Buka ya Bibele ya Bu 31—Obadia

Muñoli: Obadia

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 607 B.C.E.

1. Ki sifi se si bonisa kuli lushango ki lona lwa butokwa, isiñi numwana?

MWA litimana ze 21 fela, buka ye kuswani ka ku fitisisa mwa Mañolo a Siheberu, yona Obadia, i shaela katulo ya Mulimu ye ne yundisize sicaba, inze i bulela cimo za tulo ya kwa nalulelule ya Mubuso wa Mulimu. Manzwi a pili a bulela fela kuli: “Pono ya Obadia.” Fa n’a pepezwi ni kwa n’a pepezwi, lusika lwa hae, ni litaba za bupilo bwa hae—zeo kaufela ha li si ka bulelwa. Kaniti, ku ziba za mupolofita y’o haki yona nto ya butokwa; sa butokwa ki lushango, mi kwa swanela ku ba cwalo, kakuli sina Obadia ka sibili ha n’a bulezi, ki “mafuko a’ zwa ku [Jehova, NW].”

2. Bupolofita bwa Obadia bu ama hahulu naha ifi, mi ki nto mañi ye ne i tahiselize bayahi ba yona ku ikutwa kuli ba silelelizwe?

² Mafuko ao a ama hahulu Edomo. Naha ya Edomo, ye bizwa hape kuli lilundu la Seiri, i lapami kwa mboela wa liwate la Lizwai ili mwa Araba, mi ki naha ya matulungundu ye na ni malundu a umbukile ni mikokolombwa ye tungile. Mwa likalulo ze ñwi, malundu a kwa upa wa Araba a fita fa butelele bwa limita ze 1,700. Sikiliti sa Temani ne si bubana ka butali ni bundume bwa bayahi ba sona. Miinelo ya sibaka sa naha ya Edomo, hamohocwalo ni lisilelezo za sona za ka taho, ne li bisize bayahi ba sona ku ikutwa kuli ba silelelizwe mi ne ba ikankabeka. *

3. Kana Maedomo ne ba sebelisani sina banabahabo Maisilaele?

³ Maedomo ne ba simuluha ku Isau, muhabo Jakobo. Libizo la Jakobo ne li cincizwe ku ba Isilaele, mi kacwalo Maedomo ne ba li bahabo Maisilaele; mane ne ba fitile fa ku bizwa ‘banabahabo.’ (Deut. 23:7) Niteñi likezo za Edomo ne li si ka ba za sizwale ni hanyinyani. Maisilaele ba si ka kena kale mwa Naha ya Sepiso, Mushe a lumela liñusa ku mulena wa Edomo ili ku kupa ku lumelezwa ku pululeza ka kozo mwa naha ya hae, kono ka lutimbo, Maedomo ba ba hanela ka nzila ye si ya silikani mi ba tiisa kano ya bona ka mandunda. (Num. 20:14-21) Nihaike kuli ne ba komilwe ki Davida, hamulaho ba lelisana ni Amoni ni Moabi kuli ba lwanise Juda mwa mazazi a Josafati, ba ipangula ku Mulena Jorami mwan’a Josafati, ba busa bahapiwa ba Isilaele ba kwa Gaza ni Tire, mi ba ngundunganya Juda mwa mazazi a Mulena Akazi kuli mane ba nge bahapiwa ba bañwi.—2 Makol. 20:1, 2, 22, 23; 2 Mal. 8:20-22; Am. 1:6, 9; 2 Makol. 28:17.

4. (a) Ka bupaki ki likezo lifi ze nyenyisa ze ne file Obadia mutomo wa ku nyaza Edomo? (b) Ki bupaki bufi bo bu akaleza kuli buka ye ne i ñozwi ka 607 B.C.E.?

⁴ Lona lutimbo l’o ne lu fitile fa masetela a lona Jerusalema ha ne i shandauzwi ki limpi za Babilona ka 607 B.C.E. Maedomo ne ba buhile ka tabo ni ku kukueza bahapi kuli ba i sinye ka ku tala. Ne ba huwile kuli, “Mu yahulule! Mu yahulule! Mane ni kwa mitomo ya ona!” (Samu 137:7) Tutu ha ne i shetulezwi loto, ne ba li mwahal’a ba ne ba ikabezi yona; mi Majuda ba babalehi ha ne ba likile ku tunuha mwa naha, ne ba ba kwalezi linzila ni ku ba fa kwa lila za bona. Ka bupaki situhu seo ka nako ya sinyeho ya Jerusalema ki ona mutomo wa nyazo ye ñozwi ki Obadia, mi ku si na ku kakanya ne i ñozwi likezo za Edomo ze nyenyisa ha ne li sa hupuleha. (Obad. 11, 14) Kabakala kuli Edomo ka sibili ku bonahala kuli ne i hapilwe ni ku lobelwa ki Nebukadenezare lilimo ze 5 fela hamulaho wa sinyeho ya Jerusalema, ku lukela ku ba kuli buka ye ne i ñozwi seo si si ka ezahala kale; ku akalezwa kuli 607 B.C.E. ki sona silimo se si swanela.

5. (a) Ki sifi se si bonisa kuli bupolofita bwa Obadia ki bwa niti? (b) Obadia n’a talelelize cwañi ze tokwahala ku mupolofita wa niti, mi ki kabakalañi libizo la hae ha li swanela?

⁵ Bupolofita bwa Obadia ka za Edomo ne bu talelelizwe—kaufela bona! Kwa masetela a bona, bupolofita bu li: “Ba lusika lwa Isau ibe libunda la matakala. Mulilo u ka ba cisa, u ba feze; ha ku na ku pila ni a li muñwi ku ba lusika lwa Isau; kakuli ki mw’a bulelezi [Jehova, NW].” (Tima. 18) Edomo n’a pilile ka mukwale mi n’a shwile ka mukwale, mi ha ku na ni yo mukana ya li teñi ya simuluhile ku yena. Kacwalo buka ye ki ya niti. Obadia n’a na ni zote ze zibahaza mupolofita wa niti: N’a bulezi ka libizo la Jehova, bupolofita bwa hae ne bu tompile Jehova, mi ne bu talelelizwe sina likezahalo za hamulaho ha li bonisa. Ka ku swanela libizo la hae li talusa kuli “Mutang’a Jehova.”

ZE MWA OBADIA

6. Jehova u bulelañi ka za Edomo, mi ki kai kwa ka mu wisa?

⁶ Katulo ya Edomo (Litima. 1-16). Ha laelwa ki  Jehova, Obadia u zibahaza pono ya hae. Macaba a bizwa kuli a lwanise Edomo. Mulimu u laela kuli, “A mu zuhe, lu y’o pumela Edomo, lu y’o mu lwanisa!” Ku zwa f’o, u bulela ku Edomo ka sibili, ili ku likanya mayemo a hae. Edomo ki yo munyinyani hahulu mwahal’a macaba mi u shwauzwi, kono yena wa ikuhumusa. U ikutwa kuli u silelelizwe ha yahile mwahal’a malundu a umbukile, ili ku ikolwisa kuli ha ku na ya kona ku mu wisa. Nihakulicwalo, Jehova u bulela kuli maino a hae niha n’a ka lenda sina a mbande, niha n’a ka yaha kwa linaleli zona ka sibili, n’a ka mu kulumuna kwateñi. U na ni ku fiwa koto.—Tima. 1.

7. Edomo u ka lobelwa ku fita fa sipimo sifi?

⁷ Ku ka ezahalañi ku yena? Masholi ha ne ba ka lobela Edomo, ne ba k’a nga fela ze ba bata. Nihaiba bakutuli ba sinsansa sa veine ne ba ka siya mabubulwa. Kono ze ka tahela bana ba Isau ki ze maswe ku fita zeo. Tutu ya bona i ka lobelwa ka ku tala. Balikani ba Edomo ka sibili ba ka mu kwenuhela. Ba ne ba li balikani ba hae ba batuna ba ka mu teela mubeto sina ya si na butali. Batu ba hae ba ba zibwa ka butali ni bahali ba hae ba ba zibwa ka bundume ba ka palelwa ku tusa mwa nako ya likayamana la hae.

8. Ki kabakalañi koto ya Edomo ha i li ye tuna cwalo?

⁸ Kono ki kabakalañi ha ka fiwa koto ye tuna cwalo? Ki kabakala situhu sa bana ba Edomo kwa bana ba Jakobo, bahabo bona! Ne ba tabile hahulu Jerusalema ha ne i shandauzwi mi mane ne ba swalisani ni lila mwa ku aba tutu. Inge kuli Obadia wa iponela likezo ze maswe zeo, u nyaza hahulu Edomo ka ku mu bulelela kuli: Ha u lukeli ku tabela ñalelwa ya mwanahenu. Ha u lukeli ku tibela babalehi ba hae ni ku ba fa kwa lila za bona. Lizazi la Jehova la ku lifisa misuha li fakaufi, mi u ka ikalabela. Mo ezelize ni wena u ka ezwa cwalo.

9. Ki ku kutiswa sinca kufi ko ku bulelwa cimo?

⁹ Ku kutiswa sinca kwa ndu ya Jakobo (Litima. 17-21). Ka ku fapahana ni seo, ndu ya Jakobo i ka kutiswa sinca. Batu ba ka kutela kwa lilundu la Sione. Ba ka timisa lusika lwa Isau sina mulilo mo u sinyeza matakala. Ba ka hapa naha ya kwa mboela, ya Negebi hamoho ni naha ya malundu ya Esau ni ya Shefela; kwa mutulo ba k’a nga naha ya Efraimi ni Samaria, ni kalulo ye yo fita kwa Sarepta; kwa upa ba k’a nga kalulo ya Giliadi. Edomo ya ikuhumusa u lukela ku yunda, Jakobo yena u lukela ku kutiswa sinca, “mi mubuso u ka ba wa [Jehova, NW].”—Tima. 21.

MABAKA HA I LI YE TUSA

10. Ki bupolofita bufi bo buñwi bo ne bu bulezi cimo za sinyeho ya Edomo, mi ki kabakalañi ha ku ka ba ko ku tusa ku bu tatubisisa hamoho ni bwa Obadia?

¹⁰ Kuli a bonise kuli lushango lwa za katulo ya Edomo lu ka talelezwa, Jehova n’a tahisize kuli bupolofita bo bu swana bu shaelwe ki bapolofita ba hae ba bañwi. Bo bu zwile mubano ku bona b’o kaufela bu ñozwi kwa Joele 3:19; Amosi 1:11, 12; Isaya 34:5-7; Jeremia 49:7-22; Ezekiele 25:12-14; 35:2-15. Bupolofita bwa pili bu ama fo ku sweu kwa likezo za lutimbo za kwamulaho, mi bwa hasamulaho ka bupaki ki linyazo ze tahisizwe ki likezo za Edomo ze sa konwi ku swalelwa, ze amilwe ki Obadia, ka nako yeo Mababilona ne ba hapile Jerusalema. Ku tatubisisa mo makayamana a bulezwi cimo ne a tahezi Edomo ku ka tiisa tumelo ya luna mwa m’ata a Jehova a ku polofita. Hape, ku ka hulisa sepo ku Jehova sina yena Mulimu y’o kamita a taleleza mulelo wa hae o bulezwi.—Is. 46:9-11.

11, 12. (a) Ba ne “ba ezize kutwano ya kozo ni” Edomo ne ba til’o mu koma cwañi? (b) Edomo n’a ‘timisizwe cwañi ku ya ku ile’?

¹¹ Obadia n’a bulezi cimo kuli “banna kamukana [bao Edomo a] isweli bulikani ni bona,” ba “ba ezize kutwano ya kozo ni” yena, ki bona ba ne ba ka mu tula. (Obad. 7) Kozo ya mwahal’a Babilona ni Edomo ne i si ka inelela. Mwa lilimo za mwanda wa bu 6 B.C.E., limpi za Babilona mwatas’a Mulena Nabonidus ne li hapile Edomo. * Nihakulicwalo, lilimo ze mwanda hamulaho wa ku taseza naha kwa Nabonidus, muisepi Edomo n’a sa sepa ku kuta, mi ka ku ama ku seo, Malaki 1:4 i li: “Edomo nih’a ka li: Lu felisizwe; kono lu ka kuta, lu zuse matota a’ sinyehile; [Jehova, NW] wa limpi, Yena u li: Ba yahe, kono Na, ni ka wisa.” Ku si na taba ni buikatazo bwa Edomo bwa kuli a kute, lilimo za mwanda wa bu 4 B.C.E. ha li to esha, ma-Nabataea ne se ba yahile mwa naha. Ha se ba lunduzwi mwa naha ya bona, Maedomo ba yaha mwa sibaka sa kwa mboela wa Judea, ili se ne si til’o bizwa Idumea. Ni kamuta ne ba si ka kona ku hapa naha ya Seiri hape.

¹² Ka ku ya ka Josephus, mwa lilimo za mwanda wa bubeli B.C.E. Maedomo ba ba siyezi ne ba hapilwe ki mulena wa Majuda John Hyrcanus I, ba hapelezwa ku ya kwa mupato, mi hañihañi ba hohelwa mwa puso ya Majuda mwatas’a mubusisi wa Sijuda. Hamulaho wa ku talula Jerusalema kwa Maroma ka 70 C.E., libizo la bona la shwelela. * Ne ku ezahalile sina mwa n’a bulelezi cimo Obadia, kuli: “U ka timiswa luli, ku ya ku ile. . . . Ha ku na ku pila ni a li muñwi ku ba lusika lwa Isau.”—Obad. 10, 18.

13. Ka ku fapahana ni Maedomo, ki nto mañi ye ne ezahalile kwa Majuda?

¹³ Ka ku fapahana ni sinyeho ya Edomo, Majuda ne ba kutisizwe kwa naha ya habo bona ka 537 B.C.E. mwatas’a bubusisi bwa Zerubabele, mi ne ba yahile sinca tempele mwa Jerusalema ni ku yaha mwa naha.

14. (a) Ki temuso ifi ye fumanwa ku ze ne tahezi Edomo? (b) Sina Obadia, ki nto mañi yeo bote ba swanela ku lemuha, mi ki kabakalañi?

¹⁴ Ki niti hakalo kuli buikankabeki ni buikuhumuso  bu isa kwa sinyeho! Ba ba itundumuna ni ba ba tabela ka situhu manyando a tahelanga batanga ba Mulimu ba itute tuto ku ze ne tahezi Edomo. Sina Obadia, ba lemuhe kuli “mubuso u ka ba wa [Jehova, NW].” Ba ba lwanisa Jehova ni sicaba sa hae ba ka yundiswa ku ya ku ile, kono Mubuso o m’ata wa Jehova ni bulena bwa hae bwa kamita-ni-mita bu ka bubaniswa ku ya ku ile!—Tima. 21.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]