1-3. (a) Ki kabakalañi me habonanga teñi kuli mwanaa hae ukenile? (b) Ki kabakalañi Jehova habata kuli batu bahae babe babakenile?

 MUUNGE kuli me utusa mwanaa hae kuitukiseza kuya kwa sikolo. Ubona teñi kuli mwanaa hae utapile mi litino zahae liiketile mi likenile. Kueza cwalo kutusa mwana kuba ni buiketo mi kubonisa kuli wababalelwa ki bashemi bahae.

² Ndataa luna, yena Jehova, ubata kuli lube babakenile. (Samu 18:26) Waaziba kuli haluba babakenile, lukatuseha.  Mi haiba luba babakenile, luka mukutekehisa.—Ezekiele 36:22; mubale 1 Pitrosi 2:12.

³ Kuba yakenile kutalusañi? Mi ki kabakalañi bukeni habuli bwabutokwa ku luna? Halunze lunyakisisa lipuzo ze, mwendi lwakona kulemuha licinceho zelutokwa kueza ka butu.

4, 5. (a) Ki kabakalañi halutokwa kuba babakenile? (b) Pupo ilulutañi ka za mo Jehova aangela bukeni?

⁴ Jehova ulutomezi mutala wa kuba babakenile. (Livitike 11:44, 45) Ka mukwa ocwalo, libaka lelituna halubata kuba babakenile ki kuli lubata ‘kulikanyisa Mulimu.’—Maefese 5:1.

⁵ Pupo iluluta zeñata ka za mo Jehova aangela bukeni. Jehova utahisize kuli lika linoiuncafazanga ili nto yetahisa kuli mezi ni moya likene. (Jeremia 10:12) Lifasi laluna nihalisilafalizwe ki batu, lizwelapili kuikenisa ka linzila zeñata. Ka mutala, Jehova naabupile tuka totunyinyani hahulu totupila, totubizwa maikolokuwawa, ili totukona kubonwa feela ka kuitusisa mushini ohulisa ponahalo ya tuka totunyinyani hahulu (microscope). Maikolokuwawa akona kutahisa kuli lika zemaswe zenani sifanu lisike za tahisa kozi. Yeo ki kezo yemaata luli. Basayansi mane baitusisa maikolokuwawa amañwi kuli bafelise butata bobutahisizwe ki kusilafala kwa lika.—Maroma 1:20.

6, 7. Mulao wa Mushe neubonisa cwañi kuli batu babalapela Jehova baswanela kuba babakenile?

⁶ Hape mulao wanaafile Jehova kwa Maisilaele ka Mushe ulubonisa kuli kuba babakenile ki kwa butokwa. Ka mutala, batu nebatokwa kuba babakenile kwa  mubili kuli Jehova akone kuamuhela sebelezo yabona. Ka Lizazi la Swalelo ya Libi, muprisita yapahami naatokwa kutapanga habeli. (Livitike 16:4, 23, 24) Mi baprisita babañwi nebatokwa kutapanga kwa mazoho ni kwa mahutu basika fa kale sitabelo. (Exoda 30:17-21; 2 Makolonika 4:6) Mwa miinelo yemiñwi, mutu yanaasa lateleli milao ya bukeni naabulaiwangwa.—Livitike 15:31; Numere 19:17-20.

⁷ Kacenu bo? Mulao wo ululuta zeñata ka za likuka za Jehova. (Malaki 3:6) Neubonisa hande kuli balapeli ba Jehova nebatokwa kuba babakenile. Likuka za Jehova halisika cinca. Ni kacenu, usabata kuli balapeli bahae babe babakenile.—Jakobo 1:27.

8. Ki mwa linzila lifi molutokwa kuba babakenile?

⁸ Ku Jehova, kuba babakenile hakutalusi feela kukenisa mibili yaluna, liapalo zaluna, ni mandu aluna. Bukeni buama bupilo bwaluna kaufela. Bukopanyeleza muzamao, mihupulo, ni sebelezo yaluna ku Jehova. Ka niti, kuli Jehova aluunge kuba babakenile, lutokwa kukena mwa miinelo kaufela ya bupilo bwaluna.

9, 10. Kuba ni bulapeli bobukenile kutalusañi?

⁹ Bulapeli bobukenile. Halukoni kuswalisana ni bulapeli bwa buhata ka nzila ifi kamba ifi. Maisilaele hane bali mapantiti mwa Babilona, nebapila mwahalaa batu ba bulapeli bobumaswe bwa sihedeni. Isaya naapolofitile kuli Maisilaele nebaka kutela habo bona mwa Isilaele ni kuyo kalisa sinca bulapeli bobukenile. Jehova naababulelezi kuli: “Hamuzwe mwateñi, musike mwaswala sesimasila! Hamuzwe ku yena, muikenise.” Sebelezo yabona ku Mulimu neisaswaneli kuzwakanyiwa  ni lituto, mikwa, kamba lizo za bulapeli bwa buhata bwa mwa Babilona.—Isaya 52:11.

¹⁰ Bakreste baniti kacenu ni bona habaswalisani ni bulapeli bwa buhata. (Mubale 1 Makorinte 10:21.) Mwa lifasi kaufela, lizo, mikwa, ni litumelo, litomile fa lituto za bulapeli bwa buhata. Ka mutala, mwa lizo zeñata, batu balumela kuli kunani nto mwahalaa luna yezwelangapili kupila hase lushwile, mi kunani lizo zeñata zetomile fa tumelo yeo. (Muekelesia 9:5, 6, 10) Bakreste batokwa kuambuka lizo zecwalo. Bahabo luna bakona kulukataza hahulu kuli ni luna luabane mwa lizo zeo. Kono bakeñisa kuli lubata kuli Jehova aluunge kuba babakenile, haluna kueza cwalo.—Likezo 5:29.

11. Kuba babakenile mwa muzamao waluna kutalusañi?

¹¹ Muzamao okenile. Kuli Jehova aluunge kuba babakenile, lutokwa kuambuka mukwa ufi kamba ufi wa buhule. (Mubale Maefese 5:5.) Mwa Bibele, Jehova ulubulelela kuli ‘lusabe kwa muzamao wa buhule.’ Utalusa ka kuutwahala kuli batu babanani muzamao wa buhule ili babasa baki “habana kuyola saanda sa Mubuso wa Mulimu.”—1 Makorinte 6:9, 10, 18; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 22.

12, 13. Ki kabakalañi halutokwa kuba ni minahano yekenile?

¹² Minahano yekenile. Minahano hañata itahisanga kuli mutu aeze nto yeñwi. (Mateu 5:28; 15:18, 19) Kuba ni minahano yekenile kukatahisa kuli lueze lika zekenile. Ka niti, halusika petahala, hakulicwalo, ka linako zeñwi lwanahananga lika zemaswe. Haiba lutahelwa ki minahano yemaswe, luswanela kuihanela kapili-pili. Haiba lusaezi cwalo, hamulaho wa nako pilu yaluna haina kuba yekenile. Mwendi lwakona kukala kueza lika zelunahananga hahulu. Kufita kueza cwalo,  luswanela kutaza minahano yaluna ka mihupulo yekenile. (Mubale Mafilipi 4:8.) Kabakaleo, luambuka kuitabisa ka lika za buhule kamba za mifilifili. Luketanga ka tokomelo zelubala, zelubuha, ni zeluambola.—Samu 19:8, 9.

¹³ Kuli luzwelepili mwa lilato la Mulimu, sebelezo yaluna ku Mulimu, likezo zaluna, ni minahano yaluna liswanela kuba zekenile. Hape Jehova ubata kuli lube babakenile kwa mubili.

14. Ki kabakalañi kuba babakenile kwa mubili hakuli kwa butokwa?

¹⁴ Luna ni batu beluyahile ni bona lukatuseha hahulu haiba luzwelapili kukenisa mubili waluna ni sibaka saluna. Lukaikutwa hande mi batu babañwi bakatabela kupila ni luna. Kono kunani libaka leliñwi la butokwa haluswanela kuba babakenile kwa mubili. Haluba babakenile, lukutekehisa Jehova. Munahane taba ye: Haiba mubona mwanana yatezi masila nako kaufela, mwendi mukanahana lika zemaswe ka za bashemi bahae. Ka nzila yeswana, haiba lusaipabaleli ni kuikenisa, batu bakona kunahana lika zemaswe ka za Jehova. Paulusi naabulezi kuli: “Halufi mutu libaka la kusitatala ka lona, kuli bukombwa bwaluna busike bwanyaziwa; kono mwa lika kaufela luipaka kuba likombwa za Mulimu.”—2 Makorinte 6:3, 4.

15, 16. Ki lika mañi zelukona kueza kuli lube babakenile?

¹⁵ Mubili ni muapalelo waluna. Luswanela kuba ni mukwa wa kuikenisanga ka zazi ni zazi. Ka mutala, lwatapanga kamita, haiba kwakonahala ka zazi ni zazi. Lutapanga kwa mazoho ka mulola, sihulu lusika  apeha kale kamba kuca ni halufeza kuitusisa simbuzi kamba hamulaho wa kuswala nto yemasila. Kutapa kwa mazoho kukona kubonahala inge kuli hakuna tuso, kono ki kwa butokwa ilikuli lutibele maikolokuwawa ni matuku ayambukela. Mane kwakona kusileleza bupilo bwaluna. Haiba kuli haluna simbuzi kamba mukwa omunde wa kuyumba ka ona zemaswe za mutabani, lusakona kubata nzila yeñwi yakuyumba ka yona lika zemaswe za mutabani. Maisilaele ba kwaikale, nebasina mukwa omunde wa kuyumba ka ona zemaswe za mutabani, ka mukwa ocwalo, nebapumbekanga za mutabani kwahule ni mandu a bona ili kwahule ni kone bakela mezi.—Deuteronoma 23:12, 13.

¹⁶ Liapalo zaluna halitokwi kuba zeipitezi, zetula hahulu kamba zesazo taha. Kono liswanela kuba zeiketile  ni zekenile. (Mubale 1 Timotea 2:9, 10.) Kamita lubata kuli ponahalo yaluna ikutekehise Jehova.—Tite 2:10.

17. Ki kabakalañi halubata kukenisa ndu yaluna ni libaka zelupotolohile?

¹⁷ Ndu yaluna ni libaka zelupotolohile. Lwakenisanga mandu aluna kusina taba kuli lupila kai. Hape lubonanga teñi kuli mota, mutututu, kamba njinga yelunani yona ikenile, sihulu haiba luitusisanga yona haluya kwa mikopano kamba mwa bukombwa. Luswanela kuezanga cwalo bakeñisa kuli mwa bukombwa lubulelelanga batu ka za bupilo mwa paradaisi yekenile ya fa lifasi. (Luka 23:43; Sinulo 11:18) Moibonahalela ndu yaluna ni libaka zelupotolohile kukona kubonisa kuli lusweli kuitukiseza kupila mwa lifasi lelinca lelikenile leo.

18. Ki kabakalañi halubata kuli sibaka saluna sakulapelela sibe sesikenile?

¹⁸ Sibaka saluna sa kulapelela. Lubonisa kuli bukeni ki bwabutokwa ka kukenisa libaka zaluna za mikopano, ibe kuli ki Ndu ya Mubuso kamba sibaka koluezezanga mikopano yemituna. Batu habatahanga kwa Ndu ya Mubuso lwapili, hañata balemuhanga kuli ikenile. Bukeni bobucwalo bukutekehisa Jehova. Kaufela luna lunani kolo yakukenisa Ndu yaluna ya Mubuso ni kuibabalela.—2 Makolonika 34:10.

19. Ki lika mañi zelutokwa kuambuka?

¹⁹ Nihaike kuli Bibele haibuleli mikwa yemaswe kaufela yeluswanela kuambuka, ilufa likuka zekona kulutusa kuutwisisa mwaikutwela Jehova ka za lika zeo. Haalati kuli luzube kwai kamba kunwa maswe bucwala  kamba kuitusisa milyani yekola. Haiba lu balikani ba Mulimu, lukaambuka kueza lika ze. Kabakalañi? Kakuli lukuteka hahulu mpo ya bupilo. Mikwa yecwalo yakona kutahisa kuli lushwe kapili, kusinya mibili yaluna, ni kuziyeza batu beluyahile ni bona. Batu babañata balikanga kutuhela mikwa yemaswe ye kuli baambuke matuku. Kono luna kakuba balikani ba Jehova, lilato laluna ku Mulimu sihulu ki lona lelilutahiseza kutuhela mikwa yeo. Kalibe yomuñwi naabulezi kuli: “Ka tuso ya Jehova neniikenisize mi nenituhezi mikwa yaka. . . . Nisepa kuli nekuka nibela taata kueza cinceho yeo kaili na.” Halunyakisiseñi likuka za mwa Bibele zeketalizoho zekona kutusa mutu kutuhela mikwa yekona kumutahiseza kozi.

20, 21. Jehova ubata kuli lutuhele mikwa ya mufuta mañi?

²⁰ “Haubona lunani lisepiso ze balatiwa, haluikeniseñi kwa lika kaufela zesilafaza nama ni moya, inze lupetahalisa bukeni bwaluna ka kusaba Mulimu.” (2 Makorinte 7:1) Jehova ubata kuli luambuke mikwa yemasila yekona kusinya minahano ni mibili yaluna.

²¹ Libaka la butokwa hahulu haluswanela kuikenisa “kwa lika kaufela zesilafaza” litalusizwe kwa 2 Makorinte 6:17, 18. Jehova ulubulelela kuli: “Mutuhele kuswala nto yesilafezi.” Kihona asepisa kuli: “Nika miamuhela. Mi nikaba ndataa mina, mi mina mukaba bana baka babashimani ni babasizana.” Ka niti, haiba luambuka nto kaufela yekona kulutahiseza kuba babamasila ku Jehova, uka lulata hahulu sina feela ndate mwalatela bana bahae.

22-25. Ki likuka lifi za mwa Mañolo zekona kulutusa kuambuka mikwa yemasila?

 ²² “Ulukela kulata Jehova Mulimu wahao ka pilu yahao kaufela ni ka moyo wahao kaufela ni ka munahano wahao kaufela.” (Mateu 22:37) Ye ki yona taelo ya butokwa hahulu kwa litaelo kaufela. (Mateu 22:38) Luswanela kulata hahulu Jehova. Lukona kumulata cwañi hahulu haiba luketa kueza lika zekona kutahisa kuli lushwe kapili kamba zekona kusinya booko bwaluna? Luswanela kueza molukonela kaufela kubonisa likute kwa bupilo bwalufile.

²³ “[Jehova] ki yena yafa batu kaufela bupilo ni moya wakubuyela ni lika kamukana.” (Likezo 17:24, 25) Haiba mulikanaa mina umifile mpo ya butokwa hahulu, kana muka iyumba kamba kuisinya? Bupilo ki mpo yemakaza yezwa ku Jehova. Luitebuha hahulu mpo yeo. Kabakaleo lubata kupila ka nzila yekatahisa tumbo ku yena.—Samu 36:9.

²⁴ “Ulukela kulata wahenu mouitatela.” (Mateu 22:39) Mikwa yemaswe haitahisi feela kozi ku luna. Yakona kutahisa kozi kwa batu beluyahile ni bona ili bao hañata ki batu belulata hahulu. Ka mutala, mutu yapila mwa ndu iliñwi ni mutu yazuba kwai waakona kutahelwa ki butuku bobutuna bakeñisa kubuyela musi wa kwai. Kono halutuhela mikwa yemaswe, lubonisa kuli lwalata batu belupila ni bona.—1 Joani 4:20, 21.

²⁵ “Uzwelepili kubahupulisa kuli baipeye kwatasi mi bautwe milonga ni bazamaisi.” (Tite 3:1) Mwa linaha zeñata, kuba ni milyani yekola kamba kuitusisa yona ki kutula mulao. Bakeñisa kuli Jehova ululaela kukuteka milonga, lwakuteka milao yeo.—Maroma 13:1.

26. (a) Ki lika mañi zelutokwa kueza kuli Mulimu aamuhele sebelezo yaluna? (b) Ki kabakalañi kuba babakenile mwa meeto a Mulimu haili mupilelo omunde ka kufitisisa?

 ²⁶ Haiba lubata kuba balikani ba Jehova, mwendi lukalemuha kuli lutokwa kueza licinceho. Haiba ki cwalo, luswanela kukala ka yona nako ye. Haki nto yebunolo kamita kutuhela mukwa omaswe, kono lwakona kueza cwalo! Jehova usepisa kuli uka lutusa. Ubulela kuli: “Na Jehova, ki na Mulimu wahao, yakuluta kuli ufumane tuso, yakuzamaisa mwa nzila yeuswanela kuzamaya ku yona.” (Isaya 48:17) Halueza molukonela kaufela kuba babakenile, lwakona kuba ni buikolwiso bwakuli lwakutekehisa Mulimu waluna.