1, 2. Ki mpo ifi ya butokwa yalufile Jehova?

 JEHOVA ufile mañi ni mañi waluna mpo ya butokwa. Ki mpo ya bupilo. (Genese 1:27) Ubata kuli luikole hahulu bupilo. Kabakaleo, ulufile likuka zeluluta molukona kuezeza likatulo zende. Luswanela kuitusisa likuka ze kuli lilutuse kutaluhanya “zelukile ku zesika luka.” (Maheberu 5:14) Halueza cwalo, lulumeleza Jehova kuli alulute kunahana hande. Halusebelisa likuka za Mulimu ni kubona molilutuseza kuba ni bupilo bobunde, luka utwisisa molibezi za butokwa.

² Lwakona kupalelwa kuutwisisa hande bupilo. Hañata kubanga ni miinelo yesina mulao onongile wa mwa Bibele obulela zateñi. Ka mutala, mwendi lutokwa kueza katulo ka za mualafelo oama kuitusisa mali. Lukona kueza cwañi likatulo zekatabisa Jehova? Mwa Bibele kunani likuka zeluluta mo Jehova aangela bupilo ni mali. Haiba luutwisisa likuka ze, luka kona kueza likatulo zende ni kuzwelapili kuba ni lizwalo lelinde. (Liproverbia 2:6-11) Cwale, halunyakisiseñi zeñwi za likuka zeo.

3, 4. (a) Mulimu naabonisize cwañi mwangela mali? (b) Mali ayemelañi?

³ Bibele iluluta kuli mali akenile kakuli ayemela bupilo. Mi bupilo ki bwa butokwa ku Jehova. Kaine hasaabulaile munyanaa hae, Jehova naamubulelezi kuli: “Mali a munyanaa hao ahuweleza ku na kuzwelela mwa mubu.” (Genese 4:10) Mali a Abele naayemela bupilo bwahae; Kaine hanaabulaile Abele, naangile bupilo bwahae.

⁴ Hamulaho wa Muunda wa mwa miteñi ya Nuwe, Mulimu naabulelezi batu kuli baakona kuca nama. Kono naabulezi ka kunonga kuli: “Nama yenani bupilo—ona mali ayona—musike mwaica.” (Genese 9:4) Taelo yeo yasebeza kwa batu kaufela babasimuluha ku Nuwe, kukopanyeleza cwalo ni luna. Kwaiponahalela hande kuli ku Jehova, mali ayemela bupilo. Mi luswanela kuunga mali ka nzila yeswana.—Samu 36:9.

5, 6. Mulao wa Mushe neubonisize cwañi mo Jehova angela bupilo ni mali?

⁵ Mwa Mulao wanaafile Jehova ka Mushe, Mulimu naabulezi kuli: “Haiba mutu . . . aca mali afi kamba afi, nikahana mutu yo yaca mali, mi nika mubulaya, azwisiwe mwahalaa sicaba sahabo. Kakuli bupilo bwa sibupiwa sesipila bu mwa mali.”—Livitike 17:10, 11.

⁶ Mulao wa Mushe neubonisa kuli haiba mutu abulaya folofolo kuli ace, naaswanela kusululela fafasi mali ayona. Kueza cwalo nekubonisa kuli bupilo bwa folofolo yeo nebukutiselizwe ku Mubupi wa yona, yena Jehova. (Deuteronoma 12:16; Ezekiele 18:4) Kono Jehova naasalibeleli kuli Maisilaele baeze lika ka kutula tikanyo habasulula mali a folofolo. Hane bakaeza  mone bakonela kaufela kuzwisa mali, nebakona kuca nama yeo ka lizwalo lelilukuluhile. Ka kubonisa likute kwa mali a folofolo, nebabonisa kuli bakuteka Mufani wa bupilo, yena Jehova. Hape Mulao neulaezi Maisilaele kuli bafange matabelo a lifolofolo kuli libi zabona likwahelwe.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 19 ni 20.

7. Davida naabonisize cwañi kuli waakuteka mali?

⁷ Nto yanaaezize Davida hanaalwana ni Mafilisita ilubonisa butokwa bwa mali. Baana ba Davida nebalemuhile kuli naashwile hahulu linyolwa, kabakaleo baya kwa sibaka sesilubeta kone kunani lila zabona mi babeya bupilo bwabona mwa kozi ilikuli bayo muungela mezi. Kono hanebaatisize ku Davida, ahana kuanwa mi “aasululela fafasi fapilaa Jehova.” Davida naabulezi kuli: “Jehova, hanikoni kunwa mezi a! Kana naswanela kunwa mali a baana babatobohile bupilo bwabona ka kuyo ka mezi a?” Davida naautwisisa kuli bupilo ni mali ki za butokwa hahulu ku Mulimu.—2 Samuele 23:15-17.

8, 9. Bakreste kacenu baanga cwañi mali?

⁸ Mwa linako za Bakreste ba kwa makalelo, batu ba Mulimu nese batuhezi kufa matabelo a lifolofolo. Kono nebasatokwa kuba ni mubonelo oswanela ka za mali. Omuñwi wa milao yene batokwa kumamela batu ba Jehova neli oli: “Muambuke . . . mali.” Kuambuka mali neli kwa butokwa sina feela kuambuka buhule kamba kulapela milimu ya maswaniso.—Likezo 15:28, 29.

⁹ Ki nto yeswana ni kacenu. Ka kuba Bakreste, lwaziba kuli Jehova ki yena Musimululi wa bupilo ni kuli bupilo kaufela buzwa ku yena. Hape lwaziba kuli mali  a kenile kakuli ayemela bupilo. Ka mukwa ocwalo, luikatazanga kunyakisisa likuka za mwa Bibele halueza katulo ya mualafelo oama kuitusisa mali.

10, 11. (a) Lipaki za Jehova baanga cwañi kupompelwa mali ibe kuli ki mali luli kamba likalulo zaona zeene zetuna? (b) Mukreste ni Mukreste utokwa kueza likatulo lifi ka butu?

¹⁰ Lipaki za Jehova bautwisisa kuli ‘kuambuka mali’ hakutalusi feela kuambuka kuaca kamba kuanwa. Kutalusa kuhana kupompelwa mali, kuhana kufa mali aluna ku mutu yomuñwi, ni kuhana kubuluka mali aluna kuli balupompele ona hasamulaho. Mi hape taba yeo ikopanyeleza kuhana kupompelwa yeñwi ya likalulo zeene zetuna za mali, ili liselusi zefubelisa mali (red cells), liselusi zetusa mwa kulwanisa maikolokuwawa (white cells), kalulo ya mali yetusa mwa kufolisa litombo (platelets), ni sitipwitipwi sesi mwa mali (plasma).

¹¹ Likalulo zeene zetuna ze za mali zakona kualulwa mwa tukalulo totunyinyani. Mukreste ni Mukreste uswanela kuiketela kuamuhela kamba kuhana tukalulo totunyinyani to twa mali. Hape mañi ni mañi uswanela kuiketela kuamuhela kamba kuhana mialafelo yetokwa kuitusisa mali a mukuli ka sibili. Mañi ni mañi uswanela kueza katulo ya mwabatela kuli mali ahae aitusisezwe ka nako ya pazulwa, kutatubiwa, kamba kualafiwa ka mialafelo yeminca.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 21.

12. (a) Ki kabakalañi likatulo zelueza mwa litaba zeama lizwalo laluna halili za butokwa ku Jehova? (b) Lukona kueza cwañi likatulo zende ka za likalafo ni mialafelo?

¹² Kana Jehova waisa luli pilu kwa likatulo zelueza mwa litaba zeama lizwalo? Eni, waezanga cwalo.  Jehova utatubanga minahano ni milelo yaluna ya mwa pilu. (Mubale Liproverbia 17:3; 24:12.) Bakeñisa kuli Jehova utatubanga minahano ni milelo yaluna, halueza katulo yeama mualafelo, luswanela kulapela kuli Jehova aluetelele mi kihona lukaeza patisiso ka za mualafelo wo. Kutuha fo, luitusisa lizwalo laluna lelilutilwe ka Bibele kuli lueze katulo. Haluswaneli kubuza babañwi kuli bakona kueza cwañi habali mwa muinelo oluli ku ona, mi batu babañwi habaswaneli kuluezeza likatulo. Mukreste yomuñwi ni yomuñwi “ukashimba mulwalo wahae.”—Magalata 6:5; Maroma 14:12.

13. Luitutañi ka za Jehova kwa milao ni likuka zahae ka za mali?

¹³ Lika kaufela zaalubulelela Jehova kuli lueze lilelezwi kulutusa mi libonisa mwalulatela. (Samu 19:7-11) Kono halumuutwi feela bakeñisa kuli litaelo zahae zalutusa. Lwamuutwa bakeñisa kuli lwamulata. Lilato la luna ku Jehova lilususueza kuambuka kupompelwa mali. (Likezo 15:20) Hape kueza cwalo kwalusileleza kwa matuku. Buñata bwa batu kacenu baziba matata amañwi atiswa ki kupompelwa mali, mi baalafi babañata balumela kuli kupazula mutu kusina kumubeya mali kutusa hahulu mutu yo kusayambula matuku. Kwaiponelwa hande kuli lika zalubulelela Jehova ki zende mi libonisa lilato lahae.—Mubale Isaya 55:9; Joani 14:21, 23.

14, 15. (a) Ki milao ifi yanaafile Jehova kwa batu bahae kuli basilelezwe? (b) Mukona kubelekisa cwañi likuka ze mwa milao yeo?

¹⁴ Milao ya Mulimu kamita ilelezwi kutusa batu bahae. Jehova naafile sicaba sa Isilaele wa kwaikale milao  yenee basileleza kwa likozi zetuna. Ka mutala, mulao omuñwi neubonisa kuli mutu yayahile ndu yenani situwa sesipatami, uswanela kuyaha ni limotanyana lelipotolohile situwa sa ndu yeo, kuli kusike kwa ba ni mutu yawa fateñi. (Deuteronoma 22:8) Mulao omuñwi neuama lifolofolo. Haiba kuli mutu unani komu yepumba, uswanela kubona teñi kuli hailwanisi batu kamba mane kubulaya batu. (Exoda 21:28, 29) Muisilaele hanaasa mameli milao ye, naabanga ni mulatu hakuba ni mutu yashwile bakeñisa likozi zetalusizwe zeo.

¹⁵ Milao ye, ilubonisa kuli Jehova uunga bupilo kuba bwa butokwa. Kuziba taba yeo kukona kulutusa cwañi? Luswanela kubonisa kuli lwakuteka bupilo ka molubabalelela mandu aluna ni limota zaluna, moluzamaiseza limota, ni moluketela zakuitabisa ka zona. Batu babañwi, sihulu banana, baikutwanga kuli hakuna zekona kuezahala ku bona, ka mukwa ocwalo, habaisangi pilu kwa lika zekona kutahisa kozi. Kono Jehova haabati kuli luezange cwalo. Ubata kuli luunge bupilo bwaluna kamba bwa batu babañwi kuba bwa butokwa.—Muekelesia 11:9, 10.

16. Jehova uunga cwañi kusulula mba?

¹⁶ Bupilo bwa batu kaufela ki bwa butokwa ku Jehova. Nihaiba mbututu yesika pepwa ki ya butokwa ku yena. Mwa Mulao wanaafile Mulimu ka Mushe, haiba mutu ka kusalela aholofaza musali yaitwezi mi musali yo kamba mwanaa hae ashwa, Jehova naafanga mutu yo mulatu wa bubulai. Taba yeo italusa kuli kusina taba kuli yeo ki kozi ya ka kusalela, mutu yomuñwi ubulailwe mi bupilo bwa mutu yo nebuswanela  kulifiwa. (Mubale Exoda 21:22, 23.) Mulimu uunga mbututu yesika pepwa kale kuli ki mutu yapila. Ka kuziba taba yeo, munahana kuli uikutwa cwañi ka za kusulula mba? Munahana kuli Mulimu uikutwa cwañi ka za limbututu zeñata zesika pepwa kale zebulaiwangwa silimo ni silimo?

17. Musali yanaasuluzi mba pili asika ziba kale Jehova ukona kuomba-ombiwa ki nto mañi?

¹⁷ Kucwañi haiba kuli musali naasuluzi mba pili asika ziba kale mo Jehova aangela kusulula mba? Musali yo waakona kuba ni buikolwiso bwa kuli Jehova waakona kumuswalela ka sitabelo sa Jesu. (Luka 5:32; Maefese 1:7) Musali yanaaezize mafosisa acwalo kwamulaho haaswaneli kuikutwa kuba ni mulatu haiba uinyazize habuniti. “Jehova unani makeke ni mukekecima . . . Sina mapazulelo haainzi kwahule ni malikelelo, ubeile cwalo lifoso zaluna kwahule ni luna.”—Samu 103:8-14.

18. Ki kabakalañi haluswanela kueza molukonela kaufela kuzwisa sitoyo mwa pilu yaluna?

¹⁸ Kubonisa likute kwa mpo ya Mulimu ya bupilo kukalelanga mwa pilu. Kueza cwalo kuama moluikutwela ka za batu babañwi. Muapositola Joani naañozi kuli: “Mutu kaufela yatoile muzwale wahae ki mubulai.” (1 Joani 3:15) Ka kusalemuha, kusatabela batu babañwi kwakona kutahisa kuli lubatoye. Sitoyo sikona kutahisa kuli mutu asike akuteka batu babañwi, kubatameleza litaba, mane ni kubalakaleza lifu. Jehova waziba moluikutwela ka za batu babañwi. (Livitike 19:16; Deuteronoma 19:18-21; Mateu 5:22) Haiba lulemuha kuli lutoile mutu yomuñwi mwa pilu, lutokwa kueza  ka taata kuzwisa sitoyo seo mwa pilu yaluna.—Jakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Mubonelo wa Jehova ka za mifilifili uswanela ku luama cwañi?

¹⁹ Kunani nzila yeñwi hape yelukona kubonisa ka yona kuli lwakuteka bupilo. Kwa Samu 11:5, luituta kuli Jehova “utoile mutu kaufela yalata lindwa.” Haiba luketa kuitabisa ka lika za mifilifili, lukabonisa kuli lwalata mifilifili. Halubati kubeya manzwi, mihupulo, ni maswaniso a mifilifili mwa munahano waluna. Kono lubata kuli mwa munahano waluna kube ni mihupulo yekenile ni ya kozo.—Mubale Mafilipi 4:8, 9.

20-22. (a) Jehova uunga cwañi lifasi la Satani? (b) Batu ba Mulimu bakona kubonisa cwañi kuli “haki ba lifasi”?

²⁰ Lifasi la Satani halikuteki bupilo, mi Jehova uliinga kuli linani mulatu wa mali, ili kutalusa mulatu wa bubulai. Ka lilimo zeñata, mibuso ya bupolitiki itahisize kuli batu babañata bashwe, kukopanyeleza cwalo ni batanga ba Jehova babañata. Mwa Bibele, mibuso ye, italuswa sina libatana zesabisa ili ze bulaya. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Sinulo 13:1, 2, 7, 8) Pisinisi ya kulekisa lilwaniso ki yetuna hahulu mwa lifasi kacenu. Batu bafumana masheleñi amañata hahulu habalekisa lilwaniso zemaswe hahulu zeo. Ka niti, “lifasi kaufela li mwa maata a yamaswe.”—1 Joani 5:19.

²¹ Kono Bakreste baniti bona “haki ba lifasi.” Batu ba Jehova habaikenyangi mwa lindwa kamba mwa litaba za naha. Bakeñisa kuli hababulai batu, habaswalisani ni kopano ifi kamba ifi yebulaya batu. (Joani 15:19; 17:16) Bakreste habalwanisangi  bababanyandisa. Jesu naalutile kuli luswanela kulata nihaiba lila zaluna.—Mateu 5:44; Maroma 12:17-21.

²² Bulapeli ni bona butahisize kuli batu babañata hahulu babulaiwe. Bibele haibulela ka za Babilona yo Mutuna, yona kopano ya bulapeli kamukana bwa buhata mwa lifasi, italusa kuli: “Ku yena nekufumanwi mali a bapolofita ni a babakenile ni a batu kaufela bababulailwe mwa lifasi.” Kana mwautwisisa libaka Jehova halulaela kuli: “Hamuzwe ku yena, mina sicaba saka”? Batu kaufela babalapela Jehova habaswalisani ni bulapeli bwa buhata.—Sinulo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. ‘Kuzwa ku’ Babilona yo Mutuna kuama kuezañi?

²³ ‘Kuzwa ku’ Babilona yo Mutuna kuama kubonisa hande fokusweu kuli mutu haswalisani ni bulapeli bufi kamba bufi bwa buhata. Ka mutala, mwendi lutokwa kuikolwisisa kuli libizo laluna litakuzwi fa mukoloko wa batu ba mwa bulapeli bo. Kono kunani zeñwi hape zetokwahala. Hape lutokwa kuhana ni kutoya lika zemaswe zebueza bulapeli bwa buhata. Bulapeli bwa buhata bwalumeleza buhule, lipolitiki, ni mukwañuli. (Mubale Samu 97:10; Sinulo 18:7, 9, 11-17) Ka lilimo zeñata, batu babañata babulailwe bakeñisa likezo zeo.

24, 25. Kuziba Jehova kukona kulutusa cwañi kuba ni kozo ni lizwalo lelinde?

²⁴ Pili lusika ziba kale Jehova, kaufelaa luna ka nzila yeñwi neluyemela lika zemaswe zebaeza batu mwa lifasi la Satani. Kono lucincize. Luamuhezi sitabelo mi luineezi ku Mulimu. Luikola ‘linako za kukatuluha zezwa ku Jehova yena kasibili.’ Lunani kozo ni lizwalo lelinde bakeñisa kuli lwaziba kuli lutabisa Jehova.—Likezo 3:19; Isaya 1:18.

 ²⁵ Jehova waakona kuluswalela ka sitabelo sa Mwanaa hae kusina taba kuli nelubanga mwa kopano yesakuteki bupilo. Luitebuha hahulu mpo ya bupilo yalufile Jehova. Lubonisa buitumelo ka kueza molukonela kaufela kutusa babañwi kuituta ka za Jehova, kuzwa mwa lifasi la Satani, ni kuikola silikani sesinde ni Mulimu.—2 Makorinte 6:1, 2.

26-28. (a) Jehova naafile Ezekiele musebezi mañi oipitezi? (b) Jehova ubata kuli luezeñi kacenu?

²⁶ Mwa Isilaele wa kwaikale, Jehova naabulelezi Ezekiele kuli alemuse batu kuli Jerusalema ituha isinyiwa ni kuli alute batu zene batokwa kueza kuli bapiliswe. Kambe Ezekiele naasika lemusa batu, Jehova naaka mufa mulatu kabakala bupilo bwabona. (Ezekiele 33:7-9) Ezekiele naabonisize kuli naanga bupilo kuba bwa butokwa ka kueza mwanaakonela kaufela kushaela lushango lwa butokwa lo.

²⁷ Jehova ulufile musebezi wa kulemusa batu kuli lifasi la Satani lituha liyundiswa ni kubatusa kuziba Jehova kuli bapile mwa lifasi lelinca. (Isaya 61:2; Mateu 24:14) Lubata kueza molukonela kaufela kutaluseza babañwi lushango loo. Lubata kubulela sina mwanaabulelezi Paulusi kuli: “Hanina mulatu mwa mali a batu kaufela, kakuli hanisika palelwa kumibulelela kelezo kaufela ya Mulimu.”—Likezo 20:26, 27.

²⁸ Kunani miinelo yemiñwi ya mwa bupilo molutokwa kuba babakenile. Halunyakisiseñi yemiñwi ya miinelo yeo mwa kauhanyo yetatama.