1, 2. Paulusi uteziñi mwa Jerusalema, mi ki miinelo mañi yetaata yakakopana ni yona?

 PAULUSI u mwa Jerusalema hape, mi uzamaya mwa mikwakwa ya muleneñi wo yepatehile, ili mokunani batu babañata. Mwa lifasi hakuna muleneñi obulezwi hahulu kufita muleneñi wa Jerusalema mwa litaba zakale za mwasebelisanezi Jehova ni batu bahae. Buñata bwa batu babayahile mwateñi baikutwisisa ka litaba zakale zeo. Paulusi waziba kuli Bakreste babañata mwa Jerusalema baisize hahulu pilu kwa litaba zakale zeo, kuli cwale bapalelwa kueza licinceho mwa bupilo bwabona hamulaho wa kuziba kuli Jehova ucincize nzila yasebelisana ka yona ni batu. Kwandaa kuli naasina lika kaufela zanaatokwa, Paulusi hanaasali mwa Efese aikatulela kukutela mwa muleneñi omutuna wo, nto yeñwi yalemuha Paulusi kikuli babañwi nebasika fita kale fa kuutwisisa kuli Jehova naasaatuhezi kusebelisa Mulao wa Mushe. (Lik. 19:21) Nihaike kuli naaziba kuli naakaikenya mwa butata ka kukutela kwa Jerusalema, Paulusi naasika cinca katulo yahae.

² Ki lika mañi cwale zakakopana ni zona Paulusi mwa Jerusalema? Butata bwapili bukazwelela kwa balateleli ba Kreste, ili bao babañwi ku bona basisitwa ki litaba za kutwi zebautwile ka za Paulusi. Butata bobutuna bona bukazwelela kwa lila za Kreste. Likatameleza Paulusi litaba za buhata, kumunata, ni kumufumbela kuli lika mubulaya. Yona miinelo yetaata yeo hape ikafa Paulusi kolo ya kuikalabela. Buikokobezo, bundume, ni tumelo yahae hanzaakopana ni butata bobushutana-shutana bo, litomela Bakreste kacenu mutala omunde hahulu. Haluboneñi molukona kutusezwa ki mutala wo.

3-5. (a) Ki mukopano mañi wanaafumanehile ku ona Paulusi mwa Jerusalema, mi nekuambozwi lika mañi kwateñi? (b) Ki lituto mañi zelukona kuituta kwa mukopano wa Paulusi ni baana-bahulu mwa Jerusalema?

³ Hane bafitile mwa Jerusalema, Paulusi ni balikani bahae, habusa, bayo bonana ni baana-bahulu bane banani buikalabelo mwa puteho. Mwa likande le, hakuna nihaiba alimuñwi yabulezwi kwa baapositola yanaasali teñi; mwendi kaufelaa bona ka nako yeo nese baile kuyo sebeleza mwa libaka zeñwi za lifasi. Kono Jakobo, munyanaa Jesu, yena naasali teñi mwa  Jerusalema. (Magal. 2:9) Kubonahala kuli ka nako yanaazamaisa mukopano Jakobo, Paulusi ni “baana-bahulu kaufela nebali teñi.”—Lik. 21:18.

⁴ Paulusi alumelisa baana-bahulu mi ‘akala kubataluseza ka butungi lika zanaaezize Mulimu mwahalaa macaba ka bukombwa bwahae.’ (Lik. 21:19) Litaba zeo lilukela kuba zenesusuelize hahulu mizwale. Ni luna kacenu lwatabanga haluutwa zwelopili ya musebezi waluna mwa linaha lisili.—Liprov. 25:25.

⁵ Kubonahala kuli mwa lushango lo, Paulusi naatalusize za linubu zanaatisize kuzwa kwa Yurope. Bane bateeleza Paulusi balukela kuba bane batabile ni kuitebuha lilato lene babonisize mizwale ba kwa libaka za kwahule. Likande libonisa kuli habautwile piho ya Paulusi: “[Baana-bahulu] bakala kukanyisa Mulimu”! (Lik. 21:20a) Ka mukwa oswana, babañata kacenu babaitiisa mwa likozi ni makulanu amatuna, baikutwanga kususuezwa hahulu muta balumeli ka bona bafitisa lituso ni manzwi atiisa ka nako yeswanela.

6. Ki butata mañi bwanaataluselizwe Paulusi?

⁶ Baana-bahulu kiha bapunyeza Paulusi taba ya kuli nekunani butata mwa Judea bone butahisize kuli batu babulele litaba za kutwi ka zahae. Bali: “Muzwale, waiponela likiti-kiti za balumeli mwahalaa Majuda, mi kaufelaa bona batukufalezwi Mulao. Kono kunani mabulatwi ebautwile a kuli wena usweli kuluta Majuda kaufela mwahalaa macaba kuli bafulalele Mushe, unzo babulelela kuli basike bakenya bana babona mwa mupato kamba kulatelela mikwa ya sizo.” a—Lik. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Bakreste babañata mwa Judea nebanani mubonelo mañi ofosahalile? (b) Ki kabakalañi halusa koni kubulela kuli mubonelo ofosahalile one banani ona Bakreste babañwi ba Majuda neubonisa kuli ki bakwenuheli?

⁷ Ki kabakalañi Bakreste babañata hane basatukufalezwi kumamela Mulao wa Mushe, niha nese kufitile lilimo zefitelela 20 kuzwa fone ufeliselizwe? (Makolo. 2: 14) Ka 49 C.E., baapositola ni baana-bahulu bane bakopani mwa Jerusalema nebalumile liñolo kwa liputeho lene litaluselize balumeli ba macaba kuli nebasa tokwi kukena mwa mupato ni kulatelela Mulao wa Mushe. (Lik. 15:23-29) Kono mwa liñolo leo nekusika bulelwa za balumeli ba Majuda, ili bao buñata bwabona nebasa utwisisi kuli Mulao wa Mushe nese ufelisizwe.

⁸ Kana mubonelo ofosahalile wa balumeli ba Majuda babacwalo neu bapalelwisize kuba Bakreste? Batili. Hakutalusi kuli Majuda bao nebalapelanga milimu ya sihedeni kwamulaho mi cwale nebazwelapili kulatelela lizo za bulapeli bwabona bwakale bo. Mulao one bakuteka hahulu balumeli ba Majuda bao neuzwile ku Jehova. Nekusina kalulo ya sidimona ku ona mi neusika fosahala. Nihakulicwalo, Mulao wo neusebeza mwa tumelelano yakale, kono Bakreste bona cwale nebali mwa tumelelano yenca. Tumelelano ya Mulao nese ifelisizwe mwa bulapeli bobukenile. Bakreste ba Maheberu bane batukufalezwi kumamela Mulao nebapalezwi kuutwisisa kuli nebasa tokwi kumamela Mulao. Mi hape nebapalezwi kuutwisisa kuli nebatokwa kusepa puteho ya Sikreste. Nebatokwa kucinca mubonelo wabona kuli ulumelelane ni niti yenezwelapili kupatululwa. b—Jer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Paulusi naalutileñi ka za Mulao wa Mushe?

⁹ Kucwañi ka za mabulatwi ene bautwile a kuli Paulusi naaluta Majuda mwahalaa macaba kuli “basike bakenya bana babona mwa mupato  kamba kulatelela mikwa ya sizo”? Paulusi neli muapositola wa ba Macaba, mi ku ba Macaba naalatelezi yona katulo yeo ya kuli ba Macaba nebasa tokwi kulatelela Mulao wa Mushe. Hape naabulezi za mafosisa a mutu kaufela yanaalikile kususueza balumeli ba Macaba kuli bakene mwa mupato ka mulelo wa kubonisa kuli nebamamela Mulao wa Mushe. (Magal. 5:1-7) Paulusi hape naakutalize taba yende kwa Majuda bane bali mwa mileneñi yanaapotela. Kaniti ulukela kuba yanaataluselize ba lipilu zende kuli lifu la Jesu nelifelisize Mulao wa Mushe ni kuli batu nebabeiwa babalukile ka tumelo, isiñi ka misebezi ya Mulao.—Maro. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Paulusi naabonisize cwañi kutwisiso mwa litaba zeneama Mulao wa Mushe ni mupato?

¹⁰ Nihakulicwalo, Paulusi naautwisisize batu bane batabela kumamela lizo zeñwi za Sijuda, zecwale ka kusasebeza la Sabata kamba kuhana lico zeñwi. (Maro. 14:1-6) Mi naasika toma milao ka za taba ya mupato. Paulusi mane naakenyize Timotea mwa mupato, ilikuli Majuda basike bamuhana kakuli nebaziba kuli ndatahe neli Mugerike. (Lik. 16:3) Mutu naalukuluhile kuiketela kukena mwa mupato kamba kutokwa. Paulusi naabulelezi Magalata kuli: “Kuya kwa mupato kamba kusaya kwa mupato haki sesiñwi, kono sa butokwa ki tumelo yesebeza ka lilato.” (Magal. 5:6) Kono kukena mwa mupato ka mulelo wa kubuluka Mulao wa Mushe, kamba kuba ni mubonelo wa kuli mutu naatokwa kukena mwa mupato kuli aamuhelwe ki Jehova, nekubonisa kutokwa tumelo.

11. Baana-bahulu nebafile Paulusi kelezo mañi, mi naatokwa kuezañi kuli alatelele kelezo yeo? (Mubone litaluso ze kwatasi.)

¹¹ Ka mukwa ocwalo, nihaike kuli mabulatwi ane bautwile ka za Paulusi nesi a niti, balumeli ba Majuda nebasa katazwa ki mabulatwi ao. Ka lona libaka leo, baana-bahulu babulelela Paulusi, bali: “Lunani baana babane babaezize buitamo bobuñwi. Zamaya ni baana ba mi uyo ikenisa ni bona ka sizo mi ubalifele lisinyehelo zabona, kuli bakone kubeulisa litoho zabona. Mi batu kaufela  bakaziba kuli mabulatwi ebautwile ka za hao haki a niti, kono uzamaya ka swanelo, mi hape utokomela Mulao.” c—Lik. 21:23, 24.

12. Ka kuya ka zanaaezize hanaafilwe kelezo ki baana-bahulu ba mwa Jerusalema, Paulusi naabonisize cwañi moya wa kulata kucinca ni kulatelela kelezo ya baana-bahulu?

¹² Paulusi naakakona kuhanyeza kuli mabulatwi ane bautwile ka za hae nesi ona anaatahisa butata, kono sene sitahisa butata neli muñañatoho wa balumeli ba Majuda bane bakumalezi Mulao wa Mushe. Kono naatabela kucinca ni kulatelela zene bamubulelela baana-bahulu, ibile feela naasa lobi likuka za Mulimu. Kwamulaho naañozi kuli: “Ku baba mwatasaa mulao neniikezize inge ya mwatasaa mulao, nihaike na kasibili haniyo mwatasaa mulao, kuli niluwe baba mwatasaa mulao.” (1 Makor. 9:20) Mi ka nako ye, Paulusi naalatelezi kelezo ya baana-bahulu ba mwa Jerusalema mi ‘naaikezize inge ya mwatasaa mulao.’ Ka kueza cwalo, naalutomezi mutala omunde hahulu kacenu, wa kulatelela ketelelo ya baana-bahulu ni kusa ñañelela kueza lika ka molutokwela.—Maheb. 13:17.

13. (a) Ki kabakalañi Majuda hane bazusize musunga mwa tempele? (b) Paulusi naalamulezwi cwañi?

¹³ Lika nelisika zamaya hande kwa tempele. Mazazi a buitamo hanaanzaa fela, Majuda bane bazwa kwa Asia babona Paulusi, bamutameleza mulatu wa kutisa ba Macaba mwa tempele, mi bazusa musunga. Kambesi muzamaisi wa masole ba Roma kuto mulamulela, kambe Paulusi naanatilwe kufitela ashwa. Kusina taba ni zeo, muzamaisi wa masole ba Roma akenya Paulusi mwa tolongo. Kuzwa ka lona lizazi leo, nekuka fita lilimo zeene kuli Paulusi alukululwe. Mi ni fo hape, bupilo bwa Paulusi nebusali mwa lubeta. Muzamaisi wa masole hanaabuzize Majuda kuli bataluse libaka lene balwaniseza Paulusi, bahuweleza banze bamutameleza milatu yeshutana-shutana. Muzamaisi wa masole naapalezwi kuutwa sesiñwi bakeñisa kuli batu nebasweli kupanga feela lilata. Hamulaho wa nako, Paulusi azwisiwa mwa sibaka seo. Paulusi ni masole ba Roma hane baatumela mandu a masole, Paulusi abulelela muzamaisi wa masole, ali: “Nakukupa, haku nilumeleze kubulela kwa sicaba.” (Lik. 21:39) Muzamaisi wa masole amufa sibaka, mi Paulusi azwelapili kuyemela tumelo yahae ka bundume.

14, 15. (a) Ki lika mañi zanaatalusize Paulusi kwa Majuda? (b) Ki mihato mañi yanaangile muzamaisi wa masole ba Roma kuli azibe libaka lene litahisize kuli Majuda banyeme hahulu?

¹⁴ Paulusi naakalile ka kubulela kuli: “Hamuutwe litaba zeniikalabela.”  (Lik. 22:1) Paulusi abulela kwa sicaba ka puo ya Siheberu, mi taba yeo yatahisa kuli bamuteeleze inze bakuzize. Ka kusa kekuluha taba, atalusa libaka lene litahisize kuli abe mulutiwa wa Kreste cwale. Mwa kutalusa kwahae, Paulusi ka bukwala, naabulezi lisupo zeo Majuda nebakona kufumana bupaki bwazona hane bakatabela kueza cwalo. Paulusi naalutilwe ki Gamaliele yanaazibahala hahulu mi naanyandisize balateleli ba Kreste, mi mwendi babañwi ba batu bane baliteñi fo nebaziba taba yeo. Kono hanaali mwa musipili wa kuya kwa Damaseka, naaboni pono ya Kreste yazusizwe kwa bafu, yanaabulezi ku yena. Bane bazamaya ni Paulusi nebaboni liseli lelibenya ni kuutwa linzwi, kono nebasika utwisisa manzwi anaabulelwa. (Lik. 9:7; 22:9) Hasamulaho, banaazamaya ni bona Paulusi, yanaafoufalizwe ki pono, nebanani kumuswalelela kwa lizoho ni kumuisa mwa Damaseka. Habali mo, Ananiasi, muuna yazibahala kwa Majuda ba mwa sibaka seo, afolisa Paulusi ka makazo mi akalisa kubona hape.

¹⁵ Paulusi azwelapili kutalusa kuli hasaakutezi mwa Jerusalema, Jesu naabonahezi ku yena mwa tempele. Hasaabulezi cwalo, Majuda baikutwa hahulu bumaswe kwa lipilu, mi bahuwa, bali: “Mutu yacwalo azwiswe mwa lifasi, kakuli halukeli kupila!” (Lik. 22:22) Kuli asileleze Paulusi, muzamaisi wa masole alaela kuli Paulusi aiswe kwa mandu a masole. Muzamaisi wa masole naabata hahulu kuziba libaka lene litahisize kuli Majuda banyemele Paulusi cwalo, mi alaela kuli Paulusi atikitibwe inzaa natwa. Kono Paulusi aitwanela ka mulao wa naha one ukona kumusileleza mi abulela kuli naali Muroma. Balapeli ba Jehova kacenu ni bona baitusisize milao yeli teñi kuli bayemele tumelo yabona. (Mubone kambokisi kakali, “ Mulao wa Maroma ni Bayahi ba Roma,” ni kakañwi kakali, “ Mizeko ya Mwa Miteñi  Yaluna.”) Muzamaisi wa masole hautwile kuli Paulusi neli Muroma, alemuha kuli naatokwa kufumana mukwa usili wanaakona kufumana ka ona litaba zeñwi zenepaka kuli Paulusi neli Muroma. Habusa, atisa Paulusi fapilaa kuta ya Sanhedrini, yona kuta yetuna ka kufitisisa ya Majuda, yenekopani kutalima feela taba yahae.

16, 17. (a) Mutaluse zeneezahezi Paulusi hanaabulela fapilaa kuta ya Sanhedrini. (b) Paulusi hanaanatilwe, naatomile cwañi mutala wa buikokobezo?

¹⁶ Paulusi haikalabela fapilaa kuta ya Sanhedrini, naakalile ka kubulela kuli: “Baana, mizwale, nipilile ka lizwalo lelikenile hahulu fapilaa Mulimu kuto fita ni la kacenu le.” (Lik. 23:1) Naasika feza kubulela zanaabata kubulela. Likande libonisa kuli: “Honafo muprisita yapahami Ananiasi alaela bane bayemi bukaufi ni Paulusi kuli bamunate kwa mulomo.” (Lik. 23:2) Ki kashwau kwa butuna! Mi kezo yeo neipatuluzi kuli nebanani sobozi, ka kuatula Paulusi kuli ki lihata pili asikafa kale bupaki bwahae. Ki lona libaka Paulusi hanaaalabile kuli: “Mulimu uka kunata, wena limota lelibasizwe busweu. Kana uinzi fo, kuniatula ka Mulao hailifo uloba ona Mulao wo ka kulaela kuli ninatwe?”—Lik. 23:3.

¹⁷ Babañwi bane bayemi bukaufi bakakamala—isi kabakala yanaanatile Paulusi kono kabakala manzwi a Paulusi! Babuza, bali: “Kana ulwaha muprisita yapahami wa Mulimu?” Mwa kalabo yahae, Paulusi abaluta tuto ya buikokobezo ni ya kukuteka Mulao. Naaize: “Mizwale, nenisa zibi kuli ki muprisita yapahami. Kakuli kuñozwi kuli: ‘Usike wabulela maswe mubusi wa sicaba sahenu.’” d (Lik. 23:4, 5; Exo. 22:28) Paulusi cwale aitusisa nzila yeñwi ya kuikalabela ka yona. Ka kulemuha kuli ba kuta ya Sanhedrini neli Bafalisi ni Basaduki, ali: “Baana, mizwale, na ni Mufalisi, mwanaa Bafalisi. Niatulwa kabakala sepo ya kuli babashwile bakazuha.”—Lik. 23:6.

18. Ki kabakalañi Paulusi hanaaipizize kuli ki Mufalisi, mi ni luna lukona kuitusisa cwañi muezezo oswana wo mwa miinelo yemiñwi?

¹⁸ Ki kabakalañi Paulusi hanaaipizize kuli ki Mufalisi? Ki kabakala kuli neli  “mwanaa Bafalisi” ba lubasi loluzwa mwa sikwata sa bulapeli bo. Ka mukwa ocwalo, babañata nebasa muunga cwalo. e Kono cwale Paulusi naakona cwañi kuipalela kwa tumelo ya Bafalisi ya zuho ya bafu? Kutaluswa kuli Bafalisi nebalumela kuli moyo neubandukanga ka nako ya lifu ni kuli mioyo ya babalukile neika pila hape sina batu. Paulusi naasalumeli lituto zecwalo. Naalumela zuho ya bafu kulikana ni mwanaailutezi Jesu. (Joa. 5:25-29) Nihakulicwalo, Paulusi naalumelelana ni Bafalisi ka taba ya sepo ya kupila hasamulaho wa lifu, ka kushutana ni Basaduki, bane basalumeli kuli nekunani bupilo bobuñwi hape kwapili. Lwakona kuitusisa muezezo oswana haluambolisana ni Makatolika kamba Maprotesitanti. Lwakona kubulela kuli ni luna lulumela ku Mulimu. Ki niti, bona mwendi balumela tuto ya Silaalu kono luna lulumela ku Mulimu wa mwa Bibele. Niteñi, kaufelaa luna lulumela kuli Mulimu uteñi.

19. Ki kabakalañi mukopano wa kuta ya Sanhedrini hane ufelile ka mifilifili?

¹⁹ Manzwi a Paulusi ao naaaluhanyize kuta ya Sanhedrini. Likande libulela kuli: “Kiha kuzuha mufilifili omutuna, mi babañwi ba bañoli ba sitopa sa Bafalisi bayema mi bakala kukanana ka taata, bali: “Halufumani mulatu ku mutu yo, kono haiba moya kamba lingeloi nelibulezi ku yena—.’” (Lik. 23:9) Yona taba ya kuakaleza feela kuli mwendi lingeloi nelibulezi ku Paulusi neifilikanya Basaduki, bane basalumeli kuli kunani mangeloi! (Mubone kambokisi kakali “ Basaduki ni Bafalisi.”) Mufilifili wo waekezeha hahulu kuli mane muzamaisi wa masole ba Roma ato lamulela muapositola yo hape. (Lik. 23:10) Kono ni ka nako yeo bupilo bwa Paulusi nebusali mwa lubeta. Ki lika mañi zeneka ezahala ku muapositola yo? Lukaituta zeñata mwa kauhanyo yetatama.