Kauhanyo 12

Ku Tiiswa ki Numwana Ye Zwa ku Mulimu

1. Daniele n’a fuyauzwi cwañi kabakala ku isa hahulu pilu kwa talelezo ya mulelo wa Jehova?

DANIELE n’a fuyauzwi hahulu kabakala ku isa hahulu pilu kwa talelezo ya mulelo wa Jehova. N’a filwe bupolofita bo bu tabisa bwa lisunda ze 70 bo bu talusa nako ya n’a ka bonahala Mesiya. Daniele hape n’a bile ni tohonolo ya ku bona bomasiyaleti ba ba sepahala ba sicaba sa habo ba holohela habo bona. Seo ne si ezahezi ka 537 B.C.E, bukaufi ni mafelelezo a “mwaha wa pili wa ku busa kwa Sirusi, mulena wa Peresia.”—Ezira 1:1-4.

2, 3. Mwendi ki kabakalañi Daniele ha n’a si ka kutela kwa naha ya Juda ni bomasiyaleti ba Majuda?

² Daniele n’a siyo ku ba ne ba kutezi kwa naha ya Juda. Ku zamaya ne ku kana ku mu bezi t’ata kabakala ku supala. Nihakulicwalo, Mulimu n’a sa lela ku itusisa yena mwa Babilona. Lilimo ze peli za fita. Kihona taba i lu bulelela kuli: “Ka mwaha wa bulalu wa Sirusi mulena wa Peresia, taba ya talusezwa Daniele ya n’a beilwe libizo la Beliteshazare. Taba yeo ki ya niti, mane i bulela kozi ye tuna ye ka taha. Daniele a tokomela taba, mi a utwiseza pono.”—Daniele 10:1.

³ “Mwaha wa bulalu wa Sirusi” neikaba 536/535 B.C.E. Lilimo ze fitelela 80 ne se li fitile ku zwa fa n’a tiselizwe Daniele kwa Babilona hamoho ni bana ba lusika lwa bulena ni bana ba manduna ba batangana ba Majuda. (Daniele 1:3) Haiba kihona ha n’a sa z’o kala ku nonoboka ha n’a fitile mwa Babilona, u zibe n’a li  wa lilimo ze bat’o ba ze mwanda cwale. Sebelezo ya hae ya ka busepahali ne li ye makaza luli!

4. Daniele niha n’a supezi, n’a ka petañi ze tuna mwa sebelezo ya Jehova?

⁴ Kono Daniele niha n’a supezi cwalo, sebelezo ya hae ku Jehova ne i sa zwelapili. Ka yena, Mulimu n’a ka shaela lushango lwa bupolofita lwa butokwa hahulu. Lushango l’o neikaba bupolofita bo ne bu ka to fita ni mwa miteñi ya luna ni ku ya kwapili. Kuli a bakanyeze Daniele mungendenge o muñwi wo, Jehova a bona kuli ne ku ka swanela ku mu tusa, ili ku mu tiiseza sebelezo ye n’e sa taha.

TABA YE BILAEZA

5. Ki lifi lipiho ze ne kana li bilaelize Daniele?

⁵ Nihaike Daniele n’a si ka kutela kwa naha ya Juda ni bomasiyaleti ba Majuda bani, n’a isize hahulu pilu ku ze ne ezahala mwa naha ya habo yena ye latwa. Lipiho za n’a utwile Daniele ne li mu bonisize kuli lika ne li sa zamayi hande k’o. Aletare ne i se i zusizwe mi mutomo wa tempele ne u tomilwe mwa Jerusalema. (Ezira, kauhanyo 3) Kono macaba a n’a yahile mabapa n’a lwanisa musebezi wa ku yaha sinca w’o, mi ne a lela ku eza maswe Majuda ba ba kondokile. (Ezira 4:1-5) Ku swanezi Daniele ha n’a ka kona ku bilaezwa hahulu ki lika ze ñata!

6. Ki kabakalañi miinelo ya mwa Jerusalema ha ne i bilaeza Daniele?

⁶ Daniele n’a tekelezi bupolofita bwa Jeremia. (Daniele 9:2) N’a ziba kuli ku zuha kwa tempele mwa Jerusalema ni zuho ya bulapeli bwa niti teñi m’o ne li swalisani hahulu ni zeo Jehova n’a lelezi sicaba sa Hae ni kuli zeo kaufela ne li ka ezahala pili Mesiya ya sepisizwe a si ka bonahala kale. Mane, Daniele n’a bile ni tohonolo  ye tuna ya ku fiwa ki Jehova bupolofita bwa “lisunda ze 70.” Ka bona, n’a zibile kuli Mesiya n’a ka taha “lisunda” ze 69 hamulaho wa ku tuha kwa taelo ya ku zuswa ni ku yahiwa sinca kwa Jerusalema. (Daniele 9:24-27) Kono kabakala kuli Jerusalema ne i sa sinyehile mi tempele ne i liyeha ku yahiwa, ku bunolo ku bona libaka Daniele ha n’a kona ku zwafa, ku nyefa, ni ku lembwala.

7. Daniele n’a ezizeñi ka lisunda ze talu?

⁷ Taba i li: “Ka nako yeo, na Daniele, na ina mwa sililo ka lisunda ze talu, ni sa ci ze munati, ni sa beyi nama mwa hanu kamba veine; mi ha ni si ka tola mafula fa lisunda ze talu ze tezi.” (Daniele 10:2, 3) “Lisunda ze talu ze tezi,” kamba mazazi a 21, a ku ina mwa sililo ni ku itima lico ne li nako ye telele hahulu. Mwendi ne li felile “ka lizazi la bu 24 kwa kweli ya pili.” (Daniele 10:4) Hakulicwalo, nako ya n’a itimile lico Daniele ne i kopanyelelize Paseka, ye ne ciwa fa lizazi la bu 14 la kweli ya pili, yona ya Nisani, ni mukiti wa mazazi a 7 a’ tatama, ona wa buhobe bo bu si ka ya mumela.

8. Ki lili pili f’o Daniele n’a kupezi hahulu ketelelo ya Jehova, mi ne ku zwileñi mwateñi?

⁸ Daniele n’a kile a eza ze swana kwamulaho. Ka nako yeo, n’a zingilwe ki za talelezo ya bupolofita bwa Jehova bwa za lisunda ze 70 za ku sinyeha kwa Jerusalema. Daniele n’a ezizeñi fo? Daniele n’a ize: “Na nanulela meto a ka ku Mulena Mulimu, ni ineele ku lapela, ni ku kupa, ka ku itima lico, ni ku apala masila a masaka, ni ku ina mwa mulola.” Jehova n’a alabile tapelo ya Daniele ka ku luma lingeloi Gabriele ku yo mu bulelela lushango lo ne lu mu susuelize luli. (Daniele 9:3, 21, 22) Kana fa Jehova n’a ka alaba Daniele ka nzila ye swana ni ku mu fa susuezo ya n’a tokwa hahulu?

 PONO YE MBWETUKISA

9, 10. (a) Daniele n’a li kai ha n’a filwe pono? (b) Mu taluse za n’a boni Daniele mwa pono yeo.

⁹ Daniele n’a si ka yumbiwa simulamu. U zwelapili ku lu bulelela ze ñwi ze ezahala, kuli: “Ne ni li fa likamba la nuka ye tuna ya Hidekele. Na nanula meto, na talima; kiha ni bona munna ya apezi liapalo za line, ya itamile mwa teka lukanda lwa gauda ya kwa Ufazi.” (Daniele 10:4, 5) Hidekele ne li ye ñwi ya linuka ze ne zwa mwa simu ya Edeni. (Genese 2:10-14) Mwa Siperesia sa kale, Hidekele ne i bizwa Tigra, lona libizo fo ku simuluha libizo la Sigerike la Tigris. Silalanda se si mwahali a yona ni nuka ya Eufrati ne si tilo bizwa Mesopotamia, ili ku talusa kuli “Naha ye Mwahal’a Linuka.” Seo si bonisa kuli Daniele ha n’a amuhezi pono ye, n’a sa inzi mwa naha ya Babilona, nihaike mwendi isiñi mwa muleneñi wa Babilona.

¹⁰ Ki pono kwa ku mbwetukisa ya n’a amuhezi Daniele! Kaniti, n’a si ka bona mutu-tu fela h’a nanula meto a hae. Daniele n’a talusize hande cwana: “Mubili wa hae n’o swana nge licwe la berili, pata ya hae n’e benya sina mamonyi a pula, mi meto a hae sina site sa mulilo; mazoho ni mautu a hae, ne li a kopa ye benyisizwe, linzwi la hae h’a bulela ne li tuuma ike manzwi a ba bañata.”—Daniele 10:6.

11. Pono yeo ne i amile cwañi Daniele ni banna ba n’a inzi ni bona?

¹¹ Pono niha ne i benya cwalo, Daniele u li: “Banna bo ni inzi ni bona ha ba si ka bona pono yeo.” Ka libaka le li si ka taluswa, “ba swalwa ki tutumelo ye tuna, ba saba, ba ipata.” Kacwalo, Daniele a siyala a nosi fa likamba la nuka. “Pono yeo ye tuna” ne i imeza hahulu kuli mane a itumelela kuli: “Na felelwa ki mata. Pata ya ka ya setefala, mi na letuka.”—Daniele 10:7, 8.

12, 13. Numwana yo u boniswa ku ba cwañi ki (a) liapalo za hae? (b) ponahalo ya hae?

 ¹² Ha lu nyakisiseñi hande numwana ya ipitezi yo ya n’a sabisize hahulu Daniele. N’a “apezi liapalo za line, ya itamile mwa teka lukanda lwa gauda ya kwa Ufazi.” Mwa Isilaele wa kwaikale, lukanda, efoda, ni poniso ya fa sifuba ya muprisita yo muhulu, hamoho ni liapalo za baprisita ba bañwi, ne li ezizwe ka line ye nde ye otilwe mi ne li kabisizwe ka gauda. (Exoda 28:4-8; 39:27-29) Kacwalo, liapalo za numwana yo li bonisa bukeni ni situlo sa hae se situna.

¹³ Daniele hape n’a mbwetukisizwe ki ponahalo ya numwana yo—ku benya kwa mubili wa hae o swana inge licwe la butokwa, liseli le li fata la pata ya hae ye nyandima, ku punya kwa meto a hae a’ myamyata, ni ku pazima kwa mazoho ni mautu a hae a’ tiile. Nihaiba linzwi la hae le lituna ne li sabisa. Zeo kaufela li bonisa kuli luli n’a si mutu-tu fela. “Munna ya apezi liapalo za line” yo ne li lingeloi le li pahami, le ne li sebeleza fapil’a Jehova fo ku kenile, fo ne li zwile li lwezi lushango. *

“MUNNA YA LATWA HAHULU” WA TIISWA

14. Daniele n’a tokwa tuso mañi kuli a amuhele lushango lwa lingeloi?

¹⁴ Lushango lo ne lu tisizwe ku Daniele ki lingeloi la Jehova leo ne lu li lo lu buima ili lo lu zinga. Daniele a si ka lu amuhela kale, n’a tokwa tuso kuli mukatalo wa  mwa mubili ni munahano wa hae u fele. Ku bonahala kuli lingeloi leo ne li lemuhile seo, kakuli ne li file Daniele tuso ni susuezo ye lilato ili ya ka butu. Ha lu utweñi Daniele ka sibili h’a kandeka ze ne ezahezi.

15. Lingeloi ne li tusize cwañi Daniele?

¹⁵ “Ha ni utwile mulumo wa manzwi a hae na letuka, na wela fafasi ka pata, mane pata ya kuba fafasi.” Ku bonahala kuli sabo ni ku ikalelwa ne li zizibalize Daniele.  Lingeloi ne li mu tusize cwañi? Daniele n’a ize: “Lizoho le liñwi kiha li ni swala, la ni nanula ka mañwele ni ka lingandi za mazoho a ka.” Mi hape, lingeloi leo la susueza mupolofita yo cwana: “Daniele, munna ya latwa hahulu, u mamele litaba ze ni ku bulelela, u n’o yema ka mautu a hao, kakuli cwale ni lumilwe ku wena.” Lizoho le li tusa ni manzwi a’ omba-omba za zusa Daniele. Niha n’a “ngangama,” Daniele a “yema.”—Daniele 10:9-11.

16. (a) Ki sifi se si bonisa kuli Jehova u alabanga kapili litapelo za batanga ba hae? (b) Kiñi se ne si liyehisize lingeloi ku t’o tusa Daniele? (Mu itusise ni sikwenda se si fa makepe 204 ni 205.) (c) Lingeloi ne li tiselize Daniele lushango lufi?

 ¹⁶ Lingeloi la talusa kuli ne li tezi ku t’o tiisa Daniele. Lingeloi la bulela kuli: “Si sabi Daniele, kakuli ku kala ka lizazi la pili, pilu ya hao ha i n’e pihelezi ku utwiseza ni ku ikokobeza fapil’a Mulimu wa hao, manzwi a hao a utwiwa; mi ni tile kabakala manzwi a hao.” Lingeloi cwale la talusa libaka ha ne ku bile ni tiyeho. La li: “Muzamaisi wa mubuso wa Peresia a ni lwanisa ka mazazi a 21; konohe, Mikaele, nduna yo mutuna, a t’o ni tusa; mi kiha ni siyala cwalo ni malen’a Peresia.” Ka tuso ya Mikaele, lingeloi leo ne li konile ku peta musebezi wa lona, ili ku tiseza Daniele lushango lo lu butokwa, kuli: “Ni tile cwale ku ku zibisa ze ka tahela sicaba sa henu kwa mazazi a maungulo; kakuli pono i isa ku ze ka taha kwapili.”—Daniele 10:12-14.

17, 18. Daniele n’a tusizwe cwañi lwa bubeli, mi kacwalo n’a konile ku ezañi?

¹⁷ Ku fita kuli Daniele a nyangumunwe ki tibelelo ya ku amuhela lushango lo lu tabisa cwalo, ku bonahala kuli za n’a utwile ne li mu eshuzi luli. Taba i li: “Yena h’a s’a ni bulelezi litaba zeo, na inamela fafasi mi na kuza fela.” Kono numwana ya singeloi yo n’a lata ku mu fa tuso ye lilato—lwa bubeli. Daniele a li: “Cwale, yo muñwi ya swana sina mwan’a mutu a ni swala fa milomo. Na mumutula mulomo wa ka, mi na bulela.” *—Daniele 10:15, 16a.

 ¹⁸ Daniele n’a tiisizwe lingeloi ha ne li sweli fa milomo ya hae. (Mu bapanye Isaya 6:7.) Ha s’a kalile ku bulela hape, Daniele a kona ku taluseza numwana ya singeloi yo butuku bwa n’a ikutwa. Daniele a li: “Mulen’a ka, pono i ni sabisize, ni felezwi ki mata. Na, mutang’a mulen’a ka, ni ka bulela cwañi ni mulen’a ka? Mi cwale ni felezwi ki mata, mane ni palelwa ku zwisa moya.”—Daniele 10:16b, 17.

19. Daniele n’a tusizwe cwañi lwa bulalu, mi kwa ezahalañi?

¹⁹ Daniele n’a sa tongoki kamba ku ipumisa. N’a talusa fela likangate la hae, mi lingeloi ne li lumezi za n’a bulela. Kacwalo, Daniele a tusiwa lwa bulalu ki numwana ya singeloi yo. Mupolofita a li: “Yena ya swana sina mutu a ni swala hape, a ni kutiseza mata.” Numwana ha se a mu matafalize ka ku mu swala cwalo, a mu omba-omba kuli: “Wena munna ya latwa hahulu, si sabi! Kozo i be ni wena! Tiya pilu, u ipe mata!” Ku bonahala kuli ku swaliwa ko ku lilato k’o ni manzwi ao a’ tiisa ki zona za n’a tokwa Daniele. Ne li mu tusize cwañi zeo? Daniele a li: “A sa bulela ni na, na utwa kuli ni filwe mata, mi na li: Mulen’a ka a bulele; kakuli u ni file mata!” Cwale Daniele n’a se a kona ku eza musebezi o muñwi o mutuna.—Daniele 10:18, 19.

20. Numwana ya singeloi yo n’a tokwelañi ku mbindana kuli a pete musebezi wa hae?

²⁰ Ha se li tiisize Daniele ni ku felisa buima bo ne bu sweli munahano ni mubili wa hae, lingeloi la kutela ku talusa ze ne li tezi. La li: “Kana ha u na zibo ya ze ni tezi ku wena? Cwale ni ka kuta ku y’o lwanisa muzamaisi wa Maperesia; mi ni man’o tuha, ku ka fita muzamaisi wa Magerike. Nihakulicwalo ni ka ku zibisa ze ñozwi  mwa buka ya niti: Ha ku na ya ni tusa ku lwanisa bao, konji Mikaele nduna wa mina.”—Daniele 10:20, 21.

21, 22. (a) Ka ku itusisa taba ya Daniele, lu kona ku itutañi ka za m’o Jehova a ezezanga batanga ba hae? (b) Daniele cwale n’a tiiselizweñi?

²¹ Jehova luli u lilato mi u sishemo! U itusisanga batanga ba hae ka ku ya ka buikoneli ni mapalelwi a bona. U ba fanga misebezi y’a ziba kuli ba kona ku i eza, nihaike fokuñwi ba kana ba ikutwa kuli ha ba i koni. Ka nako ye swana, wa lata ku ba teeleza mi cwale ni ku ba fa ze tokwahala kuli ba kone ku peta misebezi ya bona. Haike lu likanyisange kamita Jehova, Ndat’a luna ya kwa lihalimu, ka ku susueza ni ku tiisa ha lilato balapeli ba bañwi.—Maheberu 10:24.

²² Lushango lwa lingeloi lo lu omba-omba l’o ne lu susuelize hahulu Daniele. Daniele niha n’a li musupali, cwale n’a tiisizwe mi n’a se a kona ku amuhela mi ni ku ñola bupolofita bo buñwi bo bu makaza kuli lu tusiwe.

[Litaluso za kwatasi]

MU ITUTILEÑI?

• Ki kabakalañi lingeloi la Jehova ha ne li liyehile ku t’o tusa Daniele ka 536/535 B.C.E.?

• Liapalo ni ponahalo ya numwana ya Mulimu ya singeloi ne li bonisize kuli u cwañi?

• Daniele n’a tokwa tuso mañi, mi lingeloi ne li mu file yona cwañi halalu?

• Lingeloi leo ne li tiselize Daniele lushango lufi?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 204, 205]

Ne Li Balibeleli ba Singeloi Kamba Bazamaisi ba Sidimona?

LWA kona ku ituta ze ñata ku ze i bulela buka ya Daniele ka za mangeloi. I lu bulelela ze a eza mwa ku peta linzwi la Jehova ni mo a ikataleza ku eza misebezi ya ona.

Lingeloi la Mulimu ne li bulezi kuli ha ne li yo ambota Daniele, ne li tibezwi ki “muzamaisi wa mubuso wa Peresia.” Ha se a lwanile ni yena ka mazazi a 21, numwana ya singeloi yo n’a konile fela ku zwelapili ka tuso ya “Mikaele, nduna yo mutuna.” Lingeloi hape ne li bulezi kuli ne li ka kutela ku lwanisa sila seo mi mwendi ni “muzamaisi wa Magerike.” (Daniele 10:13, 20) Nihaiba ku lingeloi, wo ne si musebezi o bunolo! Kono cwale bazamaisi ba Maperesia ni ba Magerike bao ne li bomañi?

Pili, lu lemuha kuli Mikaele ne li “nduna yo mutuna” ni “nduna wa mina.” Hasamulaho, Mikaele n’a bulezwi ku ba “nduna yo mutuna, ya yemela sicaba sa [habo Daniele].” (Daniele 10:21; 12:1) Taba yeo i bonisa kuli Mikaele yo ne li yena lingeloi leo Jehova n’a file ku zamaya Maisilaele kwapili mwa lihalaupa.—Exoda 23:20-23; 32:34; 33:2.

Taba ye ñwi ye yemela seo ki ya n’a bulezi mulutiwa Juda kuli ‘Mikaele, yena nduna ya mangeloi, n’a zekile situpu sa Mushe ni Diabulosi.’ (Juda 9) Situlo ni m’ata a Mikaele ne li mu ezisize “nduna ya mangeloi.” Kabakaleo, situlo se situna seo si swanela fela Jesu Kreste, Mwan’a Mulimu, a si ka pila kale fa lifasi ni hamulaho wa ku pila teñi.—1 Matesalonika 4:16; Sinulo 12:7-9.

Kana seo si talusa kuli Jehova n’a ketezi linaha ze cwale ka Peresia ni Greece mangeloi kuli a li zamaise mwa litaba za zona? Jesu Kreste, Mwan’a Mulimu, n’a bulezi patalaza kuli: “Mulena wa lifasi le . . . h’a na se siñwi ku na.” Jesu hape n’a bulezi kuli: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le.” (Joani 14:30; 18:36) Muapositola Joani n’a bulezi kuli “lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Kwa ikutwahalela hande kuli kwa li ku simwa macaba a lifasi a sa etelelwi kamba ku busiwa ki Mulimu kamba Kreste, ni kuli ku sa li cwalo ni kacenu. Jehova niha lumeleza “ba ba beilwe fa bulena” ku ba teñi kuli ba zamaise litaba za milonga ya silifasi, h’a ba keteli mangeloi a ku ba zamaisa. (Maroma 13:1-7) “Bazamaisi” kamba “malena” ba bona ba kona ku fiwa fela ki “mulena wa lifasi le,” yena Satani Diabulosi. Ne ba ka ba babusi ba sidimona mi isiñi balibeleli ba singeloi. Kacwalo he, ba ba yemela babusi be lu bona ki babusi, kamba “bazamaisi,” ba sidimona, mi mingalato ya macaba ha i ami fela batu ba fa lifasi.

 [Siswaniso se si fa likepe mutumbi la 199]

 [Siswaniso se si fa likepe mutumbi la 207]