye ama mulena wa Tire: Sina kerubimi ye buheha ye tozizwe, n’a li mwa Edeni, simu ya Mulimu; kono Jehova u ka mu zwisa mwa lilundu la Hae ka ku ba ya masila, mi u ka yongiswa ki mulilo wa ku yena tota. Jehova U li hape bukeni bwa hae bu ka boniswa ka ku tisa sinyeho ku Sidoni wa lisheununo.

23. Egepita u ka zibañi, mi seo si ka ezahala cwañi?

²³ Jehova cwale u bulelela Ezekiele ku talimisa pata ya hae kwa Egepita ni Faro wa yona ni ku ba polofitela. Faro u itumba kuli: “Nuka ki ya ka, ki na ya ikezelize yona!” (29:3) Faro, ni Maegepita ba ba mu lumela, ni bona ba ka fita fa ku ziba kuli Jehova ki Mulimu, mi tuto yeo i ka tiswa ka ku ba matota ka lilimo ze 40. Ezekiele fa u kenya teñi litaba ze ñwi za n’a patululezwi hamulaho, ka 591 B.C.E. Jehova u ka fa Nebukadenezare Egepita sina mupuzo w’a sebelelize mwa ku shandaula Tire. (Nebukadenezare n’a si k’a hapa tutu ye ñata kwa Tire, kakuli ba mwa Tire ne ba balehezi kwa munzi wa bona wa fa soli ni buñata bwa bufumu bwa bona.) Ka pina ya sililo, Ezekiele u zibahaza kuli Nebukadenezare u ka sinya s’a itumba ka sona Egepita, mi “fo ba ka ziba kuli ki Na [Jehova, NW].”—32:15.

24. (a) Buikalabelo bwa Ezekiele ka ku ba mulibeleli ki bufi? (b) Ha utwile ka za ku wa kwa Jerusalema, ki lushango lufi l’o Ezekiele a fitisa kwa bahapiwa? (c) Ki sepiso mañi ya mbuyoti ye koñomekilwe mwa kauhanyo 34?

²⁴ Mulibeleli kwa bahapiwa; ku kutiswa sinca ku bulelwa cimo (33:1–37:28). Jehova u lundulula ni Ezekiele buikalabelo bwa hae sina mulibeleli. Sicaba si sweli ku bulela kuli, “Nzila ya Mulena ha i si ka luka!” Kacwalo Ezekiele u lukela ku ba zibisa hande mo ba bushelize. (33:17) Kono cwale ki ka 607 B.C.E., lizazi la buketalizoho la kweli ya bulishumi. * Ku taha ya balehile kwa Jerusalema ku t’o bulelela mupolofita kuli: “Munzi u tuzwi.” (33:21) Ezekiele, y’o cwale a lukuluhile ku bulela hape kwa bahapiwa, u ba bulelela kuli mihupulo ifi kamba ifi ye ba na ni yona ka za ku yangwela Juda ha i na tuso. Niha ba taha ku Ezekiele ku t’o utwa linzwi la Jehova, ku bona u swana sina muopeli wa lipina za libato, inge mutu ya na ni linzwi le li kateleha ya ziba ku liza harepa hande. Ha ba teelezi. Niteñi, seo ha si ka petahala, ba ka ziba kuli ne ku bile ni mupolofita mwahal’a bona. Ezekiele u nyaza balisana ba buhata ba ba fulalezi mutapi kuli ba ifepe. Jehova, Mulisana ya Petehile, u ka kubukanya lingu ze hasani ni ku li tisa mwa mafulisezo a’ nunile mwa malundu a Isilaele. Teñi m’o u ka li fa mulisana a li muñwi, ‘yena mutang’a hae Davida.’ (34:23) Jehova yena ka sibili u ka ba Mulimu wa bona. U ka eza ni bona bulikani bwa kozo ni ku ba sululela pula ya limbuyoti.

25. (a) Ki kabakalañi Jehova ha ka fetula naha ku ba inge Edeni mi u ka eza cwañi seo? (b) Ki sifi se si swaniselizwe ka pono ya masapo a’ omile? ya milamu ye mibeli?

²⁵ Ezekiele hape u polofita kuli lilundu la Seiri (Edomo) li ka ba matota. Nihakulicwalo, matota a Isilaele a ka yahiwa sinca, kakuli Jehova u ka shwela libizo la hae le li kenile makeke, a bonise macaba bukeni bwa lona. U ka fa sicaba sa hae pilu ye nca ni moya o munca, mi naha ya bona hape ikaba “inge simu ya Edeni.” (36:35) Ezekiele cwale u bona pono ya Isilaele a swaniselizwe ka musindi wa masapo a’ omile. Ezekiele u polofitela masapo ao. Ka makazo a kalisa ku ba ni nama, ku buyela, ni ku pila hape. Jehova u ka kwalula cwalo mabita a buhapiwa mwa Babilona ni ku kutisa Isilaele habo. Ezekiele u’ nga milamu ye mibeli ye yemela mandu a mabeli a Isilaele, ili Juda ni Efraimi. Mwa lizoho la hae i ba mulamu u li muñwi. Kacwalo, Jehova ha ka kutisa Isilaele, ba ka kopana ka bulikani bwa kozo mwatas’a mutang’a hae “Davida.”—37:24.

26. Ki kabakalañi Gogo wa kwa naha ya Magogo ha tahisa twaniso, mi ku zwa lifi?

²⁶ Twaniso ya Gogo wa kwa Magogo fahalimu a Isilaele ya kutisizwe (38:1–39:29). Kiha ku ka taha twaniso ye zwelela ku sili! Ka ku pepelezwa kwa twaniso ki kozo ni ku onyoka ko ku lakazehisa kwa sicaba sa Jehova se si kutisizwe, Gogo wa kwa naha ya Magogo u ka tahisa twaniso ya hae ye situhu. U ka akufela ku ba miza. Ha ku ka ba cwalo, Jehova u ka yema ka buhali bwa hae. U ka ba tahiseza ku bulayana ka malumo ni ncwa ye yambukela ni mali ni ku ba neliseza ñundupula ni simbwewewe, mulilo, ni sulufula. Ba ka shwa ba nze ba ziba kuli Jehova ki yena “Ya-Kenile ya ina mwa Isilaele.” (39:7) Sicaba sa hae ki ha si ka tukisa mililo ka lilwaniso ze sinyizwe za lila ni ku pumbeka masapo mwa ‘Musindi wa Undiwanyangela wa Gogo.’ (39:11) Linyunywani ni lifolofolo ze ca nama ye bola li ka ca litupu ni ku nwa mali a zona. Ku zwa f’o Isilaele u ka pila ka buiketo, ku si na ya ba sabisa, mi Jehova u ka ba sululela moya wa hae.

27. Ezekiele u bonañi ha potela naha ya Isilaele ka pono, mi kanya ya Mulimu i bonahala cwañi?

²⁷ Pono ya Ezekiele ya tempele (40:1–48:35). Lu taha mwa silimo sa 593 B.C.E. Ki silimo sa bu 14  ku zwa fa ku sinyiwa kwa tempele ya Salumoni, mi ba ba bakile mwahal’a bahapiwa ba tokwa susuezo ni sepo. Jehova ka pono u isa Ezekiele kwa naha ya Isilaele mi u mu beya fa lilundu le li lumbile hahulu. Teñi f’o, ka pono, u bona tempele ni “munzi o yahilwe, kwa neku la Mboela.” Lingeloi li mu laela kuli: “S’o ka bona kaufela u si zibise ba ndu ya Isilaele.” (40:2, 4) Kiha bonisa Ezekiele miinelo kaufela ya tempele ni malapa a yona, ku mishala makwakwa, makenelo, mandu a balibeleli, mandu, ni tempele yona ka sibili, ni Sibaka sa yona se si Kenile ni se si Kenile Hahulu. U isa Ezekiele kwa makenelo a kwa upa. “Mi na bona kanya ya Mulimu wa Isilaele ya taha ka nzila ya kwa Upa; mi linzwi la hae ne li tuuma inge mulumo wa mezi a mañata; mi lifasi la benya ka kanya ya hae.” (43:2) Lingeloi li laela Ezekiele ka ku tala ka za Ndu (kamba tempele); aletare ni matabelo a yona; litukelo ni misebezi ya baprisita, Malivi, ni manduna; ni ku abiwa kwa naha.

28. Pono ya Ezekiele i bonisañi ka za mezi a buba ku zwa mwa Ndu, mi ku patululwañi ka za munzi ni libizo la ona?

²⁸ Lingeloi li kutisa Ezekiele kwa makenelo a Ndu, k’o mupolofita a bona mezi a zwa mwatas’a munyako wa Ndu kwa neku la kwa upa, kwa mboela wa aletare. A kala ka ku lota fela kono a zwelapili ku ekezeha ku fita a ba nukana. Kiha bubela mwa liwate la Lizwai, m’o litapi li kalisa ku pila mi bundui bwa kalisa. Kwa lineku le ni lani la nukana, likota li fa sicaba lico ni kalafo. Pono cwale i fa lianda za masika a 12, ku sa libalwi mukozi ni nduna, mi i talusa munzi o kenile kwa mboela, ni makenelo a ona a’ 12 a’ bizwa ka masika. Munzi u ka bizwa ka libizo le li kanya hahulu, la: “[Jehova, NW] u mwateñi mo.”—48:35.

MABAKA HA I LI YE TUSA

29. Majuda ba ne ba hapilwe ne ba tusizwe cwañi ki bupolofita bwa Ezekiele?

²⁹ Bupolofita, lipono, ni lisepiso zeo Jehova n’a file Ezekiele kaufel’a zona ne li kandekilwe ka busepahali kwa Majuda ba ne ba hapilwe. Hailif’o ba bañata ne ba sheunuzi ni ku seha mupolofita y’o, ba bañwi ne ba lumezi. Bao ne ba tusehile hahulu. Ne ba tiisizwe ki lisepiso za ku kutiswa. Ka ku sa swana ni macaba a mañwi a n’a hapilwe, ne ba zwezipili ku ba sicaba, mi ka 537 B.C.E., Jehova n’a kutisize bomasiyaleti, sina ka mwa n’a bulelezi cimo. (Ezek. 28:25, 26; 39:21-28; Ezi. 2:1; 3:1) Ne ba yahile sinca ndu ya Jehova ni ku kutisa teñi bulapeli bwa niti.

30. Ki likuka lifi ze bulezwi mwa Ezekiele ze li za butokwa hahulu ku luna kacenu?

³⁰ Likuka ze bulezwi mwa Ezekiele ni zona ki za butokwa hahulu ku luna kacenu. Bukwenuheli ni ku lapela maswaniso, hamohocwalo ni bufetuheli, li kona ku isa fela kwa ku sa shemubwa ki Jehova. (Ezek. 6:1-7; 12:2-4, 11-16) Mañi ni mañi u ka ikalabela ka za sibi sa hae, kono Jehova u ka swalela ya fulalela nzila ya hae ye fosahezi. Y’o u ka shwelwa makeke mi u ka pila. (18:20-22) Batanga ba Mulimu ba lukela ku ba balibeleli ba ba sepahala sina Ezekiele, niha ba li mwa likalulo ze t’ata ni ku sheununwa ni ku shwaulwa. Ha lu lukeli ku tuhelela ba ba maswe ku shwa ba si ka lemuswa, mali a bona a li fa litoho za luna. (3:17; 33:1-9) Balisana ba batu ba Mulimu ba na ni buikalabelo bo butuna bwa ku babalela mutapi.—34:2-10.

31. Ki bupolofita mañi bwa Ezekiele bo bu bulela cimo ka za ku taha kwa Mesiya?

³¹ Bupolofita bo bu ama Mesiya ki bo bu zwile hahulu mubano mwa buka ya Ezekiele. U amilwe teñi sina yena “ya na ni tukelo” ya ku ina fa lubona lwa Davida ili y’o lu lukela ku fiwa. Mwa libaka ze peli u bulezwi kuli ki “mutang’a ka, Davida,” hape kuli ki “mulisana,” ni “mulen’a bona.” (21:27; 34:23, 24; 37:24, 25) Bakeñisa kuli Davida n’a s’a shwile kale, Ezekiele n’a bulela ka za Ya n’a ka ba Mwana ni Mulen’a Davida. (Samu 110:1; Mat. 22:42-45) Ezekiele, sina Isaya, u bulela ka za ku calwa kwa mutai o bunolo o ka pahamiswa ki Jehova.—Ezek. 17:22-24; Is. 11:1-3.

32. Pono ya tempele ya Ezekiele i bapanyeha cwañi ni pono ya mwa Sinulo ya “munzi o kenile”?

³² Ki ko ku hoha mamelelo ku bapanya tempele ya mwa pono ya Ezekiele ni pono ya mwa Sinulo ya “munzi o kenile, Jerusalema.” (Sin. 21:10) Ku na ni lishutano ze na ni ku lemuhiwa; sina ka mutala, tempele ya Ezekiele i ikemezi mi i kwa mutulo wa munzi, hailif’o Jehova yena ka sibili ki yena tempele ya munzi wa mwa Sinulo. Nihakulicwalo, ku ye ñwi ni ye ñwi ku zwa nuka ya bupilo, ku na ni likota ze beya miselo ka kweli ni matali a ku alafisa, mi ku na ni kanya ya Jehova. Ye ñwi ni ye ñwi ya lipono zeo i peta se siñwi kwa ku utwisisa bulena bwa Jehova ni litukiso za hae za ku pilisa ba ba mu sebeleza.—Ezek. 43:4, 5—Sin. 21:11; Ezek. 47:1, 8, 9, 12—Sin. 22:1-3.

33. Ezekiele u koñomekañi, mi ki sifi se si ka ezahala ku bao cwale ba ba bonisa mwa bupilo bwa bona ku kena kwa Jehova?

³³ Buka ya Ezekiele i koñomeka kuli Jehova u kenile. I zibahaza kuli ku boniswa kwa bukeni bwa libizo la Jehova ki kwa butokwa ku fita nto ifi kamba ifi ye ñwi. “Libizo la ka le lituna ni ka li kenisa, . . . mi macaba a ka ziba kuli ki Na [Jehova, NW] . . . ku bulela Mulena [Jehova, NW].” Sina ka mo bu boniseza bupolofita, u ka kenisa libizo la hae ka ku yundisa basilafazi kaufela ba libizo leo, ku kopanyeleza teñi ni Gogo wa kwa naha ya Magogo. Ki ba ba butali bao kaufela ba ba bonisa bukeni bwa libizo la Jehova mwa bupilo bwa bona ka ku kwanisa z’a tokwa kwa neku la bulapeli bo bu amuheleha. Bona bao ba ka foliswa ni ku fiwa bupilo bwa kamita ka nuka ye buba ku zwa mwa tempele ya hae. Munzi o bizwa “[Jehova, NW] u mwateñi mo” ki o’ na ni kanya ye feza ni bunde bo bu eshula!—Ezek. 36:23; 38:16; 48:35.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]