1. Bulapeli bwa sizo se bu swaniselizwe cwañi kwa licwe le lituna?

 LITUMELO za sizo za mwa Africa ka za bulapeli se li swaniselizwe kwa licwe le lituna. Kwahalimu ku inzi Mulimu, ya na ni m’ata a bumulimu a matuna ka ku fitisisa. Kwa maneku ku inzi milimu ye minyinyani, kamba mioya, ye li batanga ba Mulimu. Kwatuko a yona ku na ni bokukululu ba batu, ba ba hupula mabasi a bona fa lifasi ni ku a tusa. Kwatasi ku inzi m’ata a manyinyani a kwa moya: mabibo, bulauli, ni buloi.

2. Toko ye ñwi ya mwa Africa i bonisa cwañi m’o litumelo za sizo li kukueleza bulapeli?

² Litumelo zeo za sizo se li kukuelize hahulu bulapeli bo buñwi bwa mwa Africa. Toko ye ñwi ya mwa Africa i li: “Ku swalisana ni Bulapeli (bwa Sikreste kamba bwa Simozilemu) ha ku lu tuhelisi ku lapela milimu ya hesu.”

3. Lu kona ku ituta kai niti ka za ba ba pila mwa liluko la moya?

³ Litumelo za sizo sa mwa Africa ki ze sepeha cwañi? Bibele i lu bulelela niti ka za ba ba pila mwa liluko la moya.

4. Bulapeli bo butuna bwa mwa Africa bu lumelelana fa taba mañi?

⁴ Likwata ze tuna z’e talu za bulapeli bwa mwa Africa za lumela kuli ku na ni Mulimu ni kuli ki ya pahami ka ku fitisisa. Bibele i mu talusa ku ba “Mulimu wa milimu ni Mulena wa malena, ki Mulimu yo mutuna, ya mata, ya sabisa.” (Deuteronoma 10:17) Mamozilemu ni bona ba lumela kuli ku na ni Mulimu a li muñwi ya pahami ka ku fitisisa. Ka za bulapeli bwa sizo bwa mwa Africa, Caziba Geoffrey Parrinder u li: “Buñata bwa batu mwa Africa ba lumela kuli ku na ni Mulimu ya m’ata, yena ndat’ahe milimu ni batu, mubupi wa pupo kamukana.”

5. Ki afi mabizo a mañwi a itusiswa kwa ku talusa Mulimu?

⁵ Niteñi, Mulimu nih’a lumelwa hahulu cwalo, buñata bwa batu ha ba utwisisi hande kuli Mulimu ki mañi. Muhato wa pili wa ku fita fa ku ziba mutu ki ku ziba pili libizo la hae. Bulapeli bu lyangani ka za libizo la Mulimu. Mwa Krestendomu, hañata u biziwanga kuli Mulimu, ili lilumbatina le li talusa kuli “Ya M’ata.” Kwa Mamozilemu, libizo la hae ki Allah. Ku ba bulapeli bwa sizo, libizo le ba talusa ka lona Y’a M’ata ka ku Fitisisa la shutana mwa lipuo ze ñata-ñata. Mwa buka ya hae ye bizwa Concepts of God in Africa, John S. Mbiti u kolohanya mabizo ni malumbatina a Mulimu a mwa Africa a fitelela 500. Ka mutala, mwa puo ya Siyoruba  (ya kwa Nigeria), Mulimu u bizwa kuli Olodumare; kwa Makikuyu (ba mwa Kenya), u bizwa kuli Ngai; mi kwa Mazulu (ba mwa South Africa), u bizwa kuli Unkulunkulu.

6, 7. Libizo la Mulimu ki lifi, mi lu li ziba cwañi?

⁶ Yena Mulimu ka sibili u bulelañi ka za libizo la hae? Mulimu ha n’a laezi Mushe ku etelela Maisilaele ha ne ba zwa mwa Egepita, Mushe n’a buzize kuli: “Bona, ha ni ka ya kwa bana ba Isilaele, mi ni y’o li ku bona: Mulimu wa bokuku a mina u ni lumile ku mina; cwale bona ha ba ka li ku na: Libizo la hae ki mañi? na, ni ka liñi ku bona?”—Exoda 3:13.

⁷ Mulimu n’a alabile kuli: “S’o ka bulelela bana ba Isilaele ki se, u y’o li: [Jehova, NW], Mulimu wa bokuku a mina . . . ki Yena ya ni lumile ku mina. Ki lona Libizo la ka la kamita, mi ka lona mu ka ni hupula mwa linako kaufela, ku ya ku ile.” (Exoda 3:15) Libizo leo la Mulimu li fumaneha h’a 7,000 mwa Bibele, nihaike batoloki ba bañwi ba Bibele ba li yolisize ka malumbatina a “Mulimu” ni “Mulena.”

8. Jehova ki mutu ya cwañi, mi lu lukela ku ezañi haiba lu bata ku shemubiwa ki yena?

⁸ Jehova ki mutu ya cwañi luli? Ki mutu wa moya, ya m’ata kaufela, ya kanya. Ki ya pahami ka ku fitisisa, ya sa konwi ku bapiswa, ya si na ya likana ni yena. (Deuteronoma 6:4; Isaya 44:6) Jehova n’a ize ku Mushe: “Na, [Jehova, NW] Mulimu wa hao, ni Mulimu ya lifufa.” F’o kikuli, kuli lu shemubiwe ki Jehova, lu lukela ku lapela yena a nosi. H’a lati kuli lu lapele nto ifi kamba ifi kamba mutu ufi kamba ufi.—Exoda 20:3-5.

9. Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli Jesu h’a likani ni Jehova?

⁹ Kacenu, batu ba lyangani hahulu kakuli ha ba zibi kuli Jesu ki mañi. Ba bañata mwa Krestendomu ba lumela kuli Jesu ki kalulo ya Silalu se si twi ki se si Kenile. Kono Bibele ha i luti kuli ku Mulimu ku iputezi batu ba balalu. Mi ha i luti kuli Jesu wa likana ni Jehova. Yena Jesu ka sibili n’a ize: “Ndate ki yo muhulu ku na.”—Joani 14:28.

10. Jesu n’a li kai a si ka taha kale fa lifasi?

¹⁰ Bibele i lu luta kuli Jesu a si ka t’o pila kale sina mutu fa lifasi, n’a pilile kwa lihalimu sina mutu wa moya ya m’ata. Sina Jehova ha n’a bupile bo Adama ni Eva fa lifasi, n’a bupile ni batu ba moya mwa lihalimu. Jesu n’a li yena mutu wa moya wa pili ku bupiwa ki Jehova.—Joani 17:5; Makolose 1:15.

11. Jesu n’a til’o pepwa cwañi sina mutu?

¹¹ Ibat’o ba lilimo ze 2,000 kwamulaho, Jehova n’a shimbululezi bupilo bwa sibupiwa seo sa moya mwa mba ya mwalyanjo ya bizwa Maria. Lingeloi Gabriele ne li mu bulelezi kuli: “U ka ba fa mezi a manca, u pepe mwan’a mushimani, mi u ka mu beya libizo la Jesu. U ka busa . . . ; mi bulena bwa hae ha bu na ku fela.”—Luka 1:31, 33. a

12. Ki ka libaka lifi la pili Jesu ha n’a tile fa lifasi?

¹² Jesu n’a pepilwe cwalo, a hula ku ba munna, mi n’a lutile batu ka za tato ya Jehova ni mulelo wa hae. N’a bulelezi mubusisi wa Muroma kuli: “Ki sona se ni pepezwi, ni se ni tezi mwa lifasi; kuli ni t’o paka niti.” (Joani 18:37) Ka ku nyakisisa za n’a lutile Jesu, lwa kona ku ituta niti ka za tato ya Mulimu ni z’a lela ku eza. Lwa kona ku ituta ka za mo lu kona ku bela batu b’a tabela Mulimu.

13. Ki ka libaka lifi la bubeli Jesu ha n’a tile fa lifasi?

¹³ Libaka la bubeli Jesu ha n’a tile fa lifasi ne li kuli a fe bupilo bwa hae sina  sitabelo kuli a liulule batu. (Mateu 20:28) N’a ezize cwalo ilikuli lu kone ku lukululwa kwa sibi se ne lu hozize ku Adama kukululu wa luna. Kabakaleo, ne lu ka kona ku pila ku ya ku ile. Muapositola Joani n’a ñozi kuli: “Mulimu u latile lifasi hahulu, mane u li file Mwan’a hae wa libanda, kuli mutu ufi kamba ufi ya lumela ku yena a si ke a shwa, kono a be ni bupilo bo bu sa feli.”—Joani 3:16.

14. (a) Ne ku ezaheziñi ku Jesu hamulaho wa lifu la hae sina mutu? (b) Jesu cwale u na ni mayemo mañi kwa lihalimu?

¹⁴ Hamulaho wa lifu la hae sina mutu, Jesu n’a zusizwe ni ku ya kwa lihalimu, k’o n’a il’o kala ku pila hape sina sibupiwa sa moya se si m’ata. (Likezo 2:32, 33) Hamulaho, Jehova n’a mu file “bulena, kanya, ni mubuso, kuli ba mishobo kaufela, ni ba macaba, ni ba lipuo kaufela ba t’o mu sebeleza.” (Daniele 7:13, 14) Jesu s’a filwe ku ba Mulena ya m’ata; ki yena Mulena wa mulonga wa Jehova wa kwa lihalimu. U ka tuha a bonisa m’ata a hae mwa lifasi kamukana.

15. Mangeloi n’a bupilwe lili, mi n’a bupezwi kai?

¹⁵ Jehova ni Jesu haki bona ba nosi ba ba pila mwa liluko la moya. Jehova n’a bupile libupiwa ze ñwi za moya, ona mangeloi. Gabriele, ya n’a ambozi ni Maria, ki yo muñwi wa ona. Mangeloi n’a si ka kalisa ku pila sina batu fa lifasi. N’a bupilwe mwa lihalimu kale-kale pili batu ba si ka bupiwa fa lifasi. (Jobo 38:4-7) Mangeloi a eza bolule ba bolule kwa buñata.—Daniele 7:10.

16. Ki kabakalañi batu ha ba sa lukeli ku lapela mangeloi?

¹⁶ Mangeloi a’ sepahala h’a lati kuli lu a lapele. Habeli, Joani ha n’a likile ku lapela mangeloi, n’a mu omanyize, ka ku mu bulelela kuli: “Si ezi cwalo! . . . Kubamela Mulimu.”—Sinulo 19:10; 22:8, 9.

17. Ki nto mañi ye bonisa kuli mangeloi a’ kona ku sileleza batanga ba Mulimu, mi ki kabakalañi taba yeo ha i li ye omba-omba?

¹⁷ Mangeloi h’a sa tahanga kwa batu ba Mulimu fa lifasi, inge mwa n’a ezelize ha n’a lukuluzi baapositola ba Jesu mwa tolongo. (Likezo 5:18, 19) Niteñi, ha lu lapela Jehova ka mo ku taluselizwe mwa Linzwi la hae, yona Bibele, lwa kona ku kolwa kuli mangeloi a Mulimu a sa bonwi ili a m’ata a ka lu sileleza. Bibele i li: “Lingeloi la [Muñ’a] Bupilo li tibelezi, li beile ba ba mu saba mwahali; mi la ba lamulela.” (Samu 34:7; 91:11) Ki kabakalañi ha lu lukela ku omba-ombiwa ki manzwi ao? Kakuli lu na ni lila ze maswe ze mwa liluko la kwa moya ze bata ku lu yundisa!

18. (a) Ki kabakalañi lingeloi le liñwi ha ne li fulalezi Mulimu? (b) Lingeloi la buipanguli leo ne li filwe mabizo mañi?

¹⁸ Mangeloi a mañwi a Mulimu n’a si ka zwelapili ku sepahala ku Mulimu. A mañwi a mu fulalela. A ikeza lila za Mulimu ni lila  za batu fa lifasi. Ne ku ezahezi cwañi cwalo? Mangeloi kaufela a n’a bupile Jehova n’e li a lukile ili a mande. Kono yo muñwi kwa bana ba moya bao ba ba petahalile n’a bata kuli batu ba n’o mu lapelanga, mi a latelela takazo ya hae ye maswe. Sibupiwa seo sa moya ne si filwe libizo la Satani, le li talusa “Muhanyezi [wa Mulimu].” Hape u biziwa kuli Diabulosi, ili ku talusa “Musawani,” kakuli u bulela buhata bo bu maswe ka za Jehova.

19. Ki kabakalañi Satani ha n’a nyandisize Jobo, mi n’a ezize cwañi cwalo?

¹⁹ Satani u hapeleza batu ku swalisana ni yena mwa ku fetuhela Mulimu. Mu nyakisise sa n’a ezize ku Jobo, mutanga ya sepahala wa Mulimu. Jobo n’a li munna ya fumile hahulu. N’a luwile lingu ze 7,000, likamele ze 3,000, likomu ze 1,000, ni limbongolo ze sihali ze 500. Hape n’a na ni bana b’a lishumi ni batanga ba bañata. Sapili, Satani n’a bulaile lifolofolo za Jobo ni batanga ba hae. Kihona a tahisa kuli ku zuhe “moya wa liñungwa” o n’o sinyize ndu, ni ku bulaya bana kaufela ba Jobo. Ku tuha f’o, Satani a nata Jobo “ka litombo ze maswe-maswe, ku zwa kwa mahatelo a mautu a hae, ku y’o fita ni fahal’a toho ya hae.”—Jobo 1:3-19; 2:7.

20. (a) Jobo n’a filwe cwañi mupuzo kabakala busepahali bwa hae? (b) Jobo niha n’a bile ya sepahala ku Mulimu, Satani u ezizeñi kwa batu ba bañata ba bañwi?

²⁰ Niha n’a likilwe ha situhu cwalo, Jobo n’a zwezipili ku sepahala ku Mulimu. Kacwalo, Jehova a mu folisa mi “a fa Jobo habeli ku z’a n’a luwile pili.” (Jobo 42:10) Satani n’a palezwi ku felisa busepahali bwa Jobo, kono u konile ku fulalelisa batu ba bañata ku Mulimu. Bibele i li: “Lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.”—1 Joani 5:19.

21. (a) Satani n’a bonisize cwañi takazo ya hae ya ku bata ku lapelwa? (b) Jesu n’a haneziñi ku lapela Satani?

²¹ Satani u bata kuli lu mu lapele. N’a bonisize hande cwalo ha n’a likile Jesu ibat’o ba lilimo z’e 2,000 kwamulaho. Bibele i li: “Diabulosi a isa [Jesu] hape fa lilundu le li lumbile hahulu, a mu bonisa mibuso kamukana ya lifasi, ni kanya ya yona. A li ku yena: Zeo kamukana ni ka ku fa zona, ha u wa ka mañwele, wa ni kubamela.” Jesu a hana, ka ku bulela kuli: “Zwa Satani, kakuli ku ñozwi kuli: Kubamela Mulena Mulimu wa hao, mi u sebeleze Yena a nosi.” (Mateu 4:8-10) Jesu n’a ziba hande mulao wa Jehova, mi n’a si ka eza mwa n’a batela Satani.

22. Badimona se ba ezize lika mañi kwa batu?

²² Mangeloi a mañwi a swalisana ni Satani mwa ku fetuhela Mulimu. Mangeloi a’ li badimona ao ki lila za batu ba ba fa lifasi. A situhu mi a buhali. Mwa miteñi ya kwaikale, n’a ezisize batu ku ba limumu ni libofu. (Mateu 9:32, 33; 12:22) N’a ezisize ba bañwi ku kula kamba ku ba sitanisa. (Mateu 17:15, 18; Mareka 5:2-5) Mane n’a nyandisanga ni banana.—Luka 9:42.

23. (a) Mioya ye maswe i batañi kwa batu? (b) Satani ni badimona se ba pumile batu ka ku ba kukueza ku ezañi?

²³ Sina Satani, mioya ye maswe yeo i bata ku lapelwa. Ku fita ku hana ku lapelwa ki batu—ka ku lemuha kuli Jehova ki yena a nosi ya lukelwa ku lapelwa—mioya ye maswe yeo i lakaza ku lapelwa, i bata ku lapelwa, mi i kukueza batu ku i lapela. Ka bupumi, lishano, ni sabo, Satani ni badimona se ba ezisize batu ku ba lapela. Ki niti kuli batu ba bañata ha ba zibi kuli ba lapela Satani ni badimona ba hae. Batu ba bañata ne ba ka komoka ha ne ba ka ziba kuli bulapeli bwa bona bu kuteka Satani. Niteñi, Bibele i lemusa kuli: “Ze ba taba bahedeni, ba li tabela badimona, isi Mulimu.”—1 Makorinte 10:20.

24. Satani u itusisa mukwa ufi kuli a yaulule batu?

²⁴ Nzila ye ñwi yeo ka yona Satani ni badimona ba hae ba yaulula batu kuli ba ba lapele ki ka ku bulela lishano ka za ba ba shwile. Ha lu boneñi se i luta Bibele ka za seo.