1-3. (a) Mutaluse zeneezahezi mwa busihu bwanaashwile Eutiko. (b) Paulusi uunga muhato mañi, mi taba yeo ibonisañi ka za Paulusi?

 PAULUSI u mwa muzuzu wa kwahalimu, mokutezi batu, mwa sibaka sesibizwa Troasi. Ubulela kwa mizwale ka nako yetelele, kakuli bo ki bona busihu bwahae bwa mafelelezo kuba ni bona. Seli fahalaa busihu. Mwa muzuzu wo kunani lilambi lisikai zetuka, ili zeekeza kwa mufutumala mi mwendi ni kwa musi. Fa lihaulo leliñwi kuinzi mutangana yabizwa Eutiko. Paulusi hanze bulela cwalo, Eutiko uswalwa ki buloko mi uwela fafasi kuzwa fa lihaulo la ndu yabulaalu ya muyaho wa mandu ashangatami!

² Ka kuba mualafi, mwendi Luka u mwahalaa batu bapili babamatela kwande kuyo tatuba mutangana yo. Kono hakuna zebakona kueza kuli bamutuse. Habayo nopanga Eutiko “bafumana kuli ushwile.” (Lik. 20:9) Kono cwale kuezahala makazo. Paulusi uikwiseza fahalimwaa mutangana yo mi ubulelela sicaba kuli: “Mutuhele kuyowilikana, kakuli usapila.” Paulusi uzusize Eutiko kwa bafu!—Lik. 20:10.

³ Kezahalo yeo ibonisa maata a moya okenile wa Mulimu. Paulusi naasina mulatu mwa taba ya lifu la Eutiko. Nihakulicwalo, naasalati kuli lifu la mutangana yo lifilikanye tukiso ya butokwa yene bali ku yona kamba kuli lisitatalise mutu ufi kamba ufi kwa moya. Ka kuzusa Eutiko, Paulusi naasiile ba mwa puteho banze baikutwa kuomba-ombiwa ni kutiiswa ka kutala kuli bazwelepili mwa bukombwa bwabona. Kwaiponahalela hande kuli Paulusi naaikutwa kuba ni buikalabelo fahalimwaa bupilo bwa babañwi. Luhupuliswa manzwi ahae, ali: “Hanina mulatu mwa mali a batu kaufela.” (Lik. 20:26) Halunyakisiseñi mutala wa Paulusi moukona kulutuseza mwa taba ye.

4. Ki butata mañi bwanaakopani ni bona Paulusi?

⁴ Sina mokutaluselizwe mwa kauhanyo yefelile, Paulusi naakopani ni butata. Bukombwa bwahae mwa Efese nebutahisize mufilifili. Bambuti ba lisipi za silivera bane bapilela fa bulapeli bwa Artemisi  nebaikenyize mwa butata! Liñolo la Likezo 20:1 lili: “Mufilifili wo hase ukutezi mwatasi, Paulusi alumela balutiwa liñusa la kubabiza, mi hasaa basusuelize ni kubalaeza, akala musipili wahae wa kuliba kwa Masedonia.”

5, 6. (a) Kubonahala kuli Paulusi naainzi nako yekuma kai mwa Masedonia, mi ki nto mañi yanaaezelize mizwale ba mwateñi? (b) Ki moya mañi wanaazwezipili kubonisa Paulusi kwa balumeli ka yena?

⁵ Mwa musipili wahae wa kuliba Masedonia, Paulusi atibelela fa likamba la Troasi mi atanda nakonyana fateñi. Paulusi naasepile kuli Tite, yanaalumilwe kwa Korinte, naakato mukatanyeza mwa Troasi. (2 Makor. 2:12, 13) Kono hase kulemusehile kuli Tite naasatahi, Paulusi aya mwa Masedonia, mwendi ayo tanda mwateñi silimo kamba kufitelela, ‘anzaasusueza banaafumani mwateñi ka manzwi amañata.’ a (Lik. 20:2) Hamulaho wa nako, Tite ayo kopana ni Paulusi mwa Masedonia, atisa taba yende ya zene baezize Makorinte bakeñisa liñolo lapili lanaabañolezi Paulusi. (2 Makor. 7:5-7) Taba yeo neisusuelize Paulusi kubañolela liñolo leliñwi, lelibizwa kacenu kuli ki 2 Makorinte.

⁶ Luka naabulezi kuli, mizwale ba mwa Efese ni ba mwa Masedonia nebasusuezwanga hahulu Paulusi hanaa bapotelanga. Taba yeo ibonisa kuli Paulusi naalata hahulu mizwale ni likaizeli bahae! Ka kashutana ni Bafalisi,  bane banyaziseza babañwi, Paulusi naanga batu babaswana sina lingu kuli ki batu banaasebeza hamoho ni bona. (Joa. 7:47-49; 1 Makor. 3:9) Paulusi naazwezipili kubonisa moya wo, nihaiba ka nako yanaatokwa kubafa kelezo yetiile.—2 Makor. 2:4.

7. Baokameli ba Sikreste kacenu bakona kulikanyisa cwañi mutala wa Paulusi?

⁷ Kacenu, baana-bahulu mwa liputeho ni baokameli ba mupotoloho balika ka taata kulatelela mutala wa Paulusi. Niha bafa kalimelo, mulelo wabona ki wa kutiisa babatokwa tuso. Ka makeke, baokameli babatanga kususueza, isiñi kunyaza. Muokameli yomuñwi wa mupotoloho yasebelize nako yetelele naabulezi kuli: “Buñata bwa mizwale ni likaizeli baluna babata kueza sesilukile, kono hañata bakatazwanga ki kuzwafa, sabo, ni maikuto a kuli habazibi zebaswanela kueza.” Baokameli bakona kutiisa balumeli babañwi ili babaikutwa cwalo.—Maheb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Ki nto mañi yenecincisize milelo ya Paulusi ya kuya kwa Siria? (b) Ki libaka lifi mwendi lene litisize kuli Majuda batoye Paulusi?

⁸ Paulusi hafunduka mwa Masedonia, aya kwa Korinte. b Hasaafelize likweli zetaalu mwa Korinte, naabata kuzwelapili mwa musipili wahae kuliba kwa Senkreya, kwanaalelile kuyo kwela sisepe sene siya kwa Siria. Kuzwa mwa Siria, naakaya kwa Jerusalema ni kuyo fitisa linubu kwa mizwale ba mwateñi bane batokwile. c (Lik. 24:17; Maro. 15:25, 26) Kono kwaezahala nto yenesika libelelwa, yenecincisize milelo ya Paulusi. Liñolo la Likezo 20:3 libulela kuli: “Majuda neba mulelile”!

⁹ Hakukomokisi Majuda hane batoile Paulusi, kakuli neba muunga kuli ki mukwenuheli. Sapili, bukombwa bwa Paulusi nebutahisize kuli Krispo, muuna yanaakutekeha mwa sinagoge ya mwa Korinte, asikuluhe. (Lik. 18:7, 8; 1 Makor. 1:14) Muta omuñwi, Majuda ba mwa Korinte nebatamile Paulusi litaba fapilaa Galio, mubusisi wa Akaya. Kono Galio naahanile kutalima litaba zeo bakeñisa kuli nelisina bupaki ili katulo yenehalifisize lila za Paulusi. (Lik. 18:12-17) Kubonahala kuli Majuda ba mwa Korinte nebazibile kamba nebaakalelize feela kuli Paulusi naatuha afunduka ka sisepe kuzwa mwa muleneñi wa Senkreya one uli mabapa, mi balukisa kuli bayo mubandamena mwateñi. Ki lika mañi zanaaka eza Paulusi?

10. Kana Paulusi naabile lipyeha ka kusaya kwa Senkreya? Mutaluse.

¹⁰ Ka kubata kuisileleza ni kusileleza masheleñi anaafilwe, Paulusi aikatulela kusaya kwa Senkreya mi akuta kwanaazwa ka nzila ya Masedonia. Niti kikuli kuzamaya ka mahutu kufita kuya ka sisepe nekukona kutahisa butata. Masholi hañata nebabandamenanga batu kwa mikwakwa. Nihaiba  ona mandu a baenyi naasabisa. Nihakulicwalo, Paulusi aiketela kukopana ni likozi za kuzamaya ka mahutu kufita likozi zanaakayo kopana ni zona mwa Senkreya. Ka litohonolo, naasazamayi anosi. Mwa musipili wahae wo wa bulumiwa naazamaya ni bo Aristarko, Gayusi, Sekundo, Sopatere, Timotea, Trofimo, ni Tikiko.—Lik. 20:3, 4.

11. Bakreste kacenu baezangañi kuli baisileleze, mi ki mutala mañi wanaatomile Jesu mwa taba yeo?

¹¹ Sina mwanaaezelize Paulusi, Bakreste kacenu baezanga mobakonela kaufela kuli baisileleze habali mwa bukombwa. Mwa libaka zeñwi, bazamayanga ka likwata kamba ka bubeli kufita mutu anosi. Kucwañi ka za nyandiso? Bakreste baziba kuli nyandiso itamehile kutaha. (Joa. 15:20; 2 Tim. 3:12) Niteñi, habaikenyangi mwa butata ka bomu. Halunyakisiseñi mutala wa Jesu. Ka nako yeñwi, balwanisi bahae mwa Jerusalema hane bakalile kunopa macwe kuli bamunepe ona, “Jesu aipata mi azwa mwa tempele.” (Joa. 8:59) Hasamulaho, Majuda hane balela kumubulaya, “Jesu atuhela kuzamayanga patalaza mwahalaa Majuda, kono azwa mwa sibaka seo ni kuya mwa sibaka sesili bukaufi ni lihalaupa.” (Joa. 11:54) Jesu naaezize mwanaakonela kaufela kuli aisileleze haiba kueza cwalo nekusa lwanisani ni tato ya Mulimu ka za hae. Bakreste kacenu baezanga nto yeswana.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Ba mwa puteho nebaikutwile cwañi Eutiko hanaazusizwe kwa bafu? (b) Ki ifi sepo yebulezwi mwa Bibele yeomba-omba babashwezwi ki balatiwa babona?

¹² Paulusi ni banaazamaya ni bona bafita hamoho sina sikwata mwa Masedonia mi mwendi nebakauhani hasamulaho. Kubonahala kuli sikwata seo nesiizo kopana hape mwa Troasi. d Likande la mwa Bibele lili: “Lwayo bafumana mwa Troasi kusika fita kale mazazi aketalizoho.” e (Lik. 20:6) Mwa Troasi ki mona mo Paulusi naazuselizwe mutangana Eutiko kwa lifu, sina mokutaluselizwe kwa makalelo a kauhanyo ye. Munahane feela mone baikutwezi mizwale kubona mulikanaa bona Eutiko hazusiwa kwa lifu! Sina moliboniseza likande la mwa buka ya Likezo, “baomba-ombeha hahulu.”—Lik. 20:12.

¹³ Kono limakazo za mufuta wo haliezahali kacenu. Nihakulicwalo, babashwezwi ki balatiwa babona “baomba-ombeha hahulu” ka sepo yebulezwi mwa Bibele ya zuho ya bafu. (Joa. 5:28, 29) Muhupule kuli bakeñisa kuli Eutiko naasika petahala, naashwile hape hasamulaho. (Maro. 6:23) Kono babaka zusiwa kwa bafu mwa lifasi lelinca la Mulimu bakaba ni sepo ya kupila kuya kuile! Mi babazusezwa kuyo busa ni Jesu mwa lihalimu baapala kusashwa. (1 Makor. 15:51-53) Bakreste kacenu, ibe kuli ki babatozizwe kamba ki  ba “lingu zeñwi,” banani libaka leliutwahala la ‘kuomba-ombeha hahulu.’—Joa. 10:16.

14. Paulusi naabuleleziñi baana-bahulu ba mwa Efese hanaakopani ni bona mwa Mileta?

¹⁴ Paulusi ni sikwata sahae bazwa mwa Troasi kuya kwa Asoso, kihona baya kwa Mitileni, kwa Kiyo, kwa Samosi, ni kwa Mileta. Mulelo wa Paulusi neli wa kuli afite mwa Jerusalema ka nako ya Mukiti wa Pentekota. Bakeñisa kuli naabata kuli afite mwa Jerusalema ka nako ya mukiti wa Pentekota, ki lona libaka Paulusi hanaaketile kuitusisa sisepe sene sisafiti mwa Efese fa musipili wa kumenuha wo. Kono kabakala kuli Paulusi naabata kuambola ni baana-bahulu ba mwa Efese, abakupa kuli bayo kopana ni yena kwa Mileta. (Lik. 20:13-17) Baana-bahulu habafitile, Paulusi ali ku bona: “Mwaizibela hande mone nipilezi ni mina kukala ka lizazi lapili lenihata mwa provinsi ya Asia, ninze nisebeleza Mulena ka buikokobezo bobutuna ni ka miyoko ni litiko zene nikopani ni zona kabakala Majuda bane banilelile, mi nenisika palelwa kumibulelela nihaiba iliñwi ya litaba zeka mitusa kamba kumiluta fapilaa nyangela ni fa ndu ni ndu. Kono nenipakile ka kutala kwa Majuda ni kwa Magerike kuli babake ni kusikuluhela ku Mulimu ni kuli babonise tumelo ku Mulenaa luna Jesu.”—Lik. 20:18-21.

15. Ki bufi bunde bwa kukutaza fa ndu ni ndu?

 ¹⁵ Kunani linzila zeñata za kufitisa ka zona taba yende kwa batu kacenu. Sina Paulusi, luikatazanga kuyela batu kobafumaneha, ibe fa liteshini za limbasi, mwa makululu, kamba mwa misika. Nihakulicwalo, kukutaza fa ndu ni ndu isali ona mukutalezo oitusiswa hahulu ki Lipaki za Jehova. Ki kabakalañi halubulela cwalo? Kakuli, kukutaza fa ndu ni ndu kufa batu kaufela kolo yende ya kuutwa taba ya Mubuso ka nako kaufela, ili nto yebonisa kuli Mulimu haana ketululo. Hape kukonisa batu ba lipilu zende kuli bafiwe tuso yebatokwa ka kuya ka miinelo yebali ku yona. Kuzwa fo, kukutaza fa ndu ni ndu kutusa bakutazi kuba ni tumelo ni buitiiso. Kaniti, Bakreste ba niti kacenu bazibahala ka tukufalelo yabona ya kupaka “fapilaa nyangela ni fa ndu ni ndu.”

16, 17. Paulusi naabonisize cwañi kutokwa sabo, mi Bakreste kacenu balikanyisa cwañi mutala wahae?

¹⁶ Paulusi naataluselize baana-bahulu ba mwa Efese kuli naasazibi likozi zanaaka kopana ni zona hanaaka kutela mwa Jerusalema. Naaize ku bona: “Nihakulicwalo, haniingi bupilo bwaka kuli ki sesiñwi ku na, ibile feela nifeleleza musipili waka ni bukombwa boniamuhezi ku Mulena Jesu, kuli nipake ka kutala taba yende ya sishemo sa Mulimu.” (Lik. 20:24) Ka kutokwa sabo, Paulusi naasika tuhelela muinelo ufi kamba ufi ibe mapongo kamba twaniso yetuna kumupalelwisa kufeleleza bukombwa bwahae.

¹⁷ Bakreste ni bona kacenu batiyezi miinelo yemiñata yemaswe. Babañwi bakopana ni butata bwa kukwalelwa musebezi wabona ki muuso, mi babañwi banyandiswa. Babañwi bakatazwa ki makulanu kamba minahano, nihakulicwalo bazwelapili kuitiisa. Bakreste ba mikulwani bakopana ni butata bwa kukukuezwa ki litaka zabona kwa sikolo kuli baeze zemaswe. Mwa miinelo kaufela yebaipumana ku yona, Lipaki za Jehova babonisa moya wa kutiya, sina mwanaaezelize Paulusi. Baikatulezi ‘kupaka ka kutala taba yende.’

18. Paulusi naaezize cwañi kuli asike aba ni mulatu wa mali a batu, mi baana-bahulu ba mwa Efese nebaka eza cwañi nto yeswana?

¹⁸ Hamulaho wa zeo, Paulusi naafile kelezo yenongile kwa baana-bahulu ba mwa Efese, ka kuitusisa mutala wa mwanaaezelize yena. Sapili, naababulelezi kuli ona musipili wo mwendi neli ona wa mafelelezo kubonana ni bona. Kihona ali: “Hanina mulatu mwa mali a batu kaufela, kakuli hanisika palelwa kumibulelela kelezo kaufela ya Mulimu.” Baana-bahulu ba mwa Efese nebaka likanyisa cwañi Paulusi, ilikuli ni bona batokwe mulatu wa mali a batu? Naababulelezi kuli: “Muitibelele mi mulibelele mutapi kaufela, ona mutapi momuketilwe ki moya okenile kuba baokameli, kuli mulise puteho ya Mulimu, yaitekezi ka mali a Mwanaa hae.” (Lik. 20:26-28) Paulusi naabalemusize kuli batu babaswana sina “maakanyani aabuhali” nebaka kena mwa mutapi mi nebaka “bulela litaba zekopami kuli bayembulule balutiwa, babalatelele.” Ki lika mañi zene baswanela kueza baana-bahulu? Paulusi  naabalemusize kuli: “Muzwelepili kutona, mi muhupule kuli ka lilimo zetaalu, busihu ni musihali, nenisika tuhela kueleza mañi ni mañi wamina ka miyoko.”—Lik. 20:29-31.

19. Ki bukwenuheli mañi bone bubile teñi kwa mafelelezo a linako za baapositola, mi nebutahisizeñi hamulaho wa lilimo?

¹⁹ Batu babaswana sina “maakanyani aabuhali” nebabonahezi kwa mafelelezo a linako za baapositola. Ibato ba ka 98 C.E., muapositola Joani naañozi kuli: “Babalwanisa Kreste babañata sebabonahezi . . . Nebazwile ku luna, kono nesi babañwi baluna; kakuli kambe neli babañwi baluna, nebakabe bazwezipili ni luna.” (1 Joa. 2:18, 19) Hakuto fitwanga mwa lilimo za ma 200 C.E., bukwenuheli nese butahisize kuli kube ni sikwata sa baeteleli ba Bukreste bwa buhata, mi mwa lilimo za ma 300 C.E., Mubusi Yomuhulu yabizwa Constantine naalumelelize mufuta wa bulapeli bobusilafezi bo, bobutwi ki bwa Sikreste. Ka kulatelela lizo za sihedeni ni kulibiza kuli ki za Sikreste, baeteleli ba bulapeli ‘nebabulela litaba zekopami’ luli. Misebezi ya bukwenuheli bo, isabonahala ni kacenu le mwa lituto ni lizo za Bukreste bwa buhata.

20, 21. Paulusi naabonisize cwañi moya wa buitomboli, mi baana-bahulu ba Sikreste bakona kulikanyisa cwañi mutala wahae kacenu?

²⁰ Mupilelo wa Paulusi neushutanela kwahule ni mupilelo wa bane bakaeza maswe mutapi hasamulaho. Naaipelekela kuli aipilise ni kuli asike aimeza puteho. Naasina milelo ya kufumana sesiñwi kabakala buikatazo bwanaaeza bwa kutusa balumeli ka yena. Paulusi naasusuelize baana-bahulu ba mwa Efese kuli babonise moya wa buitomboli. Naababulelezi kuli: “Mulukela kutusa babafokola, mi mulukela kuhupula manzwi a Mulena Jesu, hanaaize: ‘Kunani tabo yetuna mwa kufana yefita ye mwa kufiwa.’”—Lik. 20:35.

²¹ Sina Paulusi, baana-bahulu ba Sikreste kacenu babonisa moya wa buitomboli. Ka kushutana ni baeteleli ba bulapeli bobutwi ki bwa Sikreste, bobubukula mitapi yabona, batu babafiwa buikalabelo bwa kuli ‘balise puteho ya Mulimu’ bapeta misebezi yabona basa libeleli kukutelwa ki sesiñwi. Moya wa kuikutwisisa ni wa kubata litulo hautokwahali mwa puteho ya Sikreste, kakuli ‘babaipatela kanya’ kwapili bakawa. (Liprov. 25:27) Buikuhumuso butahisa kashwau.—Liprov. 11:2.

22. Ki sika mañi sene sitahisize kuli Paulusi alatiwe hahulu ki baana-bahulu ba mwa Efese?

²² Lilato la niti lanaabonisize Paulusi kwa mizwale bahae nelitahisize kuli ni bona bamulate hahulu. Nako hane ifitile ya kuli afunduke, “balila maswe kaufelaa bona, mi bakumbata Paulusi ni kumutubeta ka lilato.” (Lik. 20:37, 38) Kaniti, Bakreste baitebuha ni kulata batu babaifanile kutusa mutapi kusina milelo ya kufumana sesiñwi, sina mwanaaezelize Paulusi. Hamulaho wa kunyakisisa mutala omunde hahulu wa Paulusi, kana hamulumeli kuli Paulusi naasina moya wa kuitundumuna kamba kuekeza kwa litaba, hanaaize: “Hanina mulatu mwa mali a batu kaufela”?—Lik. 20:26.