SINA ka mo li akaleza zona litaba ze amilwe zeo ku zwelela mwa The World Book Encyclopedia, se siñwi sa likonkwani ze tuna mwa ku ituta kwa sikolo ki ku luta banana mwa bupilo bwa ka zazi ni zazi, ili nto ye kopanyeleza cwalo ni ku ba konisa ku babalela lubasi zazi le liñwi. Lipaki za Jehova b’a nga sona seo sina buikalabelo bo bu kenile. Bibele yona ka sibili i talusa kuli: “Mutu h’a sa babaleli banabahabo, sihulu ba ndu iliñwi ni ya hae, ki ya latuzi tumelo, mi u fitwa ki ya si ka lumela.” (1 Timotea 5:8) Lilimo ze tandiwa kwa sikolo li b’akanya banana kwa neku la buikalabelo bo ba k’a ba ni bona mwa bupilo. Ka swanelo, Lipaki ba ikutwa kuli tuto i swanela k’u ngiwa ka butuna hahulu.

Lipaki ba lika ku pila ka taelo ye mwa Bibele y’e li: “Se mu eza kaufela, mu sebeze ku sona ka pilu ya mina kaufela, inge kuli ne mu sebeleza Mulena mi isiñi batu.” (Makolose 3:23, Today’s English Version) Sona sikuka seo si ama kwa miinelo kaufela ya bupilo bwa ka zazi, ku kopanyeleza cwalo ni sikolo. Kacwalo, Lipaki ba susueza bana ba bona ku sebeza ka t’ata ni k’u nga ka butuna misebezi ye ba fiwa kwa sikolo.

Bibele hape i luta ku ipeya kwatas’a milao ya naha yeo mutu a pila ku yona. Kacwalo ku kena sikolo ha ku ba tamo ya ka mulao ka ku fita fa siyemo sa buhulu se siñwi, Lipaki za Jehova ba latelela mulao w’o.—Maroma 13:1-7.

Bibele, hailif’o ha i nyinyafazi butokwa bwa ku ituta kwa neku la bupilo bwa ka zazi ni zazi, i bonisa kuli seo haki sona sikonkwani fela si li nosi kamba kuli ki sona sikonkwani se situna sa tuto. Tuto ye kondisa lika i swanela hape ku hulisa mwa banana tabo ya ku pila ni ku ba tusa ku fumana sibaka sa bona mwahal’a nyangela sina batu ka buñwi ba ba itikanelezi hande. Kacwalo, Lipaki za Jehova ba ikutwa kuli keto ya misebezi ya kwande a tuto ya mwa sitopa kwa sikolo ki ya butokwa hahulu. Ba lumela kuli ku ish’umusa ko kunde, lipina, lindongwamo za ku ikatuluseza teñi, lipapali za ku matafaza mubili, misipili ya ku potela mandu a libuka ni limyuziyamu, ni ze ñwi cwalo, li peta kalulo ya butokwa mwa tuto ye itikanelezi. Fahalimw’a seo, ba luta bana ba bona ku kuteka batu ba bahulu ni ku bata linako za ku ba tusa.

Bakeñisa bumapangapanga bo bunca, mayemo a ku fumaneha kwa misebezi a sweli a’ cinca ka nako kaufela. Ka seo, ba banca ba bañata ba k’a tokwa ku sebeza mwa likalulo kamba mwa mibeleko yeo ba si k’a ba kale ni tuto tota ka za yona. Seo ka ku ba cwalo, misebelezo ya bona ni tuto ya ka butu, sihulu buikoneli bwa bona mwa ku zamaelela ni cinceho, li k’a ba ze  butokwa hahulu ku bona ni ku fita. Ka swanelo, ki ko kunde ni ku fita kuli baituti ba fite fa ku ba batu ba ba hulile ili ba ba na ni ‘toho ye ndangilwe hande mwa sibaka sa ku ba ni toho ye tezi fela zibo,’ ka ku ya ka mwa n’a bulelezi muñoli wa litaba za ka butu, Montaigne, mwahal’a nako ye bizwa Renaissance.

Ku tokwa mibeleko, ko ku fumaneha mwa manaha a fumile ni a shebile, hañata ku beya batu ba banca mwa mayemo a maswe ili bao ba si na buc’aziba bo bu likani. Kacwalo he, haiba mayemo a ku fumaneha kwa misebezi a tokwa tuto ye ñwi fahalimw’a ye kwat’asi ili ye tokwiwa ki mulao, ki nto ye itingile kwa bashemi ku etelela bana ba bona mwa ku eza katulo ka za tuto ye ekezehile, ku tatuba lituso ze kona ku ba teñi hamohocwalo ni lika z’e na ni ku itombolwa ili ze ka amiwa mwa lituto za fahalimu.

Nihakulicwalo, ne mu kana mwa lumela luli kuli ku kondisa lika mwa bupilo ku ama ze ñata ku fita sifumu fela sa kwa mubili. Mwa linako za cwale banna ni basali bao bupilo bwa bona ne bu yongobezi hahulu mwa misebezi ya bona ne ba latehezwi ki lika kamukana ha ne ba zwile fa mibeleko ya bona. Bashemi ba bañwi se ba keshebisize mabasi a bona ni nako yeo ne ba ka kona ku ba hamoho ni bana ba bona, ili ku palelwa ku ba tusa kuli ba hule, bakeñisa kuli ne ba iyakatitwe hahulu ka za mubeleko wa silifasi.

Ka ku utwahala, tuto ye itikanelezi i swanela ku lemuha sisupo sa kuli lika ze fita sifumu sa kwa mubili z’a tokwahala mwa ku tahisa kuli lu be ba ba tabile luli. Jesu Kreste n’a talusize  kuli: “Ku ñozwi kuli: ‘Mutu h’a na ku pila fa buhobe fela, kono ni fa linzwi kamukana le li zwelela mwa mulomo wa Mulimu.’” (Mateu 4:4, New International Version) Ka ku ba Bakreste, Lipaki za Jehova ba itebuha butokwa bwa ku hulisa tulemeno twa mwa muzamao ni twa kwa moya hamohocwalo ni ku ip’akanya mwa ku taleleza butokwi bwa bona bwa kwa mubili.