Buka ya Bibele ya Bu 37—Hagai

Muñoli: Hagai

Ko Ne I Ñolezwi: Jerusalema

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: 520 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: Mazazi a’ 112 (520 B.C.E.)

1, 2. Ki litaba mañi ze filwe ka za mupolofita Hagai, mi lushango lwa hae lwa miinelo ye mibeli ne li lufi?

LIBIZO la hae ne li Hagai; n’a li mupolofita ni “numwana ya [Jehova, NW],” kono n’a simuluha kai? (Hag. 1:13) Ne li mañi? Hagai ki wa bu 10 ku ba ba bizwa bapolofita ba banyinyani, mi ne li yena wa pili ku ba balalu be ne ba bile teñi Majuda ha se ba kutezi habo bona ka 537 B.C.E., Zakaria ni Malaki ili bona ba bañwi ba babeli. Libizo la Hagai (Chag·gaiʹ, ka Siheberu) li talusa “[Ya pepezwi fa] Mukiti.” Seo si kana sa talusa kuli n’a pepilwe fa lizazi la mukiti.

² Sina ka mo si boniseza sizo sa Sijuda, ki ko ku utwahala ku ba ni kutwisiso ya kuli Hagai n’a pepezwi mwa Babilona mi n’a kutezi kwa Jerusalema ni Zerubabele ni Joshua Muprisita yo Mutuna. Hagai n’a sebelize ni mupolofita Zakaria, mi kwa Ezira 5:1 ni 6:14, sibeli sa bona ba boniswa inge ba susueza bana ba lihapwa ku kala ku yaha tempele. N’a li mupolofita wa Jehova mwa miinelo ye mibeli, ka ku ba kuli n’a eleza Majuda ku peta misebezi ya bona ku Mulimu mi hape n’a bulela cimo, mwahal’a lika ze ñwi, za ku nyanganyiswa kwa macaba kamukana.—Hag. 2:6, 7.

3. Ki sifi seo Majuda ne ba palezwi ku peta ka za mulelo wa ku kuta kwa bona ku zwa mwa buhapiwa?

³ Ki kabakalañi Jehova ha n’a lumile Hagai? Ne li ka libaka le: Ka 537 B.C.E., Sirusi n’a file mulao wa tumelezo ya kuli Majuda ba kutele habo bona ni ku yo yaha sinca ndu ya Jehova. Kono cwale ne s’e li 520 B.C.E., mi tempele ne isali kwahule ni ku fela ku yahiwa. Lilimo ze kaufela Majuda ne ba tuhelezi twaniso ya lila hamohocwalo ni ku sa isa pilu kwa bona ni ku lata sifumu ku ba paleliswa ku peta mulelo o ne ba kutezi.—Ezi. 1:1-4; 3:10-13; 4:1-24; Hag. 1:4.

4. Ki lifi ze n’e tibezi ku yahiwa kwa tempele, kono ki lizwelopili mañi ze n’e ezahezi Hagai ha n’a kalile ku polofita?

⁴ Sina ka mo li boniseza ze ñozwi, hamulaho fela wa ku tomiwa kwa tempele (ka 536 B.C.E.) “batu ba naha kiha ba kala ku fokolisa mazoho a sicaba sa Juda, ni ku ba swenya mwa muyaho; Ni ku lifa baelezi kuli ba ba sinyeze mulelo wa bona.” (Ezi. 4:4, 5) Kwa mafelelezo, ka 522 B.C.E., bona balwanisi ba ne ba si Majuda bao ne ba konile ku tahisa kuli ku fitiswe mulao wa ku hanisa musebezi. Ne li mwa silimo sa bubeli sa puso ya Dariusi Histaspis, mulena wa Peresia, ili ka 520 B.C.E., fa n’a kalezi ku polofita Hagai, mi seo ne si susuelize Majuda ku kala sinca ku yaha tempele. Ka seo, Dariusi n’a lumezwi liñolo ki babusisi ba ne ba yahile bukaufi ili ku kupa kuli taba i atulwe; Dariusi n’a zusulusize taelo ya Sirusi mi n’a yemezi Majuda kwa lila za bona.

5. Ki lifi ze paka kuli buka ya Hagai ki kalulo ya Bibele?

⁵ Ni kamuta ha ku si ka ba ni kakanyo mwahal’a Majuda ka za ku ba kalulo ya mañolo a Siheberu kwa bupolofita bwa Hagai, mi seo hape si yemelwa ki ku amiwa ku yena kwa Ezira 5:1 ku ba ya n’a polofita “ka libizo la Mulimu wa Isilaele,” hamohocwalo ni kwa Ezira 6:14. Ku ba kwa bupolofita bwa hae kalulo ya ‘Liñolo kamukana le li tahile ka moya wa  Mulimu’ ku fiwa bupaki ka ku amiwa kwa lona ki Paulusi kwa Maheberu 12:26: “Cwale u file batu sepiso, a li: Hape ni ka zikinyisa hañwi, isi lifasi fela, kono ni lihalimu.”—Hag. 2:6.

6. Mwa bupolofita bwa Hagai ku na ni lika mañi, mi ki koñomeko mañi ye beilwe fa libizo la Jehova?

⁶ Bupolofita bwa Hagai bu na ni lushango lwa likalulo z’e ne lo ne lu filwe mwahal’a mazazi a’ 112. Muñolelo wa hae ki o bunolo ili o nongile fa taba, mi sihulu ku koñomeka kwa hae libizo la Jehova ki ko ku lemuseha. Mwa litimana za hae ze 38, u bulela libizo la Jehova h’a 35, h’a 14 mwa pulelo ye li “[Jehova, NW] wa limpi.” H’a tahisi ku kakanya kuli lushango lwa hae lu zwa ku Jehova: “Hagai, numwana ya [Jehova, NW], a bulela ni sicaba ka taelo ya [Jehova, NW], a li: Ni inzi ni mina, ku bulela [Jehova, NW].”—1:13.

7. Hagai n’a susuelize Majuda ku ezañi, mi sisupo se situna sa lushango lwa hae ne li sifi?

⁷ Ye ne li nako ya butokwa hahulu mwa litaba za batu ba Mulimu, mi musebezi wa Hagai ne u bile o tusa hahulu. N’a cisehezi ku eza musebezi wa hae wa bupolofita, mi n’a sa pateli Majuda manzwi. N’a ba bulelezi ka ku nonga kuli ne li nako ya ku tuhela ku zina-zina ni ku kala ku eza musebezi. Ne li nako ya ku yaha sinca ndu ya Jehova ni ku kutisa sinca bulapeli bo bu kenile haiba ne ba bata ku ikola muinelo wa ku kondisa lika ku zwelela mwa lizoho la Jehova. Sisupo se situna sa lushango lwa Hagai ki sa kuli kuli mutu a ikole limbuyoti ze zwa ku Jehova, u lukela ku sebeleza Mulimu wa niti ni ku eza musebezi w’a laela Jehova kuli u ezwe.

ZE MWA HAGAI

8. Ki kabakalañi Jehova ha sa fuyauli Majuda kwa neku la kwa nama?

⁸ Lushango lwa pili (1:1-15). Lo lu libiswa ku mubusisi Zerubabele ni Joshua Muprisita yo Mutuna, kono sicaba inge si utwa. Batu ne ba sweli ku bulela kuli, “Nako ha i si ka fita, hasi yona nako ya ku yaha Ndu ya [Jehova, NW].” Jehova ka Hagai u buza puzo ye batisisa kuli: “Kana mu hupula kuli, ye ki nako ya ku pila mwa mandu a’ apesizwe situwa mwahali ka mabala, kanti Ndu ye ki litota?” (1:2, 4) Ba cezi ze ñata kwa neku la nama, kono ku ba tusize fela hanyinyani ku za lico, lino, ni liapalo. Jehova u eleza kuli: “A mu tatube linzila za mina ka tokomelo.” (1:7) Ki nako ya ku tisa likota ni ku yaha ndu, kuli Jehova a bubekwe. Majuda ba babalela mandu a bona tota hande, kono ndu ya Jehova ki litota. Kacwalo, Jehova u hanisize puka ya lihalimu ni ku beya kwa lico ni limbuyoti fahalimu a mutu ni misebezi ya hae.

9. Jehova u pasumuna cwañi Majuda kuli ba kale ku sebeza?

⁹ Aha, ba utwisisa sisupo! Hagai h’a si ka polofitela mbango. Babusi ni batu ba kala ku “utwa linzwi la [Jehova, NW] Mulimu wa bona.” Sabo ya ku saba Jehova i yola sabo ya ku saba mutu. Tiisezo ya Jehova ka numwana wa hae Hagai ki ye li: “Ni inzi ni mina.” (1:12, 13) Ki Jehova yena ka sibili ya pasumuna moya wa mubusisi, moya wa muprisita yo mutuna, ni moya wa bomasiyaleti ba batu ba Hae. Ba kala ku eza musebezi, mazazi a’ 23 fela ku zwa fa ku kala ku polofita kwa Hagai mi ku si na taba ni ku haniswa ku yaha ki mulonga wa Peresia.

10. Majuda ba bañwi ba ikutwa cwañi ka za tempele ye ba yaha, kono Jehova u sepisañi?

¹⁰ Lushango lwa bubeli (2:1-9). Ku fita nako ye sa fiteleli kweli hamulaho wa ku zusuluswa kwa musebezi wa ku yaha, mi Hagai u fa lushango lwa hae lwa bubeli lo lu buyelezwi. Lo lu bulelelwa Zerubabele, Joshua, ni batu ba ba siyezi. Ka mo ku bonahalela Majuda ba bañwi ba ne ba kutile ku zwa mwa buhapiwa ili ba ne ba boni tempele ya kale ya Salumoni ne ba ikutwile kuli tempele ye ha i na ku kona ku likanyezwa ni yona. Kono s’a bulela Jehova wa limpi ki sifi? ‘Mu tiye lipilu, mu n’o sebeza, kakuli Na, ni inzi ni mina.’ (2:4) Jehova u ba hupulisa ka za bulikani bwa hae ni bona, mi u ba bulelela kuli ba si ke ba saba. U ba tiisa ka sepiso ya kuli u ka nyanganyisa macaba kaufela mi bufumu bwa bona kaufela bu ka taha mi u ka taza ndu ya hae ka kanya. Kanya ya ndu ye ya mwamulaho i ka fita ya ndu ya pili, mi u ka fa kozo kwa sibaka seo.

11. (a) Hagai u bonisa ku tokolomoha lika kwa baprisita ka swanisezo mañi? (b) Ki lifi ze zwile mwateñi?

¹¹ Lushango lwa bulalu (2:10-19). Hamulaho wa likweli ze peli ni mazazi a malalu, Hagai u bulela kwa baprisita. U itusisa swanisezo kuli sisupo sa hae si utwisiswe. Kana muprisita h’a lwezi nama ye kenile ni lico ze ñwi z’a ka swala li ka kena? Kalabo ki batili. Kana ku swala nto ye si ka kena, ye cwale ka situpu, ku silafaza mutu ya i sweli? Kalabo ki ee. Hagai cwale u sebelisa swanisezo yeo. Batu ba mwa naha ba silafezi kakuli ba tokolomohile bulapeli bo bu kenile. Ze ba fa kaufela li bonahala ku ba ze masila ku Jehova Mulimu. Kabakala seo, Jehova h’a si ka fuyola misebezi ya bona, mi fahalimu a seo u ba lumezi poli, sinake, ni limbwewewe. Ba cince linzila za bona. Mi Jehova u ka ba fuyola.

12. Ki lushango mañi lwa mafelelezo l’o Hagai a libisa ku Zerubabele?

¹² Lushango lwa bune (2:20-23). Hagai u zibahaza lona lushango lo ka lizazi l’a zibahaza lushango lwa bulalu, kono lona lu libiswa ku Zerubabele. Jehova hape u bulela za ku “nyanganyisa lihalimu ni lifasi,” kono ka nako ye u kenya mwa taba yeo za ku kopanya ku yundisa ka ku tala mibuso ya macaba. Ba bañata ba ka wiswa, “mutu ni mutu kwa lilumo la wahabo.” (2:21, 22) Hagai u feza bupolofita bwa hae ka tiisezo ya sishemo sa Jehova ku Zerubabele.

MABAKA HA I LI YE TUSA

13. Bupolofita bwa Hagai ne bu bile ni tuso mañi honafo?

¹³ Lushango lwa Jehova lwa likalulo z’e ne lo ne  lu fitisizwe ka Hagai ne lu na ni tuso kwa Majuda ba mwa lizazi leo. Ne ba susuelizwe ku eza luli musebezi, mi mwa lilimo z’e ne ni licika, tempele ne i felizwe ilikuli i zwisezepili bulapeli bwa niti mwa Isilaele. (Ezi. 6:14, 15) Jehova n’a fuyauzi musebezi wa bona wa ka cisehelo. Ne li mwahal’a yona nako yeo ya ku yaha tempele f’o Dariusi mulena wa Peresia n’a nyakisisize ze ñozwi za naha ni ku tiiseza mulao wa Sirusi. Kacwalo musebezi wa tempele ne u felelelizwe ka kemelo ya hae ya ka mulao.—Ezi. 6:1-13.

14. Ki kelezo mañi ye butali yeo Hagai a fa mwa lizazi la luna?

¹⁴ Bupolofita hape bu na ni kelezo ye butali ya mwa lizazi la luna. Ka mukwa ufi? Nto ye ñwi mwahal’a ze ñwi ki kuli, i koñomeka tokwahalo ya kuli sibupiwa a beye licisehelo za bulapeli bwa Mulimu mwa sibaka sa pili ku fita ku beya za hae za ka butu. (Hag. 1:2-8; Mat. 6:33) Hape bu bonisa kuli ku itata ha ku tusi se siñwi, kuli ku ndongwama sifumu ha ku na tuso; kozo ni mbuyoti ya Jehova ki zona ze fumisa. (Hag. 1:9-11; 2:9; Liprov. 10:22) Hape bu koñomeka kuli sebelezo ya Mulimu fela inosi ha i kenisi mutu konji haiba ki ye kenile ili ya ka moyo kaufela, mi ha i lukeli ku silafazwa ki muzamao o’ masila. (Hag. 2:10-14; Makol. 3:23; Maro. 6:19) Bu bonisa kuli batanga ba Mulimu ha ba lukeli ku ba ni mubonelo o sa susuezi, ili ku hupula ka za “mazazi a mande a kwamulaho,” kono ba be ba ba talima kwapili, ili ku ‘tatuba linzila za bona ka tokomelo’ ni ku bata ku lumbekisa Jehova. F’o Jehova u ka ba ni bona.—Hag. 2:3, 4; 1:7, 8, 13; Mafil. 3:13, 14; Maro. 8:31.

15. Buka ya Hagai i bonisañi ka za ze zwa mwa ku ipeya ku utwa ka cisehelo?

¹⁵ Ha se ba kalile ku pateha mwa musebezi wa tempele, Majuda ne ba bile ni tumelezo ya Jehova, mi za bona kaufela ne li kondile. Mikwalelo ne i felile. Musebezi ne u petilwe ka nako. Ku sebeleza Jehova ka ku sa ba ni sabo, ili ka cisehelo kamita ku ka tahisa mupuzo. Butata, bwa luli kamba bwa ku nahana, bu kona ku tulwa ka ku ba ni tumelo ye bundume. Lika li petahala ka ku ipeya ku utwa “linzwi la [Jehova, NW].”—Hag. 1:1.

16. Bupolofita bwa Hagai bu swalisana cwañi ni sepo ya Mubuso, mi bu lukela ku lu zusulusa ku eza musebezi mañi kacenu?

¹⁶ Ku cwañi ka za bupolofita bwa kuli Jehova u ka ‘nyanganyisa mahalimu ni lifasi’? Muapositola Paulusi u fa taluso ya Hagai 2:6 ka manzwi a: “Kono cwale [Mulimu] u file batu sepiso, a li: Hape ni ka zikinyisa hañwi, isi lifasi fela, kono ni lihalimu. Mi h’a li: Hañwi hape, ki ku talusa kuli, lika ze ka zikinyiswa u ka li feza, mo ku felezwa lika ze bupilwe; kuli lika ze sa koni ku zikinyiwa li ine. Cwale, ha lu amuhezi mubuso o sa zikinyehi, lu be ni buitumelo, kuli lu sebeleze Mulimu ka mukwa o mu tabisa, inze lu na ni likute ni sabo. Kakuli Mulimu wa luna ki mulilo o ciseleza.” (Maheb. 12:26-29) Hagai u bonisa kuli ku nyanganyisa ku eziwa ili ku “wisa mabona a mibuso, ni [ku felisa] mata a mibuso ya macaba.” (Hag. 2:21, 22) Mwa ku lateleza ona manzwi a bupolofita b’o, Paulusi u bulela ka ku fapana, ka za Mubuso wa Mulimu “o sa zikinyehi.” Mwa ku nahana ka za yona sepo ya Mubuso yeo, kacwalo, ‘lu tiye pilu mi lu sebeze,’ ili ku ezeza Mulimu sebelezo ye kenile. Hape lu hupule kuli, pili Jehova a si ka wisa kale macaba a lifasi, ku na ni nto ya butokwa ye lukela ku zusuluswa mi i na ni ku zwa mwahal’a ona, kuli i puluswe: “Ni ka nyanganyisa macaba kaufela; mi bufumu bwa macaba kamukana bu ka ta kwanu, kuli Ndu yeo i tale kanya ya ka, ku bulela [Jehova, NW] wa limpi.”—2:4, 7.

[Lipuzo za Tuto]