LIKOLO le li bizwa U.S. National Institute of Mental Health ne li hasanyize ze ne li fumanwi mwa patisiso ye ama bashemi ba ne b’a ngiwa kuli ne ba kondisize lika—ili bao bana ba bona, ba buhulu bwa lilimo ze fitelela 21, “ne ba li kaufela batu ba ba hulile ba bupilo bo bu na ni taluso ni ba ne ba bonahala ku zamaya hande mwahal’a nyangela.” Bona bashemi bao ne ba buzizwe kuli: ‘Ka ku toma fa yeloseli ya mina, ki ifi kelezo ye  mu kona ku fa kwa bashemi ba bañwi?’ Likalabo ze ne li bile teñi hañata ne li za kuli: ‘Mu be ni lilato le lituna,’ ‘mu kalimele ka nzila ye utwahala,’ ‘mu fumane nako ya ku ba hamoho,’ ‘mu lute bana ba mina se si lukile ku se si fosahezi,’ ‘mu kutekane,’ ‘mu teeleze luli ku bona,’ ‘mu fe ketelelo mwa sibaka sa ku mbombola,’ ni ‘ku bona lika ka mo li inezi luli.’

Nihakulicwalo, bashemi haki bona ba nosi mwa ku sebeleza fa ku tahisa bana ba ba hulile ili ba ba itikanelezi hande. Baluti ni bona ba taleleza kalulo ye tuna ku seo. Muelezi wa fa sikolo ya cuukile n’a bulezi kuli: “Mulelo o mutuna wa tuto ya ka mulao ki ku tusa bashemi mwa ku tahisa batu ba banca ba se ba hulile ba ba na ni buikalabelo ili ba ba hulisizwe hande mwa zibo, kwa mubili, ni mwa maikuto.”

Kacwalo bashemi ni baluti ba na ni sikonkwani se si swana—sa ku tahisa ba banca bao hamulaho ba ka fita fa ku ba batu ba ba tiile ni ba ba itikanelezi ili bao ba ikola bupilo ni ku kona ku fumana  sibaka sa bona mwahal’a nyangela ye ba pila ku yona.

Nihakulicwalo, but’ata bu fita fa ku ba teñi muta bashemi ba palelwa ku swalisana ni baluti. Sina ka mutala, bashemi ba bañwi ha ba isi pilu ni ye kana kwa tuto ya bana ba bona; ba bañwi ba lika ku kangisana ni baluti. Mwa ku buhisana ona muinelo wo, pampili ye ñwi ya mwa France ne i bulezi kuli: “Muluti h’a sa li yena muzamaisi wa sisepe a nosi. Bashemi, ka ku yongobela hahulu mwa muinelo wa kuli bana ba bona ba kondise lika, ba apaula mwa libuka za kwa sikolo, b’a atula ni ku nyaza milutelo, mi ka bubebe-bebe b’a nga muhato isali kwa makalelo ha ba fumana kuli mwan’a bona h’a si ka eza hande mwa litatubo.” Likezo ze cwalo li kona ku lwanisana ni litukelo za baluti.

Lipaki za Jehova ba ikutwa kuli bana ba bona ba kona ku fumana tuso hahulu muta bashemi ba swalisana ni baluti, k’u nga muhato tota, wa cisehelo ya ku tusa mwa tuto ya bana ba bona. Ba lumela kuli swalisano ye cwalo ki ya butokwa hahulu kakuli musebezi wa mina sina baluti se u fitile fa ku ba o’ t’ata ka ku ekezeha.

Ka ku yambukelwa ki muinelo wa nyangela yeo likolo li li kalulo ya yona, likolo ha li banduki but’ata bo bu mwahal’a nyangela ka nañungelele. But’ata bwa mupilelo se bu ekezehile ka bubebe mwahal’a lilimo. Mwa ku talusa miinelo ye mwa sikolo se siñwi mwa United States, The New York Times ne i bihile kuli: “Baituti b’a ozela mwa sitopa, b’a fumbelana mwa malibela a miyaho a ñolakilwe teñi, ba nyaziseza baituti ba bande. . . . Ibata i’ba baituti kamukana ba talimani ni but’ata bwa ku babalela limbututu, bashemi ba ba mwa tolongo ni ku punyuha matibili a likwata za misunga. Mwa lizazi lifi kamba lifi, ibata i’ba ba ba fita fa sipimo si li siñwi ku ze ketalizoho ha ba yo mwa sitopa.”

 Nto ye sabisa hahulu ki but’ata bwa mwahal’a macaba bwa mifilifili mwa likolo. Lindwa za ka siwela za ku kashana ni ku conkaulana se li yolilwe ki ku kunupana ni ku tabana litipa ko se ku atile. Lilwaniso se li fitile fa ku ata ni ku fita, litwaniso se li ze tuna ni ku fita, mi banana ba lwana ka bubebe hahulu ni ku fita inge ba sa li ba banyinyani.

Ku si na ku kakanya, haki manaha kaufela a’ talimani ni miinelo ye zwafisa cwalo. Niteñi, baluti ba bañata lifasi kamukana ba talimana ni muinelo o talusizwe ki pampili ya ka viki ni viki ya mwa France Le Point y’e li: “Muluti h’a sa kutekiwa; h’a sa na m’ata a tamaiso.”

Kashwau ka ka cwalo kwa neku la m’ata a tamaiso ka tisa lubeta luli kwa banana kaufela. Kacwalo Lipaki za Jehova ba lika ku suña mwa bana ba bona ku ipeya ku utwa ni likute kwa neku la m’ata a tamaiso, ili tulemeno t’o hañata tu sa fumanehi mwa bupilo bwa kwa sikolo kacenu.