Buka ya Bibele ya Bu 6—Joshua

Muñoli: Joshua

Ko Ne I Ñolezwi: Kanana

Fo Ne I Felelizwe ku Ñolwa: c. 1450 B.C.E.

Nako ye Nyakisisizwe: 1473–c. 1450 B.C.E.

1. Ki muinelo mañi o Isilaele a talimana ni ona ka 1473 B.C.E.?

SILIMO ki 1473 B.C.E. Muinelo ki o hoha mamelelo ili o nyangumuna hahulu. Maisilaele, ba ba tibelezi mwa Mabala a Naha ya Moabi, ba tuha ba kena mwa Kanana, Naha ya Sepiso. Kalulo yeo ye mwa buse bwa Jordani i yahilwe ki mibusonyana ye miñata, o muñwi ni o muñwi u na ni mpi ya ona. Ha i si ka swalisana mi i fokolizwe mwahal’a lilimo-limo za puso ya buputeleli ya Egepita. Niteñi, kwa sicaba sa Isilaele, ku ba lwanisa ki likulutendano. Minzi ye miñata ye mwa makwakwa ili ye silelelizwe, ye cwale ka Jeriko, Ai, Hazori, ni Lakishi, i na ni ku tulwa kuli naha i hapiwe. Nako ye t’ata i kwapili. Lindwa za kaulakanyi li na ni ku lwaniwa ka ku tula, ili ka ku ikenya teñi kwa Jehova ka sibili ka ku ezeza batu ba hae limakazo ze tuna, kuli a taleleze sepiso ya hae ya ku ba inisa mwa naha yeo. Ku si na kakanyo, likezahalo ze nyangumuna zeo, ze zwile hahulu mubano mwa ku sebelisana kwa Jehova ni batu ba hae, li ka tokwa ku ñolwa, mi liñolwe ki ya li boni. Neikaba mañi ya n’a ka eza seo hande ku fita Joshua ka sibili, ya ketilwe ki Jehova ku yola Mushe!—Num. 27:15-23.

2. Ki kabakalañi ku ketiwa kwa Joshua, ku ba mueteleli hamohocwalo ni muñoli wa likezahalo, ha ku swanela?

² Ku ketiwa kwa Joshua, sina mueteleli hamohocwalo ni muñoli wa likezahalo ze ka tuha li taha, ki ko ku swanela hahulu. U bile ya swalisana hahulu ni Mushe mwahal’a lilimo kaufela ze 40 ze felile mwa lihalaupa. N’a li “mutusi wa Mushe ku kala a sa li mucaha,” ili nto ye bonisa kuli n’a kona ku ba mueteleli kwa moya ni ku za mpi. (Lipa. 11:28, hatiso ya 1984; Ex. 24:13; 33:11; Josh. 1:1) Mwa silimo sa n’a fundukile Isilaele mwa Egepita, sa 1513 B.C.E., n’a li muzamaisi wa limpi za Isilaele ha ne li tulile Maamaleke. (Ex. 17:9-14) Ka ku ba ya swalisana ni Mushe ya sepahala ni muzamaisi wa mpi ya si na sabo, n’a ketilwe ka bunolo ku yemela lusika lwa Efraimi ha ne ku ketilwe mutu a li muñwi mwa lusika ni lusika ku ya kwa musebezi o lubeta wa ku twela Kanana. Bundume ni busepahali bwa hae mwa kezahalo yeo ne li mu tahiselize ku kena mwa Naha ya Sepiso. (Num. 13:8; 14:6-9, 30, 38) Ee, munna yo Joshua, mwan’a Nuni, ki “munna ya na ni Moya,” munna ya ‘latelezi [Jehova, NW] ka pilu ya hae kaufela,’ munna ya “n’a tezi moya wa butali.” Ha ku komokisi kuli “bana ba Isilaele ba sebeleza [Jehova, NW] mwa mazazi kaufela a Joshua ha n’a sa pila.”—Num. 27:18; 32:12; Deut. 34:9; Josh. 24:31.

3. Ki sifi se si bonisa kuli Joshua ne li mutang’a Jehova ya n’a li teñi luli, mi ili yena muñoli wa buka ye bizwa ka libizo la hae?

³ Ka mayemo a yeloseli, ku twaezwa, ni tulemeno twa hae to tu likilwe sina mulapeli wa niti wa Jehova, ka buniti fela Joshua n’a konwa ku itusiswa sina yo muñwi wa bañoli ba ‘Mañolo a’ tahile ka moya wa Mulimu.’ Joshua haki mutu wa mwa matangu fela kono ne li mutang’a Jehova ya n’a li teñi luli. U bulezwi fa libizo mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste. (Lik. 7:45; Maheb. 4:8) Ki ko ku utwahala hande kuli sina Mushe ha n’a itusisizwe mwa ku ñola litaba za mwa linako za bupilo bwa hae, muyoli wa hae, Joshua, ni yena n’a ka itusiswa kwa ku ñola likezahalo zeo a iponezi. Taba ya kuli buka yeo ne i ñozwi ki ya n’a boni likezahalo ze ku yona i boniswa ki Joshua 6:25. Sizo sa Sijuda si bulela kuli ne i ñozwi ki Joshua, mi buka yona ka sibili i li: “Joshua a ñola litaba zeo mwa buka ya mulao wa Mulimu.”—Josh. 24:26.

4. Buniti bwa buka ya Joshua bu pakilwe cwañi ki ku talelezwa kwa bupolofita hamohocwalo ni bupaki bwa bañoli ba Bibele ba hamulaho?

⁴ Ka nako ya ku sinyiwa kwa Jeriko, Joshua n’a kutile ku yahiwa sinca kwa ona munzi w’o, mi sikuto seo sa bupolofita ne si talelelizwe hande mwa mazazi a mulena Akabe wa Isilaele, hamulaho wa lilimo ze bat’o ba ze 500. (Josh. 6:26; 1 Mal. 16:33, 34) Buniti bwa buka ya Joshua hape bu bonwa ka ku amiwa hahulu kwa litaba ze ku yona k’o bañoli ba Bibele ba hasamulaho ne ba ezize. Ka ku kuta-kutela, balisamu ba ama ku zona (Samu 44:1-3; 78:54, 55; 105:42-45; 135:10-12; 136:17-22), sina mo ba ezeza bo Nehemia (Neh. 9:22-25), Isaya (Is. 28:21), muapositola Paulusi (Lik. 13:19; Maheb. 11:30, 31), ni mulutiwa Jakobo (Jak. 2:25).

5. (a) Likezahalo za mwa buka ya Joshua ne li tandile nako ye kuma kai? (b) Ki kabakalañi libizo la Joshua ha li swanela?

⁵ Buka ya Joshua i nyakisisa likezahalo ze ne tandile lilimo ze fitelela 20, ku zwa fa ku kena mwa Kanana ka 1473 B.C.E. ku isa ibat’o ba ka 1450 B.C.E., mwa silimo se si kana sa ba sona sa n’a  timezi Joshua. Libizo ka sibili la Joshua (Yehoh·shuʹaʽ, mwa Siheberu) le li talusa “Jehova Wa Pilisa,” ki le li swanela hahulu ha lu nahana ka za kalulo ya Joshua sina yena mueteleli ya bonwa wa Isilaele mwahal’a ku tula Kanana. N’a file kanya kaufela ku Jehova kuli ki Yena Mulamuleli. Mwa Septuagint buka yeo i bizwa I·e·sousʹ (pulelo ya Sigerike ye likana ni Yehoh·shuʹaʽ), mi libizo la Jesu li zwa ku lona leo. Ka tulemeno twa hae to tunde twa bundume, ku utwa, ni busepahali, Joshua ka buniti fela n’a li ya yemela hande ka bupolofita “Jesu Kreste Mulen’a luna.”—Maro. 5:1.

ZE MWA JOSHUA

6. Buka ya Joshua i na ni likalulo lifi ze iponahaza?

⁶ Buka yeo i mwa likalulo z’e ne ze iponahaza: (1) ku silela mwa Naha ya Sepiso, (2) ku tulwa kwa Kanana, (3) ku aba naha, ni (4) likelezo za Joshua za ku laeza. Taba kamukana i taluswa ka ku utwahala mi i tezi likezahalo ze nyangumuna.

7. Ki susuezo ni kelezo mañi yeo Jehova a fa Joshua?

⁷ Ku silela mwa Naha ya Sepiso (1:1–5:12). Ka ku ziba ka za litiko ze kwapili, Jehova u fa tiisezo ni kelezo ye nde ku Joshua kwa makalelo: “Fela, u itiise, mi u ikeze pilu tata . . . Buka ye ya mulao i si ke ya zwa mwa mulomo wa hao, kono u i nahane musihali ni busihu; kuli u tokomele ku eza se si ñozwi mwateñi kaufela. Ka ku eza cwalo u ka kondisa nzila ya hao, mi z’o ka eza kaufela, u ka li kona. Ha ni li , ki Na ya ku laezi? U itiise, u ikeze pilu tata . . . kakuli [Jehova, NW] u na ni wena kakai ni kakai m’o ka ya.” (1:7-9) Joshua u fa tumbo ku Jehova kuli ki Yena Mueteleli ni Muzamaisi luli mi kapili-pili u kalisa ku itukiseza ku sila Jordani sina mwa laelezwi. Maisilaele ba mu amuhela sina muyoli wa Mushe, mi ba itama kuli ba ka sepahala. Cwale ba zwelapili, kwa ku y’o tula Kanana!

8. (a) Rahaba u bonisa cwañi tumelo? (b) Jehova u iponahaza cwañi ku ba “Mulimu-Ya-Pila” mwahal’a Isilaele?

⁸ Ku lumiwa banna ba babeli ku yo twela Jeriko. Rahaba wa lihule u itusisa kolo yeo ka ku bonisa tumelo ya hae ku Jehova ka ku pata matwela bao ili ku beya bupilo bwa hae mwa lubeta. Matwela bona ba konka kuli u ka piliswa muta Jeriko i ka sinyiwa. Matwela ba kutisa piho ya kuli bayahi kaufela ba naha ba kuña kabakala Maisilaele. Kabakala kuli piho yeo ki ye nde, Joshua onaf’o u shetumukela kwa nuka ya Jordani, ye tibile ka munda. Jehova cwale u fa bupaki bo bu iponelwa bwa kuli u sweli ku tusa Joshua ni kuli, sina mwa linako za Mushe, ku na ni “Mulimu-Ya-Pila” mwahal’a Isilaele. (3:10) Baprisita ba ba lwezi aleka ya bulikani ha ba hata mwa Jordani, mezi a kwa musuweto a bundama, ili ku konisa Maisilaele ku sila mo ku omile. Joshua u’ nga macwe a 12 fahal’a nuka sina kupuzo mi u beya macwe a mañwi a 12 mwa nuka, mo ba yemi baprisita, mi hamulaho wa zeo baprisita ba sila mi mezi a kutela kwa ku ba munda.

9. Ki lifi ze latelela ku ezahala mwa Giligali?

⁹ Ha se si silile, sicaba si toma mafulo mwa Giligali, mwahal’a Jordani ni Jeriko, mi Joshua u toma mwateñi macwe a kupuzo sina bupaki kwa masika a sa taha mi “ilikuli macaba kaufela a lifasi a zibe kuli lizoho la [Jehova, NW] li na ni mata, ni kuli ba sabe [Jehova, NW] Mulimu wa mina ku ya ku ile.” (4:24) (Joshua 10:15 i bonisa kuli hamulaho wa f’o Giligali neikana i itusisizwe ku ba mafulo ka nako ye telelenyana.) Ki mona m’o bana ba Isilaele ne ba ezelizwe mupato, kakuli ne ku si ka eziwa mupato mwahal’a lieto la mwa lihalaupa. Paseka ya ciwa, manna i tuhela ku taha, mi kwa nalulelule Maisilaele ba kalisa ku ca lico za mwa naha yeo.

10. Jehova u laela cwañi Joshua ka za ku hapiwa kwa Jeriko, mi ki kezahalo mañi ye hoha mamelelo ye latelela?

¹⁰ Ku tulwa kwa Kanana (5:13–12:24). Cwale se ba li bukaufi hahulu ni sibaka sa pili se ba lelile ku taseza. Kono ba ka hapa cwañi munzi o mwa lukwakwa wo wa Jeriko o’ “kwalilwe likwalo, ni ku pakiwa”? (6:1) Jehova yena ka sibili u tolongosha mo ku ka ezezwa, ili ku lumela “Muzamaisi wa limpi za [Jehova, NW]” kuli a laele Joshua. (5:14) Hañwi ka zazi ka mazazi a’ 6, limpi za Isilaele li lukela ku caula ka ku potoloha munzi, ka ku ba ni balwani kwapili, ba ba latelelwa ki sikwata sa baprisita ba ba liza manaka a litotolo ni ba bañwi ba ba lwezi aleka ya bulikani. Fa lizazi la bu 7, ba lukela ku u potoloha ha 7. Joshua u fitisa litaelo zeo kwa sicaba ka busepahali. Sina mo ku laelezwi, limpi li potoloha Jeriko. Ha ku na manzwi a bulelwa. Ha ku na mulumo kwand’a misindo ni ku liza manaka kwa baprisita. Cwale, fa lizazi la mafelelezo, hamulaho wa mupotoloho wa bu 7, Joshua u ba fa sisupo sa ku li ba huweleze. Ba huweleza, “ku huwa ka lilata le lituna,” mi makwakwa a Jeriko a wela fafasi! (6:20) Inge mutu a li muñwi, ba matela mwa munzi, ba u hapa, ni ku u sinya ka mulilo. Ku piliswa fela Rahaba ya na ni tumelo ni ba ndu ya hae.

11. Ku tulwa kwa makalelo fa Ai ku kondolokiswa cwañi?

¹¹ Cwale ba zwelapili kwa wiko ku liba kwa Ai! Sepo ya ku ba ni tulo ye ñwi ye bunolo i fetuha ziyezi, banna ba Ai ha ba koma masole ba 3,000 ba Maisilaele ba ne ba lumilwe ku y’o hapa munzi w’o. Ki sifi se si ezahezi? Kikuli Jehova u ba fulalezi? Joshua u buza Jehova ka ku bata ku ziba. Ka ku alaba Jehova u zibahaza kuli ka ku sa latelela taelo ya hae ya kuli ba sinyeleze lika kaufela ze mwa Jeriko, ku na ni ya si ka ipeya ku utwa mwa mafulo, ya uzwize ni ku pata nto ye ñwi. Masila ao a swanelwa ku zwisiwa mwa mafulo pili mi kihona Isilaele a ka kona ku zwelapili ku kondisa lika ka mbuyoti ya Jehova. Ka ketelelo ya bumulimu, Akani, sifosi, wa fumanwa, mi yena ni ba ndu ya hae ba bulaiwa ka ku pobaulwa ka macwe. Ka ku kuta kwa sishemo sa Jehova, Maisilaele cwale ba pumela Ai. Jehova hape ki yena ya patulula mulwanelo o ka itusiswa. Batu ba mwa Ai ba hohelwa kwande a munzi wa bona o  mwa lukwakwa mi ba ipumana ba swasizwe ka ku lalelwa. Munzi wa hapiwa ni ku sinyiwa hamohocwalo ni bayahi ba ona kaufela. (8:26-28) Ha ku na ku eza tumelelano ni sila!

12. Ki taelo mañi ya bumulimu yeo Joshua a peta cwale?

¹² Ka ku ipeya ku utwa taelo ya Jehova ka Mushe, Joshua cwale u yaha aletare fa lilundu la Ebali mi u ñola fa teñi “mulao . . . , ku u kopisa.” (8:32) Cwale u balela sicaba kaufela manzwi a Mulao, hamohocwalo ni limbuyoti ni likuto, ha si nze si yemi, licika fapil’a lilundu la Gerizimi ni licika fapil’a lilundu la Ebali.—Deut. 11:29; 27:1-13.

13. Ki sifi se si zwa mwa kezo ya Magibioni ya “ku puma ka butali”?

¹³ Ka ku sabiswa ki bubebe bwa tasezo, mibusonyana ye sikai ya Kanana ya kopana ka ku lika ku kabeleza zwelopili ya Joshua. Niteñi, ‘batu ba mwa Gibioni ha ba utwa mw’a ezelize Joshua mwa Jeriko ni mwa Ai, ba puma ka butali.’ (Josh. 9:3, 4) Ka ku ipumiseza ku zwa kwa naha ye kwahule a Kanana, ba iswala bulikani ni Joshua bwa “kuli u ka ba tuhela ba pile.” Bupumi b’o ha se bu zibilwe, Maisilaele ba latelela bulikani b’o kono ba fetula Magibioni ku ba eza “ba ba lwalela likota, ni ba ba ka mezi,” inge ‘batanga ba batanga,’ kacwalo ili ku taleleza kalulo ya sikuto sa Nuwe se si buyelezwi sa n’a kutile Kanana, mwan’a Kama.—Josh. 9:15, 27; Gen. 9:25.

14. Jehova u bonisa cwañi kwa Gibioni kuli u lwanela Isilaele?

¹⁴ Kona ku ipangula kwa batu ba Gibioni k’o ne ku si taba ye nyinyani, kakuli “Gibioni ne li munzi o mutuna . . . mane n’o fita Ai kwa butuna, mi banna ba mwateñi kaufela ne li lindwalume.” (Josh. 10:2) Adoni-Zedeki, mulena wa Jerusalema, u bona kuli seo ki se si lubeta ku yena ni kwa mibuso ye miñwi ya Kanana. Ku lukelwa ku fiwa mutala o ka tibela ku swalisana ni sila ko kuñwi. Kacwalo Adoni-Zedeki ni malena ba bañwi ba bane (ba mibuso ya minzi ya Hebroni, Yarumuti, Lakishi, ni Egeloni) ba kopana ni ku lwanisa Gibioni. Ka ku kuteka bulikani bwa hae ni Magibioni, Joshua u zamaya busihu kaufela kuli a y’o ba tusa mi u tula limpi za malena baketalizoho bao. Hape Jehova u ikenya mwa ndwa, u itusisa m’ata ni liponiso ze fita za butu, ili nto ye tisa sinyeho. Macwe a simbwewewe a matuna-tuna a nela ku zwa kwahalimu, a bulaya lila ba bañata ku fita ba ba bulaiwa ki malumo a mpi ya Maisilaele. Cwale, ka ku mbwetukisa hahulu, ‘lizazi la yema mwa sibaka sa lihalimu, mi ha li pakisi ku likela ka nako ye bat’o likana ni lizazi mutumbi.’ (10:13) Kacwalo, tulo ya konwa ku felelezwa. Ba butali bwa silifasi ne ba kana ba lika ku hana yona kezahalo ya ka makazo ye, kono batu ba tumelo ba amuhela taba ya bumulimu, ba nze ba ziba hande m’ata a Jehova a ku zamaisa za mahalimu ni ku li etelela ka ku ya ka tato ya hae. Kakuli mane, “[Jehova, NW] n’a lwanela Isilaele.”—10:14.

15. Mu taluse twaniso ni masetela a yona kwa Hazori.

¹⁵ Hamulaho wa ku bulaya malena baketalizoho bao, Joshua u sinya muleneñi wa Makeda. Ha kwenuhela kapili kwa mboela, u sinya ka ku tala Libina, Lakishi, Egeloni, Hebroni, ni Debiri—minzi ye mwa malundu a mwahal’a Liwate la Lizwai ni Liwate le Lituna. Ka nako ya cwale taba ya ku tasezwa k’o ne se i hasani mwa Kanana kamukana. Kwa mutulo, mukosi u tumuswa ki Jabini, mulena wa Hazori. U luma liñusa mwa naha kaufela, buse ni buse bwa Jordani, kuli ba kopane ku lwanisa Isilaele hamoho. Ha ba tibelezi fapil’a lisa la Meromo, limpi za sila ze kopani li “likana ni mushabati o fa likamba la liwate kwa buñata.” (11:4) Hape Jehova u kolwisa Joshua ka za tulo mi u talusa mo i ka lwanelwa ndwa. Kwa ba cwañi? Lila za batu ba Jehova za tulwa hahulu hape! Hazori ya cisiwa ka mulilo, mi minzi ye swalisani ni yona hamoho ni malen’a yona ba yundiswa. Kacwalo Joshua u yandululela tulo ya Isilaele mwa naha kaufela ya Kanana. Malena b’a 31 ba tuzwi.

16. Ki ku aba kwa naha kufi ko ku eziwa?

¹⁶ Ku aba naha (13:1–22:34). Ku si na taba ni litulo ze ñata zeo, ni ku sinyiwa kwa minzi ye silelelizwe hamoho ni ku koma twaniso ya baitamuleli ba ba swalisani mwa nako ye, “ku sa siyezi naha ye tuna ye si ka luiwa kale.” (13:1) Nihakulicwalo, Joshua cwale sa na ni lilimo ze bat’o ba ze 90, mi hape ku na ni musebezi o muñwi o mutuna o sa na ni ku eziwa—wa ku aba naha kuli i be lianda za masika mutumbi a 9 ni licika la lusika lwa Manase. Rubeni, Gadi, ni licika la lusika lwa Manase se ba amuhezi kale sanda sa bona kwa upa wa Jordani, mi lusika lwa Livi ha lu na ku ba ni sanda, “[Jehova, NW] Mulimu wa Isilaele” ki yena sanda sa bona. (13:33) Ka tuso ya muprisita Eliazare, Joshua cwale u abela masika naha kwa wiko wa Jordani. Kalebu wa lilimo ze 85, ya sa tukufalezwi ku lwanisa lila za Jehova ku li yundisa, u kupa mi u fiwa kalulo ya Hebroni mo ku yahile bana ba Anaki. (14:12-15) Masika ha sa fumani lianda za ona ka loto, Joshua u kupa munzi wa Timinati-Sera mwa malundu a Efraimi, mi wa u fiwa “ka taelo ya [Jehova, NW].” (19:50) Tende ya kopano i tomiwa mwa Shilo, yeo ni yona i fumaneha mwa naha ya malundu a Efraimi.

17. Ki tukiso mañi ye eziwa kwa neku la minzi ya masabelo ni minzi ya maino a Malivi?

¹⁷ Minzi ye 6 ya masabelo a babulai ba ka ku sa lela ya ketiwa, ye milalu kwa buse ni buse bwa Jordani. Ye kwa wiko wa Jordani ki Kedeshi wa kwa Galilea, Sikemi mwa Efraimi, ni Hebroni mwa naha ya mazulu a Juda. Ye kwa upa ki Bezeri mwa naha ya lusika lwa Rubeni, Ramoti mwa Giliadi, ni Golani mwa Bashani. Yona yeo i fiwa “mayemo a ku ba ye kenile.” (20:7, NW) Minzi ye 48 ni mafulisezo a yona kwa minzi ya masika i fiwa ka loto kuli ki yona minzi mo ba ka pila Malivi. Yona yeo i kopanyeleza teñi minzi ye 6 ya masabelo. Maisilaele ba “luwa  [cwalo naha] mi ba yaha mwateñi.” Sina mwa n’a sepiselize Jehova, “kamukan’a zona za bonahala” cwalo.—21:43, 45.

18. Ki silikwalikwani sifi se si taha mwahal’a masika a kwa upa ni a kwa wiko, kono si tatululwa cwañi?

¹⁸ Masole ba mwa masika a Rubeni ni Gadi ni licika la lusika lwa Manase, ba se ba zwezipili hamoho ni Joshua ku t’o fita ka nako ye, cwale ba kutela kwa lianda za bona mwa buse bwa Jordani, ba utwile kelezo ya Joshua ya kuli ba sepahale mi ba nze ba na ni mbuyoti ya hae. Mwa nzila, ha ba atumela Jordani, ba yaha aletare ye tuna. Aletare yeo i tisa silikwalikwani. Bakeñisa kuli sibaka se si ketilwe ku lapelela teñi Jehova ki tende ya kopano ye mwa Shilo, masika a kwa wiko a bona kuli ba upa ba kwenuhile mi ba tuhezi ku sepahala, mi ba itukiseza ku lwanisa bona bao ba ba nahanelwa ku ba baipanguli. Nihakulicwalo, ku sulula mali kwa tibelwa ha ku taluswa kuli aletare yeo haki ya ku fela teñi matabelo kono ki ye ka sebeza fela sina “paki mwahal’a luna [Isilaele ya kwa upa ni ya kwa wiko wa Jordani], ya kuli [Jehova, NW] ki Mulimu.”—22:34.

19, 20. (a) Ki likelezo lifi za ku laeza zeo Joshua a fa? (b) Ki taba mañi yeo a beya fapil’a Isilaele, mi u koñomeka cwañi keto ye nepahezi yeo Isilaele a swanela ku eza?

¹⁹ Likelezo za Joshua za ku laeza (23:1–24:33). ‘Se ku fitile mazazi a mañata, isamba [Jehova, NW] a katulusa bana ba Isilaele kwa lila za bona ze ne ba beile mwahali, mi Joshua s’a supezi, u hulile,’ f’o a kopanya Isilaele kamukana ku t’o ba fa likelezo za ku laeza ili ze susueza. (23:1) Ka ku ikokobeza ku isa kwa mafelelezo, u fa tumbo kaufela ku Jehova ka za ku tula macaba ko ku petilwe. Haike bote ba zwelepili ku sepahala cwale! “Mu tiye ka mata hahulu, mwa ku tokomela ni ku eza kaufela ze ñozwi mwa buka ya mulao wa Mushe, kuli mu si ke mwa keluha, mwa ya ku la bulyo kamba ku la nzohoto.” (23:6) Ba lukela ku hana milimu ya buhata mi ‘ba itemuhele he, mi ba late [Jehova, NW] Mulimu wa bona.’ (23:11) Ha ku swaneli ku ba ni tumelelano ni Makanana ba ba siyezi, ha ku na ku nyalelana ni bona kamba ku lapela ni bona, kakuli seo si ka tulukisa buhali bwa Jehova bo bu tuka.

²⁰ Ha kopanya masika kaufela mwa Sikemi ni ku biza manduna ba bona fapil’a Jehova, Joshua cwale u kandeka taba ya Jehova ya ka butu ili ya ku sebelisana kwa Hae ni batu ba Hae ku zwa ka nako Ya biza Abrahama ni ku mu tisa mwa Kanana ku fitela fa ku tulwa ni ku luiwa kwa Naha ya Sepiso. Hape Joshua u lemusa ka za bulapeli bwa buhata, u kupa Isilaele kuli a ‘sabe [Jehova, NW], a mu sebeleze ka ku sepahala ni ka niti.’ Ee, a “sebeleze [Jehova, NW].” Cwale u fa taba ka ku i utwahaza hande hahulu, u li: “Mu kete kacenu ye mu ka sebeleza; nihaikaba milimu ye sebelelizwe ki bokuku a mina . . . kamba ki milimu ya Maamori be mu yahile mwa naha ya bona. Haili na, ni ba ndu ya ka, lu ka sebeleza [Jehova, NW].” Ka buikolwiso bo bu hupuza mutu ka za Mushe, u hupulisa Isilaele kuli Jehova “ki Mulimu ya kenile; ki Mulimu ya lifufa.” Kacwalo, ba tuhele milimu i sili! Sicaba si nyangumunwa cwalo ku zibahaza sina mutu a li muñwi kuli: “[Jehova, NW] Mulimu wa luna ki Yena ye lu ka sebeleza, mi lu ka utwa linzwi la hae.” (24:14, 15, 19, 24) A si ka ba lukulula kale, Joshua u eza bulikani ni bona, u ñola manzwi ao mwa buka ya mulao wa Mulimu, mi u toma licwe le lituna kuli li be bupaki. Cwale Joshua wa shwa a nze a hulile hande ka lilimo ze 110 mi u bulukwa mwa Timinati-Sera.

MABAKA HA I LI YE TUSA

21. Ki kelezo ifi ye butali ye mwa buka ya Joshua ye li ye tusa ili ye zwile mubano kacenu?

²¹ Ha mu bala likelezo za ku laeza za Joshua ze ama sebelezo ya ka busepahali, kana ha li nyangumuni pilu ya mina? Kana ha mu likanyisi manzwi a Joshua a n’a bulezi ibat’o ba lilimo ze 3,400 kwamulaho k’o kuli: “Haili na, ni ba ndu ya ka, lu ka sebeleza [Jehova, NW]”? Kamba haiba mu sebeleza Jehova mwa miinelo ya tiko ni ku ba kwahule ni basepahali ba bañwi, kana ha mu susuezwi ki manzwi a Jehova ku Joshua, a n’a bulezwi kwa makalelo a ku kena Naha ya Sepiso, a li: “Fela, u itiise, mi u ikeze pilu tata”? Fahalimu a zeo, kana ha mu fumani tuso ye tuna hahulu mwa ku latelela kelezo ya Hae ya ku ‘nahana [Bibele] musihali ni busihu, kuli mu kondise nzila ya mina’? Ka buniti fela, kaufela ba ba latelela kelezo ye butali cwalo ba ka fumana kuli ki ye tusa ka nzila ye zwile mubano.—24:15; 1:7-9.

22. Ki tulemeno tufi to tu tokwahala twa bulapeli bwa niti to tu koñomekilwe?

²² Likezahalo ze ñozwi ka ku utwahala hande hahulu mwa buka ya Joshua haki litaba fela ze n’e ezahezi kale. Li koñomeka likuka za silumeli—sihulu sa kuli tumelo ye tezi ni ku utwa Jehova ki za butokwa hahulu kwa neku la ku fumana mbuyoti ya hae. Muapositola Paulusi u ñola kuli ka tumelo “makwakwa a Jeriko a wile, a sin’o potolohiwa mazazi a 7,” ni kuli kabakala la tumelo “Rahaba wa lihule h’a si ka shwa ni ba ba si ka lumela.” (Maheb. 11:30, 31) Jakobo ka ku swana u bonisa Rahaba ku ba mutala o tusa kwa Bakreste mwa ku tahisa misebezi ya tumelo.—Jak. 2:24-26.

23. Ki likupuliso lifi ze m’ata ze mwa Joshua?

²³ Likezahalo ze sienyi ze ñozwi kwa Joshua 10:10-14, lizazi ni kweli ha ne li yemi, hamohocwalo ni limakazo ze ñwi ze ñata zeo Jehova n’a ezelize batu ba hae, ki likupuliso ze m’ata ka za buikoneli ni mulelo za Jehova za ku timeza ko ku feza balwanisi ba Mulimu ba ba maswe kaufela. Gibioni, ko ne ku lwanezwi ndwa mwa nako ya Joshua hamohocwalo ni mwa nako ya Davida, i swalisaniswa ki Isaya ni ku yema kwa Jehova ka buhali kwa neku la timezo yeo, “kuli a sebeze musebezi wa hae, ona musebezi o komokisa, ni ku eza kezo ya hae, yona kezo ye mbemukisa.”—Is. 28:21, 22.

24. Buka ya Joshua i swalisana cwañi ni lisepiso za Mubuso, mi ki buikolwiso bufi bo i fa bwa kuli zona zeo ‘kamukan’a zona li ka bonahala’?

 ²⁴ Kana likezahalo ze mwa Joshua za supa kwa Mubuso wa Mulimu? Ee luli! Taba ya kuli ku tulwa ni ku yahiwa kwa Naha ya Sepiso ne ku ka swalisana ni nto ye tuna ni ku fita ne i bonisizwe ki Muapositola Paulusi: “Kakuli Joshua, kaba n’a ba file pumulo, kab’a sa buleli lizazi lisili kwapili. Hakulicwalo, ku sa na ni pumulo ya Sabata ye siyalezi sicaba sa Mulimu.” (Maheb. 4:1, 8, 9) Ba zwelapili kuli ba ikolwise ka za “ku y’o kena mwa mubuso o sa feli wa Jesu Kreste, Mulena ni Mupilisi wa luna.” (2 Pit. 1:10, 11) Ka mo ku boniselizwe ki Mateu 1:5, Rahaba n’a bile kukululu wa Jesu Kreste. Kacwalo buka ya Joshua i fa kalulo ye ñwi ya butokwa hahulu mwa taba ye isa kwa ku tahiswa kwa Peu ya Mubuso. I fa buikolwiso bo bu tiile bwa kuli lisepiso za Jehova ze ama Mubuso li ka talelezwa luli. Ha n’a bulezi ka za sepiso ya Mulimu ye ne i ezizwe ku Abrahama, Isaka, ni Jakobo mi ili ye ne i kutezwi kwa Maisilaele, ba ba simuluha ku bona, taba i bulela ka za lizazi la Joshua, kuli: “Ha ku si ka tokwahala taba niheba i li ñwi ya ze nde z’a n’a bulelezi [Jehova, NW] bana ba Isilaele; kamukan’a zona za bonahala.” (Josh. 21:45; Gen. 13:14-17) Ki nto ye swana ni ku ‘ze nde z’a n’a bulezi’ Jehova ka za Mubuso o lukile wa kwa lihalimu—li ka bonahala kamukan’a zona!

[Lipuzo za Tuto]