Lituto ka za Mañolo A’ Buyelezwi ni Litaba ze A Ama

Tuto 7—Bibele mwa Miteñi ya Cwale

Litaba za likopano ze hasanya Bibele; musebezi wa Watch Tower Society mwa ku hatisa ni ku hasanya Libibele; ku tahiswa kwa New World Translation.

1. (a) Manzwi a bumulimu ne a fezwiñi, mi ki kabakalañi a mañwi a ona ha n’a si ka ñolwa? (b) Ki litaelo lifi ze nongile fa taba zeo Jehova n’a file buñata bwa bapolofita, mi ki ka tuso mañi ku luna ba mwa “mazazi a maungulelo”?

MAÑOLO a’ Kenile, zona libuka ze buyelezwi ze 66 ze lu biza Bibele kacenu, ki “linzwi la [Jehova, NW]” le liñozwi. (Is. 66:5) Mwahal’a lilimo ze myanda-nda lona “linzwi” leo ne li zwile ku Jehova ku taha ku si na tifo kwa bapolofita ni batanga ba hae fa lifasi-mubu. Kona ku ambola kwa Mulimu k’o ne ku petile se ne ku lelezwi mi hape ne ku file mbengenge ye m’ata ya likezahalo ze ne ka ezahala luli mwa nako ye ne sa li kwapili hahulu. Bapolofita ba Mulimu ne ba sa tokwiwi kamita ku ñola “linzwi la Jehova” le ne li fitiswa ku bona. Sina ka mutala, ze ñwi za lipulelo za Elia ni Elisha ze ne lelezwi nako ya bona ha li si ka bukelezwa ka ku ñolwa. Kono bapolofita bo Mushe, Isaya, Jeremia, Habakuki, ni ba bañwi ne ba laezwi ka ku nonga fa taba kuli ba “ñole” kamba kuli ba “ñole mwa buka” “linzwi la Jehova” le ne ba patululezwi. (Ex. 17:14; Is. 30:8; Jer. 30:2; Hab. 2:2; Sin. 1:11) “Manzwi a n’a bulezwi ki bapolofita ba ba kenile” n’a bukelelizwe cwalo, hamoho ni ze ñozwi ze ñwi ze kenile, kuli a zuse maikuto a kenile a batanga ba Jehova mi sihulu kuli a fe ketelelo ka za “mazazi a maungulelo.”—2 Pit. 3:1-3.

2. Ki linako mañi za kwamulaho ze zibilwe ka ku ekezeha kwa musebezi wa ku kopisa ni ku toloka Bibele?

² Mañolo a Siheberu ne a kopisizwe hahulu ku zwa mwa linako za Ezira ku ya kwapili. Ku kala ka lilimo za mwanda wa pili wa Linako za Luna, Bibele ne i kopisizwe ki Bakreste ba kwa makalelo hañata-ñata mi ne i itusisizwe mwa ku fa bupaki ka za milelo ya Jehova ka za Kreste wa Hae mwa likalulo za lifasi kaufela ze ne zibahala mwa nako yeo. Mishini ya ku hatisa ka yona ha ne i fitile fa ku ata (ku kala mwa lilimo za mwanda wa bu 15), ku atisa ni ku abela Libibele ne ku matafalizwe hahulu. Ku toloka ni ku hatisa ko kuñata ne ku ezizwe ki likwata za batu fela mwa lilimo za mwanda wa bu 16 ni wa bu 17. Isali mwa 1800, Bibele ne se i hatisizwe mwa lipuo ze 71 ili mutumbi kamba kalulo ya yona fela.

 LIKOPANO ZE HASANYA BIBELE

3. Ki muinelo mañi o tusize ku ekezeha kwa ku abelwa kwa Bibele haisali ku zwiwa kwa makalelo a lilimo za mwanda wa bu 19?

³ Musebezi wo ne u ekezehile hahulu mwa lilimo za mwanda wa bu 19 ni wa bu 20, likopano ze hasanya Bibele ze ne sa z’o tomwa ha ne li kalisize ku abana mwa mungendenge wa ku abela Bibele. Ye ñwi ya kwa makalelo ka ku fitisisa ya likopano zeo ze hasanya Bibele ne li British and Foreign Bible Society, ye ne i tomilwe mwa London ka 1804. Ku tomiwa kwa kopano yeo ye hasanya Bibele ne ku shangumuzi ku tomiwa kwa likopano ze ñwi ze cwalo ze ñata. *

4. (a) Ki lipalo lifi ze paka kuli linzwi la bupilo se li li kai ni kai fa lifasi-mubu? (b) Ki litaba mañi ze tusa ze filwe fa mukoloko o fa likepe 322 ka za litoloko ze fitana-fitana za Bibele ze kolokisizwe? Mu bonise seo ka ku ama kwa toloko ye ñwi tenyene ya Bibele.

⁴ Ka ku ba ni likopano ze ñata cwalo ze hasanya Bibele, musebezi wa ku hasanya Bibele wa konda. Ha ku t’o fitiwa ka 1900, Bibele mutumbi kamba kalulo ya yona ne se i hatisizwe mwa lipuo ze 567, mi ha ku t’o fitiwa ka 1928, mwa lipuo ze 856. Ha ku t’o fitiwa ka 1938 kwa fitelelwa palo ya lipuo ze sikiti, mi cwale Bibele se i fumaneha mwa lipuo ze fitelela 2,100. Linzwi la Jehova la bupilo le li omba-omba se li yambile lifasi-mubu! Kacwalo, ku konahezi kuli batu ba macaba kamukana ba alabe pizo ya kuli: “A mu lumbeke [Jehova, NW], mina bahedeni kaufela; a mu mu lumbe, mina macaba kaufela.” (Maro. 15:11) Mukoloko o fa likepe 322, wa “Litoloko ze Ñwi ze Zibwa Hahulu mwa Lipuo ze Supile ze Tuna,” u fa litaba ze ñwi ka za ku abelwa kwa Bibele mwa miteñi ya cwale.

5. Sa butokwa mane ku fita ku abela Bibele ki sika mañi, kono niteñi Lipaki za Jehova ba itumelañi?

⁵ Nihaike ku fitisa Bibele kwa likwanamunu la fa lifasi-mubu ki musebezi o babazeha, ku itusisa Libibele zeo ka ku tusa batu ku utwisisa Bibele ki musebezi wa butokwa ni ku fita. Ne li ku tusa batu ku “utwiseza” linzwi leo ko ne ku li kwa butokwa mwa linako za Majuda ni za Bakreste ba kwa makalelo, Libibele ha ne li sa ipona-ponelwi, mi k’o isali kona kwa butokwa ka ku fitisisa. (Mat. 13:23; Neh. 8:8) Niteñi, musebezi wo wa ku luta Linzwi la Mulimu kwa batu ba lifasi-mubu kamukana u akufisizwe ki ku abelwa hahulu kwa Bibele. Lipaki za Jehova kacenu ha ba nze ba zwelapili ka musebezi wa bona wa ku luta Bibele o kwana lifasi-mubu kamukana, ba itumela kuli Libibele ze bolule-lule se li fumaneha mwa linaha ni lipuo ze ñata.

LIPAKI ZA JEHOVA KA KU BA BAHASANYI BA BIBELE

6. Lipaki za Jehova ba zibilwe ka musebezi ufi kacenu hamohocwalo ni mwa linako za kwaikale?

⁶ Lipaki za Jehova ki batu ba ba hasanya Bibele. Ne ku li cwalo mwa miteñi ya Ezira. Ne ku li cwalo mwa miteñi ya balutiwa ba Jesu Kreste ba kwa makalelo, ba ne ba talize lifasi la kwaikale ka likopi za Bibele ze ne ba ñozi ka mazoho kuli mane ze lu fumani za bona ki ze ñata hahulu ku fita za hatiso ifi kamba ifi ya kwaikale. Cwale, mwa miteñi ye, musebezi o swana wa ku hasanya Bibele ka cisehelo ki ona o ba zibwa ka ona Lipaki za Jehova.

7. Lipaki za Jehova ne ba tomile kopano ifi? lili? mi ne ba kalisize cwañi ku hulisa bukombwa bwa bona ka nako yeo?

⁷ Ka 1884 Lipaki za Jehova ne ba tomile kopano ya ku peta ka yona musebezi wa bona wa ku hasanya Bibele, ili yona kopano yeo cwale i bizwa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Pili Libibele ne li lekiwa kwa likopano ze ñwi ze hasanya Bibele kuli li abelwe ki Lipaki, bao ni ka nako yeo ne ba sa hulisa bukombwa bwa fa ndu ni ndu bo ba zibwa ka bona. King James Version ya 1611 ya Sikuwa ne i itusisizwe sina yona toloko ye mutomo ye ne ba ituta Bibele ka yona.

8. (a) Watch Tower Bible and Tract Society i sebelize cwañi ka ku ya ka libizo la yona? (b) Watch Tower Society i itusisize cwañi litoloko ze ñata za Bibele, mi ki sifi se si zwile mwateñi?

⁸ Sina mo li pakela libizo la yona, Watch Tower Bible and Tract Society se i abezi Libibele, hamohocwalo ni ku hasanya libuka, matrakiti, ni lihatiso ze ñwi za Sikreste. Seo si bile ka mulelo wa ku luta lituto ze nepahezi za Linzwi la Mulimu. Tuto ya yona ya Bibele i tusize ba ba lata ze lukile ku ikayutula kwa lizo za bulapeli bwa buhata ni mihupulo ya butu ya silifasi ni ku kutela kwa tukuluho ya niti ya Bibele ka mo i patululezwi ka Jesu ni babuleli ba Jehova ba bañwi ba ba na ni buipeyo. (Joa. 8:31, 32) Ku zwa fo ne i kalezwi ku hasanyiwa magazini ya The Watchtower ka 1879, lihatiso za Watch Tower Society li amile, ku bonisa, ni ku supa kwa litoloko za Bibele ze fitana-fitana. Kacwalo, Watch Tower Society i lemuhile butokwa bwa zona kaufela mi i itusisize miinelo ye minde ye ku zona kaufela kuli ki ya butokwa mwa ku tanyela lyanganisi ya bulapeli ni ku bonisa hande lushango lwa Mulimu.

9. Watch Tower Society ne i keni cwañi mwa musebezi wa ku hasanya Bibele?

⁹ Libibele za Rotherham ni Holman. Isali kwa makalelo, Lipaki za Jehova ka Watch Tower Society ba kena luli ka 1890 mwa musebezi wa ku hasanya ni ku abela Libibele. Ka nako yeo, ne se ba filwe tukelo ki mutoloki wa Bibele wa kwa Britain, yena Joseph B. Rotherham, kuli ba hasanye mwa United States hatiso ya bubeli ya New Testament ya hae.  Fa likepe la bahasanyi la likopi zeo ze hatisizwe, ne ku na ni libizo la Watch Tower Bible and Tract Society, Allegheny, Pennsylvania, ko ne ku inzi sibaka sa tamaiso ya Watch Tower Society ka nako yeo. Ka 1901 ne ku ezizwe litukiso za hatiso ye ipitezi ya Holman Linear Bible, ye na ni litaluso za kwa matuko ze ngilwe mwa lihatiso za Watch Tower Society za mwahal’a 1895 ni 1901. Litaba za Bibele zona ka sibili ne li za King James Version ni Revised Version ya Mañolo a Sigerike ni a Siheberu. Likopi kamukana ze 5,000 ne se li abezwi ha ku t’o fitwa ka 1903.

10. Ki hatiso mañi ya Mañolo a Sigerike yeo Watch Tower Society ne i kalile ku hasanya ka 1902?

¹⁰ The Emphatic Diaglott. Ka 1902, Watch Tower Society ne i fitile fa ku ba yona inosi ye na ni tukelo ya ku hatisa, ku hasanya, ni ku abela The Emphatic Diaglott. Yona hatiso yeo ya Mañolo a Sigerike a Sikreste ne i lukisizwe ki Benjamin Wilson, mutoloki wa Bibele ya n’a pepezwi kwa England, ya n’a pila mwa Geneva, Illinois, USA. Ne i felizwe ka 1864. Ne i itusisa litaba za Sigerike za J. J. Griesbach, ni toloko ya Sikuwa ya ka ku latelela mo a beezwi manzwi mwa mubamba mi kwa silyo ne ku inzi mubeelo wa Wilson tota ka ku ba ni lisupo za hae ze ipitezi za koñomeko.

11. Watch Tower Society ne i hasanyize lili “Bible Students Edition,” mi yona yeo ne i na ni lika mañi?

¹¹ Hatiso ya Muituti wa Bibele. Ka 1907 Watch Tower Society ya hasanya hatiso ya Bibele ye ne i bizwa “Bible Students Edition.” Yona yeo ne li Bibele ya King James Version ye utwahala hande ili ye na ni litaluso za kwatuko ze nde luli, hamoho ni litaluso za butokwa kwa mafelelezo, ze lukisizwe ki Lipaki za Jehova. Litaluso za kwa mafelelezo, zeo hamulaho ne li atisizwe ku ba makepe a 550, ne li bizwa “Berean Bible Teachers Manual” mi hape za hasanyiwa ku ba buka ya zona fela. Ne i na ni litaluso ze kuswani fa buñata bwa litimana za Bibele, mi ne li ama kwa The Watchtower ni libuka za Watch Tower Society, ni mukoloko wa litaba za tuto ze na ni mañolo a mutomo ili za ku tusa mwa ku li tahisa ku ba bañwi. Muinelo wa yona ne u swana ni wa hatiso ya “Make Sure of All Things,” ye ne i tahisizwe ki Watch Tower Society hamulaho. Hape ku yona ne ku na ni mukoloko wa manzwi a nyakisisizwe ni makepe fo a fumaneha, litaluso za mañolo a t’ata, mukoloko wa litaba ze ekelizwe fela, mukoloko wa Mañolo a buhisanwi ni makepe fo a fumaneha, za ku tatamana kwa nako, ni limapa ze 12. Bibele yeo ye nde hahulu ne i tusize Lipaki za Jehova ka lilimo ze mashumi-shumi mwa musebezi wa bona wa ku kutaza.

KOPANO YE HATISA BIBELE

12. Watch Tower Society ne i kalile lili ku hatisa Libibele?

¹² Ka lilimo ze 30 Watch Tower Society ne i file musebezi wa ku hatisa luli Libibele kwa likopano li sili. Kono, ka December 1926, The Emphatic Diaglott ya ba yona toloko ya pili ya Bibele ye ne i hatisizwe ki mishini ya Watch Tower Society tota mwa Brooklyn, New York. Ku hatiswa kwa toloko yeo ya Mañolo a Sigerike a Sikreste ne ku nyangumuzi sepo ya kuli ka zazi le liñwi Bibele mutumbi ikabe i hatisizwe fa mishini ya Watch Tower Society.

13. (a) Bibele mutumbi ya pili ye ne i hatisizwe ki Watch Tower Society ki ifi, mi ne i tahisizwe lili? (b) Ne i na ni miinelo ifi ye tusa?

¹³ King James Version. Ndwa ya Lifasi ya II ne i koñomekile tokwahalo ya ku ihasanyeza Bibele ka sibili. Ndwatuna yeo ha ne i nze i kolota, Watch Tower Society ya kona ku leka matapa a fa lihatisezo a Bibele mutumbi ya King James Version. Ngambolo ye li “Ku Tahisa ‘Lilumo la Moya’” ne i filwe ki prezidenti wa Watch Tower Society ka September 18, 1942, kwa mukopano wa Lipaki za Jehova wa New World Theocratic Assembly, o ne u ungekezwi kwa Cleveland, Ohio. Ka masetela a ngambolo yeo, a tahisa Bibele mutumbi yeo ya pili ku hatiswa mwa fakitori ya Watch Tower Society ya mwa Brooklyn. Mwa litaluso za yona za kwa mafelelezo ne i file mukoloko wa mabizo ni zeo a talusa, “Concordance of Bible Words and Expressions” ye ne i lukisizwe ka ku ipitela, ni lituso ze ñwi. Kwahalimu a likepe ni likepe ne ku na ni litoho za litaba ze swanela. Sina ka mutala, “Buitamo bwa Jefita bwa ka kazatu” ne i yolilwe ki “Buitamo bwa Jefita bo bu buniti” kwa Baatuli 11, mi “Ku ba teñi pili ni ku pepwa kwa Linzwi la Mulimu sina mutu wa fa lifasi” ne i ñozwi kwa Joani kauhanyo 1.

14. Ki toloko ifi ye nde ni ku fita ye ne i hatisizwe ki Watch Tower Society ka 1944, mi ki lifi ze mwa Bibele yeo?

¹⁴ American Standard Version. Toloko ya Bibele ye ñwi ya butokwa hahulu ki American Standard Version ya 1901. I na ni muinelo o babazeha hahulu wa ku toloka libizo la Mulimu sina “Jehova” ibat’o ba ha 7,000 mwa Mañolo a Siheberu. Hamulaho wa ku ambolisana ka nako ye telele, Watch Tower Society ka 1944 ne i konile ku leka tukelo ya ku itusisa matapa a fa lihatisezo a Bibele mutumbi ya American Standard Version kuli i itusise ona fa mishini ya yona. Ka la August 10, 1944, kwa Buffalo, New York, ona muleneñi o mutuna wa mikopano ya Lipaki za Jehova ye 17 ye ne eziwa ka nako ye swana ka mawaile, prezidenti wa Sosaiti n’a tabisize bateelezi ba hae ba bañata-ñata ka ku tahisa hatiso ya Watch Tower ya American Standard Version. Litaluso za yona za kwa mafelelezo li na ni “Concordance of Bible Words, Names, and Expressions” ye ekelizwe ili ye tusa hahulu. Ka 1958 ne i hasanyizwe mwa bunyinyani bo bu kona ku kwana mwa pokoto.

15. Ki toloko ifi ye ne i hatisizwe ki Watch Tower Society ka 1972?

¹⁵ The Bible in Living English. Ka 1972 Watch Tower Society ya hatisa The Bible in Living English,  ya mutalahali Steven T. Byington. Ne i tolokile ka ku sa cinca-cinca libizo la Mulimu kuli ki “Jehova.”

16. Kacwalo Lipaki za Jehova ba mwa musebezi ufi wa likalulo ze peli?

¹⁶ Kacwalo, Lipaki za Jehova ha ba kutazi fela taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu o tomilwe mwa linaha ni lioli ze fitelela 200 mwa lifasi-mubu kamukana kono hape ba bile bahatisi ni bahasanyi ba batuna, ba Buka ya butokwa hahulu ye na ni lona lushango l’o lwa Mubuso, ona Mañolo a Kenile a buyelezwi ki Jehova Mulimu.

NEW WORLD TRANSLATION OF THE HOLY SCRIPTURES

17. (a) Litoloko ze ñata za Bibele li bile cwañi ze tusa, kono niteñi li na ni bufokoli bufi? (b) Ku zwa ka 1946, prezidenti wa Watch Tower Society n’a nze a batañi?

¹⁷ Lipaki za Jehova ba itumela hahulu kwa litoloko ze ñata za Bibele ze ba itutile ka zona niti ya Linzwi la Mulimu. Niteñi, zona litoloko zeo kaufela, mane ku t’o fita ku ye nca ka ku fitisisa, li na ni mafosisa. Li na ni miinelo ye sa lumelelani mi ni mitolokelo ye shekesha, ye yambilwe ki lizo za likwata za bulapeli kamba mihupulo ya butu ya silifasi mi kacwalo ha li lumelelani ka ku tala ni liniti ze kenile zeo Jehova a ñozi mwa Linzwi la hae. Sihulu ku zwa ka 1946, prezidenti wa Watch Tower Bible and Tract Society n’a nze a bata toloko ye sepahala ya Mañolo ku zwelela mwa lipuo ze ne a ñozwi teñi—ili toloko ye utwahala kwa babali ba miteñi ye sina mo ne li utwahalela ze ne ñozwi za pili kwa batu ba ba butali, ba ba si ka ipitela ba mwa linako tota ze ne i ñozwi Bibele.

18. Watch Tower Society ne i fitile cwañi fa ku ba yona ye hasanya ni ku hatisa New World Translation?

¹⁸ La September 3, 1949, kwa sibaka sa tamaiso sa Watch Tower Society mwa Brooklyn, prezidenti n’a zibisize sitopa sa Bazamaisi za ku ba teñi kwa katengo ka New World Bible Translation Committee ni kuli ne se ka felize toloko ye nca ya Mañolo a Sigerike a Sikreste. Ze ñozwi za katengo kao za balwa, ili zeo ka zona katengo ne ka fa Watch Tower Society kuli i luwe, ku zamaisa, ni ku hasanya toloko yeo, ka ku lemuha kuli Watch Tower Society ne i hulisa tuto ya Bibele mwa lifasi kamukana, i sa biulwi ki lituto za likwata za bulapeli. Hape ne ku balilwe likalulo za toloko yeo, ka ku ba mitala ya muinelo ni mayemo a toloko yeo. Bazamaisi kaufel’a bona ne ba amuhezi ka mazoho a mabeli mpo ya toloko yeo, mi kwa eziwa litukiso za ku i hatisa kapili-pili. Ku lukiswa kwa makepe kwa kala la September 29, 1949, mi mbumbi ya 1950 ha i t’o kala, likopi ze likiti ze mashumi-shumi ne li felizwe ku lukiswa.

19. (a) New World Translation ne i tahile cwañi ka likalulo za yona? (b) Ki buikatazo mañi bo ne bu ezizwe mwa ku lukisa zona libuka zeo?

¹⁹ Ku Tahisa New World Translation ka Likalulo za Yona. Ne li la Bulalu, August 2, 1950, fa lizazi la bune la mukopano wa bona wa mwahal’a macaba mwa Yankee Stadium, New York, f’o baputehi ba 82,075 ba ne ba patisizwe ka ku tala ba Lipaki za Jehova ne ba amuhezi ka buniti ku tahiswa kwa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ka ku susuezwa ki ku amuhelwa ka cisehelo kwa pili, hamohocwalo ni lipulelo za hamulaho za buitebuho ka za bunde bwa toloko yeo, Katengo kao ka zwelapili ku kalisa likulutendano la ku toloka Mañolo a Siheberu. Ona ao ne a tahile ka likalulo ze ñwi ze ketalizoho, ze ne tahisizwe ka ku tatamana ku kala ka 1953 ku isa 1960. Libuka ze silezi zeo ne li li sifalana sa Bibele kamukana mwa Sikuwa sa miteñi ya cwale. Buka ni buka hape ne i na ni litaba ze tusa mwa tuto ya Bibele. Kacwalo sifalanatuna sa litaba za Mañolo ne si tahisizwe kwa baituti ba Bibele ba mwa linako za cwale. Ku ezizwe buikatazo bo butuna bwa ku sebelisa limbule kaufela ze sepahala za litaba za mañolo ilikuli New World Translation i taluse ka ku utwahala ili ka ku nepahala lushango lo lu m’ata lwa Mañolo a buyelezwi a pili.

20. Ki miinelo ifi ye tusa yeo hatiso ya pili ya New World Translation ne i bile ni yona ka (a) litaluso za kwatasi, (b) litaluso za kwa matuko, ni (c) manzwi a pili ni litaluso za kwa mafelelezo za yona?

²⁰ Mwahal’a ze tusa ku ituta Bibele mwa hatiso ya pili ya likalulo ze silezi ya New World Translation ne ku na ni litaluso za kwatasi za butokwa hahulu, ze ne talusa za litoloko zeo. Ku zona litaluso zeo ne ku filwe litaba ze m’ata ze yemela Mañolo. Hape ne i na ni muinelo wa ku libisa mubali kwa mañolo a mañwi. Kona ku tamahanyiwa k’o kwa manzwi a butokwa a tuto ne ku lukiselizwe ku libisa muituti kwa mañolo a yemela hahulu litaba zeo. Kwa matuko a makepe ne ku na ni mañolo a mañata a ku ama teñi. Ona ao ne a libisa mubali kwa (a) manzwi a swana, (b) mihupulo ni likezahalo ze swana, (c) litaba ka za batu, (d) litaba ka za naha, (e) litalelezo za bupolofita, ni (f) ko a ngilwe manzwi ao kamba ko a kutezwi. Hape mwa libuka zeo ne ku na ni manzwi a pili a butokwa, maswaniso a miputo ye miñwi ya kale, mikoloko ye tusa, ni limapa za linaha ni libaka ko ne li ezahalezi litaba ze mwa Bibele. Hatiso yeo ya pili ya New World Translation ne i tusa luli mwa tuto ya Bibele ya ka butu ni ku tusa Lipaki za Jehova mwa ku luta ba ba sepahala. Hatiso ye ipitezi ya baituti, ye ne i hasanyizwe ka ku ba buka i liñwi ye ne i hatisizwe ka likopi ze 150,000, ne i tahisizwe hamulaho la June 30, 1963, kwa makalelo a Mukopano wa Lipaki za Jehova wa “Evangeli ya Linako ze Sa Feli” kwa Milwaukee, Wisconsin, U.S.A.

21. (a) New World Translation ye ñololozwi ne i tahisizwe mwa miinelo mañi? (b) Ki lifi ze ñwi ze fumaneha ku yona?

²¹ Hatiso ye Ñololozwi ili Buka I Liñwi. Mwa mbumbi ya 1961, kwa mikopano ya Lipaki za Jehova ye ne i ezelizwe kwa United States ni mwa Yurope, hatiso ye ñololozwi ya New World Translation  of the Holy Scriptures mutumbi ili ka ku ba buka i liñwi ye sa fi mbanganyi ne i tahisizwe kuli i abelwe. Ne i amuhezwi ka tabo ki ba ne ba fumanehile kwa mikopano yeo ba likiti ze myanda-nda. Yona yeo ye ne i putezwi mwa lisila le litala ne i na ni makepe a 1,472 ni mukoloko o munde hahulu wa manzwi ni f’a fumaneha, makepe a kwamulaho a lituto za Bibele, ni limapa.

22, 23. New World Translation i bile ni ku hatiswa kufi ko kuñwi ko ku tahisizwe, mi ki lifi ze ku zona Libibele zeo?

²² Lihatiso ze Ñwi. Ka 1969 The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures ne i tahisizwe, mi ne i hatisizwe lwa bubeli ka 1985. Yona buka yeo i fa toloko ya litaba za Sigerike ze ne lukisizwe ki Westcott ni Hort mwa Sikuwa ka ku latelela manzwi hamohocwalo ni mo li tolokezwi litaba ka sikuwa sa cwale mwa hatiso ya 1984 ya New World Translation. Kacwalo i bonisa muituti wa Bibele ya cisehezi se si bulelwa ka mutomo kamba ka manzwi tota ki Sigerike sa kwa makalelo.

²³ New World Translation ye ñololozwi lwa bubeli ne i tile ka 1970, mi ye ñololozwi lwa bulalu ye na ni litaluso za kwatasi ne i latelezi ka 1971. Kwa Mikopano ya Lipaki za Jehova ya Sikiliti ya “Kekezeho ya Mubuso,” ye ne i ezizwe ka 1984, hatiso ye ñololozwi ili ye na ni za ku ama teñi ne i tahisizwe mwa Sikuwa. Ku yona za ku ama teñi ze kwa matuko ze ne tahisizwe pili mwa Sikuwa ku zwa 1950 ku ya 1960 ne li uncafalizwe ni ku ñolololwa ka ku tala. Ka ku ba ye lukiselizwe baituti ba Bibele ba ba tiiselize luli, i na ni miñolo ye fitelela 125,000 ye libisa kwa mañolo a mañwi, litaluso za kwatasi ze fitelela 11,000, mukoloko o mutuna wa manzwi ni fo a fumaneha, limapa, ni litaba ze 43 za litaluso kwa mafelelezo. Isali ka 1984, ne i fumanehile mwa butuna bwa kamita, ka ku ba ni ze ama kwa mañolo a mañwi kono i si na litaluso za kwatasi.

24. (a) Ki lifi lituso ze ñwi za New World Translation ya butuna bwa kamita hamohocwalo ni ye na ni za ku ama teñi? (b) Mu fe mutala wa mo li sebeleza litoho za litaba ze fahalimu a makepe.

²⁴ Bunde bo Buñwi. Kuli mubali a tusiwe ku fumana kapili litaba z’a bata, New World Translation ya butuna bwa kamita ni ye na ni za ku ama teñi i na ni litoho za litaba fahalimu a likepe ni likepe ili ze nahanisisizwe hande. Zona litoho za litaba zeo li talusa litaba ze kwatasi, mi li lukiselizwe ku tusa sihulu bahasanyi ba Mubuso mwa ku fumana kapili mañolo ha ba alaba lipuzo ze ne ba kana ba buziwa. Sina ka mutala, a kana a bata kelezo ka za ku luta bana. Ha fita fa likepe 860 (ku ya butuna bwa kamita) mwa Liproverbia, u bona pulelo ye tuna ya mafelelezo, “A good name.” Bakeñisa kuli yeo ki pulelo ya mafelelezo ya toho, i bonisa kuli taba yeo i ka nyakisiswa kwa mafelelezo a likepe leo, mi u i fumana k’o, fa Liproverbia 22:1. Liñolo le li zibahazwa ki kalulo ya pili ya toho ya taba fa likepe 861, “Train up a boy,” u li fumana kwa makalelo a likepe leo, fa timana 6. Kalulo ye tatama ya toho i bala kuli, “Not spare the rod.” Litaba zeo li fumaneha bukaufi ni mafelelezo a kalulo ya pili, mwa timana 15. Zona litoho za litaba zeo ze fahalimu a makepe li kona ku tusa hahulu muhasanyi wa Mubuso ya kakanya fo a fumaneha mañolo ao a bata. Li kona ku akufisa ku fumana mañolo mwa Bibele.

25. Ki tuso mañi ye fiwa mwa ku fumana fo a fumaneha manzwi, mi yona yeo ne i ka itusiswa cwañi hande?

²⁵ Kwa mafelelezo a New World Translation ya butuna bwa kamita hamohocwalo ni ye na ni za ku ama teñi, ku na ni kalulo ye bizwa “Bible Words Indexed.” Ku yona yeo ku fumanwa likiti-kiti za manzwi a butokwa mwa Bibele hamoho ni mibamba mo a fumaneha. Kacwalo ku fiwa mukoloko wa manzwi ni fo a fumaneha, hamohocwalo ni manzwi a fitana-fitana a manca, a talusa lika ili a itusisizwe mwa litaba. Ku ba ba twaezi mitolokelo ya King James Version, ba tusiwa ku shatukela kwa manzwi a cwale a mwa Bibele ku zwa ku a mwa Libibele za kale za Sikuwa. Sina ka mutala, m’u nge linzwi la “grace” mwa King James Version. Lona leo li kolokisizwe, ka ku libisa muituti kwa pulelo ya “undeserved kindness,” yona pulelo ya cwale ye itusisizwe mwa toloko ye nca. Mukoloko wa manzwi ni fa fumaneha u konahalisa ku fumana Mañolo fa lituto ze tuna, ze cwale ka “moyo” kamba “tiululo,” ili ku tusa tuto ye tungile ka mañolo a Bibele tota. Muhasanyi wa Mubuso ya kupiwa ku kutaza ka ifi kamba ifi ya lituto ze zwile mubano zeo u kona ku itusisa kapili-pili tukalulo twa litaba ze fumaneha mwa mukoloko wa manzwi wo. Hape, mañolo a matuna mo ku na ni mabizo a zwile mubano a kolokisizwe, mane ni mabizo a libaka ni a batu ba ba zibahala hahulu mwa Bibele. Kacwalo baituti ba Bibele kaufela ba tusiwa hahulu mwa ku itusisa toloko ye.

26. Mu fe mutala wa mo li tuseza litaluso za kwa mafelelezo za New World Translation.

²⁶ Litaluso za kwa mafelelezo za ka bucaziba li fa litaba ze ñwi ze nepahezi ili ze tusa mwa ku luta. Litaba za litaluso zeo za kwa mafelelezo li lukisizwe ka ku kona ku tusa mwa ku talusa lituto ze mutomo za Bibele ni litaba ze swalisani ni zona. Sina ka mutala, ha ku nyakisiswa taba ya “moyo,” litaluso za kwa mafelelezo, mwatas’a litohonyana ze 8 za litaba, li kolokisa Mañolo a bonisa linzila ze fitana-fitana m’o linzwi la “moyo” (neʹphesh, ka Siheberu) li itusiselizwe. Maswaniso ni limapa ni zona li filwe mwa litaba ze mwa litaluso za kwa mafelelezo. New World Translation ye na ni za ku ama teñi i na ni litaluso za kwa mafelelezo ze tungile ni ku fita hamoho ni litaluso za kwatasi ze tusa ili ze fa litaba za butokwa za mañolo ka nzila ye bunolo. Kacwalo New World Translation i ipitezi mwa buñata bwa lituso ze i fa kwa neku la ku kapweka babali ba yona zibo ye nepahezi.

27, 28. Mu taluse ni ku bonisa m’o New World Translation i boniseza mubizezo wa mabizo.

 ²⁷ Tuso mwa ku Bulela Mabizo a mwa Bibele. Mwa litaba za Sikuwa ka sibili, lihatiso kamukana za New World Translation za tusa mwa mubizezo wa mabizo. Muezezo wa swana ni o ne u tahisizwe ki caziba ya n’a tahisize wa Revised Standard Version ya 1952. Libizo li abiwa ka kuto kamba ka kafelwani (ʹ) ka likwata za litaku ze bizwa hamoho. Kafelwani ka latelela sikwata sa litaku ze swanela ku koñomekwa muta linzwi leo li bulelwa. Haiba sikwata sa litaku ze na ni kafelwani si fela ka taku ya mwana, fohe taku ya mwana yeo i swanelwa ku hohiwa ha i bulelwa. Haiba sikwata sa litaku ze na ni kafelwani si fela ka taku ya mushemi, fohe taku ya mwana ye mwa sikwata sa litaku seo i bulelwa ka bukuswani fela.

²⁸ Ka mutala, mu lemuhe Jobo 4:1. Teñi fa ku bulelwa ka za “Elʹi·phaz the Teʹman·ite” (Elifazi wa kwa Temani). Hailif’o mwa bubeli bwa manzwi ao kafelwani ka fa sikwata sa pili sa litaku, mibizezo ya “e” ki ye shutana mwa miinelo ye mibeli yeo. Mwa libizo la “Elʹi·phaz” kafelwani ka ka latelela taku ya mushemi “l” ka tahisa kuli taku ya mwana “e” i be ye kuswani, inge mwa linzwi la “end.” Kono ku la “Teʹman·ite” kafelwani ka ka latelela taku ya mwana “e” ka tahisa kuli i hohiwe, inge “e” ya pili mwa linzwi la “Eden.” Muta litaku ze peli za bana za “a” ni “i” li patahanyiwa, inge cwalo mwa libizo la “Morʹde·cai” kwa Estere 2:5 ni “Siʹnai” kwa Exoda 19:1, “ai” i bulelwa fela inge “i” ya sikuwa ye hohilwe.

29. Kana New World Translation ki ku ñolololwa fela kwa litoloko za kwa makalelo, mi ki miinelo ifi ye yemela kalabo ya mina?

²⁹ Toloko ye Nca. New World Translation ki toloko ye nca ye zwelela mwa lipuo za makalelo za Bibele za Siheberu, Siarami, ni Sigerike. Haki ku ñolololwa fela kwa toloko ye ñwi ya Sikuwa, mi ha i kopisi toloko ye ñwi ifi kamba ifi mwa mubulelelo, manzwi, kamba muutwahalelo. Mwa kalulo ya Siheberu ni Siarami, ne ku itusisizwe litaba ze bolosozwi hande ili ze amuhelwa ka nañungelele za hatiso ya bu 7, ya bu 8, ni ya bu 9 (1951-55) ya Biblia Hebraica ya Rudolf Kittel. Hatiso ye nca ya litaba za Siheberu ye bizwa Biblia Hebraica Stuttgartensia, ya mwa 1977, ne i itusisizwe mwa ku uncafaza litaba ze filwe ka litaluso za kwatasi za New World Translation—With References. Kalulo ya Sigerike ka butuna ne i tolokilwe ku zwelela fa litaba za Sigerike ze mutomo ili ze lukisizwe ki Westcott ni Hort, ze ne hasanyizwe ka 1881. Nihakulicwalo, katengo ka New World Bible Translation Committee hape ne ka boni ni litaba ze ñwi za Sigerike, ze kopanyeleza cwalo ni litaba za Sigerike za Nestle (1948). Litolongosho ka za zona litaba ze nde hahulu ze mutomo zeo li filwe mwa Lituto 5 ni 6 za buka ye. Katengo ka toloko ka tolokile Bibele ka m’ata ili ka ku nepahala, mi seo si tisize litaba ze utwahala ili ze pila, ili ku kwalula nzila ya kutwisiso ya Linzwi la Mulimu ye tungile ni ku fita, ili ye kolwisa hahulu.

30. Munyakisisi yo muñwi u atuzi cwañi ka za toloko ye?

³⁰ Mu lemuhe m’o munyakisisi yo muñwi a’ ngela toloko yeo: “Litoloko za Mañolo a Siheberu ku zwa mwa puo yeo ku isa mwa Sikuwa ki ze nyinyani hahulu. Kacwalo kwa lu nyakalalisa ku amuhela ku hasanyiwa kwa kalulo ya pili ya New World Translation [ya Mañolo a Siheberu], ku kala ka Genese ku isa Ruti. . . . Yona toloko ye ku bonahala kuli i ikatalize ku ba ye utwahala ka ku tala. Ha ku na ya n’a ka bulela kuli haki ye nca ili ye zwa mwa lipuo za pili luli. Manzwi a yona ha si ka toma ku a litoloko za kwamulaho.” *

31. Caziba yo muñwi wa Siheberu n’a izeñi ka za New World Translation?

³¹ Dr. Benjamin Kedar wa kwa Israel ya li caziba wa Siheberu, ha n’a buhisana ni muyemeli wa Watch Tower Society, n’a bulezi cwana ka za New World Translation: “Mwa lipatisiso za ka ka za puo ya litoloko ni Bibele ya Siheberu, hañata ni amanga kwa hatiso ya Sikuwa ye bizwa New World Translation. Ha ni eza cwalo, maikuto a ka a tiiswa ka ku kuta-kutela a kuli yona toloko ye i bonisa buikatazo bwa ka busepahali bwa ku bata ku tahisa litaba ze utwisiswa ka ku nepahala ka mo ku konahalela kaufela. Ka ku bonisa bucaziba bo butuna bwa puo ye tolokiwa, i toloka manzwi a yona mwa puo i sili ka ku utwahala mi ili ka ku sa biuka ku si na tokwahalo mwa mubulelelo tota wa Siheberu. . . . Pulelo ni pulelo ya puo i lumelela ku taluswa kamba ku tolokiwa ka miinelo ye fitana-fitana. Kacwalo tatululo ya puo mwa taba ye ñwi ni ye ñwi i kana ya ba ye kona ku kananiswa. Kono ni kamuta mwa New World Translation ha ni si ka fumana teñi mulelo wa ku biula litaba ka ku bata ku cocomeza teñi ze li sa buleli.” *

32. New World Translation ki toloko ye latelela manzwi ka sipimo sifi, mi seo si tusa cwañi?

³² Toloko ye Latelela Manzwi. Busepahali mwa toloko hape bu bonisizwe ka ku latelela manzwi kwa yona. Seo si tokwa kuli manzwi a mwa toloko ya Sikuwa a be a bat’o zamaelela ni a mwa litaba za Siheberu ni Sigerike. Mwa ku tahiswa kwa litaba mwa puo mo li tolokezwi, manzwi a swanelwa ku latelelwa fela mo i lumeleza puo mo li zwa litaba. Hape, ku latelela manzwi ku tokwa kuli mutatamanelo wa ona mwa buñata bwa toloko u swane ni wa Siheberu kamba Sigerike, ili ku bukeleza makanatelo a ze ne ñozwi za pili. Ka ku toloka ka ku latelela manzwi, muutwahalelo ni mubonelo wa ze ñozwi za pili ne u ka fitiswa ka ku nepahala.

33. Ku sa latelela hahulu manzwi kwa mwa likalulo ze ñwi ku bonisizwe cwañi?

 ³³ Fokuñwi manzwi ha si ka latelelwa hahulu, ka mulelo wa ku fitisa lipulelo ze t’ata za Siheberu ni Sigerike ka ku utwahala. Niteñi, mwa hatiso ya New World Translation ye na ni za ku ama teñi, zona litaba zeo li bonisizwe mubali ka litaluso za kwatasi ze fa toloko ye latelela manzwi.

34. (a) Ku sa toloka ka ku latelela manzwi ku tisañi? (b) Mu fe mutala.

³⁴ Buñata bwa batoloki ba Bibele ha ba si ka latelela manzwi kabakala se ba nga ku ba munati wa puo ni muinelo wa lipulelo. Ba li litoloko ze latelela manzwi li t’ata, ha li hakuluhi, mi za pitihanya. Niteñi, ku sa latelela manzwi kwa bona ku ba biukisize hañata mwa lipulelo za niti ze nepahezi za pili, kabakala ku talusa lika kwa bona ka mo ba li utwela. Kacwalo ba sampuzi mihupulo ya Mulimu tota. Sina ka mutala, ya n’a li mueteleli kwa yunivesiti ye ñwi ye tuna mwa America n’a kile a zwapaula Lipaki za Jehova kuli ba sinyize bunde ni munati wa Bibele. Ha n’a bulela Bibele n’a talusa King James Version, yeo ka nako ye telele ne se i colauzwi kuli ki yona mutala wa Sikuwa se sinde. N’a ize: ‘Ha mu bone mo mu ezelize Samu 23. Mu sinyize ku opeleha kwa yona ni bunde bwa yona ka ku itusisa kwa mina “Je/ho/vah is/ my/ shep/herd” (Jehova ki mulisana wa ka). Likwata ze 7 za litaku mi isiñi ze 6. Ya shainga. Ha i si ka itikanelela. Ha i opelehi. King James i nepile ka ku itusisa likwata ze itikanelezi ze 6 za litaku—“The/ Lord/ is/ my/ shep/herd” (Mulena ki mulisana wa ka).’ Caziba y’o n’a taluselizwe kuli ne li kwa butokwa ku i bulela mwa n’a i bulelezi Davida, yena ya n’a i ñozi mwa Bibele. Kana Davida n’a itusisize lilumbatina la “Mulena,” kamba kana n’a itusisize libizo la bumulimu? Caziba y’o n’a lumezi kuli Davida n’a itusisize libizo la bumulimu, kono n’a sa pihelela kuli linzwi la “Mulena” la swanela kabakala bunde ni munati wa pulelo. Ki libaka kwa kutokwa tuso la ku zwiseza libizo le li kutekeha la Jehova mwa samu yeo ye ne i opelezwi ku mu lumbeka!

35. Lu itumela ku Mulimu kabakalañi, mi lu sepa ni ku lapela cwañi?

³⁵ Likiti-kiti za mitolokelo i biuzwi cwalo kabakala seo mutu a’ nga kuli ki bunde bwa puo, ili ku tahisa mafosisa mwa litoloko ze ñata za Bibele. Ki buitumelo ku Mulimu h’a tahisize New World Translation, ni litaba za yona za Bibele ze utwahala ili ze nepahezi! Haike libizo la hae le lituna, la Jehova, li boniswe ku ba le li kenile mwa lipilu za ba ba i bala kamukana!

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

 [Chati fa likepe 322]

ZE ÑWI ZA LITOLOKO ZA BIBELE ZE ZIBWA HAHULU MWA LIPUO ZE SUPILE ZE TUNA

Libizo la Ku Hasanyiwa Litaba fo Toloko ya Litaba fo

Toloko kwa Pili A Tomile Libizo la A Tomile

Mañolo a Bumulimu Mañolo a

Sigerike Siheberu

SIKUWA

Rheims-Douay 1582-1610 Vulgate Mulena Vulgate

(ADONAI, habeli)

King James

Version 1611 M MULENA Textus Receptus

(Jehovah, ka siwela)

Young 1862-98 M Jehovah Textus Receptus

English

Revised 1881-95 M MULENA Westcott ni Hort

(Jehovah, ka siwela)

Emphasised

Bible 1878-1902 M Yahweh Westcott ni Hort,

(Ginsburg) Tregelles

American

Standard 1901 M Jehovah Westcott ni Hort

An American

Translation

(Smith-Goodspeed) 1923-39 M MULENA Westcott ni

(Yahweh, Hort

ka siwela)

Revised 1946-52 M MULENA Westcott and

Standard Hort, Nestle

New English 1961-70 M (BHK) MULENA New eclectic

(Jehovah, text

ka siwela)

Bible

Today’s 1966-76 M (BHK) MULENA UBS

English

Version

New King 1979-82 M (BHS) MULENA Majority Text

James Bible (YAH, ka siwela)

/Revised

Authorised

Version

New Jerusalem 1985 M Yahweh Greek

Bible

SI-SPAIN

Valera 1602 M Jehová Textus Receptus

Moderna 1893 M Jehová Scrivener

Nácar-Colunga 1944 M Yavé Greek

Evaristo 1964 M Yavé Greek

Martín Nieto

Serafín 1965 M (BHK) Yahvéh, Señor Nestle-Aland

de Ausejo

Biblia de 1967 M Yahveh Greek

Jerusalén

Cantera-Iglesias 1975 M (BHK) Yahveh Greek

Nueva Biblia

Española 1975 M Señor Greek

SIPUTUKISI

Almeida 1681, 1750 M Jehovah Textus Receptus

Figueiredo 1778-90 Vulgate Senhor Vulgate

Matos Soares 1927-30 Vulgate Senhor Vulgate

Pontifício 1967 M Javé Merk

Instituto

Bíblico

Jerusalém 1976, 1981 M Iahweh Greek

SIJELEMANI

Luther 1522, 1534 M HErr Erasmus

Zürcher 1531 M Herr, Jahwe Greek

Elberfelder 1855, 1871 M Jehova Textus Receptus

Menge 1926 M HErr Greek

Luther (ye

ñololozwi) 1964, 1984 M HERR Greek

Bibel in 1967 M (BHS) Herr Nestle-Aland, heutigem UBS

Deutsch (Gute

Nachricht)

Einheitsüber 1972, 1974 M Herr, Jahwe Greek

-setzung

Revidierte 1975, 1985 M HERR, Jahwe Greek

Elberfelder

SIFURA

Darby 1859, 1885 M Eternel Greek

Crampon 1894-1904 M Jéhovah Merk

Jérusalem 1948-54 Vulgate, Yahvé Vulgate,

Hebrew Greek

TOB Ecumenical 1971-75 M (BHS) Seigneur Nestle, UBS

Bible

Osty 1973 M Yahvé Greek

Segond Revised 1978 M (BHS) Eternel Nestle-Aland,

Black, Metzger,

Wikgren

Français courant 1982 M (BHS) Seigneur Nestle, UBS

SI-DUTCH (NETHERLANDS)

Statenvertaling 1637 M HEERE Textus Receptus

Leidse 1899-1912 M Jahwe Nestle

Vertaling

Petrus- 1929-39 M Jahweh Nestle

Canisiusvertaling

NBG-vertaling 1939-51 M HERE Nestle

Willibrord- 1961-75 M Jahwe Nestle

vertaling

Groot Nieuws 1972-83 M Heer Nestle

Bijbel

SI-ITALY

Diodati 1607, 1641 M Signore Greek

Riveduta

(Luzzi) 1925 M Eterno Greek

Nardoni 1960 M Signore, Jahweh Greek

Pontificio 1923-58 M Signore, Jahve Merk

Istituto

Biblico

Garofalo 1960 M Jahve, Signore Greek

Concordata 1968 M (BHK) Signore, Iavè Nestle, Merk

CEI 1971 M Signore Greek

Parola del 1976-85 M (BHS) Signore UBS

Signore

* Kanaleli ka bonisa kuli libuka za Apocrypha ne li li teñi ku yona kono li kana za sa fumaneha mwa mihatisezo kaufela.

“M” i yemela litaba za Masorete. Ha i yemi inosi, ha ku bulelwi hatiso ifi kamba ifi ka ku nonga ya litaba za Masorete.

“BHK” i talusa Biblia Hebraica ya Kittel.

“UBS” i talusa The Greek New Testament, ya ba United Bible Societies.

“BHS” i talusa Biblia Hebraica Stuttgartensia.

“Sigerike” i bonisa kuli litaba ne li tolokilwe ku zwa mwa Sigerike, kono ha ku bonisiswi litaba lifi kamba lifi ze ne itusisizwe.