Buka ya Bibele ya Bu 58—Maheberu

Muñoli: Paulusi

Ko Ne I Ñolezwi: Roma

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 61 C.E.

1. Ne li ka ku zamaelela ni musebezi mañi ko Paulusi n’a ñolezi Maheberu liñolo?

PAULUSI u tumile ka ku ba muapositola “kwa macaba.” Kono kana bukombwa bwa hae ne li fela bwa mwahal’a ba ne ba si Majuda? Kutokwa! Sibakanyana fela pili Paulusi a si ka kolobezwa kale ni ku fiwa musebezi wa hae, Mulena Jesu n’a bulelezi Ananiasi kuli: “Mutu yo [Paulusi] ki sisebeliso se ni iketezi ku isa Libizo la ka kwa macaba, ni kwa malena, ni kwa bana ba Isilaele.” (Lik. 9:15; Magal. 2:8, 9, litaku li siyamisizwe ki luna.) Kaniti ku ñolwa kwa buka ya Maheberu ne ku zamaelela ni musebezi wa n’a filwe Paulusi wa ku isa libizo la Jesu kwa bana ba Isilaele.

2. Likañi ka za kuli Maheberu i ñozwi ki Paulusi li kona ku fezwa cwañi?

² Nihakulicwalo, bahanyezi ba bañwi ba kakanya ku ba kwa Maheberu ye ñozwi ki Paulusi. Kañi i liñwi ki ya kuli libizo la Paulusi ha li yo mwa liñolo le. Kono yeo ha i koni ku ba nto ye tibela, kakuli buñata bwa libuka ze li kalulo ya Bibele ha li si ka bonisa muñoli, ili y’o hañata a zibahazwanga ka bupaki bo bu mwahali. Fahalimu a seo, ba bañwi ba bona kuli Paulusi n’a ka be a siile libizo la hae kabomu ha n’a ñolela Bakreste ba Siheberu ba mwa Judea, kakuli libizo la hae ne li toilwe ki Majuda ba ne ba li teñi k’o. (Lik. 21:28) Nihaiba ku shutana kwa muñolelo wa liñolo le ni a mañwi a ñozwi ki yena ha ku koni ku tisa ku honona ka za ku ba ye ñozwi ki Paulusi. Mwa ku ambola ni bahedeni, Majuda, kamba Bakreste, Paulusi kamita n’a bonisanga ku kona kwa hae ‘ku ikeza linto kaufela kwa batu kaufela.’ Fa mihupulo ya hae i fitisizwe kwa Majuda sina ye zwa ku Mujuda, ili litaba ze ne ba kona ku utwisisa hande ni ku itebuha zona.—1 Makor. 9:22.

3. Ki bupaki mañi bo bu mwahali bo bu yemela kuli Maheberu i ñozwi ki Paulusi ni ku bonisa kuli n’a ñolezi sihulu Majuda?

³ Bupaki bo bu mwahal’a buka kaufela bu yemela ku ba kwa yona ye ñozwi ki Paulusi. Muñoli y’o n’a li mwa Italy mi n’a swalisana ni Timotea. Zona litaba zeo li swanela Paulusi. (Maheb. 13:23, 24) Fahalimu a seo, lituto li utwahala luli ku ba za Paulusi, nihaike litaba li fitisizwe ka mubonelo wa lika wa Sijuda, ili ze n’e lukiselizwe ku utwisiswa fela ki puteho yeo ya Maheberu ye n’e ñolelwa liñolo le. Ku sona sisupo seo Commentary ya Clarke, Volyumu 6, likepe 681, i bulela ka za Maheberu kuli: “Mo li inezi liñolo kaufela ku bonisa kuli ne liñolezwi Majuda, ba ne ba li cwalo ka sipepo. Kambe ne liñolezwi ba macaba, ha ku na nihaiba a li muñwi ku b’a mianda ye lishumi ya n’a ka be a utwisisize litaba, kakuli ha ku na ze ne ba ziba ka za miinelo ya Sijuda; yeo muñoli wa liñolo le mwa taba kaufela a’ nga kuli babali ba hae ba i ziba.” Seo si tusa kwa ku bonisa libaka ha ku na ni shutano mwahal’a liñolo le ha li bapanyiwa ni a mañwi a Paulusi.

4. Ki bupaki mañi bo buñwi bo bu bonisa kuli Maheberu i ñozwi ki Paulusi?

⁴ Ku fumanwa kwa Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶) ku ekelize kwa bupaki bwa ku ñolwa ki Paulusi kwa liñolo le. Ha n’a fa maikuto ka za yona buka yeo, ye n’e ñozwi ibata i ba fela lilimo ze mwanda ni licika ku zwa fa lifu la Paulusi, munyakisisi  wa litaba wa kwa Britain ili ya zibahala hahulu Sir Frederic Kenyon n’a bulezi kuli: “Kwa lemuseha kuli Maheberu i beilwe hamulaho fela wa Maroma (ili sibaka se si bat’o ba sa kwa makalelo), ili nto ye bonisa kuli kwa makalelo ona muputo wo ha ne u ñolwa ku si na kakanyo ne u iponahalize ku ba musebezi wa ku ñola wa Paulusi.” * Ku yona taba ye swana yeo, Cyclopedia ya McClintock ni Strong i bonisa ka ku nonga kuli: “Ha ku na bupaki bo bu kwanile, bwa kwande kamba bwa mwahali, bo bu yemela ufi kamba ufi ya ipapata ku ba ya ñozi lona liñolo le kwand’a Paulusi.” *

5. Ze mwa Maheberu li paka cwañi kuli ki ye buyelezwi?

⁵ Kwand’a ku amuhelwa kwa buka ye ki Bakreste ba kwa makalelo, ze mwa Maheberu li bonisa kuli i “tahile ka moya wa Mulimu.” I zwelapili ku supeza mubali kwa bupolofita bwa Mañolo a Siheberu, ku ama hañata ku ze ñozwi za kwa makalelo, mi i bonisa ka mo zona zeo kaufela ne li talelelizwe ka Kreste Jesu. Mwa kauhanyo ya pili fela, manzwi a likalulo ze fitelela 7 ku zwelela mwa Mañolo a Siheberu a itusisizwe ha ku huliswa sisupo sa kuli Mwana cwale s’a li yo mutuna kwa mangeloi. I zwelapili ku tunafaza Linzwi la Jehova ni libizo la hae, ili ku bonisa kuli Jesu ki yena Muyemeli yo Mutuna wa bupilo ni kuli Mubuso wa Mulimu ka Jesu Kreste ki yona fela sepo ya mufuta wa mutu.

6. Bupaki bu bonisañi ka za sibaka ni nako ya ku ñolwa kwa Maheberu?

⁶ Haili ka za nako ya ku ñolwa, se ku bonisizwe kale kuli Paulusi n’a ñozi liñolo leo ha n’a li mwa Italy. Ka ku feza liñolo leo u bulela kuli: “Mu zibe kuli mwanahabo luna, Timotea, u lukuluzwi; h’a ka taha kapili, ni ka y’o mi bona ni yena.” (13:23) Seo si bonisa kuli Paulusi n’a libelela ku lukululwa kapili ku zwa mwa tolongo mi n’a na ni sepo ya ku sindeketa Timotea, ili y’o ni yena n’a tamilwe kono na s’a lukuluzwi. Kacwalo, silimo sa mafelelezo sa ku tamiwa kwa Paulusi kwa pili mwa Roma si akalezwa ku ba yona nako ya ku ñolwa, ili 61 C.E.

7. Ki twaniso ya mufuta mañi yeo Bakreste ba Sijuda mwa Jerusalema ne ba talimani ni yona, mi ki lifi ze ne ba tokwa?

⁷ Mwa nako ya ku fela kwa muinelo wa linto wa Sijuda, ne ku bile ni nako ye t’ata ya ku likiwa kwa Bakreste ba Siheberu mwa Judea mi sihulu ba ne ba li mwa Jerusalema. Evangeli ha ne i nze i hula ni ku yanduluka, Majuda ne ba nze ba halifa ni ku ñañelela ku lwanisa Bakreste. Lilimonyana fela kwamulaho, ku taha fela kwa Paulusi mwa Jerusalema ne ku tisize mufilifili, balapeli ba Sijuda ba nze ba huwaka ka t’ata kuli: “Mutu ya cwalo u mu zwise mwa lifasi, h’a lukeli ku pila.” Majuda ba ba fitelela 40 ne ba itamile ka maci kuli ha ba na ku ca kamba ku nwa pili ba si ka mu bulaya kale, mi ne ku bile ni tokwahalo ya kuli a sindeketwe ki mpi ya masole ba bañata ba ba lwezi lilwaniso busihu ku ya kwa Sesarea. (Lik. 22:22; 23:12-15, 23, 24) Mwahal’a ona muinelo wo wa ku lata hahulu bulapeli ni sitoyo sa ku toya Bakreste, puteho ne i na ni ku pila, ku kutaza, ni ku itiisa mwa tumelo. Ne ba na ni ku ba ni zibo ye lukile ni kutwisiso ya m’o Kreste n’a talelelize Mulao kuli ba si ke ba kutela kwa ku latelela lizo za Sijuda ni ku latelela kwa zona Mulao wa Mushe ni ku fa matabelo a lifolofolo, ili zeo kaufela se li li ze si na tuso.

8. Ki kabakalañi Paulusi ha n’a swanela ku ba yena ya ñolela Maheberu liñolo le, mi ki mabaka mañi a n’a tahisize?

⁸ Kwand’a muapositola Paulusi, ha ku na ya n’a ka kona ku utwisisa hande sineneketo ni nyandiso yeo Bakreste ba Sijuda ne ba talimani ni yona. Kwand’a Paulusi ya n’a kile a ba Mufalisi, ha ku na ya n’a ka kona ku ba fa mabaka a tiile ni likanyezo za Sizo sa Sijuda. Ka ku itusisa zibo ya hae ye tuna ya Mulao wa Mushe, wa n’a itutile ku Gamaliele, n’a tahisize bupaki bo bu sa koni ku hanyezwa bwa kuli Kreste ki yena talelezo ya Mulao, liketelelo za ona, ni matabelo a ona. N’a bonisize ka mo zona zeo ne li yolezwi ki lika za luli za kanya, ili ku tisa lituso ze tuna ze sa koni ku likanyezwa mwatas’a bulikani bo bunca bo bunde ku fita. Munahano wa hae o’ butali ne u tahisize litaba ka ku latelelana ka mukwa o utwahala ili o kolwisa. Ku fela kwa bulikani bwa Mulao ni ku taha kwa bulikani bo bunca, buprisita bwa Kreste ku ba bo bu fita buprisita bwa Aruni, butokwa bwa luli bwa sitabelo sa Kreste ha si bapanyiwa ni matabelo a likomu ni lipuli, ku ya kwa Kreste ku Jehova luli mwa lihalimu ku fita ku kena fela mwa tende ya fa lifasi—zona lituto ze nca hahulu ze kaufela, ze n’e toilwe ku fiteleza ki Majuda ba ne ba sa lumeli, ne li fitisizwe kwa Bakreste ba Siheberu ka bupaki bo buñata ku zwelela mwa Mañolo a Siheberu kuli ha ku na Mujuda ya n’a na ni niti ya n’a ka palelwa ku kolwa.

9. Liñolo la Maheberu ne li bile silwaniso mañi se si m’ata, mi ne li bonisize cwañi lilato la Paulusi?

⁹ Ka ku ba ni lona liñolo le, Bakreste ba Siheberu ne ba na ni silwaniso se sinca ili se si m’ata sa ku kwala ka sona milomo ya Majuda ba ne ba ba nyandisa, hamohocwalo ni mabaka a susumeza a ku kolwisa ni ku fetula ka ona Majuda ba ba sepahala ba ba bata niti ya Mulimu. Liñolo leo li bonisa lilato le lituna la Paulusi kwa Bakreste ba Siheberu ni takazo ya hae ye tuna ya ku ba tusa ka nzila ye sebeza mwa nako ye ba tokwa tuso luli.

ZE MWA MAHEBERU

10. Manzwi a Maheberu a makalelo a bonisañi ka za sibaka sa Kreste?

¹⁰ Sibaka sa Kreste se si pahami (1:1–3:6). Manzwi a makalelo a isa mamelelo ku Kreste: “Kale, Mulimu n’a bulezi hañata, ni ka mikwa ye miñata, ni bondat’a luna ba kale, ka bapolofita; Cwale mwa  linako ze, za mafelelezo, u bulezi ni luna ka Mwana.” Yena Mwana yo ki yena ya beilwe ku Yola sanda sa lika kamukana mi ki yena ye li ponahalo ya kanya ya Ndat’ahe. Ha s’a tapisize libi za luna, u i l’o “ina ku la bulyo la Bulena bwa kwahalimu.” (1:1-3) Paulusi u ama kwa mañolo ka ku latelelana ili ku bonisa kuli Jesu ki ya pahami ku fita mangeloi.

11. (a) Ki kabakalañi Paulusi h’a eleza za ku tokomela hahulu ze lu utwile? (b) Kabakala z’a ipumani ku zona ni sibaka sa hae se si pahami, ki lika mañi zeo Jesu a kona ku peta?

¹¹ Paulusi u ñola kuli lu ‘tokomele hahulu ze lu utwile.’ Kabakalañi? Paulusi u bulela kuli, kakuli haiba ku na ni koto ye bukiti kabakala ku sa utwa “Linzwi le li bulezwi ka tuso ya mangeloi, . . . lu ka banduka cwañi ha lu keshebisa ku piliswa ko ku cwalo? Ili ku piliswa ko ne ku bulezwi pili ki Mulena?” Mulimu n’a file “mwan’a mutu” ku ba kwatas’a mangeloi, kono cwale lu bona yena Jesu y’o “u apesizwe kuwani ya bulena ni ya ku kutekiwa. Kabakala sishemo sa Mulimu, u utwile lifu mwa sibaka sa batu kamukana.” (2:1-3, 6, 9) Ha n’a latile ku bizeza bana ba bañata kwa kanya, Mulimu pili n’a ezize Muñ’a Musebezi wa ku pilisa “ya petehile, ka butuku bw’a utwile.” Ki yena ya felisa Diabulosi ni ku liulula “batu kamukana ba ba ne ba pila bupilo bwa bona kaufela mwa butanga bwa ku saba lifu.” Kacwalo Jesu u ba “muprisita yo mutuna ya lu utwela butuku ni ya sepahala.” Mi nto ye nde kikuli, ka ku ba kuli yena ka sibili n’a likilwe, “u kona ku tusa ba ba likwa.” (2:10, 15, 17, 18) Kacwalo, Jesu u bonwi ku swanelwa ki kanya ye fita ya Mushe.

12. Ki mukwa mañi wo Bakreste ba lukela ku ambuka kuli ba kene mwa pumulo ya Mulimu?

¹² Ku kena mwa pumulo ya Mulimu ka tumelo ni ku utwa (3:7–4:13). Bakreste, kwa batu kaufela, ba lukela ku lemusiwa ki mutala wa Maisilaele wa ku sa sepahala, kuli ba sabe ku ba ni ‘pilu ye na ni bumaswe, ye sa lumeli, mane ye kauhanya ni Mulimu-Ya-Pila.’ (Maheb. 3:12; Samu 95:7-11) Kabakala ku sa utwa ni ku sa ba ni tumelo, Maisilaele ba ne ba zwile mwa Egepita ne ba palezwi ku kena mwa pumulo ya Mulimu, kamba Sabata, ili f’o a pumuzi kwa misebezi ya hae ya ku bupa za fa lifasi-mubu. Nihakulicwalo, Paulusi u talusa kuli: “Ku sa na ni pumulo ya Sabata ye siyalezi sicaba sa Mulimu. Kakuli, ya keni mwa pumulo ya Mulimu, u pumula kwa misebezi ya hae; sina Mulimu mw’a pumulezi ku ya hae.” Mukwa wa ku sa utwa o ne u bonisizwe ki Isilaele u lukela ku tokolomohiwa. “Kakuli Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni mata; kwa buhali li fita lilumo le li lozizwe kafa ni kafa, . . . mi li na ni bubebe mwa ku atula maikuto ni mihupulo ya mwa pilu.”—Maheb. 4:9, 10, 12.

13. (a) Kreste n’a bile cwañi “muprisita wa mwa linako ze sa feli,” ya li muñ’a musebezi wa ku pilisa ko ku sa feli? (b) Ki kabakalañi Paulusi h’a eleza Maheberu kuli ba fitele ku za ku petahala?

¹³ Mubonelo o munde wa ku ba ko ku pahami kwa buprisita bwa Kreste (4:14–7:28). Paulusi u eleza Maheberu kuli ba tiyele mwa buipulelo bwa tumelo ya Jesu, yena Muprisita yo Mutuna, yo muhulu y’a il’o kena mwa lihalimu, kuli ba fumane ku shemubiwa. Kreste n’a si ka inuneka, kono Ndat’ahe ki yena ya n’a ize: “Ki wena muprisita wa mwa linako ze sa feli, ka mukwa wa Melekisedeke.” (Maheb. 5:6; Samu 110:4) Pili, Kreste n’a ezizwe ya petehile kuli a be muprisita yo mutuna ka ku ituta ku utwa ka ze butuku ze mu tahezi, kuli a be yena muñ’a musebezi wa ku pilisa ko ku sa feli kwa ba ba mu utwa kamukana. Paulusi u na ni za ku “bulela ze ñata fahalimu a taba yeo, kono ku li talusa ku tata,” kono Maheberu ba sa li limbututu ze tokwa mabisi, hailif’o, ka mo ku inezi, ba lukela ku ba baluti. “Lico ze tiile ki za ba ba hulile, ba ba na ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe, kabakala ku itwaelisa cwalo.” Muapositola u ba eleza kuli ba “fitele ku za ku petahala.”—Maheb. 5:11, 14; 6:1.

14. Balumeli ba kona cwañi ku yola sepiso, mi sepo ya bona i tomilwe cwañi?

¹⁴ Ha ku konahali kuli ba ba zibile linzwi la Mulimu ni ba ba wile ba ncafazwe hape kuli ba bake “kakuli fo, ba ikokotelela Mwan’a Mulimu hape fa [kota ya linyando, NW], ku mu shwaulisa ku ba bañata.” Balumeli ba kona fela ku yola sepiso ye n’e filwe Abrahama ha ba na ni tumelo ni ku itiisa—sepiso ye n’e tiisizwe ka linto ze peli ze sa zikinyehi: Linzwi la Mulimu ni buitamo bwa hae. Sepo ya bona, ye li sina “ankora ya moya, ye tiile, ye tata,” i tomilwe ki ku kena kwa Jesu “kwa buse bwa lisila” sina muitangeti ni Muprisita yo Mutuna ka mukwa wa Melekisedeke.—6:6, 19.

15. Ki lifi ze bonisa kuli buprisita bwa Jesu, ka ku ba bwa ka mukwa wa Melekisedeke, ne bu ka fita bwa Livi?

¹⁵ Yena Melekisedeke yo n’a li “mulena wa Salema” ni “muprisita wa Mulimu Muambakani-Ya-Pahami.” Nihaiba Abrahama ya n’a li mupatriareka n’a mu file mubingu wa nto i liñwi ku ze lishumi za tutu, mi ka yena Livi, ya n’a sa li mwa teka ya Abrahama ni yena n’a ezize cwalo. Kacwalo limbuyoti za n’a file Melekisedeke ku Abrahama ne li shetumukezi ku Livi ya n’a si ka pepwa kale, mi seo ne si bonisize kuli buprisita bwa Livi ne bu li bo bunyinyani ku bwa Melekisedeke. Ku zwa f’o, ku petahala kambe ne ku tile ka buprisita bwa Livi bwa Aruni, kana kambe ne ku bile ni tokwahalo ya kuli ku tahe muprisita yo muñwi “ka mukwa wa Melekisedeke”? Fahalimu a seo, ka ku ba kuli buprisita bu fetuhile, “ki swanelo kuli mulao ni ona u fetuhe.”—7:1, 11, 12.

16. Ki kabakalañi buprisita bwa Jesu ha bu fita buprisita bwa Mulao?

¹⁶ Mulao, ka mo ku inezi fela, ha u si ka petahaza se siñwi kono u iponahalize ku ba o fokola ni ku sa ba ni tuso. Kakuli ne ba nze ba shwa, baprisita ba ona ne ba li ba bañata, kono Jesu “kakuli u ina mwa linako ze sa feli, u na ni buprisita bo bu sa yoliswi.  Kabakaleo, u kona ku pilisa ku feleleza ba ba taha ku Mulimu ka yena, kakuli unz’a pila kamita ku ba lapelela.” Yena Muprisita yo Mutuna y’o, Jesu, ki “ya kenile, ya si na se siñwi se si maswe kamba se si masila, ya kauhani ni baezalibi,” hailif’o baprisita ba batuna ba ba ketilwe ka Mulao ba fokola, ba tokwa ku eza matabelo kabakala libi za bona pili ba si ka lapelela kale ba bañwi. Kacwalo linzwi la buitamo la Mulimu “li beile Mwana, ili ya petehile mwa linako ze sa feli.”—7:24-26, 28.

17. Ki mwa nto mañi m’o bulikani bo bunca bu li bo bu pahami?

¹⁷ Ku pahama kwa bulikani bo bunca (8:1–10:31). Jesu u bonisizwe ku ba “Muyemeli wa bulikani bo bu fita bwani kwa bunde, bo bu tomilwe fahalimu a lisepiso ze fita zani kwa bunde.” (8:6) Paulusi u bonisa ka ku tala manzwi a Jeremia 31:31-34, ili ku bonisa kuli milao ya Mulimu i ñozwi mwa lipilu ni minahano ya ba ba mwa bulikani bo bunca, kuli b’ote ba ka ziba Jehova, ni kuli Jehova “ha . . . sa na ku hupula libi za bona.” Bona “bulikani bo bunca” b’o bu supalisize bwa kale (bulikani bwa Mulao), bo bu “fakaufi ni ku fela.”—Maheb. 8:12, 13.

18. Ki bapanyo mañi yeo Paulusi a eza ka za matabelo a bulikani bo bubeli?

¹⁸ Paulusi u talusa matabelo a ka silimo ni silimo kwa tende ya bulikani bwa kale ku ba “litaelo za butu fela . . . mane ku fite nako ya ku lukisa sinca.” Nihakulicwalo, Kreste ha n’a tile sina Muprisita yo Mutuna, ne li ka mali a mubili wa hae a butokwa hahulu, isi mali a lipoho za lipuli ni za likomu. Ku hasiwa kwa mali a lifolofolo ki Mushe ne ku ezisize bulikani bwa kale ku ba bo bu sebeza mi ne ku kenisize tende ya luli, kono ne ku tokwahala matabelo a ngana ku fita ao a lika za kwa lihalimu za niti ka ku swalisana ni bulikani bo bunca. “Kakuli Kreste h’a si ka kena mwa Sibaka se si kenile se si ezizwe ka mazoho, sona siswaniso fela sa Sa niti; kono u keni mwa lihalimu luli, kuli, cwale a tahe fapil’a Mulimu ka luna.” Kreste h’a tokwi ku eza matabelo a ka silimo ni silimo, sina mo ne ba ezezanga baprisita ba batuna ba mwa Isilaele, kakuli “u tile hañwi, ili cwale, mwa mafelelezo a linako, kuli a feze libi ka ku ikeza ili yena sitabelo sa tifo.”—9:10, 24, 26.

19. (a) Ki lifi zeo Mulao u palezwi ku eza, mi ki kabakalañi? (b) Tato ya Mulimu ka za ku keniswa ki ifi?

¹⁹ Ka bukuswani, Paulusi u bulela kuli “Mulao, kakuli u na ni muluti fela wa ze ne ka taha,” matabelo a ona a ku kuta-kutela h’a si ka kona ku zwisa “maikuto a sibi.” Nihakulicwalo, Jesu n’a tile mwa lifasi ku to eza tato ya Mulimu. Paulusi u bulela kuli: “Ki kabakala ku lata kwa Mulimu ko, ha lu kenisizwe ka sitabelo sa mubili wa Jesu Kreste se si ezizwe hañwi.” Kacwalo, Maheberu ba lukela ku swala ka t’ata buipulelo bwa sepo ya bona ba sa zikinyehi ni ku ‘babalelana, kuli ba susumezane mwa lilato ni mwa misebezi ye minde,’ ba si ke ba tuhela liputeho za bona. Haiba ba ka zwelapili ku eza sibi kabomu ha se ba amuhezi zibo ya ku ziba niti, “f’o, ha ku sa na sitabelo se siñwi sa libi.”—10:1, 2, 10, 24, 26.

20. (a) Tumelo ki nto mañi? (b) Ki liponiso za tumelo lifi zeo Paulusi a talusa?

²⁰ Tumelo ya taluswa ni ku swanisezwa (10:32–12:3). Paulusi cwale u bulelela Maheberu kuli: “Mu hupule mazazi ale a pili, ha mu man’o bonisezwa, mwa itiisa mwa ndwa ye tuna ye butuku.” Ba si ke ba tuhela sepo ya bona ye na ni mupuzo o mutuna, kono ba tundamene kuli ba fiwe se ba sepisizwe ni ku ba ni ‘tumelo, ku pilisa mioya ya bona.’ Tumelo! Ee, ki yona nto ye tokwahala. Pili, Paulusi wa i talusa: “Tumelo ki ku sepa ka ku tiya ze lu libelezi, ni ku kolwa ze sa bonwi.” Mi, mwa kauhanyo i liñwi ye susueza, u talusa ka ku latelelana liponiso ka bukuswani za batu ba kwaikale ba ne ba pilile, ku sebeza, ku lwana, ku tiya, mi ne ba bile bacalifa ba ku luka ka tumelo. “Ka tumelo” Abrahama, a nze a pila mwa litente ni Isaka ni Jakobo, ne ba talimezi “munzi o na ni mitomo ya niti,” wo muyahi wa ona ki Mulimu. “Ka tumelo” Mushe n’a tiile, “inge u bona ya sa bonwi.” Paulusi u buza kuli: “Mi ze ni ka bulela hape ki lifi? Kakuli ni ka taelelwa ki nako ha ni ka bulela za Gidioni, ni Baraki, ni Samisoni, ni Jefita, ni Davida, ni Samuele, ni za bapolofita. Bao, ka tumelo, ba hapile mibuso, ba sebelelize niti, ba fumani ku ze ne ba sepisizwe.” Ba bañwi ne ba nyandisizwe ka ku shubulwa, lipafa, ka mawenge, ni ka litolongo kono ba hana ku lamulelwa “kuli ba fumane zuho ya bafu ye nde.” Kaniti, “lifasi ne li sa ba swaneli.” Bona ba kaufela ne ba pakezwi ka za tumelo ya bona, kono ha ba si ka amuhela kale ze ne ba sepisizwe. Paulusi u zwelapili ku bulela kuli: “Cwalehe, ha lu bona kuli lu beilwe mwahali ki lilu le lituna la lipaki, lu tuhele kaufela ze lu imela, ni sibi se si lu hanelela fakaufi; mi lu zamaye inze lu mata ka ku itiisa mwa siyano ye lukiselizwe luna; lu nze lu talimile Jesu, yena Mutateki ni Mufelelezi wa tumelo.”—10:32, 39; 11:1, 8, 10, 27, 32, 33, 35, 38; 12:1, 2.

21. (a) Bakreste ba kona cwañi ku tiya mwa ndwa ya tumelo? (b) Ki libaka mañi la ku utwa temuso ya bumulimu le li tiile ni ku fita leo Paulusi a fa?

²¹ Ku tiya mwa ndwa ya tumelo (12:4-29). Paulusi u eleza Bakreste ba Siheberu kuli ba tiye mwa ndwa ya tumelo, kakuli Jehova u ba kalimela sina bana. Ye ki yona nako ya ku tiisa mazoho ni mañwele a’ tetema ni ku ezeza mautu a bona linzila ze lukile. Ba tokomele hahulu kuli ku si ke kwa kena mubisi o’ baba kamba ku sinyiwa ko ku kona ku ba tahiseza ku haniwa, sina mo ne ku bezi ku Isau, ya n’a si ka itebuha za Mulimu. Kwa lilundu tenyene Mushe n’a ize: “Ni sabile maswe, na ngangama!” kabakala ponahazo ye sabisa ya mulilo, lilu, ni linzwi. Kono ba tile kwa nto ye sabisa ni ku fita—lilundu la Sione ni Jerusalema wa lihalimu, mangeloi a’ eza bolule ba bañata, Kopano ya Keleke ya bana ba baeli, Mulimu, Muatuli wa ze pila kamukana, ni Jesu,  Muyemeli wa bulikani bo bunca ili bo bunde ni ku fita. Ku na ni cwale libaka le li tiile la ku utwa temuso ya bumulimu! Mwa nako ya Mushe linzwi la Mulimu ne li zikinyisize lifasi, kono cwale U sepisize ku zikinyisa lihalimu ni lifasi. Paulusi u tunumeka sisupo kuli: “Cwale, ha lu amuhezi mubuso o sa zikinyehi, lu . . . sebeleze Mulimu ka mukwa o mu tabisa, inze lu na ni likute ni sabo. Kakuli Mulimu wa luna ki mulilo o ciseleza.”—12:21, 28, 29.

22. Paulusi u feza liñolo la hae le li ya kwa Maheberu ka kelezo mañi ye yahisa?

²² Likelezo ze fapana-fapana ka za bulapeli (13:1-25). Paulusi u feza ka kelezo ye yahisa: Mu n’o latana, mu si ke mwa libala ku amuhela baenyi, linyalo li kutekiwe kwa batu kaufela, mwa mukwa wa mina lilato la ku lata bufumu li be siyo, mu hupule ba ba mi zamaisa, mi mu si ke mwa keluswa ki lituto za ku sili. Sa mafelelezo, “ka Jesu, lu tiseze Mulimu sitabelo sa milumbeko, kikuli bupaki bo bu zwa mwa milomo ye lumba Libizo la hae.”—13:15.

MABAKA HA I LI YE TUSA

23. Paulusi u bulelañi ka za Mulao, mi u yemela cwañi mabaka a hae?

²³ Ka ku ba mabaka a’ lumelelizwe ki mulao a’ yemela Kreste, liñolo le li ya kwa Maheberu leo ki nto ye sa koni ku kananiswa, ye lukisizwe ka mukwa o petahalile ni ku yemelwa hande ki bupaki bwa mwa Mañolo a Siheberu. I ama likalulo ze fapana-fapana za Mulao wa Mushe—bulikani, mali, muyemeli, tabernakele ya bulapeli, buprisita, matabelo—ili ku li bonisa kuli ne li li fela lika ze n’e ezizwe ki Mulimu ili ku supa kwa lika ze tuna ni ku fita ze n’e sa taha, ze n’e ka to felela ku Kreste Jesu ni sitabelo sa hae, ili talelezo ya Mulao. Mulao ‘o’ supezi se u honehile, u fakaufi ni ku fela,’ ki mwa n’a bulelezi Paulusi. Kono “Jesu Kreste inz’e li Yena, ni mabani, ni kacenu, ni ku ya ku ile.” (8:13; 13:8; 10:1) Maheberu bao ba lukela ku ba ba ne ba tabile luli ha ne ba balile liñolo la bona!

24. Ki tukiso mañi ye talusizwe mwa Maheberu ye na ni tuso ye sa koni ku likanyezwa ku luna kacenu?

²⁴ Kono zona zeo li na ni tuso mañi ku luna kacenu, mwa miinelo ya luna ye fapana? Ka ku ba kuli ha lu yo mwatas’a Mulao, kana ku na ni ze lu kona ku fumana ze na ni tuso ku z’a bulela Paulusi? Ka mo ku inezi fela, ee. Lu taluhanyelizwe hande m’o za bulikani bo bunca bo butuna bo bu tomile fa sepiso ye n’e filwe Abrahama ya kuli ka Peu ya hae macaba a lifasi kaufela a ka fuyaulwa. Yeo ki yona sepo ya luna ya bupilo, sepo fela inosi, ili talelezo ya sepiso ya Jehova ya kale ya ku fuyaula ka Peu ya Abrahama, yena Jesu Kreste. Niha lu si mwatas’a Mulao, lu pepezwi mwa sibi ka ku ba bana ba Adama, mi lu tokwa muprisita yo mutuna ya na ni musa, ya na ni sitabelo sa sibi se si sebeza, ya kona ku kena mwa lihalimu luli ku Jehova ni ku y’o lu lapelela. Mona m’o lwa mu fumana, Muprisita yo Mutuna ya kona ku lu isa kwa bupilo mwa lifasi la Jehova le linca, ya kona ku utwisisa bufokoli bwa luna ka ku ba “ya n’a likilwe mwa litaba kaufela, sina luna,” ni ya lu mema kuli lu “sutelele ka sepo ye tuna kwa lubona lwa sishemo, kuli lu utwelwe butuku, lu fumane ku shemubiwa, mi lu tuswe mwa nako ye swanela.”—Maheb. 4:15, 16.

25. Ki musebelisezo mañi o’ monyehela wo Paulusi a eza wa Mañolo a Siheberu?

²⁵ Ka ku ekeza, mwa liñolo la Paulusi kwa Maheberu, lu fumana bupaki bo bu nyangumuna bwa kuli bupolofita bo ne bu ñozwi kale mwa Mañolo a Siheberu ne bu talelelizwe hasamulaho ka nzila ye makaza. Zona ze kaufela ki za kuli lu omba-ombiwe ni ku laelwa kacenu. Sina ka mutala, mwa Maheberu, h’a ketalizoho Paulusi u itusisa manzwi a bupolofita bwa Mubuso a kwa Samu 110:1 ka ku ama ku Jesu ku ba yena Peu ya Mubuso, ya “y’o ina ku la bulyo la lubona lwa Mulimu” ku litela “lila za hae, fo li ka ezezwa sipula sa f’a ka hatela mautu a hae.” (Maheb. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:1) Ku zwa f’o, Paulusi u itusisa manzwi a’ kwa Samu 110:4 mwa ku talusa kalulo ya butokwa ye ezwa ki Mwan’a Mulimu ka ku ba “muprisita wa mwa linako ze sa feli, ka mukwa wa Melekisedeke.” Sina Melekisedeke wa kwaikale, ili y’o ku ze ñozwi za Bibele a li “ya si na Ndat’ahe ni mahe, ni lusika, a si na f’a kalela mazazi a hae, ni mo bu felela bupilo bwa hae,” Jesu ki Mulena ni “muprisita yo mutuna wa linako ze sa feli” ya tahisa lituso za ku ya ku ile za sitabelo sa hae sa tiululo kwa batu kaufela ba ba ipeya kwatas’a puso ya hae. (Maheb. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21) Paulusi u ama ku yena Mulena ya li Muprisita ya swana y’o ha itusisa manzwi a’ kwa Samu 45:6, 7 h’a li: “Mulimu, lubona lwa hao lu tiile ku ya ku ile; mulamu wa hao wa bulena ki mulamu o busa ka ku luka. U lata se si lukile, mi u toile bumaswe; kihona Mulimu, Mulimu wa hao, u ku tozize oli ya tabo, u fahalimu a balikani ba hao.” (Maheb. 1:8, 9) Paulusi h’a nze a ama kwa Mañolo a Siheberu ni ku bonisa talelezo ya ona ka Kreste Jesu, lu bona litukiso za bumulimu ha li bupana hande ni ku lu fa monyehelo.

26. Ki susuezo mañi yeo Maheberu i fa ka za ku mata mwa siyano ka tumelo ni ku itiisa?

²⁶ Sina mo li boniseza liñolo le li ya kwa Maheberu, Abrahama n’a libelezi Mubuso, “munzi o na ni mitomo ya niti, o Mulali ni Muyahi wa ona ki Mulimu”—munzi wa “kwa lihalimu.” “Ka tumelo” n’a shukezwi Mubuso, mi n’a ezize ka mwa n’a konela kaufela kuli a kone ku ba ni limbuyoti za ona ka “zuho ya bafu ye nde ku fita.” Ki mutala kwa bunde o lu fumana ku Abrahama ni kwa banna ni basali ba bañwi ba tumelo—bona “lilu le lituna la lipaki” leo Paulusi a bonisa mwa kauhanyo 11 ya Maheberu! Ha lu nze lu bala yona taba ye, lipilu za luna za wabelwa mi li nyakalaliswa ki tabo, ili ku itebuha tohonolo ni sepo ye lu na ni yona hamoho ni babuluki  ba busepahali ba ba cwalo bao. Kacwalo lu susuezwa kuli lu “zamaye inze lu mata ka ku itiisa mwa siyano ye lukiselizwe luna.”—11:8, 10, 16, 35; 12:1.

27. Ki lisepiso mañi ze kanya za Mubuso ze bonisizwe mwa Maheberu?

²⁷ Ka ku ama kwa bupolofita bwa Hagai, Paulusi u isa mamelelo kwa sepiso ya Mulimu: “Hape ni ka zikinyisa hañwi, isi lifasi fela, kono ni lihalimu.” (Maheb. 12:26; Hag. 2:6) Nihakulicwalo, Mubuso wa Mulimu ka Kreste Jesu, yena Peu, u ka ina ku ya ku ile. “Cwale, ha lu amuhezi mubuso o sa zikinyehi, lu be ni buitumelo, kuli lu sebeleze Mulimu ka mukwa o mu tabisa, inze lu na ni likute ni sabo.” Yona taba ye nyangumuna ye i lu kolwisa kuli Kreste u ka bonahala lwa bubeli “isi kabakala sibi, kono a t’o pilisa ba ba libelezi ku taha kwa hae.” Kacwalo, ka yena, “lu tiseze Mulimu sitabelo sa milumbeko, kikuli bupaki bo bu zwa mwa milomo ye lumba Libizo la hae.” Haike libizo la Jehova Mulimu le lituna li lumbekwe ku ya ku ile ka Muprisita wa hae ya li Mulena, Jesu Kreste!—Maheb. 12:28; 9:28; 13:15.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]