1-3. (a) Ki muinelo mañi osabisa wakopana ni ona Setefani, kono uezañi? (b) Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

 SETEFANI uyemi fapilaa kuta. Baana ba 71 babakopani hamoho mwa muzuzu omutuna, babeile Setefani mwahali, mi mwendi muzuzu wo uinzi bukaufi ni tempele mwa Jerusalema. Fa lizazi le, kuta ye, yona ya Sanhedrini, ikopani kuatula Setefani. Baatuli ba, ki batu babamaata, babakutekeha hahulu mi buñata bwabona habatabeli mulutiwa wa Jesu yo. Mane muuna yanaaputile kuta yeo ki Muprisita Yapahami Kayafa, ili yena yanaaokamela ka nako yeo kuta ya Sanhedrini neiatulezi Jesu Kreste lifu likwelinyana kwamulaho. Kana Setefani uikalezwi kabakala taba yeo?

² Kunani nto yekomokisa ka za mwabonahalela Setefani mwa pata. Baatuli bamulubukezi mi babona kuli pata yahae ‘ibonahala inge pata ya lingeloi.’ (Lik. 6:15) Mangeloi abulelanga litaba zezwa ku Jehova Mulimu, mi kwautwahala hasaswaneli kuba ni sabo, ni haswanela kuba ni kozo. Setefani ni yena uikutwa cwalo—mane nihaiba bona baatuli baba mutoile hahulu bao baiponela taba yeo. Ki nto mañi yetahisa kuli asike aikalelwa?

³ Bakreste kacenu bakona kuituta litaba zeñata kwa kalabo ya puzo yeo. Hape lutokwa kuziba ni mone kutezi kuli Setefani aipumane mwa muinelo otaata wo. Naayemezi cwañi tumelo yahae kwamulaho? Mi lukona kumulikanyisa cwañi?

4, 5. (a) Ki kabakalañi Setefani hanaali mutu yanaaitingwa mwa puteho? (b) Taba ya kuli Setefani ‘naatezi sishemo sa Mulimu ni maata’ italusañi?

⁴ Litaba zelunyakisisize ka za Setefani libonisa kuli neli mutu yanaaitingwa mwa puteho ya Sikreste yenesazo tomiwa. Mwa kauhanyo yefelile ya buka ye, luitutile kuli Setefani neli yomuñwi wa baana ba 7 babaikokobeza, bane baitatela kutusa baapositola hane bakupilwe kueza cwalo. Buikokobezo bwa muuna yo bwakomokisa sihulu haluhupula kuli naafilwe limpo zeñata ki Mulimu. Kwa Likezo 6:8, lubala kuli naafilwe buikoneli bwa ‘kueza zekomokisa zetuna ni limakazo,’ sina feela mone baezeza  babañwi ba baapositola. Hape lutalusezwa kuli ‘naatezi sishemo sa Mulimu ni maata.’ Taba yeo italusañi?

⁵ Kubonahala kuli Setefani naanani sishemo ni musa, ili tulemeno tone tutahisize kuli atabelwe ki batu. Naabulela ka nzila yenekolwisize babañata bane bamuteeleza, ili kubabonisa kuli naaiyakatwa bona ni kuli naabata kuli litaba za niti zanaa baluta libatuse. Naatezi maata kakuli moya wa Jehova neusebeza ku yena, mi naalatelezi ketelelo yaona ka buikokobezo. Naasika ikuhumusa kabakala limpo ni buikoneli zanaanani zona, kono naafile tumbo kaufela ku Jehova ni kubonisa lilato kwa batu banaabulela ku bona. Ki lona libaka balwanisi bahae hane baikalezwi yena!

6-8. (a) Balwanisi ba Setefani neba mutamelelize litaba mañi zepeli, mi ki kabakalañi? (b) Ki kabakalañi mutala wa Setefani haukona kutusa Bakreste kacenu?

⁶ Batu babashutana-shutana bakananisana ni Setefani, kono “nebasa koni kuhanyeza butali ni moya wanaabulela ka ona.” a Hase bapalezwi kupeta mulelo wabona, “bashonga baana kwatuko” kuli batame litaba mulateleli wa Kreste yo yasina mulatu. Hape “bashamiliketa nyangela,” babahulu ba sicaba, ni bañoli ba Mulao, kuli batundanise Setefani kumuisa kwa kuta ya Sanhedrini. (Lik. 6:9-12) Balwanisi bamutameleza litaba zepeli za kuli: Naanyefula Mulimu ni kunyefula Mushe. Ka mukwa ufi?

⁷ Baana bao bane bamutameleza litaba nebaize, Setefani naanyefuzi Mulimu ka kubulela litaba zelwanisa “sibaka sesikenile,” yona tempele ya mwa Jerusalema. (Lik. 6:13) Nebabulezi kuli naanyefuzi Mushe, kakuli kuti naalwanisize Mulao wa Mushe, ka kucinca lizo zanaa bafile Mushe. Wo neli mulatu omutuna luli kabakala kuli Majuda ka nako yani nebaanga kuli tempele, litaba za Mulao wa Mushe, ni lizo zeñata zene baluta, zona zeneekelizwe kwa Mulao, nelili lika za butokwa hahulu. Kacwalo, mulatu luli one batama Setefani neli wa kuli naali mutu yamaswe hahulu yanaaswanela kubulaiwa!

⁸ Ka bumai, batu ba bulapeli hañata baitusisanga miezezo yecwalo kuli banyandise batanga ba Mulimu. Ni kacenu, balwanisi ba bulapeli fokuñwi basusuezanga baeteleli ba muuso kunyandisa Lipaki za Jehova. Luswanela kuezañi halutamelezwa litaba zekopamisizwe kamba za buhata? Mutala wa Setefani wakona kulutusa.

9, 10. Batu babañwi balwanisize cwañi manzwi anaabulezi Setefani fapilaa kuta ya Sanhedrini, mi luswanela kuhupulañi?

⁹ Sina molunyakisiselize kwa makalelo a kauhanyo ye, pata ya Setefani neibonahala kuli u mwa kozo, neibonahala inge pata ya lingeloi hanaateeleza kwa  litaba zanaatamelezwa. Cwale Kayafa afetuhela ku yena mi amubuza, ali: “Kana lika zeo licwalo?” (Lik. 7:1) Neli nako ya kuli Setefani aikalabele. Mi naaezize cwalo!

¹⁰ Batu babañwi balwanisize manzwi a Setefani, ka kupiha kuli niha naabulezi nako yetelele cwalo, ali kuba aalabe nihaiba feela taba iliñwi kwa litaba zanaatamiwa ka zona. Kono niti kikuli, Setefani ulutomezi mutala omunde hahulu wa molukona ‘kuikalabela’ halukutaza taba yende. (1 Pit. 3:15) Muhupule kuli Setefani naatamilwe taba ya kuli naanyefuzi Mulimu ka kubulela litaba zemaswe ka za tempele ni kuli naanyefuzi Mushe ka kubulela litaba zelwanisa Mulao. Kalabo ya Setefani italusizwe ka bukuswani mwa likalulo zetaalu za litaba zakale za Isilaele, mi mwateñi ukoñomeka hande zeñwi za lisupo zeo. Halunyakisiseñi likalulo zetaalu zeo, iliñwi ka iliñwi.

11, 12. (a) Setefani naaitusisize cwañi hande mutala wa Abrahama? (b) Ki kabakalañi Setefani hanaabulezi za Josefa mwa manzwi ahae?

¹¹ Nako ya litoho za mabasi. (Lik. 7:1-16) Setefani naakalile ka kubulela za Abrahama, yanaakutekwa ki Majuda kabakala tumelo yahae. Niha naakalisize ka taba ya butokwa yeo, yene balumela kaufelaa bona, Setefani naakoñomekile kuli Jehova, yena “Mulimu wa kanya,” naaiponahalize pili ku Abrahama mwa Mesopotamia. (Lik. 7:2) Muuna yo mane neli muzwahule mwa Naha ya Sepiso. Abrahama naasina tempele kamba Mulao wa Mushe. Kacwalo, haluswaneli kubulela kuli mutu naatokwa tempele ni milao kuli asepahale ku Mulimu.

¹² Josefa muikulu wa Abrahama, ni yena naakutekiwa hahulu ki batu banaabulela ku bona Setefani, kono Setefani naabahupulisize kuli bahulwani ba Josefa kasibili, bona bashemi ba masika a Isilaele, nebanyandisize muuna yalukile yo ni kumulekisa mwa butanga. Niteñi, Mulimu naaitusisize yena muuna yo kupilisa Maisilaele kwa lukupwe. Kubonahala kuli Setefani naaziba hande kuli zeneezahezi mwa bupilo bwa Josefa neliswana ni zeneezahezi mwa bupilo bwa Jesu Kreste, kono naasika bulela taba yeo, ilikuli banaabulela ku bona bazwelepili kumuteeleza.

13. Likande la Mushe nelitusize cwañi Setefani kualaba bane bamulwanisa, mi likande leo nelitahisize taba mañi yetuna?

¹³ Nako ya Mushe. (Lik. 7:17-43) Setefani naabulezi zeñata ka za Mushe—mi nekuswanela,  kakuli buñata bwa manduna ba mwa kuta ya Sanhedrini neli Basaduki bane basaamuheli libuka kaufela za Bibele kwandaa libuka zeneñozwi ki Mushe. Muhupule hape kuli Setefani naafilwe mulatu wa kunyefula Mushe. Zanaabulezi Setefani lialaba hande taba yanaatamelelizwe yeo, kakuli naabonisize kuli naakuteka hahulu Mushe ni litaba za Mulao. (Lik. 7:38) Naabulezi kuli Mushe ni yena naahanilwe ki batu banaalika kupulusa. Neba muhanile hanaali wa lilimo ze 40. Lilimo zefitelela 40 kuzwa fo, nebakuta-kutezi kulwanisa zamaiso yahae. b Ka kueza cwalo, Setefani naakoñomeka hanyinyani-hanyinyani taba yetuna, yona ya kuli: Batu ba Mulimu nebazwezipili kuhana banaaketile Jehova kubazamaisa.

14. Mutala wa Mushe wanaaitusisize Setefani mwa manzwi ahae neukoñomekile lisupo mañi?

¹⁴ Setefani naahupulisize bateelezi bahae kuli Mushe naapolofitile kuli mwa Isilaele nekuka taha mupolofita yanaaswana ni Mushe. Mupolofita yo ki mañi, mi naakaamuhelwa cwañi? Setefani naasika alaba lipuzo zeo konji hasaafelize zanaabulela. Naakoñomekile sisupo sesiñwi sesituna se: Mushe naaitutile kuli sibaka sifi kamba sifi sakona kuezwa sesikenile, sina mone sikeniselizwe sibaka sa sicacani sesituka, sona sibaka fanaaambolezi ni yena Jehova. Cwale puzo ki ya kuli, kana Jehova uswanela kulapelelwa feela mwa muyaho ulimuñwi, inge cwalo mwa tempele ya mwa Jerusalema? Halunyakisiseñi taba yeo.

15, 16. (a) Tabernakele neli ya butokwa cwañi mwa taba yanaaambola Setefani? (b) Setefani naaitusisize cwañi tempele ya Salumoni mwa litaba zanaanyakisisa?

¹⁵ Tabernakele ni tempele. (Lik. 7:44-50) Setefani naahupulisize kuta kuli pili kusika yahiwa kale tempele mwa Jerusalema, Mulimu naalaezi Mushe kuyaha tabernakele, yona tende ya kulapelela teñi yenekona kulwaliwa. Hakuna mutu yaswanela kubulela nikamuta kuli tempele neli ya butokwa kufita tabernakele, kakuli mane nihaiba Mushe kasibili naalapelezi mwa tabernakele.

¹⁶ Hamulaho, Salumoni hanaayahile tempele mwa Jerusalema, naasusumelizwe ki moya wa Mulimu kubulela tuto ya butokwa hahulu mwa tapelo yahae. Sina Setefani hanaabulezi, “Yapahami ka Kufitisisa haini mwa mandu aezizwe ka mazoho.” (Lik. 7:48; 2 Makol. 6:18) Jehova wakona kuitusisa tempele kuli azwisezepili milelo yahae, kono haki kuli ki mona mwaina. Kabakaleo, balapeli bahae habaswaneli kuunga kuli bulapeli bobukenile buitingile fa muyaho oyahilwe ka mazoho a batu. Setefani naafelize taba ya butokwa ye ka kukutela manzwi a buka ya Isaya, a kuli: “Lihalimu ki lubona lwaka, mi lifasi ki sona sipula sa foahatela mahutu aka. Ki ndu yecwañi yemuka niyahela? Kubulela Jehova. Kamba sikai sibaka saka sa mapumulelo? Kana haki lizoho laka leliezize lika zeo kaufela?”—Lik. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Manzwi a Setefani (a) naabonisize cwañi kuli bateelezi bahae nebanani moya omaswe ni (b) naafile cwañi kalabo kwa litaba zanaatamilwe?

¹⁷ Hamunze munyakisisa zanaabulezi Setefani kwa kuta ya Sanhedrini kuto  fita ka nako ye, kana haki niti kuli naabonisize hande kuli batu bao bane bamutama litaba nebanani moya omaswe? Naabonisize kuli mulelo wa Jehova wazwelapili, mi hausika yema kulokulikuñwi, kamba kuitinga fa lizo za batu. Batu bane bakuteka hahulu muyaho obuheha wani wa mwa Jerusalema ni kukuteka hahulu mikwa ni lizo zenesimuluha fa Mulao wa Mushe nebasika utwisisa mulelo luli wa Mulao ni tempele! Ka mubulelelo omuñwi, Setefani naabuza puzo ya butokwa ye: Kana hamuzibi kuli nzila yende hahulu yemukona kukuteka ka yona Mulao ni tempele ki ka kuutwa Jehova? Kaniti luli zanaabulezi Setefani nelibonisa kuli naasina mulatu, kakuli naautwile Jehova ka mwanaakonela kaufela.

18. Ki mwa linzila mañi molukona kulikanyisa mutala wa Setefani?

¹⁸ Lukona kuitutañi kwa manzwi a Setefani? Setefani naaziba hande Mañolo. Ni luna luswanela kuba baituti babatuna ba Linzwi la Mulimu kuli lukone ‘kuluta ni kutalusa linzwi la niti ka mukwa olukile.’ (2 Tim. 2:15) Hape mutala wa Setefani ululuta kuba ni musa ni maseme. Bateelezi bahae nebabifile luli! Niteñi, naalikile ka mwanaakonela kaufela kuambola litaba zene balumelelana ni zona mi naakoñomekile litaba zene bakuteka hahulu. Hape naabulezi ku bona ka likute, ka kubiza baana-bahulu kuli “bo ndate.” (Lik. 7:2) Ni luna lutokwa kukutaza litaba za niti za mwa Linzwi la Mulimu “ka bunolo ni ka likute lelituna.”—1 Pit. 3:15.

19. Setefani naabonisize cwañi bundume hanaabulelela kuta ya Sanhedrini litaba za Jehova za katulo?

¹⁹ Nihakulicwalo, halutuheli kushaela niti ya Linzwi la Mulimu ka kusaba kufoseza batu; mi halunyinyafazi litaba za Jehova za katulo. Setefani ulutomezi mutala omunde. Kusina kukakanya, naalemuhile kuli bupaki kaufela bwanaafile fapilaa kuta ya Sanhedrini nebusika kolwisa baatuli bao bane batatafezi lipilu. Kabakaleo, ka kususumezwa ki moya okenile, aungula ka kubulela asina sabo kuli baatuli bao nebaswana feela ni bo kukwaa bona bane bahanile Josefa, Mushe, ni bapolofita kaufela. (Lik. 7:51-53) Mane bona baatuli bao ba mwa kuta ya Sanhedrini nebabulaile Mesia, ili yo Mushe ni bapolofita kaufela nebapolofitile za kutaha kwahae. Kaniti, ka kueza cwalo, nebatulile hahulu Mulao wa Mushe!

20, 21. Kuta ya Sanhedrini neiezize cwañi haiutwa manzwi a Setefani, mi Jehova naamutiisize cwañi?

²⁰ Manzwi a niti anaabulezi Setefani naahalifisize hahulu baatuli bao. Ka kuishubula maswe, bakala kukweceza Setefani meeno. Muuna yasepahala yo mwendi naalemuhile kuli naasike ashemubiwa sina mone kubezi ku Mulenaa hae, Jesu.

²¹ Setefani naatokwa kuba ni bundume kuli akone kutiyela lika zanaatuha akopana ni zona, mi kusina kukakanya naatiisizwe hahulu ki pono yanaa mufile Jehova ka nako yeo. Setefani naaboni kanya ya Mulimu, mi naaboni Jesu ayemi kwa lizoho la bulyo la Jehova! Setefani hanaanzaa talusa za pono yahae,  baatuli bao baitiba kwa mazebe ka mazoho. Kabakalañi? Nakonyana kwamulaho, Jesu naabulelezi kuta yeswana yeo kuli naali Mesia ni kuli naatuha aina kwa lizoho la bulyo la Ndatahe. (Mare. 14:62) Pono ya Setefani neibonisize kuli zanaabulezi Jesu neli za niti. Kuta yani ya Sanhedrini mane neibetekile ni kubulaya Mesia! Honafo, kaufelaa bona baswala Setefani mi bamupobaula ka macwe kufitela ashwa. c

22, 23. Lifu la Setefani neliswana ni la Mulenaa hae ka linzila lifi, mi Bakreste kacenu bakona kuba cwañi ni sepo yeswana ni yanaanani yona Setefani?

²² Setefani naashwile ka mukwa oswana ni wanaashwile ka ona Mulenaa hae, pilu yahae ili mwa kozo, naanani sepo yetuna ku Jehova, mi naaswalezi bane batuha bamubulaya. Naaize, “Mulena Jesu, amuhela moya waka,” mwendi kabakala kuli mwa pono naasabona Mwanaa mutu ainzi ni Jehova. Kusina kukakanya, Setefani naaziba manzwi a Jesu asusueza, ali: “Ki na zuho ni bupilo.” (Joa. 11:25) Setefani kihona cwale alapela ku Mulimu ka linzwi lelituna, ali: “Jehova, usike wabafa koto kabakala sibi se.” Amano bulela cwalo, Setefani aitobalela mwa lifu.—Lik. 7:59, 60.

²³ Ka mukwa ocwalo, Setefani naabile yena wapili kwa balateleli ba Kreste kubulaelwa tumelo yahae. (Mubone kambokisi kakali “ Setefani Naabulaezwi Kuba Paki ya Jesu” fa likepe 48.) Kono ka bumai, nesi yena wa mafelelezo. Nihaiba mwa linako zaluna, batanga ba Jehova babañwi babasepahala babulailwe ki liñañeli za bulapeli, ba lipolitiki, hamohocwalo ni balwanisi babañwi babamaswe. Nihakulicwalo, lunani sepo yeswana ni yanaanani yona Setefani. Jesu ubusa sina Mulena cwale, mi unani maata amatuna afilwe ki Ndatahe. Hakuna nto niyekana yeka mupalelwisa kuzusa balateleli bahae babasepahala kwa bafu.—Joa. 5:28, 29.

24. Saule naaabani cwañi mwa taba ya kubulaya Setefani, mi lifu la muuna yanaasepahala yo nelitusize cwañi hasamulaho?

²⁴ Mutangana wa libizo la Saule naaiponela lika zeo kaufela. Mi afa tumelezo ya kuli Setefani abulaiwe, mi mane naababalela liapalo za bane bapobaula Setefani ka macwe. Hamulahonyana wa fo, aetelela sikwata sa batu bane banyandisa Bakreste. Kono lifu la Setefani nelika tahisa zende kwapili. Mutala wahae neuka tiisa Bakreste babañwi kuli bazwelepili kusepahala ni kuba ni tulo yeswana. Mi Saule yanaatilo zibahala hahulu ka libizo la Paulusi hamulaho naakainyaza hahulu kabakala zanaapetile ka kubulaya Setefani. (Lik. 22:20) Naatusize bane babulaile Setefani, kono hasamulaho alemuha mafosisa ahae mi ali: “Nenili munyefuli ni munyandisi ni wa kashwau.” (1 Tim. 1:13) Kwaiponahalela hande kuli Paulusi nikamuta naasika libala Setefani ni litaba zende zanaabulezi zazi lani. Mane litaba zeñwi zanaabulezi Paulusi ni zanaañozi nelitomile fa litaba zanaabulezi Setefani. (Lik. 7:48; 17:24; Maheb. 9:24) Hamulaho wa nako, Paulusi naafitile fa kulatelela mutala wa tumelo ni bundume bwa Setefani, yena muuna “yanaatezi sishemo sa Mulimu ni maata.” Kono puzo ki ya kuli, Kana ni luna lukaeza cwalo?