1, 2. (a) Ki ketelelo ya mañi yelutokwa kulatelela? (b) Lukanyakisisa lipuzo mañi mwa kauhanyo ye?

 HANE musali banana, mwendi ka linako zeñwi bashemi bamina neba mikupanga kuli mueze lika zeñwi zene musa tabeli. Nemulata bashemi bamina mi nemuziba kuli muswanela kubautwa. Nihakulicwalo, mwendi nemusatabeli kubautwa kamita.

² Lwaziba kuli Jehova, yena Ndataa luna, wa lulata. Walubabalela mi ubona teñi kuli lunani lika kaufela zelutokwa kuli luikole bupilo. Ulufanga ketelelo yelutokwa kuli lukondise. Ka linako zeñwi uitusisanga batu babañwi kuli alufe ketelelo yeo. Lutokwa kukuteka ketelelo ya Jehova. (Liproverbia 24:21) Kono ki kabakalañi fokuñwi hakuli taata kuamuhela ketelelo? Ki kabakalañi Jehova habata kuli luetelelwe ki yena? Mi lukona kubonisa cwañi kuli lwakuteka zamaiso yahae?—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 9.

3, 4. Nekutile cwañi kuli batu babe babasika petahala? Ki kabakalañi hakukona kulubela taata kuamuhela ketelelo yezwa kwa batu babañwi?

³ Ka kuba batu, lunani mukwa wa bukwenuheli.  Taba yeo iezahalile kuzwa feela kwa makalelo muta muuna ni musali bapili, ili Adama ni Eva, nebaezize sibi. Nihaike kuli nebabupilwe inze bali babapetahalile, nebakwenuhezi ketelelo ya Mulimu. Kuzwa feela hona fo, batu kaufela bapepwa inze bali babasika petahala. Kusapetahala kwaluna ki kona kokutahisa kuli kulubele taata kuamuhela ketelelo yezwa ku Jehova ni kwa batu babañwi. Libaka leliñwi hape ki kuli batu baaitusisa Jehova kuluetelela ni bona ki batu babasika petahala.—Genese 2:15-17; 3:1-7; Samu 51:5; Maroma 5:12.

⁴ Bakeñisa kuli halusika petahala, lwabanga ni buikuhumuso. Buikuhumuso ki bona bobutahisa kuli kulubele taata kuamuhela ketelelo. Ka mutala, mwa Isilaele wa kwaikale, Jehova naaketile Mushe kuli aetelele sicaba sahae. Buikuhumuso nebutahisize kuli muuna yabizwa Kora, yanaasebelelize Jehova ka lilimo zeñata, abonise kashwau kakatuna ku Mushe. Nihaike kuli Mushe naaetelela batu ba Mulimu, naasina buikuhumuso. Mane, utaluswa kuli naali muuna yanaaikokobeza hahulu mwa linako zanaapila ku zona. Kono Kora naasika amuhela ketelelo ya Mushe. Mane naakonile kupuma batu babañata kuli baswalisane ni yena mwa kukwenuhela Mushe. Nekuezaheziñi ku Kora ni bakwenuheli babañwi? Nebabulailwe. (Numere 12:3; 16:1-3, 31-35) Mwa Bibele, kunani mitala yemiñata yebonisa kuli buikuhumuso bukona kutahisa kozi.—2 Makolonika 26:16-21; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 10.

5. Batu babañwi baitusisize cwañi maata abona ka mafosisa?

⁵ Mwendi mukile mwautwa pulelo yeli, “Maata asinya.” Litaba zeezahezi libonisa kuli batu babañata baitusisize  maata abona ka mafosisa. (Mubale Muekelesia 8:9.) Ka mutala, Saule naali muuna yomunde ni yaikokobeza muta Jehova naamuketile kuba mulena wa Isilaele. Kono naatuhelezi buikuhumuso ni muna kuhula mwa pilu yahae, ili nto yene itahisize kuli anyandise Davida, muuna yanaasina mulatu. (1 Samuele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Hasamulaho, Davida naabile mulena, mi neli yomuñwi wa malena babande hahulu ba Isilaele. Nihakulicwalo, hamulaho wa nako, Davida ni yena naitusisize maata ahae ka mafosisa. Naabukile ni Bati-sheba, musalaa muuna yabizwa Uria, mi hamulaho naalikile kupata sibi sahae ka kuluma Uria kwa ndwa kuli ayo bulaelwa kwateñi.—2 Samuele 11:1-17.

6, 7. (a) Lilato laluna ku Jehova lilususueza kuezañi? (b) Ki lika mañi zeka lutusa kuutwa Mulimu nihakuli taata kueza cwalo?

⁶ Lukuteka zamaiso ya Jehova bakeñisa kuli lwamulata. Bakeñisa kuli lulata hahulu Jehova kufita mutu kamba nto yeñwi, lubata kueza lika zemutabisa. (Mubale Liproverbia 27:11; Mareka 12:29, 30.) Kuzwa feela nako yene bapila bo muuna ni musali bapili mwa simu ya Edeni, Satani uzwezipili kutahisa kuli batu bakakanye zamaiso ya Jehova. Diabulosi ubata kuli lukalise kunahana kuli Jehova haana tukelo ya kulubulelela za kueza. Kono lwaziba kuli bo ki buhata. Lwalumelelana ni manzwi a, ali: “Waswanela, wena Jehova Mulimu waluna, kufiwa kanya ni likute ni maata, kakuli neubupile lika kaufela.”—Sinulo 4:11.

⁷ Hane muli banana, nemulutilwe kuli muswanela kuutwa bashemi bamina ni kone musalati kueza cwalo. Ka nzila yeswana, ka kuba batanga ba Jehova,  kwakona kuba ni nako yeluka ikutwa kuli kuutwa Mulimu kutaata. Kono lwalata Jehova mi lwamukuteka, kabakaleo, lueza molukonela kaufela kuli lumuutwe. Jesu naalutomezi mutala. Naautwile Jehova niha nekuli taata kueza cwalo. Ki lona libaka hanaabulelezi Ndatahe kuli: “Kusike kwaezwa tato yaka kono kuezwe tato yahao.”—Luka 22:42; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 11.

8. Ki linzila lifi zeñwi zaluetelela ka zona Jehova? (Mubone mbokisi yeli, “ Muteeleze Kwa Kelezo.”)

⁸ Kacenu, Jehova uluetelela ka linzila zeshutana-shutana. Ka mutala, ulufile Bibele. Hape ulufile baana-bahulu mwa liputeho. Lubonisa kuli lwa kuteka ketelelo ya Jehova ka kukuteka batu baaitusisa Jehova kuluetelela. Haiba luhana tuso yebalufa, kuswana feela inge kuli luhana Jehova. Maisilaele hane bahanile Mushe, Jehova naangile taba yeo kuba yetuna hahulu. Naangile feela inge kuli nebahana yena.—Numere 14:26, 27; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 12.

9. Lilato lika lutusa cwañi kulatelela ketelelo yelufiwa?

⁹ Halukuteka zamaiso, lubonisa kuli lwalata mizwale ni likaizeli baluna. Munahane ka za taba yeo sina cwana: Hakuba ni kozi ya ka taho, sikwata sa batu babafa tuso ku babatahezwi ki kozi sibelekisananga hamoho kuli situse batu babañata hahulu. Kuli sikwata seo sibeleke hande, sitokwa kuetelelwa ki mutu yomuñwi, mi mañi ni mañi mwa sikwata seo, utokwa kulatelela ketelelo yefiwa. Kono kukona kuezahalañi haiba mutu yomuñwi ahana ketelelo yeo mi ubata kueza lika mwaabatela? Nihaikaba kuli mulelo wa hae ki omunde, kuhana ketelelo kukona kutahisa butata kwa batu baba mwa sikwata seo kamba mane kubatahiseza kuli  baholofale hahulu. Ka nzila yeswana, haiba halulateleli ketelelo ya Jehova ni ya batu baafile maata akuluzamaisa, batu babañwi bakona kuziyeleha hahulu. Kono haluutwa Jehova, lubonisa kuli lwalata mizwale baluna mi lwakuteka tukiso ya Jehova.—1 Makorinte 12:14, 25, 26.

10, 11. Lukanyakisisañi cwale?

¹⁰ Zaabata Jehova kaufela kuli lueze lilelezwi kulutusa. Haiba lukuteka babaetelela mwa lubasi lwaluna, mwa puteho, mane ni halubelekisana ni makwambuyu ba muuso, kaufela luna lukatusiwa hahulu.—Deuteronoma 5:16; Maroma 13:4; Maefese 6:2, 3; Maheberu 13:17.

¹¹ Kuziba libaka Jehova habata kuli lukuteke babañwi kuka lutusa kuba kuteka. Halunyakisiseñi ka butungi  molukona kuboniseza likute mwa miinelo ye milaalu ya mwa bupilo.

12. Muuna ukona kubonisa cwañi kuli wakuteka zamaiso?

¹² Jehova ki yena musimululi wa lubasi, mi ufile mañi ni mañi mwa lubasi zaswanela kueza. Haiba mañi ni mañi mwa lubasi autwisisa zatokwa Jehova kuli aeze, lubasi kaufela lukakondisa mi lukatuseha hahulu. (1 Makorinte 14:33) Jehova uezize muuna kuli abe yena toho ya lubasi. Seo sitalusa kuli Jehova ubata kuli muuna ababalele ni kuetelela musali ni bana bahae ka lilato. Ka mukwa ocwalo, muuna uswanela kuikalabela ku Jehova ka mwaapetela musebezi wo. Muuna wa Sikreste unani musa ni lilato mi ueza lubasi lwahae sina Jesu mwaezeza puteho. Muuna haeza cwalo, ubonisa  kuli wakuteka Jehova.—Maefese 5:23; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 13.

13. Musali ukona kubonisa cwañi kuli wakuteka zamaiso?

¹³ Musali wa Sikreste ni yena unani buikalabelo bobutuna hahulu ili bwabutokwa. Utusa muunaa hae haanze asebeza ka taata kuba toho ya lubasi yomunde. Yena ni muunaa hae banani buikalabelo bwakuluta bana babona. Uluta bana bahae kuba ni likute ka kubatomela mutala. (Liproverbia 1:8) Ukuteka muunaa hae ni kuamuhela likatulo zaeza. Nihasa lumelelani ni muunaa hae fa taba yeñwi, utalusa maikuto ahae ka musa ni ka likute. Musali wa Sikreste yanyezwi ku muuna yasi Paki ya Jehova ukopana ni matata aipitezi. Kono haiba azwelapili kukuteka ni kulata muunaa hae, mwendi nako yeñwi muunaa hae ni yena ukatabela kuziba Jehova ni kumulapela.—Mubale 1 Pitrosi 3:1.

14. Bana bakona kukuteka cwañi zamaiso?

¹⁴ Bana ki babutokwa hahulu ku Jehova, mi batokwa hahulu kubabalelwa ni kuetelelwa. Bana habautwa bashemi babona, baka batabisa. Mi sabutokwa ni kufita ki kuli habautwa bashemi babona, bakuteka ni kutabisa Jehova. (Liproverbia 10:1) Mwa mabasi amañata, bana bautiwa ki mushemi alimuñwi. Muinelo wo wakona kuba otaata hahulu ku mushemi ni kwa bana. Kono bana habaipeya kuutwa ni kutusa bo maa bona kamba bo ndataa bona, bupilo bwa lubasi bukaba bobunde. Kusina taba kuli lubasi lu mwa muinelo mañi, hakuna lubasi lolupetehile. Kono lubasi ni lubasi lwakona kuba ni tabo haiba yomuñwi ni yomuñwi mwa lubasi alatelela ketelelo ya Jehova. Taba yeo itahisa tumbo ku Jehova, yena Musimululi wa mabasi kaufela.—Maefese 3:14, 15.

15. Lukona kubonisa cwañi kuli lwakuteka zamaiso mwa puteho?

¹⁵ Jehova uluetelela ka kuitusisa puteho ya Sikreste, mi ufile Jesu maata akuizamaisa. (Makolose 1:18) Jesu yena ufile “mutanga yasepahala yanani kutwisiso” buikalabelo bwa kubabalela batu ba Mulimu fa lifasi. (Mateu 24:45-47) Kacenu, “mutanga yasepahala yanani kutwisiso” ki Sitopa Sesietelela. Sitopa Sesietelela silufa zelutokwa ka nako yeswanela ili zetiisa tumelo yaluna. Baana-bahulu, likombwa za puteho, ni baokameli ba mipotoloho, batusa liputeho mwa lifasi kaufela mi baamuhela ketelelo yezwa kwa Sitopa Sesietelela. Mizwale ba kaufela banani buikalabelo bwa kulubabalela. Baikalabela ku Jehova kamo bapetela buikalabelo bwabona. Ka mukwa ocwalo, halukuteka baana ba, lubonisa likute ku Jehova.—Mubale 1 Matesalonika 5:12; Maheberu 13:17; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 14.

16. Ki kabakalañi halukona kubulela kuli baana-bahulu ni likombwa za puteho baketiwanga ka moya okenile?

¹⁶ Baana-bahulu ni likombwa za puteho batusa puteho kuzwelapili kusepahala ni kuba ni swalisano. Ka niti, ni bona habasika petahala sina luna. Kono baketiwanga cwañi? Mizwale ba, baswanela kukwanisa zetokwahala zefumaneha mwa Bibele. (1 Timotea 3:1-7, 12; Tite 1:5-9) Jehova naaitusisize moya okenile kutusa bañoli ba Bibele kutalusa hande lika zetokwahala zeo. Baana-bahulu mwa puteho baalapelanga ku Jehova kukupa moya wahae habanyakisisa mutu yaswanela kuketiwa kuba muuna-muhulu kamba sikombwa  sa puteho. Ka niti, liputeho lietelelwa ki Jesu ni Jehova. (Likezo 20:28) Mulimu ulufile limpo, ili baana babaketilwe kuli batuse puteho ni kulubabalela.—Maefese 4:8.

17. Kaizeli fokuñwi utokwa kuezañi kuli abonise likute kwa zamaiso?

¹⁷ Fokuñwi mwendi hakuna muuna-muhulu kamba sikombwa sa puteho yakona kueza musebezi omuñwi mwa puteho. Mizwale babañwi babakolobelizwe hañata bakona kutusa, kono haiba hakuna mizwale babakolobelizwe, kaizeli wakona kueza musebezi okona kufiwa ku muzwale ya kolobelizwe. Haiba kaizeli afiwa musebezi wo, ukaapala sesiñwi kwa toho, inge cwalo taulo kamba kuwani. (1 Makorinte 11:3-10) Haeza cwalo, ubonisa kuli ukuteka tukiso ya Jehova ya butoho, mwa lubasi ni mwa puteho.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 15.

KUBONISA LIKUTE KWA MAKWAMBUYU BA MUUSO

18, 19. (a) Luitutañi kwa Maroma 13:1-7? (b) Lubonisanga cwañi likute kwa milonga?

¹⁸ Kacenu, Jehova ulumelelize milonga kuba ni maata a kubusa, mi luswanela kubonisa likute kwa milonga yeo. Milonga yeo, ionga-ongile linaha ni lilalanda kuli libeleke hande ni kuezeza batu lika zebatokwa. Bakreste bamamela taelo ye kwa Maroma 13:1-7. (Mubale.) Luipeya “kwatasaa milonga” ni kumamela milao ya naha kamba silalanda molupila. Milao yeo mwendi iama mabasi aluna, pisinisi, kamba liluwo laluna. Ka mutala, lwalifanga mitelo ni kufa ba muuso litaba zebabata. Kono luswanela kuezañi haiba kuli ba muuso babata kuli lueze nto yelwanisana ni milao ya Mulimu? Muapositola Pitrosi naabulezi kuli: “Lulukela kuutwa Mulimu sina mubusi kufita batu.”—Likezo 5:28, 29.

 ¹⁹ Luswanela kuba ni likute haluambola ni likwambuyu la muuso ya cwale ka muatuli kamba mupokola. Banana babali Bakreste bakutekanga baluti babona ni babeleki babañwi ba fa sikolo. Kwa mibeleko yaluna, lukutekanga babelekisi baluna nihabasa kutekiwi ki babeleki babañwi. Halueza cwalo, lulikanyisa muapositola Paulusi, yanaakuteka makwambuyu niha nekuli taata kueza cwalo fokuñwi. (Likezo 26:2, 25) Luzwelapili kuba ni likute babañwi niha basa luezi hande.—Mubale Maroma 12:17, 18; 1 Pitrosi 3:15.

20, 21. Ki lika mañi zende zekona kuezahala halukuteka batu babañwi?

²⁰ Mwa lifasi kaufela batu habakuteki hahulu batu babañwi. Kono batu ba Jehova bona habayo cwalo. Luezanga molukonela kaufela kukuteka batu kaufela. Lulatelela ketelelo yanaafile muapositola Pitrosi, yeli: “Mukuteke batu ba mufuta kaufela.” (1 Pitrosi 2:17) Halukuteka batu babañwi, baka lemuha kuli lwabakuteka. Jesu naalubulelezi kuli: “Liseli lamina limonyehele batu cwalo, kuli babone misebezi yamina yeminde mi bakanyise Ndataa mina ya kwa mahalimu.”—Mateu 5:16.

²¹ Halubonisa likute mwa lubasi lwaluna, mwa puteho yaluna, ni mwa miinelo yemiñwi ya bupilo, mutala waluna omunde ukatahisa kuli batu babañwi baitute ka za Jehova. Mi halukuteka batu babañwi, lubonisa likute ku Jehova. Kueza cwalo kutabisa Jehova mi kubonisa kuli lwamulata.