Buka ya Bibele ya Bu 4—Numere

Muñoli: Mushe

Ko Ne I Ñolezwi: Lihalaupa ni Mabala a Naha ya Moabi

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: 1473 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: 1512-1473 B.C.E.

1. Likezahalo ze mwa Numere ne liñolezwiñi, mi li tiisa ku luna buniti mañi?

LIKEZAHALO za lieto la Maisilaele mwa lihalaupa liñozwi mwa Bibele kuli li tuse luna kacenu. * Sina ka mwa n’a bulelezi muapositola Paulusi: “Zeo ki litemuso ku luna, ze supa kuli lu si ke lwa lakaza ze maswe.” (1 Makor. 10:6) Taba ye utwahala hande ya Numere i tiisa ku luna buniti bwa kuli ku punyuha ku itingile fa ku bonisa bukeni bwa libizo la Jehova, ku mu utwa mwa miinelo kaufela, ni ku kuteka ba ba mu yemela. Sishemo sa hae hasi tahi kabakala bunde kamba mayemo a batu ba hae kono ki kabakala sishemo sa hae se situna ili se si si ka libelelwa.

2. Libizo la Numere li ama kwa nto mañi, kono ki libizo mañi le li swanela ni ku fita ili leo Majuda ne ba biza ka lona buka yeo?

² Libizo la Numere li ama kwa ku bala batu ko ne ku ezizwe pili kwa lilundu la Sinai mi hamulaho mwa Mabala a Naha ya Moabi, sina ka mo ku ñolezwi mwa likauhanyo 1-4 ni 26. Libizo leo li hozizwe ku le i bizwa ka lona mwa Vulgate ya si-Latin la Numeri mi li ngilwe kwa A·rith·moiʹ ye mwa Septuagint ya Sigerike. Niteñi, Majuda ka ku swanela ni ku fita ba biza buka yeo kuli Bemidh·barʹ, ye talusa “Mwa Lihalaupa.” Linzwi la Siheberu la midh·barʹ li talusa sibaka se si apuhile, se si si na mileneñi ni litolopo. Likezahalo ze mwa Numere ne li ezahalezi mwa lihalaupa le li kwa mboela ni kwa upa wa Kanana.

3. Ki sifi se si paka kuli Mushe ki yena ya n’a ñozi Numere?

³ Ka bupaki Numere ne i li mwa muputo wa pili wa libuka ze ketalizoho ze li Genese ku isa Deuteronoma. Timana ya yona ya pili i kala ka linzwi le li ngungahanya litaba la “mi” (NW), ili ku i swalisanisa ni ze kwamulaho. Kacwalo, ku lukela ku ba kuli ne i ñozwi ki Mushe, ya n’a ñozi litaba ze kwamulaho. Seo si bonwa hape kwa taba ye mwa buka ya kuli “Mushe a ñola,” ni ka mafelelezo a li , “Ye ki yona milao ni likatulo za [Jehova, NW], za laelezi . . . ka Mushe.”—Num. 33:2; 36:13.

4. Ki nako ye kuma kai ye nyakisisizwe ki Numere, mi buka yeo ne i felizwe lili?

⁴ Se ku fitile nako ye fitelela hanyinyani silimo ku zwa fo ba fundukezi Maisilaele mwa Egepita. Ka ku kaliseza likande leo mwa kweli ya bubeli ya silimo sa bubeli ku zwa fa ku funduka, Numere i nyakisisa lilimo ze 38 ni likweli ze 9 ze latelela, ku zwa ka 1512 ku isa 1473 B.C.E. (Num. 1:1; Deut. 1:3) Nihaike kuli haki za mwa nako yeo, likezahalo ze kandekilwe kwa Numere 7:1-88 ni 9:1-15 li fiwa sina litaba za kwamulaho ze swanelwa ku zibwa. Likalulo za kwa makalelo za buka yeo ku si na kakanyo ne liñozwi likezahalo zeo ha ne li nze li ezahala, kono ki ko ku iponelwa hande kuli Mushe n’a si ke a kona ku feza Numere konji kwa ku atumela kwa mafelelezo a silimo sa bu 40 mwa lihalaupa, kwa makalelo a silimo sa 1473 B.C.E.

5. Ki miinelo mañi ye paka buniti bwa Numere?

 ⁵ Ha ku koni ku ba ni kakanyo ka za buniti bwa taba yeo. Ka za naha ye omile ka nañungelele mo ne ba fita, Mushe n’a bulezi kuli ne li “lihalaupa . . . le lituna, le li sabisa,” mi ki niti ni kacenu kuli bayahi ba ba hasani ba yembana kamita ku bata mafulisezo ni mezi. (Deut. 1:19) Fahalimu a zeo, litaelo ze tungile ka za mafulo a sicaba, mitutelo, ni ku liziwa kwa litolombita ko ne ku zamaisa litaba za mafulo li paka kuli taba yeo luli ne i ñolezwi “mwa lihalaupa.”—Num. 1:1.

6. Ze fumanwi ki bapumbuli li yemela cwañi Numere?

⁶ Mane ni piho ya ka boi ya matwela ha ne ba kutile kwa ku twela Kanana kwa bona, ya kuli “minzi . . . i yahelelizwe mwa makwakwa, mi ki ye mituna hahulu,” i pakiwa ki ze pumbuzwi. (13:28) Ze fumanwi mwa miteñi ya cwale li bonisize kuli bayahi ba Kanana ka nako yeo ne ba itiisize ka minzi ye silelelizwe ye lapami ka ku tatamana mwa libaka ze fitana-fitana mwa naha kaufela, ku zwa mwa Libala la Jizireele kwa mutulo ku ya kwa Gerari kwa mboela. Minzi yeo ne i si ka silelezwa fela kono hañata hape ne i yahilwe fa malundu, ka ku ba ni litawala ze ne njongomoka fa mamota a yona, ili ku i bisa ye eshula kwa batu ba ba cwale ka Maisilaele, ba ne ba pilile ka nako ye telele mwa naha ye patami ya Egepita.

7. Ki litaba lifi ze bonisa busepahali bwa Numere?

⁷ Macaba a lifasi a na ni mukwa wa ku pata bufokoli bwa ona ni ku hulisa litulo za ona, kono ka busepahali bwa niti ya taba luli, taba ya Numere i kandeka kuli Isilaele n’a tulilwe ka ku tala ki Maamaleke ni Makanana. (14:45) I itumelela ka ku nonga fa taba kuli batu ne ba si ka ba ni tumelo mi ne ba shwauzi Mulimu. (14:11) Ka busepahali bo bu hoha mamelelo, Mushe mupolofita wa Mulimu u tompolola sibi sa sicaba, sa bana ba muhulwan’a hae, ni sa muhulwan’a hae ni kaizel’a hae tota. Hape wa itompolola ni yena muñi, kakuli u kandeka ka za nako ya n’a palezwi ku bonisa bukeni bwa Jehova ili f’o mezi n’a filwe fa Meriba, mi a latehelwa ki tohonolo ya ku kena mwa Naha ya Sepiso.—3:4; 12:1-15; 20:7-13.

8. Bañoli ba bañwi ba Bibele ba paka cwañi ku buyelelwa kwa Numere?

⁸ Buniti bwa kuli buka yeo luli ki ya Mañolo a’ buyelezwi ki Mulimu mi ya tusa bu boniswa ki taba ya kuli ibat’o ba likezahalo ze tuna kaufela ze ku yona, hamohocwalo ni litaba ze ñwi ze ñata ze tungile, li amilwe teñi ka ku nonga ki bañoli ba bañwi ba Bibele, ili bao buñata bwa bona ba koñomeka butokwa bwa zona. Sina ka mutala, Joshua (Josh. 4:12; 14:2), Jeremia (2 Mal. 18:4), Nehemia (Neh. 9:19-22), Asafi (Samu 78:14-41), Davida (Samu 95:7-11), Isaya (Is. 48:21), Ezekiele (Ezek. 20:13-24), Hosea (Hos. 9:10), Amosi (Am. 5:25), Mika (Mi. 6:5), Luka mwa likande la hae la ngambolo ya Setefani (Lik. 7:36), Paulusi (1 Makor. 10:1-11), Pitrosi (2 Pit. 2:15, 16), Juda (Juda 11), ni Joani ha n’a ñola manzwi a Jesu kwa puteho ya Pergamo (Sin. 2:14), kaufela ba itusisa ze ñozwi mwa Numere, sina ka mwa n’a ezelize Jesu Kreste yena ka sibili.—Joa. 3:14.

9. Numere i koñomekañi ka za Jehova?

⁹ Cwale he, Numere i peta mulelo mañi? Ka buniti fela taba ya yona haki likande fela la ze ezahalile. Numere i koñomeka kuli Jehova ki Mulimu wa tukiso, ya tokwa ku lapelwa a nosi ki libupiwa za hae. Seo sa tiiswa ka ku utwahala mwa munahano wa mubali ha bona ku balwa, ku likiwa, ni ku uluswa kwa Isilaele mi u bona ka m’o ku sa utwa ni bukwenuheli bwa sicaba li itusisezwa mwa ku koñomeka tokwahalo ye tuna ya ku utwa Jehova.

10. Numere ne i bulukezwi ku tusa bomañi, mi kabakalañi?

¹⁰ Taba yeo ne i bulukezwi ku tusa masika a n’a li kwapili, sina ha n’a talusize Asafi, “kuli ba tiise ku sepa Mulimu, ni kuli ba si ke ba libala misebezi ya Mulimu, kono ba ye ka milao ya hae” ni kuli “ba si ke ba likanyisa bokuku a bona, ku ba lusika lo lu sa utwi, lo lu ikuhumusa; lusika lwa batu ba ba sa zamayi ka lipilu ze tiile, ba ba sa sepahali ku Mulimu mwa maikuto a bona.” (Samu 78:7, 8) Ka ku kuta-kutela, likezahalo za mwa Numere ne li talusizwe mwa lisamu, ze ne li lipina ze kenile mwahal’a Majuda mi kacwalo hañata ne li opelwa ka ku ba ze tusa sicaba.—Lisamu 78, 95, 105, 106, 135, 136.

ZE MWA NUMERE

11. Ze mwa Numere ne li kana za aluhanyezwa mwa likalulo lifi ze talu?

¹¹ Numere ka ku utwahala hande i mwa likalulo ze talu. Ya pili ya zeo, ye felela fa kauhanyo 10, timana 10, i nyakisisa litaba ze ezahala Maisilaele ha ne ba sa tibelezi kwa lilundu la Sinai. Kalulo ye tatama, ye fela ka kauhanyo 21, i kandeka ze ne ezahezi mwahal’a lilimo ze 38 ni kweli i liñwi kamba ze peli ze ne latelezi, ha ne ba sa li mwa lihalaupa ku fitela ba fita mwa Mabala a Naha ya Moabi. Kalulo ya mafelelezo, ku isa kwa kauhanyo 36, i ama likezahalo za mwa Mabala a Naha ya Moabi Maisilaele ha ne ba itukiseza ku kena mwa Naha ya Sepiso.

12. Maisilaele ba ba fa mafulo fa Sinai ki ba bakai, mi mafulo a lukisizwe cwañi?

¹² Likezahalo za kwa lilundu la Sinai (1:1–10:10). Maisilaele se ba bile mwa naha ya malundu ya Sinai ka nako ye bat’o ba silimo. Teñi m’o ba bisizwe kopano ye swalisani hande. Ka taelo ya Jehova cwale banna ba lilimo ze 20 ni ku fitelela ba balwa. Masika a fumanwa ku ba ni banna ba ba zwa fa 32,200 ku Manase ku isa fa 74,600 ku Juda, ili ku eza palo hamoho ya banna ba 603,550 ba ba kona ku sebeza mwa mpi ya Isilaele, kwanda Malivi ni basali ni banana—ili sicaba kamukana se si kana sa  ba bolule ba balalu kamba ku fitelela. Tende ya kopano i fumaneha fahal’a mafulo, hamoho ni Malivi. Kwa maneku kaufela ku yahile Maisilaele ba bañwi mwa libaka ze filwe, ili ka likwata za masika a malalu, lusika ni lusika lu nze lu na ni litaelo ka mwa ku fundukela ha ku tutiwa fa mafulo. Jehova u fa litaelo, mi taba i li: “Bana ba Isilaele ba eza cwalo; [Jehova, NW] sina mw’a n’a laelezi Mushe kaufela.” (2:34) Ba utwa Jehova ni ku kuteka Mushe, muyemeli ya bonahala wa Mulimu.

13. Malivi ba fiwa sebelezo ka tukiso ifi?

¹³ Cwale Malivi ba beelwa sebelezo ya Jehova, sina tiululo ya baeli ba Isilaele. Ba abiwa mwa likwata ze talu, ka ku ya ka mo ba simuluhela kwa bana ba Livi ba balalu: bo Gerishoni, Kohati, ni Merari. Libaka mwa mafulo ni buikalabelo bwa sebelezo li itingile fa mutomo wa zona likwata zeo. Ku zwa fa lilimo za buhulu ze 30 ku isa cwalo kwapili, ba na ni ku eza musebezi o buima wa ku tutisa tabernakele. Kuli ba pete musebezi o bubebe, ku eziwa tukiso ya kuli ba bañwi ni bona ba sebeze, ku kala ka lilimo za buhulu ze 25. (Zeo ne li kutisizwe fa 20 mwa linako za Davida.)—1 Makol. 23:24-32; Ezi. 3:8.

14. Ki litaelo lifi ze fiwa ili ku ikolwisa ka za bukeni bwa mafulo?

¹⁴ Kuli mafulo a be a kenile, litaelo za fiwa za ku beya mwa sasana ba ba kula, ku bata swalelo ya likezo za ku sa sepahala, ku tatulula litaba m’o munna n’a kana a honona muzamao wa musal’a hae, ni ku ikolwisa ka za muzamao o lukela ku ba ba itamile Bunazareni kuli ba isumekelele Jehova. Bakeñisa kuli sicaba si na ni ku ba ni libizo la Mulimu wa sona fahalimu a sona, si lukela ku ipuluka ka milao ya hae.

15. (a) Ka ku swalisana ni kakulo ya aletare, ki linubu mañi ze ne ezizwe? (b) Ki swalisano ifi yeo Isilaele a lukela ku hupula, mi Paseka i ka ba hupulisa nto mañi?

¹⁵ Ka ku taleleza litaba ze ñwi za mwa likweli za kwamulaho (Num. 7:1, 10; Ex. 40:17), Mushe cwale u ñola ka za linubu za lisebeliso ze ne filwe ki manduna ba 12 ba sicaba ka nako ye fita fa mazazi a 12 ku zwa fa nako ya kakulo ya aletare. Ne ku si na kangisano kamba ku bata ku iponahaza ku zona; mañi ni mañi n’a file se ne si filwe ki ba bañwi. Cwale bote ba lukela ku hupula kuli fahalimu a manduna bao, ni fahalimu a Mushe ka sibili, ku inzi Jehova Mulimu, ya fa Mushe litaelo. Ni kamuta ba si ke ba libala swalisano ya bona ni Jehova. Paseka i ka ba hupulisa puluso ye makaza ya Jehova kwa Egepita, mi ba i cela mo mwa lihalaupa ka nako ye tomilwe, ili hamulaho wa silimo si li siñwi ku zwa fo ba fundukela mwa Egepita.

16. Jehova u etelela cwañi sicaba, mi ki lisupo lifi za tolombita ze lukiswa?

¹⁶ Ka nzila ya n’a etelezi musipili wa Isilaele ku zwa mwa Egepita, Jehova u zwelapili ku etelela sicaba mwa misipili ya sona ka lilu le li kwahela tabernakele ya tende ya Bupaki musihali ni ku bonahala teñi kwa mulilo busihu. Lilu ha li tuta, sicaba sa tuta. Lilu ha li zwelapili ku ba fa tabernakele, sicaba si zwelapili ku ba fa mafulo, ibe ka mazazinyana kamba kweli kamba nako ye telele ni ku fita, kakuli taba i lu bulelela kuli: “Ne ba tibelela ka taelo ya [Jehova, NW], hape ne ba funduka ka taelo ya [Jehova, NW]; ne ba ya ka milao ya [Jehova, NW], ka taelo ya [Jehova, NW] ye bulelwa ki Mushe.” (Num. 9:23) Nako ya ku tuta fa Sinai ha i nze i sutelela, ku lukiswa lisupo za litolombita za ku kopanya batu ni ku etelela likalulo ze fitana-fitana za sicaba mwa lieto la bona la mwa lihalaupa.

17. Mu taluse mifundukelo.

¹⁷ Likezahalo za mwa lihalaupa (10:11–21:35). Kwa nalulelule, fa lizazi la bu 20 la kweli ya bubeli, Jehova u nanula lilu fa tabernakele, kacwalo ili ku bonisa ku funduka kwa Isilaele mwa silalo sa Sinai. Ba li ni aleka ya bulikani bwa Jehova mwahal’a bona, ba liba kwa Kadeshi-Baranea, ili likilomita ze 240 kwa mutulo. Ha ba nze ba zamaya musihali, lilu la Jehova li fahalimu a bona. Nako kaufela yeo Aleka ne i funduka, Mushe u lapela ku Jehova kuli a hasanye lila za hae, mi ka nako kaufela yeo aleka i tibelela, u lapela kuli Jehova a “kutele kwa buñata bwa bolule ba bana ba Isilaele!”—10:36.

18. Ki litongoko lifi ze taha mwa nzila ya ku ya kwa Kadeshi-Baranea, mi Jehova u cinca cwañi tamaiso ya teokratiki mwa mafulo?

¹⁸ Niteñi, ku ba ni butata mwa mafulo. Fa musipili wa ku liba kwa mutulo kwa Kadeshi-Baranea, ku ba ni linako ze talu kamba ku fitelela za ku tongoka. Ka ku felisa tongoko ya pili, Jehova a luma mulilo ku t’o yongisa ba bañwi. Cwale “mañete ba mishobo-shobo” ba tahiseza Isilaele ku liloka kuli cwale ne ba si na lico za Egepita ze cwale ka litapi, mawakaka, mahapu, liki, nyanisi ye kima, ni nyanisi ye sisani, kono cwale ne ba pila fela manna. (11:4) Mushe u swaba hahulu kuli mane u kupa Jehova kuli a mu bulaye ku fita ku mu tuhelela a nze a li mushemi wa munna wa sicaba se kamukana. Ka ku mu utwela butuku, Jehova u nga kwa moya o ku Mushe mi u’ beya kwa banna bahulu ba 70, ba ba kalisa ku tusa Mushe sina bapolofita mwa mafulo. Cwale nama ya taha ka buñata. Sina ka mo ne ku ezahalezi pili, moya o zwa ku Jehova wa fukisa makwali ku zwa mwa liwate, mi batu ka micomibi ba sela a mañata, ili ku ipundekela ka buitati. Buhali bwa Jehova bwa tukela sicaba, ili ku bulaya ba bañata kabakala lilulu la bona la buitati.—Ex. 16:2, 3, 13.

19. Jehova u sebelisana cwañi ni ku nyaza kwa Miriame ni Aruni?

¹⁹ Butata bu zwelapili. Ka ku palelwa k’u nga ka swanelo munyan’a bona, Mushe, sina muyemeli wa Jehova, Miriame ni Aruni ba mu nyaza ka za musal’a  hae, ya sa z’o taha mwa mafulo. Ba bata m’ata a mañata, a kona ku likana ni a Mushe, nihaike kuli “Mushe ne li mutu ya musa hahulu, ku fita mutu ni mutu ya mwa lifasi.” (Num. 12:3) Jehova yena ka sibili u lukisa litaba mi u zibahaza kuli Mushe u na ni mayemo a ipitezi, u nata Miriame ka mbingwa, y’o mwendi ne li yena mushamiliketi wa pilaelo. Hamulaho u fola fela ka ku kupelwa ki Mushe.

20, 21. Ki likezahalo lifi ze tahisa katulo ya Jehova ya kuli Isilaele u lukela ku yambaela mwa lihalaupa ka lilimo ze 40?

²⁰ Ha fitile mwa Kadeshi, Isilaele u tibelela bukaufi ni Naha ya Sepiso. Jehova cwale u laela Mushe ku luma matwela ku y’o twela naha. Ha ba kenezi kwa mboela, ba liba kwa mutulo ku ya kwa “mululwani wa Hamati,” ili ku zamaya libima ze mianda-nda mwa mazazi a 40. (13:21) Ha ba kutile ni miselo ye miñwi ye nunile ya Kanana, ba lishumi ba matwela bao ka kutokwa tumelo ba wayelela kuli ku yo lwanisa batu ba ba tiile cwalo ni minzi ye mituna ye silelelizwe cwalo ne ku ka ba buloshwe. Kalebu u lika ku kuzisa sicaba ka piho ye nde, kono ha si kuzi. Matwela ba bakwenuheli ba tahiseza Maisilaele boi, ka ku bulela kuli naha yeo ki “ye ca ba ba yahile ku yona” ni kuli, “Batu kaufela bo lu boni mwateñi ki batu ba batelele.” Litongoko za bukwenuheli ha ne li nze li utwahala mwa mafulo, Joshua ni Kalebu ba talusa kuli, “[Jehova, NW] lu inzi ni Yena; mu si ke mwa ba saba.” (13:32; 14:9) Niteñi, kopano i kala ku fumba ku ba pobaula ka macwe.

²¹ Cwale Jehova u ikenya mwa litaba, ili ku bulelela Mushe kuli: “Sicaba se, si ka ni shwaula nako ye kuma kai? Si ka nga nako ye cwañi si nze si hana ku lumela ku Na, bo si nze si bona liponiso kaufela ze ni ezize mwahal’a sona?” (14:11) Mushe u kupa kuli Jehova a si ke a yundisa sicaba, kakuli libizo ni libubo la Jehova li amilwe teñi. Kacwalo Jehova u atula kuli Isilaele u ka zwelapili ku yembana mwa lihalaupa ku fitela kaufela ba ba kile ba balwa mwahal’a sicaba, ku zwa ku ba myaha ye 20 ku ya kwapili, ba fela ku shwa. Kwa banna ba ba kile ba balwa, ki Kalebu ni Joshua fela ba ba ka lumelezwa ku kena mwa Naha ya Sepiso. Ka bukuba sicaba sa lika ku ya ka ili sona, kono sa y’o tulwa maswe ki Maamaleke ni Makanana. Ki ziyezi kwa butuna ye tahela sicaba kabakala ku sa kuteka kwa bona Jehova ni bayemeli ba hae ba ba sepahala!

22. Butokwa bwa ku utwa bu koñomekwa ka linzila lifi?

²² Ka buniti fela, ba sa na ni ku ituta ze ñata ka za ku ipeya ku utwa. Ka ku swanela, Jehova u ba fa milao ye miñwi ye bonisa tokwahalo yeo. U ba zibisa kuli ha ba ka fita mwa Naha ya Sepiso, mafosisa a lukelwa ku batelwa swalelo, kono ba ba sa utwi ka bomu ba lukelwa ku bulaiwa luli. Kacwalo, ha ku fumanwa mutu ya n’a lwalela likota ka ku loba mulao wa Sabata, Jehova u laela kuli: “Luli, mutu yo u swanezi ku bulawa.” (15:35) Ka ku ba kupuzo ya milao ya Jehova ni butokwa bwa ku i utwa, Jehova u laela kuli batu ba ikezeze minganja kwa mafelelezo a liapalo za bona.

23. Ki sifi se si zwa mwa bukwenuheli bwa Kora, Datani, ni Abirami?

²³ Nihakulicwalo, hape ku ba ni bukwenuheli. Kora, Datani, Abirami, ni banna ba libubo mwa kopano ba 250 ba kopanela ku lwanisa m’ata a Mushe ni Aruni. Mushe u siyela Jehova taba yeo, ka ku bulelela bakwenuheli bao kuli: ‘Mu ikungele lipiza ni insense mi mu li tahise fapil’a Jehova, mi yena a kete.’ (16:6, 7) Kanya ya Jehova cwale ya bonahala kwa kopano kaufela. U atula kapili, ili ku pazula lifasi mi la miza ba mandu a bo Kora, Datani, ni Abirami, ni ku lumela mulilo kuli u cise banna ba 250 ba ne ba fa insense, hamohocwalo ni Kora. Lizazi le li tatama luli, batu ba kalisa ku nyaza Mushe ni Aruni ka za n’a ezize Jehova, mi hape Wa ba tahiseza mafu, ili ku timeza batongoki ba 14,700.

24. Ki sisupo mañi sa eza Jehova sa ku felisa bukwenuheli?

²⁴ Ka ku beya mwa munahano likezahalo zeo, Jehova u laela kuli lusika ni lusika lu tise tupa fapil’a hae, ku kopanyeleza teñi ni tupa ye ñozwi libizo la Aruni ya lusika lwa Livi. Habusa kwa boniswa kuli Aruni ki yena ya ketezwi buprisita ki Jehova, kakuli ki tupa ya hae fela ye fumanwa i tubuzi lipalisa ni ku beya mingongo ye buzwize ya alumondi. I bulukiwa mwa aleka ya bulikani kuli “ibe sisupo kwa baikanyisi bao.” (Num. 17:10; Maheb. 9:4) Hamulaho wa litaelo ze ñwi ka za ku fa kemelo kwa buprisita ka za bulishumi ni ka za ku itusisa mezi a ku kenisa ni mulola wa sitole se si fubelu, taba i lu kutisa kwa Kadeshi. Teñi k’o Miriame wa shwa mi wa pumbekwa.

25. Mushe ni Aruni ba palelwa cwañi ku bonahalisa ku kena kwa Jehova, mi ki sifi se si zwa mwateñi?

²⁵ Hape bukaufi ni makenelo a Naha ya Sepiso kopano i omana ni Mushe bakeñisa ku sa ba ni mezi. Jehova u’ nga kuli ki Yena ya omaniswa, mi U bonahala ka kanya ya Hae, ku laela Mushe k’u nga mulamu ni ku zwisa mezi mwa licwe. Kana Mushe ni Aruni cwale ba bonisa bukeni bwa Jehova? Ka ku fapahana, Mushe u nata licwe habeli ka buhali. Batu ni limunanu za bona ba fumana mezi a ku nwa, kono Mushe ni Aruni ba palelwa ku fa Jehova tumbo ka seo. Nihaike kuli lieto le li eshula la mwa lihalaupa se li bat’o fela, bubeli bwa bona ba nyemisa Jehova mi ba bulelelwa kuli ha ba na ku kena mwa Naha ya Sepiso. Hamulaho Aruni wa timela fa lilundu la Hori, mi Eliazare mwan’a hae u ba muprisita yo muhulu.

26. Ki likezahalo mañi ze ezahala ha ku kekuluhiwa Edomo?

²⁶ Isilaele u sikuluhela kwa upa mi u bata ku fita mwa naha ya Edomo kono wa hanelwa. Ha si nze si kekuluha Edomo, sicaba si ba mwa butata hape ha  si tongokela Mulimu ni Mushe. Ba nyikwile manna, mi ba shwile linyolwa. Bakeñisa bukwenuheli bwa bona Jehova u luma linoha ze buhali mwahal’a bona, mi buñata ba shwa. Kwa mafelelezo, Mushe ha ba kupela, Jehova u mu laela ku eza noha ya kopa ye cisa ni ku i paheka fa kota. Ba ba lumilwe ha ba talima noha yeo ya kopa ba pila. Ha ba liba kwa mutulo, Maisilaele ba tibelwa, ka ku tatamana, ki malena ba ba mifilifili bo Sihoni mulena wa Maamori ni Ogo mulen’a Bashani. Isilaele u tula bubeli bwa bona mwa ndwa, mi Isilaele u’ nga linaha za bona kwa upa wa Musindituna.

27. Jehova u tula cwañi milelo ya Balaki ye ama Balaami?

²⁷ Likezahalo za mwa Mabala a Naha ya Moabi (22:1–36:13). Ka ku cisehela hahulu ku kena kwa bona mwa Kanana, Maisilaele cwale ba kopana mwa mabala a lihalaupa a naha ya Moabi, kwa mutulo wa Liwate la Lizwai ili kwa upa ya Jordani fa buse bwa Jeriko. Ha ba bona mafulotuna ao a lapami fapil’a bona, Mamoabi ba ikalelwa hahulu. Mulen’a bona Balaki, ka ku sebelisana ni Mamidiani, u biza Balaami kuli a t’o laula ni ku kuta Isilaele. Nihaike kuli Mulimu u bulela luli ku Balaami kuli, “U si ke wa ya ni bona,” yena u bata ku ya. (22:12) U bata mupuzo. Kwa nalulelule a ya, kono a yemiswa ki lingeloi ni ku omaniswa ka makazo ki mbongolo ya hae. Kwa mafelelezo Balaami ha sa fitile fa ku bulela za Isilaele, moya wa Mulimu wa mu susumeza, mi linguli za hae z’e ne li polofitela sicaba sa Mulimu mbuyoti fela, mane u bulela cimo kuli ku Jakobo ku ka zwa naleli mi mulamu wa bulena u ka zwa ku Isilaele ku t’o tula ni ku sinya.

28. Ki siteo sifi sa kalembeshwa se si tiswa ku Isilaele ka akalezo ya Balaami, kono lifu la supamweto li yemiswa cwañi?

²⁸ Ka ku nyemisa Balaki kabakala ku palelwa kwa hae ku kuta Isilaele, Balaami cwale u bata ku hauhelwa ki mulena y’o ka ku akaleza kuli Mamoabi ba itusise basali ba bona mwa ku pepeleza banna ba Isilaele kwa ku abana mwa lizo za buhule ze mwa bulapeli bwa Baale. (31:15, 16) Teñi fa, fa museto luli wa Naha ya Sepiso, Maisilaele ba kala ku wela mwa buhule bo bu maswe ni ku lapela milimu ya buhata. Buhali bwa Jehova ha bu nze bu tuka ka ku tisa mafu, Mushe u talusa kuli lifosi li fiwe koto ye tuna. Finehasi, mwan’a muprisita yo muhulu, ha bona mwan’a nduna a tisa musali wa Mumidiani mwa tende mwahal’a mafulo luli, wa ba latelela ni ku ba bulaya, ili ku taba musali y’o kwa lilama za zwalo. Ka seo, lifu la supamweto la yemiswa, kono ne se li bulaile ba 24,000.

29. (a) Ku balwa kwa batu kwa mafelelezo a silimo sa bu 40 ku bonisañi? (b) Ki tukiso ifi ye eziwa cwale ya ku kena mwa Naha ya Sepiso?

²⁹ Jehova cwale u laela Mushe ni Eliazare ku bala batu hape, sina mo ne ku ezelizwe lilimo ze bat’o ba 39 kwamulaho fa lilundu la Sinai. Palo ya mafelelezo i bonisa kuli ha ba si ka ekezeha. Ka ku fapahana, banna ba ba balilwe ki ba banyinyani ka 1,820. Ku ba ne ba kile ba balelwa sebelezo ya mpi kwa Sinai ha ku na ba ba siyezi, kwand’a Joshua ni Kalebu. Sina ka mwa n’a boniselize Jehova kuli ki mona mo ku ka bela, kaufel’a bona ne ba shwezi mwa lihalaupa. Ku zwa f’o Jehova u fa litaelo ka ku ama kwa ku abiwa kwa naha sina sanda. U kutela ku bulela kuli Mushe ha na ku kena mwa Naha ya Sepiso kakuli n’a palezwi ku bonisa ku kena kwa Jehova fa mezi a Meriba. (20:13; 27:14, NW, litaluso za kwatasi) Joshua u beiwa ku ba yena ya yola Mushe.

30. Silomboti si fitiswa cwañi kwa Mamidiani, mi ki ku fiwa kalulo kufi ko ku eziwa kwa upa wa Jordani?

³⁰ Ka Mushe, Jehova cwale u hupulisa Isilaele ka za butokwa bwa milao ya Hae ya matabelo ni mikiti ni butuna bwa buitamo. Hape u tahisa kuli Mushe a fitise silomboti kwa Mamidiani kabakala kalulo ya bona mwa ku pepeleza Isilaele ku Baale-Peori. Banna ba Midiani kaufela ba bulaiwa mwa ndwa, hamoho ni Balaami, mi ku siiwa fela balyanjo, mi ba 32,000 ba bao ba hapiwa hamoho ni ze hapilwe ze ñwi ze kopanyeleza teñi limunanu ze 808,000. Ne ku si ka tondahala Muisilaele ni yo mukana mwa ndwa. Bana ba Rubeni ni ba Gadi, ba ba na ni mitapi, ba kupa ku yaha mwa kalulo ye kwa upa wa Jordani, mi ha se ba lumezi ku tusa mwa ku hapa Naha ya Sepiso, ba fiwa se ba kupa, mi ka nzila yeo masika a mabeli ao, ku beya teñi ni licika la lusika lwa Manase, a fiwa naha ye nunile yeo ili ye lumbile ni ku patama kuli a i luwe.

31. (a) Fa ku kena mwa naha, Isilaele u lukela ku zwelapili cwañi ku ipeya ku utwa? (b) Ki litaelo lifi ze fiwa ka za sanda sa lusika?

³¹ Hamulaho wa ku lundulula matibelelo a mwa lieto la lilimo ze 40, taba ye hape i toma mamelelo fa tokwahalo ya ku utwa Jehova. Mulimu wa ba fa naha, kono ba lukela ku ba bafitisi ba katulo ya Hae, ili ku toola mwa naha bayahi ba ba silafezi, ba ba lapela badimona ni ku sinya tutowati kaufela twa bulapeli bwa bona bwa maswaniso. Milulwani ya naha ye ba filwe ki Mulimu ya taluswa ka butungi. Ba ka i abelwa ka ku supwa ka loto. Malivi, ba ba si na sanda sa lusika, ba ka fiwa minzi ye 48 ni mafulisezo a yona, mi ye 6 ya yona ikaba minzi ya masabelo a mubulai ya si ka lela. Sanda sa mubu si na ni ku zwelapili ku ba mwa lusika, mi ni kamuta si si ke sa tutisezwa kwa lusika lu sili ka linyalo. Haiba ku si na muyoli wa munna, f’ohe basali ba ba yola sanda—sina ka mutala, bana ba basizana ba Zelofehadi—ba lukela ku nyalwa mwa lusika lwa habo bona. (27:1-11; 36:1-11) Numere i fela ka litaelo zeo za Jehova ka Mushe mi bana ba Isilaele kwa nalulelule ba li bukaufi ni ku kena Naha ya Sepiso.

 MABAKA HA I LI YE TUSA

32. Jesu ni sitabelo sa hae li swaniselizwe cwañi mwa Numere?

³² Jesu n’a amile hañata kwa Numere, mi baapositola ba hae ni bañoli ba bañwi ba Bibele ba bonisa hande-nde ka mo litaba za yona li bezi za butokwa ili ze tusa. Muapositola Paulusi ka ku nonga fa taba n’a bapanyize sebelezo ya Jesu ya ka busepahali ni ya Mushe, ili yeo ka butuna i ñozwi mwa Numere. (Maheb. 3:1-6) Mwa matabelo a lifolofolo ni mwa ku hasa mulola wa nkomwana ya sitole se si fubelu sa kwa Numere 19:2-9, hape lu bona swanisezo ya tukiso ye tuna ni ku fita ili ya ku keniswa ka sitabelo sa Kreste.—Maheb. 9:13, 14.

33. Ki kabakalañi ku tahisa mezi mwa lihalaupa ha ku li ko ku hoha mamelelo ku luna kacenu?

³³ Ka ku swana, Paulusi n’a bonisize kuli ku zwisa mezi mwa licwe mwa lihalaupa ku na ni taluso ku luna, ka ku bulela kuli: “Ne ba nwa kwa mezi a’ zwa kwa licwe la moya le li ba latelela; mi licwe leo ki Kreste.” (1 Makor. 10:4; Num. 20:7-11) Ka ku swanela, ne li Kreste ka sibili ya n’a bulezi kuli: “Ya nwa kwa mezi a ni ka mu fa, h’a sa na ku shwa linyolwa, ku ya ku ile; mi mezi a ni ka mu fa, a ka fetuha ku yena liweluwelu la mezi a buba, ku isa kwa bupilo bo bu sa feli.”—Joa. 4:14.

34. Jesu n’a bonisize cwañi kuli noha ya kopa ne i na ni taluso ya bupolofita?

³⁴ Jesu hape n’a amile ka ku nonga kwa kezahalo ye ñozwi mwa Numere ili ye ne i li muluti wa tukiso ye makaza yeo Mulimu n’a eza ka yena. N’a ize: “Sina Mushe mw’a n’a pahekezi noha mwa lihalaupa, Mwan’a mutu ni yena u swanezi ku pahekwa cwalo, kuli mutu kaufela ya lumela ku yena a be ni bupilo bo bu sa feli.”—Joa. 3:14, 15; Num. 21:8, 9.

35. (a) Bakreste ba swanela ku itibelela kwa nto mañi, sina ka mo i swaniselizwe ki Maisilaele mwa lihalaupa, mi ki kabakalañi? (b) Mwa mañolo a bona, ki mitala ifi ya mukwañuli ni bukwenuheli yeo Juda ni Pitrosi ba ama ku yona?

³⁵ Ki kabakalañi Maisilaele ha ne ba atulezwi ku yembana mwa lihalaupa ka lilimo ze 40? Kabakala kutokwa tumelo. Muapositola Paulusi n’a file kelezo ye tiile fa taba yeo, kuli: “Banabahesu mu tokomele, mwendi yo muñwi ku mina a ka ba ni pilu ye na ni bumaswe, ye sa lumeli, mane a kauhane ni Mulimu-Ya-Pila. Kono mu kutazane ka zazi ni zazi.” Kabakala ku sa utwa kwa bona ni kabakala ku sa ba ni tumelo kwa bona, Maisilaele bao ne ba shwile mwa lihalaupa. “Cwale, a lu itahanele ku kena mwa pumulo [ya Mulimu], mwendi yo muñwi a ka swana a wa, ka ku hata mwa mutala o swana sina wa bona, wa ku sa lumela.” (Maheb. 3:7–4:11; Num. 13:25–14:38) Ha n’a lemusa ka za batu ba ba sa lumeli ba ba shwaula lika ze kenile, Juda n’a amile kwa mukwañuli wa Balaami wa ku lakaza mupuzo ni kwa lipulelo za Kora za bukwenuheli ku Mushe mutang’a Jehova. (Juda 11; Num. 22:7, 8, 22; 26:9, 10) Balaami hape n’a amilwe ki Pitrosi sina “ya n’a latile ku belekela mali a bumaswe,” mi n’a amilwe ki Jesu ya filwe kanya mwa sinulo ya hae ka Joani kuli ki ya n’a ‘beile fapil’a Isilaele siteo sa kuli ba ce ku ze tabezwi milimu ya maswaniso, mi ba pile ka buhule.’ Ka buniti fela puteho ya Sikreste kacenu i swanelwa ku lemuswa ku ambuka ba ba si ka kena ba ba cwalo.—2 Pit. 2:12-16; Sin. 2:14.

36. Paulusi n’a file temuso kwa likezo lifi ze maswe, mi luna kacenu ne lu ka tusiwa cwañi ki kelezo ya hae?

³⁶ Muzamao o maswe ha ne u bile teñi mwa puteho ya Korinte, Paulusi n’a ba ñolezi ka za ku “lakaza ze maswe,” ili ku ama luli kwa Numere. N’a elelize kuli: “Hape lu si ke lwa eza buhule, mo ba ezelize ba bañwi ku bona, mi ka lizazi li li liñwi ku wile ba ba eza 23,000.” (1 Makor. 10:6, 8; Num. 25:1-9; 31:16) * Ku cwañi ka za nako yeo batu ne ba bilaezi kuli ku utwa litaelo za Mulimu ne ku ka tisa butata bwa ka butu ni kuli ne ba nyikwile tukiso ya Jehova ya manna? Ka ku ama ku seo, Paulusi u li: “Hape lu si ke lwa lika [Jehova, NW], mo ba mu likezi ba bañwi ku bona, mi ba bulailwe ki linoha.” (1 Makor. 10:9; Num. 21:5, 6) Paulusi u zwelapili kuli: “Hape mu si ke mwa tongoka, mo ba tongokezi ba bañwi ku bona, mi ba bulailwe ki muyundisi.” Isilaele n’a ipumani ku ze butuku luli kabakala ku tongokela Jehova, bayemeli ba hae, ni litukiso za hae! Lika ze ne li ‘tahezi bale, ka ku ba linguli ku luna’ li swanela ku ba temuso ye utwahala ku luna kaufela kacenu, kuli lu zwelepili ku sebeleza Jehova ka tumelo ye tezi.—1 Makor. 10:10, 11; Num. 14:2, 36, 37; 16:1-3, 41; 17:5, 10.

37. Mu fe mitala ya m’o Numere i lu tuseza ku utwisisa litaba ze ñwi za Bibele.

³⁷ Numere hape i fa litaba za kwamulaho zeo litaba ze ñwi za Bibele li konwa ku utwisiswa hande ka zona.—Num. 28:9, 10—Mat. 12:5; Num. 15:38—Mat. 23:5; Num. 6:2-4—Lu. 1:15; Num. 4:3—Lu. 3:23; Num. 18:31—1 Makor. 9:13, 14; Num. 18:26—Maheb. 7:5-9; Num. 17:8-10—Maheb. 9:4.

38. Buka ya Numere i tusa ka linzila lifi luli, mi i isa mamelelo ya luna kwa nto mañi?

³⁸ Ze ñozwi mwa Numere ka buniti fela ki ze buyelezwi ki Mulimu, mi za tusa kwa ku lu luta butokwa bwa ku utwa Jehova ni ku kuteka bao a beile fa buokameli mwahal’a batu ba hae. Ka mutala, i nyaza bufosi, mi ka likezahalo ze na ni butokwa bwa bupolofita, i isa mamelelo ya luna ku Y’o Jehova a file sina Mupilisi ni Mueteleli wa batu ba Hae kacenu. I peta kalulo ye butokwa ili ye luta mwa litaba ze isa kwa ku tomiwa kwa Mubuso wa Jehova o lukile mwa mazoho a Jesu Kreste, y’o A ketile sina Muyemeli ni Muprisita yo Muhulu.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]