1-3. Muapositola Paulusi uteziñi mwa Korinte, mi ki butata mañi bwakopana ni bona?

 KI KWA mafelelezo a silimo sa 50 C.E. Muapositola Paulusi u mwa Korinte, muleneñi ofumile wa lipisinisi mokupila Magerike, Maroma, ni Majuda babañata. a Paulusi hasika taha kwanu kuto lekisa kamba kuleka lika kamba kuto bata musebezi. Utile mwa Korinte ka libaka la butokwa hahulu ili kuto paka ka kutala za Mubuso wa Mulimu. Nihakulicwalo, Paulusi utokwa sibaka kwakaina, mi uikatulezi kuli asike aimeza babañwi ka kuitinga ku bona kuli bamufange lituso. Halati kubonisa kuli ubata kuli babañwi bamutuse ka libaka la kuli ueza musebezi wa Mulimu. Kono cwale ukaezañi?

² Paulusi kunani musebezi waziba ili wa kueza litende. Nihaike kuli kueza litende haki musebezi obunolo, utabela kusebeza ka mazoho ahae kuli aipilise. Kana ukafumana musebezi mwa muleneñi opatehile wo? Kana ukafumana sibaka kwakatibelela? Niha ziyelizwe ki litaba zeo, Paulusi halibali musebezi wahae wa butokwa, ona wa kukutaza.

³ Paulusi aina nakonyana mwa Korinte, mi bukombwa bwahae mwa muleneñi wo bwatahisa siselo. Ki lika mañi zelukona kuituta kwa lika zanaapetile Paulusi mwa Korinte zeka lutusa kupaka ka kutala za Mubuso wa Mulimu mwa kalulo yaluna ya simu?

4, 5. (a) Paulusi naaina ku bo mañi hanaali mwa Korinte, mi naaipilisa ka musebezi mañi? (b) Paulusi naazibile cwañi musebezi wa kueza litende?

⁴ Nakonyana kuzwa fafitela mwa Korinte, Paulusi akopana ni muuna ni musalaa hae bane banani kamuhelo ili Mujuda yabizwa Akila ni musalaa hae, Prisila, kamba Priska. Bo mutu ni musalaa hae ba, nebatilo yaha mwa Korinte kabakala kuli Mubusi Yomuhulu Klaude naalaezi “Majuda kaufela kuli bazwe mwa Roma.” (Lik. 18:1, 2) Akila ni Prisila baamuhela Paulusi mwa ndu yabona mi hape babelekisana ni yena mwa pisinisi  yabona. Lubala kuli: “Kabakala kuli naaeza musebezi oswana ni wabona, [Paulusi] aina ku bona, mi asebeza ni bona, kakuli neli baezi ba litende.” (Lik. 18:3) Paulusi naaina mwa ndu ya batu ba, babanani sishemo ni kamuhelo mwahalaa nako kaufela ya bukombwa bwahae mwa Korinte. Ka nako yanaainzi ni Akila ni Prisila, Paulusi mwendi naañozi amañwi a mañolo ahae anaabile kalulo ya Bibele. b

⁵ Nekutile cwañi kuli Paulusi, muuna yanaalutilwe “ki Gamaliele,” hape abe muezi wa litende? (Lik. 22:3) Majuda bane bapila mwa linako za baapositola mwendi nebasa angi kuli kuluta bana babona musebezi nekukona kubashwaulisa, niha neikaba kuli bana bao mwendi nebaile kwa likolo zepahami. Kabakala kuli Paulusi naasimuluha mwa Tarese kwa Silisia, ili sibaka sene sizibahala hahulu ka mufuta wa masila abizwa cilicium anaaitusiswa kwakueza litende, kubonahala kuli naaitutile musebezi wo kwa bwanana. Litende neliezwanga cwañi? Musebezi wo mwendi neuama kuluka lisila la tende kamba kupuma ni kuluka masila a saka atiile, ilikuli kuezwe fateñi litende. Kono kusina taba ni mone liezezwanga litende, musebezi wo, neli otaata.

6, 7. (a) Paulusi naanga cwañi musebezi wa kueza litende, mi ki sika mañi sesibonisa kuli Akila ni Prisila nebanani mubonelo oswana? (b) Bakreste kacenu balatelela cwañi mutala wa Paulusi, Akila, ni Prisila?

⁶ Paulusi naasaangi kuli musebezi wa kueza litende ki ona wa butokwa hahulu mwa bupilo bwahae. Naaezanga litende sina kasebezi feela ka kuipiliseza fateñi hanaanze apeta bukombwa bwahae bwa kushaela taba yende ‘asatokwi kulifiwa sesiñwi.’ (2 Makor. 11:7) Akila ni Prisila nebaanga cwañi musebezi wabona?  Ka kuba Bakreste, kusina kukakanya, nebaanga musebezi wo sina mwanaa uungela Paulusi. Mane Paulusi hazwa mwa Korinte ka 52 C.E., Akila ni Prisila nebayelezi hamoho ni yena kwa Efese, mi mwa ndu yabona ki mona mone kukopanelanga puteho. (1 Makor. 16:19) Hamulaho, bakutela kwa Roma, mi kihona bakutela hape kwa Efese. Bo mutu ni musalaa hae bao bane batukufalezwi nebaisize hahulu pilu ku za Mubuso mi nebaifanile kutusa babañwi, mi kabakaleo “liputeho kaufela za ba macaba” zaitebuha bona.—Maro. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Bakreste kacenu ni bona balatelela mutala wa Paulusi, Akila, ni Prisila. Kacenu likombwa zetukufalezwi lisebeza ka taata ‘kuli lisike zafa babañwi mushimbo obuima.’ (1 Mates. 2:9) Kwatabisa kulemuha kuli bashaeli ba Mubuso ba nako kaufela babañata baezanga tusebezinyana kamba misebezi yemiñwi ka linako zeñwi kuli baipilise, habanze bapeta musebezi wabona wa butokwa, ona wa kukutaza. Ka kulikanyisa Akila ni Prisila, batanga ba Jehova babañata babanani  kamuhelo baamuhelanga baokameli ba mupotoloho mwa mandu abona. Mi babanani “moya wa kuamuhela baenyi” baziba kuli kueza cwalo kwabasusuezanga ni kubatiisa.—Maro. 12:13.

8, 9. Paulusi naaezizeñi musebezi wahae wa kukutaza ka kutukufalelwa hane ulwanisizwe ki Majuda, mi ki kakai kwanaaizo kutaleza?

⁸ Ka nako yafita Silasi ni Timotea kuzwa kwa Masedonia ni limpo zeñata, kwatoiponahalela hande kuli Paulusi naanga musebezi wa kueza litende kuli ki wa kuipiliseza feela fateñi. (2 Makor. 11:9) Honafo, Paulusi “akala kutukufalelwa hahulu kubulela linzwi,” kamba [“aneela nako yahae kaufela kwa kukutaza,” ka kuya ka Bibele ya The Jerusalem Bible]. (Lik. 18:5) Nihakulicwalo, musebezi wahae wa kukutaza ka tukufalelo wo, walwaniswa hahulu ki Majuda. Ka kubonisa kuli naasina mulatu ni omukana kabakala kuhana kwabona lushango lolupilisa lwa za Kreste, Paulusi atutula liapalo zahae mi abulelela Majuda bane bamulwanisa, ali: “Mali amina abe fa litoho zamina. Na hanina mulatu. Kuzwa cwale nikaya ku ba macaba.”—Lik. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

⁹ Paulusi cwale naakayo kutaleza kai? Muuna yabizwa Titiusi Justusi, ili yo mwendi naali muproselite wa Mujuda yanaanani ndu yeneli mabapa ni sinagoge, aamuhela Paulusi mwa ndu yahae. Ka mukwa ocwalo Paulusi atuta kuzwa mwa sinagoge kuya mwa ndu ya Justusi. (Lik. 18:7) Paulusi hanaali mwa Korinte, naainanga mwa ndu ya Akila ni Prisila, kono ndu ya Justusi yaba sona sibaka mwanaatibelelanga hanaaeza musebezi wahae wa kukutaza.

10. Ki nto mañi yebonisa kuli Paulusi naasika ikatulela kukutaza feela kwa batu ba macaba?

¹⁰ Kono kana Paulusi hanaabulezi kuli kuzwa ka nako yeo naakaya ku ba macaba, naatalusa kuli naasike akutaza hape kwa Majuda ni baproselite ba Majuda kaufela, ni kone batabela kuutwa lushango lwahae? Batili naasatalusi cwalo. Ka mutala, “Krispo, nduna wa sinagoge, alumela ku Mulena, hamohocwalo ni ba ndu yahae kaufela.” Kubonahala kuli batu basikai bane bafumaneha mwa sinagoge yeo nebabile balumeli sina Krispo, kakuli Bibele ibulela kuli: “Buñata bwa Makorinte bane bautwile bakala kulumela mi bakolobezwa.” (Lik. 18:8) Ka mukwa ocwalo, ndu ya Titiusi Justusi yaba yona sibaka mone kukopanelanga puteho ya Sikreste yenca ya mwa Korinte. Haiba taba ya mwa Likezo iñozwi ka kulatelela muñolelo wanaaitusisa Luka wa kuñola litaba ka mone liezahalezi, uzibe kusikuluha kwa Majuda ni baproselite bao nekuezahezi Paulusi hasaatutuzi liapalo zahae. Likande leo libonisa kuli muapositola yo naaitakaleza kucinca ka kuya ka miinelo ya batu banaakutaza ku bona.

11. Lipaki za Jehova kacenu balikanyisa cwañi Paulusi habanze bakutaza kwa batu ba bulapeli bobutwi ki bwa Sikreste?

¹¹ Mwa linaha zeñata kacenu, likeleke zetwi ki za Sikreste litomile hahulu mibisi mi halilumelezi balateleli bazona kuya kwa likeleke zeñwi. Mwa libaka zeñwi za mwa lifasi, balumiwa ba likeleke zetwi ki za Sikreste balikile ka taata  kuhohela batu babañata mwa bulapeli bwabona. Batu babaipapata kuba Bakreste hañata balatelelanga hahulu lizo sina mone baezezanga Majuda ba mwa Korinte mwa linako za baapositola. Kono sina Paulusi, luna ka kuba Lipaki za Jehova lutukufalelwa kukutaza kwa batu babacwalo, kuikambota ni bona fa litaba lifi kamba lifi zebaziba ka za Mañolo. Niha lukalwaniswa ki batu bao kamba kunyandiswa ki baeteleli ba bulapeli bwabona, haluzwafi. Mwahalaa batu bao ‘babatukufalezwi za Mulimu, kono isiñi ka zibo yenepahezi’ kwakona kuba ni batu babañata babaishuwa bolutokwa kubata ni kufumana.—Maro. 10:2.

12. Paulusi naasepisizweñi mwa pono?

¹² Haiba Paulusi naakakanya ka za haiba naakakona kuzwelapili kupeta bukombwa bwahae mwa Korinte, uzibe pilaelo yeo neifelile fa busihu bwanaabonahezi ku yena Mulena Jesu mwa pono ni kumubulelela kuli: “Usike wasaba, kono uzwelepili kubulela mi usike wakuza, kakuli ni inzi ni wena, mi hakuna mutu yaka kueza maswe; kakuli ninani batu babañata mwa muleneñi wo.” (Lik. 18:9, 10) Pono yeo nei mutiisize luli! Mulena kasibili naasepisize Paulusi kuli naaka musileleza kuli asike aezwa maswe ni kuli mwa muleneñi wo nekunani batu babañata babaswanela. Paulusi naaezizeñi hamulaho feela wa kubona pono yeo? Lubala kuli: “Kihaa ina mwateñi silimo ni likweli ze 6, inze aluta linzwi la Mulimu mwahalaa bona.”—Lik. 18:11.

13. Ki taba mañi mwendi yanaahupuzi Paulusi hanaaatumela kwa sipula sa katulo, kono ki kabakalañi hanaanani sepo ya kuli nto yeswana neisike yaezahala ku yena?

¹³ Paulusi hasaatandile ibato ba silimo mwa Korinte, naaiponezi lika zeñwi zenebonisa kuli Mulena naamutusa. Kono “Majuda bakopana kuyo lwanisa Paulusi mi bamuisa kwa sipula sa katulo.” (Lik. 18:12) Sipula sa katulo seo sebanahana babañwi kuli neli libulelelo lelibasizwe ka macwe a marabulu yesweu ni mubala wa ndilu, mwendi nesifumaneha bukaufi ni fahalaa musika wa Korinte. Fapilaa sipula sa katulo seo nekunani sibaka sesituna fone kukona kukopanela  batu babañatanyana. Zepumbuzwi za kwaikale libonisa kuli sipula sa katulo seo mwendi nesifumaneha bukaufi ni sinagoge, ili kutalusa kuli nesili bukaufi ni ndu ya Justusi. Paulusi hanaanze atumela kwa sipula sa katulo, mwendi naahupuzi mwanaapobaulezwi Setefani, ili yabulelwanga fokuñwi kuli ki yena Mukreste wapili kubulaelwa tumelo yahae. Paulusi, yanaazibahala ka libizo la Saule ka nako yeo, “naalumelelize kubulaiwa kwa Setefani.” (Lik. 8:1) Kana kikuli nto yeswana neika ezahala ku Paulusi? Batili, kakuli naasepisizwe kuli: “Hakuna mutu yaka kueza maswe.”—Lik. 18:10.

14, 15. (a) Majuda nebatamile Paulusi mulatu mañi, mi ki kabakalañi Galio hanaakwalile taba yeo? (b) Ki sika mañi sene siezahezi ku Sostene, mi mwendi naabile mutu yacwañi hasamulaho?

¹⁴ Ki sika mañi sene siezahezi Paulusi hafita kwa sipula sa katulo? Muatuli yanaainzi mwa sipula seo neli mubusisi wa Akaya, yanaabizwa Galio ili muhulwanaa Seneca, caziba wa mihupulo ya batu wa Muroma. Majuda batama Paulusi mulatu wo: “Mutu yo ususueza batu kulapela Mulimu ka mukwa olwanisana ni mulao.” (Lik. 18:13) Ka kubulela cwalo, Majuda nebatalusa kuli Paulusi naahohela batu mwa bulapeli bwahae ka nzila yesi ya ka mulao. Kono Galio naalemuhile kuli Paulusi naasina “mulatu” ni kuli nekusina “bufosi bobutuna bobuezizwe.” (Lik. 18:14) Galio naasatabeli kuikenya mwa litaba za mifilifili za Majuda. Kakuli mane Paulusi asika bulela kale manzwi a kuikemela, Galio akwala taba yeo! Bane bamutama litaba bao bafilikana maswe. Bafeleza mabifi abona ku Sostene, ili yo mwendi naayolile Krispo sina nduna wa sinagoge. Baswala Sostene “ni kukala kumunatela fapilaa sipula sa katulo.”—Lik. 18:17.

¹⁵ Ki kabakalañi Galio hanaasika hanisa nyangela kuli isike yanata Sostene? Mwendi Galio naanahana kuli Sostene neli yena mueteleli wa ñumbili yenelwanisa Paulusi mi ka mukwa ocwalo naakutula sanaacezi. Ibe kuli neli cwalo kamba kutokwa, kubonahala kuli kunani lika zende zenezwile mwa taba yeo. Mwa liñolo lahae lapili lanaañolezi puteho ya Korinte, lene liñozwi lilimo lisikai hasamulaho, Paulusi naabulezi za muzwale yomuñwi yabizwa Sostene. (1 Makor. 1:1, 2) Kana Sostene yo ki yena Sostene yaswana yani yanaanatilwe mwa Korinte? Haiba ki yena, uzibe kunatiwa kwahae neku mutusize kuba Mukreste.

16. Manzwi a Mulena ali, “uzwelepili kubulela mi usike wakuza, kakuli ni inzi ni wena,” alutusa cwañi halunze lupeta bukombwa bwaluna?

¹⁶ Muhupule kuli Majuda hase bahanile lushango lwanaakutaza Paulusi, Mulena Jesu naamutiisize ka manzwi ali: “Usike wasaba, kono uzwelepili kubulela mi usike wakuza, kakuli ni inzi ni wena.” (Lik. 18:9, 10) Luswanela kuhupulanga manzwi ao ni luna, sihulu haiba batu bahana kuteeleza kwa lushango lwaluna. Ni kamuta musilibali kuli Jehova waziba ze mwa lipilu za batu mi uhohelanga batu ba lipilu zende ku yena. (1 Sam. 16:7; Joa. 6:44) Yeo ki taba yesusueza luli yelutusa kupeta bukombwa bwaluna ka tukufalelo! Silimo ni silimo kukolobezwanga batu bababato eza 300,000, ili avareji ya batu bababato eza 800 ka zazi. Jesu usepisa batu babamamela taelo yahae ya ‘kuluta batu ba macaba kaufela kuba balutiwa,’ ka manzwi a, ali: “Niinzi ni mina mazazi kaufela kuisa nako ya kufela kwa lifasi.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Ki lika mañi mwendi zanaahupuzi Paulusi hanaali mwa musipili wahae wa kuliba kwa Efese ka sisepe?

¹⁷ Halukoni kuziba hande haiba muhato wanaangile Galio ka za balwanisi ba Paulusi neutahisize kuli puteho yenca ya mwa Korinte ibe mwa kozo. Nihakulicwalo, Paulusi ‘naainzi mazazinyana’ asika laeza kale mizwale bahae ba mwa Korinte. Kwa makalelo a maliha a 52 C.E., Paulusi naaitukiselize kuya ka sisepe kwa Siria kuzwa mwa sioli sa Senkreya, ili musipili obato eza likilomita ze 11 kwa upa wa Korinte. Kono Paulusi asika funduka kale mwa Senkreya, ‘akuta milili yahae kuieza bukuswani, kabakala buitamo bwanaaezize.’ c (Lik. 18:18) Hasamulaho, asindeketwa ki Akila ni Prisila mi aya ni bona ka sisepe kusila Liwate la Aegean ni kuliba kwa Efese mwa Asia Minor.

¹⁸ Paulusi hanaali mwa musipili wahae wa kuliba kwa Senkreya ka sisepe, mwendi naahupuzi zanaakopani ni zona mwa Korinte. Naahupuzi lika zende zeñata zanaaikozi mi neli mufile tabo yetuna. Bukombwa bwahae bone butandile likweli ze 18 mwa sibaka seo nebutahisize siselo. Mwahalaa nako yeo, nekutomilwe puteho yapili mwa Korinte, yenekopanelanga mwa ndu ya Justusi. Kwa batu bane babile balumeli, nekunani Justusi, Krispo ni ba ndu yahae, ni babañwi babañata. Paulusi naalata hahulu balumeli babanca bao, kakuli naabatusize kuba Bakreste. Hamulaho naabañolezi liñolo ni kubataluseza kuli naabanga sina mañolo anaa mupaka ili anaañozwi mwa pilu yahae. Ni luna luunganga batu bolutusize kuamuhela niti kuli ki balikani baluna babatuna. Kwatabisa luli kubona batu babacwalo babali “mañolo a kulupaka”!—2 Makor. 3:1-3.

19, 20. Paulusi naaezizeñi hapunya mwa Efese, mi luitutañi ku yena ka za taba ya kupeta likonkwani za kwa moya?

¹⁹ Paulusi hapunya mwa Efese, honafo akalisa kueza musebezi wahae. “Akena mwa sinagoge mi anyakisisa litaba ni Majuda.” (Lik. 18:19) Paulusi naainzi feela nako yekuswani mwa Efese fa musipili wo. Nihaike kuli naakupilwe kuina nako yetelele, “naasika lumela.” Ka nako yalaeza, naabulelezi mizwale ba mwa Efese kuli: “Nikakutela ku mina hape, haiba Jehova alata.” (Lik. 18:20, 21) Kaniti luli Paulusi naalemuhile kuli musebezi wa kukutaza neusa tokwa kuezwa mwa Efese. Muapositola yo naalelile kukutela hape kwa Efese, kono asiya lika kaufela mwa mazoho a Jehova. Wo ki mutala omunde oluswanela kulikanyisa. Halunze lupeta likonkwani zaluna za kwa moya, lulukela kuikataza hahulu. Niteñi, kamita lulukela kuitinga ku Jehova kuli aluetelele ni kuli alutuse kueza lika zelumelelana ni tato yahae.—Jak. 4:15.

²⁰ Paulusi hasaasiile Akila ni Prisila mwa Efese, afuula ni kuliba kwa Sesarea. Mwendi ‘naakambamezi’ kwa Jerusalema ni kuyo lumelisa puteho ya kwateñi. (Lik. 18:22) Paulusi kihona aya habo yena kwa Antioke wa Siria. Naafelize hande musipili wahae wa bulumiwa wabubeli. Cwale ki lifi zanaaka kopana ni zona mwa musipili wahae wa bulumiwa wa mafelelezo?