Buka ya Bibele ya Bu 45—Maroma

Muñoli: Paulusi

Ko Ne I Ñolezwi: Korinte

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 56 C.E.

1. Paulusi u nyakisisañi mwa liñolo la hae kwa Maroma?

MWA Likezo lu boni Paulusi, ya n’a li mungundunganyi ya situhu wa Bakreste ba Sijuda, ha fetuha muapositola ya tukufalezwi wa Kreste kwa batu ba ba si Majuda. Ka Maroma lu kalisa libuka ze 14 za mwa Bibele zeo moya o kenile ne u buyelezi yena ya n’a li Mufalisi y’o, cwale ya s’a li mutanga ya sepahala wa Mulimu, kuli a’ ñole. Ka nako ya n’a ñozi Maroma, Paulusi n’a s’a ezize kale misipilituna ya za ku kutaza ye mibeli mi n’a li fakaufi ni ku feza wa bulalu. N’a se a ñozi mañolo a mañwi a buyelezwi aketalizoho: 1 Matesalonika, 2 Matesalonika, Magalata, 1 Makorinte  ni 2 Makorinte. Niteñi ku bonahala kuli kwa swanela Maroma ha i li fapil’a ze ñwi zeo mwa Libibele za miteñi ya luna, kakuli i talusa ka butungi mayemo a manca a ku likanelela kwa Majuda ni ba ba si Majuda, litopa ze peli zeo Paulusi n’a kutalize. I talusa ka za mo Mulimu a cincelize mw’a sebelisanela ni batu ba hae mi i bonisa kuli Mañolo a Siheberu a buyelezwi n’a polofitile kale kuli taba ye nde ne i ka shaelwa ni ku ba ba si Majuda.

2. (a) Paulusi u nyakisisa butata bufi mwa Maroma? (b) Liñolo le li pakañi ka ku tiya?

² Paulusi, ka ku itusisa Tersiusi sina muñoli, u nungahanya litaluso za ka lubilo ni manzwi a mañata a’ ngilwe mwa Mañolo a Siheberu mwa ku tahisa ye ñwi ya libuka ze buanyu hahulu za Mañolo a Sigerike a Sikreste. Ka muñolelo o makaza kwa bunde, u nyakisisa butata bo ne bu zuhile liputeho za Sikreste za mwa lilimo za mwanda wa pili ha ne li kopanyeleza Majuda hamoho ni Magerike. Kana Majuda ne ba li ba butokwa ku fita kabakala ku simuluha ku Abrahama? Kana Bakreste ba ba hulile, ka ku itusisa tukuluho ya bona kwa Mulao wa Mushe, ne ba na ni tukelo ya ku sitatalisa mizwale ba Sijuda ba ba fokola ba ne ba sa kumalezi kwa lizo za kale? Mwa liñolo le Paulusi n’a file bupaki bo bu tiile ka za kuli Majuda ni ba ba si Majuda b’a likanelela ku Mulimu ni kuli batu ba beiwa ba ba lukile, isi ka Mulao wa Mushe, kono ka tumelo ku Jesu Kreste ni ka sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa. Niteñi, Mulimu u tokwa kuli Bakreste ba ipeye ka nzila ye nepahezi kwatas’a milonga ye fitana-fitana y’e ba busa.

3. Puteho ya mwa Roma ne i tahile cwañi, mi ki sifi se si kana sa talusa libaka Paulusi ha n’a ziba ba bañata hahulu mwateñi?

³ Puteho ya kwa Roma ne i tahile cwañi? Ne se ku bile ni Majuda ba bañatanyana mwa Roma sihulu ku kala ka nako yeo Pompey n’a hapile Jerusalema ka 63 B.C.E. Likezo 2:10 i bulela hande-nde kuli ba bañwi kwa Majuda bao ne ba li mwa Jerusalema fa Pentekonta ya 33 C.E., ko ne ba utwile taba ye nde inze i kutazwa. Bazwahule bao ba ba sikuluzwi ne ba siyezi mwa Jerusalema kuli ba lutiwe ki baapositola, mi ku si na kakanyo ba kwa Roma ne ba kutezi teñi k’o hasamulaho, ba bañwi ba ku bona mwendi ka nako yeo nyandiso ne i tumbukile mwa Jerusalema. (Lik. 2:41-47; 8:1, 4) Mi hape, batu ba mwa mazazi ao ne ba li bazamai ba batuna, mi seo si kana sa talusa za ku tekelela kwa Paulusi buñata bwa lilama ba puteho ya kwa Roma, mi ba bañwi ba ku bona ba kana ba utwezi taba ye nde kwa Greece kamba Asia kabakala ku kutaza kwa Paulusi.

4. (a) Maroma i bulelañi ka za puteho mwa tolopo yeo? (b) Ku ba teñi kwa Akila ni Prisila mwa Roma ku bonisañi?

⁴ Litaba za pili ze buniti ka za puteho yeo li mwa liñolo la Paulusi. Litaba zeo li bonisa hande kuli puteho yeo ne i kopanyeleza Bakreste ba ba li Majuda ni ba ba si Majuda ni kuli tukufalelo ya bona ne li ye tuna luli. U ba bulelela kuli: “Tumelo ya mina i lumbiwa mwa lifasi kamukana,” ni kuli, “Ku utwa kwa mina ku ile libubo kwa batu kaufela.” (Maro. 1:8; 16:19) Suetonius, muñoli wa mwa lilimo za mwanda wa bubeli, u biha kuli mwahal’a puso ya Klaude (41-54 C.E.), Majuda ne ba lunduzwi mwa Roma. Nihakulicwalo, ne ba kutile hasamulaho, sina ha ku boniswa ki ku ba teñi kwa Akila ni Prisila mwa Roma. Ne li Majuda bao Paulusi n’a fumani mwa Korinte ba ne ba tunuhile mwa Roma ka nako ya taelo ya Klaude kono ili ba ne ba kutezi kwa Roma ka nako yeo Paulusi n’a ñolezi puteho ya k’o.—Lik. 18:2; Maro. 16:3.

5. Ki litaba lifi ze bonisa buniti bwa Maroma?

⁵ Buniti bwa liñolo le ha bu konwi ku hononwa ni hanyinyani. Sina manzwi a pili ha bulela, li zwa ku “Paulusi mutanga wa Jesu Kreste, ya bizizwe kuli a be [muapositola,] ni ñolela kaufela ba ba ina mwa Roma, ba ba latwa ki Mulimu, ba ba bizelizwe ku ba ba ba kenile.” (Maro. 1:1, 7) Bupaki bwa kwande ka za yona ki bo buñwi bwa bo bu fumanwi pili kwa Mañolo a Sigerike a Sikreste. Pitrosi u itusisa lipulelo ze ñata ze swana mwa liñolo la hae la pili, leo li kana ne liñozwi hamulaho wa lilimo ze 6 kamba 8, kuli mane bocaziba ba bañata ba nga kuli n’a s’a boni kopi ye ñwi ya Maroma. Maroma kaniti ne i ngiwa ku ba kalulo ya z’a ñozi Paulusi mi ne i ngiwa cwalo ki Clement wa kwa Roma, Polycarp wa kwa Smirna, ni Ignatius wa kwa Antioke, ili bao kaufela ne ba pilile kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa pili C.E. ni makalelo a lilimo za mwanda wa bubeli C.E.

6. Muputo o muñwi wa kwakale u paka cwañi kuli Maroma ki kalulo ya Bibele?

⁶ Buka ya Maroma, hamoho ni mañolo a mañwi a 8 a Paulusi, ya fumanwa mwa muputo wa kwaikale wa Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶). Sir Frederic Kenyon n’a ñozi cwana ka za muputo wo: “Fa, kihona, lu na ni muputo o bat’o kwanelela wa Mañolo a Paulusi, ili w’o ku bonahala kuli ne u ñozwi ibat’o ba kwa makalelo a lilimo za mwanda wa bulalu.” * Miputo ya za Bibele ya Sigerike ya Chester Beatty ki ya kale ku fita miputo ye zibahala hahulu ya Sinaitic Manuscript ni Vatican Manuscript No. 1209, za mwa lilimo za mwanda wa bune C.E. Ni zona zeo li na ni buka ya Maroma.

7. Ki bupaki bufi bo bu li teñi ka za sibaka ni nako fo ne i ñolezwi Maroma?

⁷ Ki lili mi ki kai ko ne i ñolezwi Maroma? Bocaziba ba za Bibele ba lumelelana kuli liñolo le ne liñolezwi kwa Greece, sihulu mwendi kwa Korinte, muta Paulusi n’a potile teñi k’o ka likweli ze sikakañi  kwa mafelelezo a lieto la hae la bulumiwa la bulalu. Bupaki bwa mwahali bu yemela Korinte. Paulusi n’a ñolezi liñolo le mwa ndu ya Gayusi, silama sa puteho ya ona k’o, mi u babaza Febe wa mwa puteho ye fakaufi ya Senkreya, lona likamba la Korinte. Ku bonahala kuli Febe ki yena ya n’a isize liñolo le kwa Roma. (Maro. 16:1, 23; 1 Makor. 1:14) Paulusi n’a ñozi cwana kwa Maroma 15:23: “Ha ni sa na sibaka mwa manaha ao,” mi mwa timana ye latelela u bonisa kuli u laliketa ku zwelapili ku ya kwa wiko mwa bulumiwa bwa hae, ili ku liba kwa Spain. N’a ka be a ñozi cwalo kwa mafelelezo a musipili wa hae wa bulalu, ili kwa makalelo a 56 C.E.

ZE MWA MAROMA

8. (a) Paulusi u bulelañi ka za bukombwa bwa hae? (b) U bonisa cwañi kuli Majuda hamoho ni Magerike ba swanelwa ki buhali bwa Mulimu?

⁸ Ku sa ketulula Majuda ni Balicaba kwa Mulimu (1:1–2:29). Paulusi ya buyelezwi u bulelelañi Maroma? Mwa manzwi a hae a makalelo, u itibahaza sina muapositola ya ketilwe ki Kreste kuli a lute macaba ‘ku ipeya ka tumelo.’ U bulela kuli u shukezwi ku bona ba ba kenile mwa Roma, kuli ba ‘tiisane,’ ni ku bulela mwahal’a bona taba ye nde y’e li “mata a Mulimu a ku pilisa mutu ni mutu ya lumela.” Sina mo ne ku ñolezwi kwamulaho k’o, ya lukile u ka pila “ka tumelo.” (1:5, 12, 16, 17) U bonisa kuli Majuda hamoho ni Magerike ba swanelwa ki buhali bwa Mulimu. Batu ha ba na libaka la ku sa lumela kakuli za Mulimu “ze sa bonwi . . . ki ze bonahala hande haisamba lifasi li ezwa.” (1:20) Niteñi, macaba ka butoto a eza lika ze bupilwe sina milimu. Nihakulicwalo, Majuda ha ba swaneli ku nyaza hahulu bamacaba, kakuli ni bona ba ezize sibi. Sibeli sa litopa zeo ba ka atulwa ka ku ya ka likezo za bona, kakuli Mulimu ha ketululi. Mupato wa kwa nama haki yona nto ya butokwa; “Mujuda ki ye li yena mwahali; mi mupato ki wa pilu.”—2:29.

9. (a) Majuda ba beilwe kwapili mwañi, mi niteñi Paulusi u ama Mañolo afi mwa ku bonisa kuli bote ba mwa sibi? (b) Kacwalohe, mutu u ka beiwa cwañi ya lukile, mi ki mutala ufi o yemela taba yeo?

⁹ Bote ba beiwa ba ba lukile ka tumelo (3:1–4:25). “Mi cwale se si beya Mujuda kwapili ku ba bañwi, kiñi?” Ki se situna, kakuli Majuda ne ba filwe manzwi a Mulimu a kenile. Niteñi, “Majuda ni Magerike ba mwa sibi,” mi ha ku na ya “lukile” ku Mulimu. U ama ha 7 kwa Mañolo a Siheberu kuli a yemele sisupo seo. (Maro. 3:1, 9-18; Samu 14:1-3; 5:9; 140:3; 10:7; Liprov. 1:16; Is. 59:7, 8; Samu 36:1) Mulao u beya patalaza muinelo wa sibi wa batu, kacwalo “ha ku na mutu, nihaiba a li muñwi, ya ka beiwa ya lukile . . . ka misebezi ya Mulao.” Nihakulicwalo, ka sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa ni ka tiululo, Majuda hamoho ni Magerike ba sweli ba beiwa ba ba lukile “ka tumelo, ku si na misebezi ya Mulao.” (Maro. 3:20, 28) Paulusi u yemela taba yeo ka ku ama mutala wa Abrahama, ya n’a beilwe ya lukile, isi ka misebezi kamba ka mupato, kono kabakala tumelo ya hae ye babazeha. Kacwalo Abrahama n’a bile ndat’ahe Majuda hamoho ni “ba ba lumela kaufela.”—4:11.

10. (a) Ne ku tahile cwañi kuli lifu li buse sina mulena? (b) Ku ipeya ku utwa kwa Kreste ku tahisizeñi, kono ki temuso ifi ya filwe ka za sibi?

¹⁰ Ha ba sali batanga ba sibi kono se li ba ku luka ka Kreste (5:1–6:23). Ka mutu a li muñwi, Adama, sibi sa kena mwa lifasi, mi sibi sa tahisa lifu, “kamukwaocwalo lifu li tile kwa batu kaufela kakuli ba ezize sibi kaufela.” (5:12) Lifu li busize sina mulena ku zwa ku Adama ku t’o fita ku Mushe. Mulao ha ne u filwe ka Mushe, sibi sa ñatafala, mi lifu la zwelapili ku busa. Kono cwale sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa si ñatafalile ni ku fita, mi ka ku utwa kwa Kreste ba bañata ba filwe ku luka ko ku fa bupilo bo bu sa feli. Niteñi yeo haki laluwe ya ku pila mwa sibi. Batu ba ba kolobelelizwe ku Kreste ba lukela ku shwa kwa neku la sibi. Butu bwa bona bwa kale bu kokotezwi, mi ba pilela Mulimu. Sibi ha si sa ba busa, kono ba fetuha batanga ba ku luka, ko ku tahisa ku keniswa. “Mupuzo wa sibi ki lifu; kono mpo ya sishemo sa Mulimu ki bupilo bo bu sa feli ka Jesu Kreste Mulen’a luna.”—6:23.

11. (a) Paulusi u swaniseza cwañi tukuluho ya Bakreste ba Sijuda kwa Mulao? (b) Mulao ne u tunafalizeñi, mi kacwalo ki lika mañi ze lwanisana ku Mukreste?

¹¹ Ku shwa kwa neku la Mulao, ku pila ka moya ku Kreste (7:1–8:39). Paulusi u itusisa mutala wa musali, ya tamilwe ku munn’a hae ha nz’a pila kono ili ya lukuluhile ku nyalwa ki u sili haiba a timela, kuli a bonise ka m’o Majuda ba Bakreste ne ba shwezi kwa neku la Mulao ka sitabelo sa Kreste ili ku lukuluha ku ba batanga ba Kreste ni ku beela Mulimu miselo. Mulao o kenile ne u tunumeka sibi, mi sibi ne si tisize lifu. Sibi, se si inzi mwa mibili ya luna ya nama, si lwanisa milelo ya luna ye minde. Sina Paulusi ha bulela: “Kakuli ha ni ezi bunde bo ni lata; kono ni eza bumaswe bo ni sa lati.” Kacwalo, “ha i sa li na ya si eza, kono ki sibi se si inzi ku na.”—7:19, 20.

12. Ba bañwi ba fita cwañi fa ku busa hamoho ni Kreste, mi bona bao ba tula ka ku tala mwañi?

¹² Ki nto mañi ye kona ku liulula mutu kwa bumai bo? Mulimu wa kona ku pilisa ba ba ku Kreste ka moya wa Hae! Ba añulwa sina bana, ba beiwa ba ba lukile, ba ba bacalifa ba Mulimu ni ku busa hamoho ni Kreste, mi ba fiwa kanya. Paulusi u ba bulelela kuli: “Mulimu h’a lu yemela, ki mañi ya ka lu lwanisa? Ki mañi ya ka lu kauhanya ni lilato la Kreste?” H’a yo! Ka tulo u bulela kuli: “Lu tula ni ku fita ka Ya lu latile. Kakuli ni kozwi kuli nihaiba lifu, nihaiba bupilo, nihaiba mangeloi, nihaiba ze busa,  nihaiba ze li teñi cwale, nihaiba ze sa ta, nihaiba ze mata, nihaiba bupahamo kamba butasi, nihaiba nto ye ñwi ye bupilwe, ha ku na se si kona ku lu kauhanya ni lilato la Mulimu, le li li teñi ku Jesu Kreste Mulen’a luna.”—8:31, 35, 37-39.

13. (a) Ka ku ya ka bupolofita, ki bomañi ba ba kopanyelelizwe mwa Isilaele luli wa Mulimu, mi seo ki ka ku ya ka sikuka sifi sa bumulimu? (b) Isilaele wa kwa nama n’a taelisize cwañi, kono ku tokwahalañi kuli mutu a piliswe?

¹³ “Isilaele” u pilisizwe ka tumelo ni ka mukekecima wa Mulimu (9:1–10:21). Paulusi u bulela kuli u ‘swabezi hahulu’ Maisilaele sina yena, kono u lemuha kuli haki Isilaele mukatumbi wa kwa nama ya li “Isilaele” luli, kakuli Mulimu u na ni m’ata a ku iketela bao a bata kuli ba be bana ba hae. Sina ha ku bonisizwe ka mo Mulimu n’a ezelize Faro ni ka swanisezo ya mubupi wa lipiza, “taba ha i yo mwa mata a ya lata, kamba a ya itahanela; kono i mwa mata a Mulimu ya shemuba.” (9:2, 6, 16) U biza bana “isi kwa Majuda fela, kono ni kwa bamacaba,” sina mwa n’a bulelezi cimo Hosea. (Hos. 2:23) Isilaele n’a taelisize kabakala ku bata ku lumelelwa ki Mulimu, ‘isi ka tumelo, kono inge ki ka misebezi ya mulao,’ ni kabakala ku sitatala ku Kreste, “licwe la sitataliso.” (9:24, 32, 33) Ne ba “tukufalezwi za Mulimu, kono isi ka ku utwiseza.” Mulao u felezi ku Kreste ku ba ba lumela kuli ba beiwe ba ba lukile, mi kuli mutu a piliswe u lukela ku bulela patalaza ‘kuli Jesu ki Mulena’ ni ku lumela “kuli Mulimu u mu zusize kwa bafu.” (10:2, 9) Bakutazi ba lumiwa kuli ba konise batu ba macaba kaufela ku utwa, ku ba ni tumelo, ni ku biza fa libizo la Jehova ilikuli ba piliswe.

14. Paulusi u swanisezañi ka za kota ya olive?

¹⁴ Swanisezo ya za kota ya olive (11:1-36). Kabakala sishemo se si si ka libelelwa, bomasiyaleti ba Isilaele wa ka sipepo ba se ba ketilwe, kono kakuli buñata ne ba sitatalile, “bupilo bu tahezi ba macaba.” (11:11) Ka ku itusisa swanisezo ya za kota ya olive, Paulusi u bonisa ka mo ba ba si Majuda ne ba shangelezwi, kabakala kuli Isilaele wa kwa nama n’a si na tumelo. Niteñi, ba ba si Majuda ha ba swaneli ku nyakalala Isilaele ha hanilwe, kakuli haiba Mulimu n’a si ka hauhela mitai tota ye sa sepahali, ha na ku hauhela cwalo ni mitai ya kota ya olive ya mwa naheñi ya macaba a shangezwi.

15. Ku fa Mulimu litabelo ze pila ku kopanyelezañi?

¹⁵ Ku shemuna kutwisiso; ba ba fa bulena (12:1–13:14). Paulusi u eleza kuli, Mu beele Mulimu mibili ya mina sina litabelo ze pila. Mu tuhele ku ya “ka ku likanyisa lifasi le,” kono “mu fetuhe ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya mina.” Mu si ikankabeki. Mubili wa Kreste, sina mubili wa butu, u na ni lilama ze ñata, ze na ni misebezi ye fitana-fitana, kono za swalisana. Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe. Mu tuhele Jehova a lombote. Mu “tule bumaswe ka bunde.”—12:2, 21.

16. Bakreste ba swanela ku zamaya cwañi fapil’a ba ba fa bulena ni ba bañwi cwalo?

¹⁶ Mu ipeye kwatas’a ba ba fa bulena; ki tukiso ya Mulimu. Mu zwelepili ku eza hande mi mu si ke mwa ba ni sikoloti ku mutu konji ku latana. Puluso i fakaufi, kacwalo ‘mu tobohe misebezi ya lififi’ mi mu “apale lilwaniso za liseli.” (13:12) Mu zamaye ka mukwa o munde, isiñi ka litakazo za nama.

17. Ku eleziwañi ka za ku nyaza ni ku yahisa ba ba fokola?

¹⁷ Mu amuhele bote ka ku likanelela ku si na ku nyaza (14:1–15:33). Mu amuhele bao, kabakala kuli tumelo ya bona ya fokola, ba itoboha lico ze ñwi kamba ba mamela mazazi a mikiti. U si nyazi wahenu kamba ku mu sitatalisa ka sico ni sino sa hao, kakuli Mulimu u atula mañi ni mañi. Mu ndongwame kozo ni ze yahisa, mi mu lwale mifokolo ya ba bañwi.

18. (a) Paulusi u zwelapili ku ama manzwi afi mwa ku bonisa kuli ba ba si Majuda ba amuheleha ku Mulimu? (b) Paulusi yena ka sibili u fumana tuso mañi kwa sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa?

¹⁸ Muapositola u ñola kuli: “Manzwi kaufela h’a ñozwi kale, a ñozwi ku lu luta,” mi hape u ama hane kwa Mañolo a Siheberu sina bupaki bwa mafelelezo bwa kuli bapolofita ba ba buyelezwi ne ba polofitile kale kuli lisepiso za Mulimu li ka tahela ni batu ba ba si Majuda. (Maro. 15:4, 9-12; Samu 18:49; Deut. 32:43; Samu 117:1; Is. 11:1, 10) Paulusi u eleza kuli, “Mu amuhelane kihona, sina Kreste ha lu amuhezi, kuli Mulimu a fiwe kanya.” (Maro. 15:7) Paulusi u itebuha sishemo se si si ka libelelwa s’a filwe ki Mulimu sa ku ba sikombwa kwa macaba, ili ku ‘peta za buprisita bwa Evangeli ya Mulimu.’ Kamita u bata ku kwalula likalulo ze nca ku fita ku “yaha fa mutomo wa yo muñwi.” Mi u sa zwelapili, kakuli u singanyeka kuli, ha s’a isize linubu kwa Jerusalema, a tame musipilituna o muñwi wa za ku kutaza kwa Spain ye kwahule mi, ha li mwa lieto la ku ya teñi k’o, a tahe “ni bufumu bo bu tezi bwa limbuyoti za Kreste” kwa mizwale ba hae ba kwa moya mwa Roma.—15:16, 20, 29.

19. Liñolo li fela ka litumeliso ni likelezo lifi?

¹⁹ Litumeliso za ku feleleza (16:1-27). Paulusi u lumelisa lilama ba 26 mwa puteho ya kwa Roma ka mabizo, hamohocwalo ni ba bañwi, mi u ba eleza ku tokolomoha batu ba ba tahisa lifapahano ni kuli ba “be ba ba butali kwa neku la ze nde, mi [ba] be likuba kwa neku la ze maswe.” Libaka kikuli Mulimu a bubekwe “ka Jesu Kreste, mwa linako ni linako. Amen.”—16:19, 27.

MABAKA HA I LI YE TUSA

20. (a) Maroma i fa mabaka afi a utwahala a ku lumela ku Mulimu? (b) Ku luka ni mukekecima wa Mulimu li swaniselizwe cwañi, mi seo si komokisa cwañi Paulusi?

²⁰ Buka ya Maroma i fa mabaka a utwahala a ku lumela ku Mulimu, ili ku bulela kuli “za Mulimu ze sa bonwi, ona mata a hae a kamita ni bumulimu  bwa hae, ki ze bonahala hande haisamba lifasi li ezwa, inze li lemuhiwa mwa misebezi ya hae.” Kono kwand’a zeo, i zwelapili ku bubeka ku luka kwa hae ni ku shaela mukekecima o mutuna ni sishemo sa hae se si si ka libelelwa. Lu lemuswa hande ka za seo ka swanisezo ya za kota ya olive, ye shangelwa mitai ya mwa naheñi hamulaho wa ku lemiwa kwa mitai ya yona tota. Ha yeya t’ata ni sishemo seo sa Mulimu, Paulusi u makala kuli: “O! buliba bwa bufumu ni bwa butali ni bwa zibo ya Mulimu! Likatulo za hae ha li konwi ku batisezwa, ni linzila za hae ha li konwi ku fumanwa!”—1:20; 11:33.

21. Maroma i bonisa cwañi ku patuluha ko ku zwelapili kwa kunutu ya Mulimu ye kenile?

²¹ Buka ya Maroma i sebelisa seo mwa ku talusa ku patuluha ko ku zwelapili kwa kunutu ya Mulimu ye kenile. Mwa puteho ya Sikreste, ha ku sa na shutano ye mwahal’a Mujuda ni Mulicaba, kono batu ba macaba kaufela ba kona ku abana kwa sishemo sa Jehova se si si ka libelelwa ka Jesu Kreste. “Ku Mulimu ha ku na sobozi.” “Mujuda ki ye li yena mwahali; mi mupato ki wa pilu, o ezwa ka moya, isi ka mukwa fela.” “Ha ku talimwi kana ki Mujuda kamba Mugerike; kakuli Mulena wa batu kaufela ki a li muñwi, mi ki ya fumile ku ba ba biza ku Yena kaufela.” Ku bona bao kaufela ki tumelo, mi isiñi misebezi, ye ba beisa ba ba lukile.—2:11, 29; 10:12; 3:28.

22. Maroma i fa kelezo ifi ye sebeza ka za mwa ku sebelisanela ni ba ba si mwa puteho?

²² Kelezo ye sebeza ye mwa liñolo le la Bakreste ba kwa Roma i tusa Bakreste ni kacenu, ili ba ba na ni ku talimana ni makayamana a swana mwa lifasi li sili. Bakreste ba elezwa kuli ba “pilisane mwa kozo ni batu kaufela,” ku kopanyeleza ni ba ba si mwa puteho. Mañi ni mañi u lukela ku ‘ipeya mwatas’a ba ba beilwe fa bulena,’ kakuli bao ba tahile ka tukiso ya Mulimu mi ba sabisa, isiñi ku ba ba latelela mulao, kono ku ba ba eza ze maswe. Bakreste ba swanela ku latelela mulao isi ka libaka fela la ku saba koto kono kabakala lizwalo la Sikreste, kacwalo ili ku lifa mitelo ya bona, ku fa ñamba ya bona, ku peta liswanelo za bona, ku sa kolotela mutu sika, “konji ku latana.” Lilato li taleleza Mulao.—12:17-21; 13:1-10.

23. Paulusi u koñomeka cwañi butokwa bwa ku paka ka mulomo, mi u fa mutala mañi ka za ku itukiseza bukombwa?

²³ Paulusi u koñomeka za ku fa bupaki fa nyangela. Hailif’o mutu u lumela ka pilu kuli a beiwe ya lukile, u paka ka mulomo kuli a piliswe. “Mutu ni mutu ya biza Libizo la [Jehova, NW] u ka piliswa.” Kono kuli seo si ezahale, bakutazi ba tokwa ku y’o bulela “litaba ze nde.” Tabo ya luna ki ye tuna hakalo haiba lu ba bañwi ba bona bakutazi bao ili bao mulumo wa bona cwale se u utwahala “ku isa kwa mafelelezo a lifasi.” (10:13, 15, 18) Mi ha lu nze lu itukiseza ku kutaza k’o, haike lu like ku tekelela Mañolo a buyelezwi sina Paulusi, kakuli mwa kalulo ye fela (10:11-21) u ama hañata-ñata kwa Mañolo a Siheberu. (Is. 28:16; Joe. 2:32; Is. 52:7; 53:1; Samu 19:4; Deut. 32:21; Is. 65:1, 2) N’a kona ku bulela kuli: “Manzwi kaufela h’a ñozwi kale, a ñozwi ku lu luta, kuli ka ku tiiswa ni ku kutazwa ki Mañolo, lu ine lu na ni sepo.”—Maro. 15:4.

24. Paulusi u elezañi ka za ku hulisa tukufalelo ni ku sebelisana hande mwa puteho?

²⁴ Kelezo ye nde ili ye sebeza ya fiwa ka za mwa ku sebelisanela mwa puteho ya Sikreste. Ku si na taba ni mo ne ba bezi ku za sicaba, mushobo, kamba nyangela, bote ba lukela ku shemuna kutwisiso ya bona kuli ba fe Mulimu sebelezo ye kenile ka ku ya ka ‘s’a lata se sinde, se si kateleha, se si petehile.’ (11:17-22; 12:1, 2) Ki likelezo kwa ku utwahala ili ze sebeza ze mwa manzwi kaufela a Paulusi kwa Maroma 12:3-16! Zeo luli ki likelezo ze nde hahulu ze hulisa tukufalelo, buikokobezo, ni lilato le lituna mwahal’a ba ba mwa puteho ya Sikreste kaufela. Mwa likauhanyo za mafelelezo, Paulusi u fa temuso ye tiile ka za ku iteekela ni ku pima ba ba tahisa lifapahano, kono hape u bulela ka za tabo ni ku katuluha kwa bote ko ku tahiswa ki litwaelelano ze kenile mwa puteho.—16:17-19; 15:7, 32.

25. (a) Maroma i fa mubonelo ufi o nepahezi ni kutwisiso ifi ye ekezehile ka za Mubuso wa Mulimu? (b) Ku ituta Maroma ku swanela ku lu tusa mwa linzila lifi?

²⁵ Ka ku ba Bakreste, lu lukela ku zwelapili ku tokomela mo lu sebelisanela. “Kakuli mubuso wa Mulimu hasi ku ca, hasi ku nwa; kono ki ku luka, ni kozo, ni tabo, ka Moya o Kenile.” (14:17) Ku luka, kozo, ni tabo zeo sihulu li ikoliwa ki ‘ba ba ca sanda ni Kreste,’ ili ba ba ka ‘fumana kanya ni yena’ mwa Mubuso wa kwa lihalimu. Hape, mu lemuhe ka mo Maroma i supela kwa kalulo ye ñwi ya talelezo ya sepiso ya Mubuso ye ne filwe mwa Edeni, kuli: “Mulimu [Muñ’a] kozo u ka pakisa ku lobakela Satani kwatas’a mautu a mina.” (Maro. 8:17; 16:20; Gen. 3:15) Inze lu lumela zona liniti ze tuna zeo, haike lu zweleñipili ku tala tabo ni kozo ni sepo ye tuna. Haike lu ikatuleleñi ku tula hamoho ni Peu ya Mubuso, kakuli lu kolwa kuli ha ku na se sikana kwa lihalimu kamba fa lifasi “nihaiba nto ye ñwi ye bupilwe, [ye] ka kona ku lu kauhanya ni lilato la Mulimu, le li li teñi ku Jesu Kreste Mulen’a luna.”—Maro. 8:39; 15:13.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]