Milao ya Mulimu itomile fa likuka zahae. Likuka zeo ki litaba za niti zelufumana mwa Bibele. Lilutusa kuutwisisa mwaanahanela Mulimu ni mwaikutwela fa litaba zeñwi. Likuka lilutusa kueza likatulo zende mwa bupilo ni kueza lika zelukile. Sihulu lilutusa mwa miinelo mo milao ya Mulimu isika bulela ka kunonga.

▸ Kauhanyo 1, paragilafu 8

Kuipeya kuutwa Jehova kutalusa kueza lika zalubulelela kuli lueze. Jehova ubata kuli lumuutwe bakeñisa kuli lwamulata. (1 Joani 5:3) Haiba lwalata ni kusepa Mulimu, lukalatelela kelezo yahae mwa miinelo kaufela. Luka muutwa nihakuli taata kueza cwalo. Ki kwabutokwa kuli luutwe Jehova bakeñisa kuli ululuta molukona kubela ni bupilo bobunde ka nako yacwale mi ulusepisa kuli lukaikola limbuyoti zeñata kwapili.—Isaya 48:17.

▸ Kauhanyo 1, paragilafu 10

Jehova ufile mañi ni mañi tukuluho ya kuiketela, kamba buikoneli bwa kueza likatulo. Naasika lubupa kuli lube sina lipupe. (Deuteronoma 30:19; Joshua 24:15) Lwakona kuitusisa tukuluho yaluna kueza liketo zende. Kono haiba lusatokomeli, lwakona kueza likatulo zesika luka. Kuba ni tukuluho ya kuiketela kutalusa kuli luswanela kuiketela haiba lubata kusepahala ku Jehova ni kubonisa kuli lwamulata.

▸ Kauhanyo 1, paragilafu 12

Jehova ulufile likuka za muzamao kamba liketelelo kuli lilutuse mwa lika zelueza. Bibele yakona kulutusa kuziba likuka zeo ni molikona kulutuseza kuba ni bupilo bobunde. (Liproverbia 6:16-19;  1 Makorinte 6:9-11) Likuka ze, lilutusa kuziba lika zaanga Mulimu kuba zelukile ni zaanga kuba zesika luka. Hape lilutusa kuziba mwakuboniseza lilato, mwakuezeza likatulo zende, ni molukona kuboniseza sishemo kwa batu babañwi. Nihaike kuli likuka zebalatelela batu mwa lifasi lizwelapili kucinca-cinca, likuka za Jehova zona halicinci. (Deuteronoma 32:4-6; Malaki 3:6) Kulatelela likuka zeo kwalusileleza kwa lika zekona kuluholofaza kwa mubili ni mwa munahano.

▸ Kauhanyo 1, paragilafu 17

Lizwalo laluna ki maikuto a mwa pilu yaluna alutusa kuziba zelukile ni zesika luka. Jehova ufile mañi ni mañi lizwalo. (Maroma 2:14, 15) Kuli lizwalo laluna libeleke hande, luswanela kuliluta ka likuka za Jehova za muzamao. Lizwalo laluna lakona kulutusa kuezanga likatulo zetabisa Mulimu. (1 Pitrosi 3:16) Lizwalo laluna lakona kulueleza halubata kueza katulo yemaswe, kamba lakona kulusisita haluezize nto yemaswe. Lizwalo laluna lakona kufokola, kono Jehova wakona kulutusa kuli lube ni lizwalo lelitiile hape. Haluba ni lizwalo lelinde, lukaba ni kozo ya mwa munahano mi lukakutekeha.

▸ Kauhanyo 2, paragilafu 3

Kusaba Mulimu kutalusa kumulata ni kumukuteka hahulu kuli mane haluna kueza nto yesa mutabisi. Kusaba Mulimu kulutusa kueza lika zende ni kuambuka kueza lika zemaswe. (Samu 111:10) Kulususueza kuteeleza ka tokomelo kwa lika kaufela zalutaluseza Jehova. Hape kulutusa kueza lika zelu musepisize bakeñisa kuli lumukuteka hahulu. Kusaba Mulimu kuama lika zelunahana, molupilisanela ni babañwi, ni liketo zelueza ka zazi.

▸ Kauhanyo 2, paragilafu 9

Kubaka kukopanyeleza maswabi amatuna autwanga mutu bakeñisa nto yemaswe yaezize. Batu babalata Mulimu baikutwanga bumaswe  habalemuha kuli baezize nto yesalumelelani ni likuka zahae. Haiba luezize nto yemaswe, luswanela kukupa Jehova kuli aluswalele ka sitabelo sa Jesu. (Mateu 26:28; 1 Joani 2:1, 2) Halubaka habuniti ni kutuhela kueza lika zemaswe, lwakona kuba ni buikolwiso bwa kuli Jehova uka luswalela. Halutokwi kuikutwa mulatu kabakala lika zene luezize kwamulaho. (Samu 103:10-14; 1 Joani 1:9; 3:19-22) Luswanela kulika ka taata kusaeza mafosisa aswana hape, kutuhela kunahananga za nto ifi kamba ifi yemaswe, ni kupila ka kulumelelana ni likuka za Jehova.

▸ Kauhanyo 2, paragilafu 18

Haiba mutu yaezize sibi sesituna habaki mi uhana kulatelela likuka za Jehova, ukazwiswa mwa puteho. Utokwa kuzwisiwa mwa puteho. Haiba kuli mutu uzwisizwe mwa puteho, lwatuhelanga kuswalisana ni yena ni kutuhela kuambola ni yena. (1 Makorinte 5:11; 2 Joani 9-11) Kuzwisa mutu mwa puteho, kusileleza libizo la Jehova ni puteho. (1 Makorinte 5:6) Hape kuzwisiwa mwa puteho ki kalimelo yekona kutusa mutu yaezize sibi kubaka kuli akone kukutela ku Jehova.—Luka 15:17.

▸ Kauhanyo 3, paragilafu 19

Jehova walulata mi ubata kulutusa. Ki lona libaka haluetelela ni kulueleza ka kuitusisa Bibele ni batu babalata Mulimu. Ka kuba batu babasika petahala, lutokwa hahulu tuso yeo. (Jeremia 17:9) Haluteeleza ka likute kwa batu baitusisa Jehova kuluetelela, lubonisa kuli lwamukuteka mi lubata kumuutwa.—Maheberu 13:7.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 2

Bakeñisa kuli halusika petahala, kubunolo hahulu ku luna kuba ni buitati ni buikuhumuso. Kono Jehova ubata kuli lube ni buikokobezo. Hañata, lukalanga kubonisa buikokobezo halulemuha kuli luba banyinyani hahulu ku Jehova. (Jobo 38:1-4) Butokwa bobuñwi bwa buikokobezo kikuli bulutusa kubeya babañwi mwa munahano ni lika zebatabela kufita kunahana feela ka za luna. Hañata buikuhumuso butahisanga kuli mutu aikutwe kuli ki wa butokwa hahulu kufita babañwi. Mutu yaikokobeza waitatubanga ni kulemuha lika zakona kueza ni zasakoni. Hasabangi kuitumelela mafosisa ahae, kukupa swalelo, ni kuamuhela liakalezo ni kelezo. Mutu yaikokobeza uitingile ku Jehova mi ulatelela ketelelo yahae.—1 Pitrosi 5:5.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 4

Zamaiso ki tukelo ya kufa litaelo ni kueza likatulo. Jehova ki yena yanani maata a kuzamaisa lihalimu ni lifasi. Bakeñisa kuli naabupile lika kaufela, ki yena yanani maata a matuna ka kufitisisa mwa pupo kaufela. Uitusisanga maata ahae kamita kuli alutuse. Jehova ufile batu babañwi maata a kuluetelela. Ka mutala, bashemi, baana-bahulu mwa puteho, ni babusi banani maata, mi Jehova ubata kuli luswalisane ni bona. (Maroma 13:1-5; 1 Timotea 5:17) Kono haiba milao ya batu ilwanisana ni milao ya Mulimu, luutwa Mulimu kufita kuutwa batu. (Likezo 5:29) Halulatelela zamaiso ya batu baitusisa Jehova, lubonisa Jehova kuli lwakuteka likatulo zahae.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 7

Jehova uitusisa baana-bahulu babanani yeloseli kubabalela puteho. (Deuteronoma 1:13; Likezo 20:28) Baana ba, balutusa kutiisa silikani saluna ni Jehova ni kumulapela ka mwabatela. (1 Makorinte 14:33, 40) Kuli baana-bahulu baketiwe ki moya, batokwa kukwanisa zetokwahala ili zefumaneha mwa Bibele. (1 Timotea 3:1-7;  Tite 1:5-9; 1 Pitrosi 5:2, 3) Lusepile kopano ya Mulimu mi lwaiyemela, ka mukwa ocwalo, lwaswalisana ka tabo ni baana-bahulu.—Samu 138:6; Maheberu 13:17.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 8

Jehova ufile bashemi buikalabelo bwa kubabalela bana babona ni ba ndu yabona kaufela. Nihakulicwalo, Bibele italusa kuli ndate lubasi ki yena toho ya lubasi. Kono haiba kuli ndate lubasi haayo, me ki yena yaba toho ya lubasi. Buikalabelo bwa ndate lubasi bukopanyeleza kufumanela lubasi sico, liapalo, ni malobalo. Ki kwa butokwa kuli ndate lubasi aetelele mwa kutusa lubasi kulapela Jehova. Ka mutala, ubonateñi kuli lubasi lwahae lwafumaneha kamita kwa mikopano, lwaya mwa sebelezo ya mwa simu, ni kuituta Bibele hamoho. Ndate lubasi hape ki yena yaetelela hakuezwa likatulo. Kamita ulikanga kulikanyisa Jesu ka kuba ni musa ni kutwisiso, mi haana situhu kamba buhali. Kueza cwalo kutahisa kuli lubasi lube ni tabo, ilikuli batu kaufela mwa lubasi baikutwe kuli basilelelizwe ni kuli silikani sabona ni Jehova satiiswa.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 12

Sitopa Sesietelela ki sikwata sa batu babanani sepo ya kuyo pila kwa lihalimu ili babaitusiswa ki Mulimu kuetelela musebezi oezwa ki batu bahae. Mwa linako za baapositola, Jehova naaitusisize sitopa sesietelela kuetelela puteho ya Sikreste ya kwa makalelo mwa kulapela ni mwa musebezi wa kukutaza. (Likezo 15:2) Kacenu, sikwata sa mizwale babasebeza sina Sitopa Sesietelela baetelela mwa kuzamaisa ni kubabalela batu ba Mulimu. Mizwale ba habaeza likatulo, baitinganga fa Linzwi la Mulimu ni moya wahae okenile. Jesu naabulezi ka za sikwata sa baana babatozizwe se kuli ki “mutanga yasepahala yanani kutwisiso.”—Mateu 24:45-47.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 15

Kwakona kuba ni nako yeñwi yeo mwendi kaizeli akupiwa kueza nto yeñwi mwa puteho ili yeeziwangwa feela ki muzwale. Kaizeli haeza musebezi wo, ubonisa likute kwa tukiso ya Jehova ka kuapala sesiñwi kwa toho. Kono ki mwa miinelo isikai feela mwatokwa kuapala sesiñwi kwa toho. Ka mutala, kaizeli ukona kuapala sesiñwi kwa toho hazamaisa tuto ya Bibele haiba kuli ubeleka ni muunaa hae kamba muzwale yomuñwi yakolobelizwe.—1 Makorinte 11:11-15.

▸ Kauhanyo 4, paragilafu 17

Halunani buikambuso, lukahana kuikenya mwa litaba za naha. (Joani 17:16) Batu ba Jehova bayemela Mubuso wahae. Lulikanyisa mutala wa Jesu ka kusaikenya mwa litaba za naha.

Jehova ululaela kuutwa “milonga ni bazamaisi.” (Tite 3:1, 2; Maroma 13:1-7) Kono mulao wa Mulimu hape ubonisa kuli haluswaneli kubulaya mutu. Ka mukwa ocwalo, lizwalo la Mukreste halina kumulumeleza kukena mwa ndwa. Haiba Mukreste unani kolo ya kueza musebezi usili mwasibaka sa kukena busole, uswanela kunyakisisa haiba lizwalo lahae lamulumeleza kueza musebezi wo.

Lulapela feela Jehova, bakeñisa kuli ki yena Mubupi waluna. Nihaike kuli lwakuteka lika za naha, haluna kucaela ndembela silutu kamba kuopela pina ya naha. (Isaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 Makorinte 10:14) Hape, batu ba Jehova baezanga katulo ya ka butu yakusa votela kopano kamba mutu yomuñwi. Lueza cwalo kabakala kuli luyemela mubuso wa Mulimu.—Mateu 22:21; Joani 15:19; 18:36.

▸ Kauhanyo 5, paragilafu 2

Batu ba mwa lifasi bayemela mihupulo ya Satani. Mihupulo yeo ki yona yefumaneha hahulu kwa batu babasa lati Jehova ni babasa mulikanyisi mane ni babakeshebisa likuka zahae. (1 Joani 5:19) Mihupulo  yeo ni likezo zetiswa ki yona italusizwe kuli ki moya wa lifasi. (Maefese 2:2) Batu ba Jehova babonanga teñi kuli habakomiwi ki moya wo. (Maefese 6:10-18) Kono lwalata linzila za Jehova mi luezanga ka taata kunahana sina mwanahanela.

▸ Kauhanyo 5, paragilafu 7

Bukwenuheli ki kulwanisa litaba za niti za mwa Bibele. Bakwenuheli balwanisanga Jehova ni Jesu, yena yaketilwe kuba Mulena wa Mubuso wa Mulimu, mi basusuezanga batu babañwi kuli baswalisane ni bona. (Maroma 1:25) Babata kuli batu babalapela Jehova bakakanye. Batu babañwi mwa puteho ya Sikreste ya mwa linako za baapositola nebabile bakwenuheli, mi ni kacenu kunani batu babali bakwenuheli. (2 Matesalonika 2:3) Batu babasepahala ku Jehova bona habakoni kuba bakwenuheli. Haluna kulumeleza litakazo za kubata kuziba lika zeñwi kulutahiseza kubala, kamba kuteeleza kwa maikuto a bakwenuheli. Lwasepahala ku Jehova mi lulapela yena feela.

▸ Kauhanyo 5, paragilafu 9

Mwa Mulao wanaafile Mulimu ka Mushe, sicaba sa Isilaele nesikupanga Jehova kuli aswalele libi zasona. Nebatisanga matabelo a bubeke, oli, ni lifolofolo kwa tempele kuli baswalelwe libi. Ka kueza cwalo, Maisilaele nebahupuliswanga kuli Jehova watabela kuswalela libi zabona, ibe ka sikwata kamba ka butu. Hasamulaho, Jesu hasaafanile bupilo bwahae kuli aluliulule kwa sibi, batu nebatuhezi kufanga matabelo a swalelo ya libi. Jesu naafile sitabelo sesipetahalile “hañwi feela.”—Maheberu 10:1, 4, 10.

▸ Kauhanyo 7, paragilafu 6

Mulao wanaafile Mulimu ka Mushe, neulumeleza batu kuca  lifolofolo. Hape nebalaezwi kufa matabelo a lifolofolo. (Livitike 1:5, 6) Kono Jehova naasika lumeleza batu bahae kunyandisa lifolofolo. (Liproverbia 12:10) Mane, mwa Mulao nekunani litaelo zene sileleza lifolofolo. Maisilaele nebalaezwi kubabalela hande lifolofolo zabona.—Deuteronoma 22:6, 7.

▸ Kauhanyo 7, paragilafu 6

Tukalulo Totunyinyani Twa Mali. Mali apangilwe fa likalulo zetuna zeene, ili liselusi zefubelisa mali (red cells), liselusi zetusa mwa kulwanisa maikolokuwawa (white cells), kalulo ya mali yetusa mwa kufolisa litombo (platelets), ni sitipwitipwi sesi mwa mali (plasma). Likalulo zetuna zeene za mali zeo likona kualulwa mwa tukalulo totunyinyani. *

Bakreste bahananga kupompelwa mali kamba yeñwi ya likalulo zeene zetuna za ona. Kono kana baswanela kuamuhela tukalulo totunyinyani twa mali? Bibele haifi taelo yenongile. Ka mukwa ocwalo, Bakreste kaufela baswanela kuikezeza likatulo zetomile fa lizwalo lelilutilwe ka Bibele.

Bakreste babañwi baikatulezi kusaamuhela tukalulo kaufela twa mali. Bakana babulela kuli Mulao wanaafile Mulimu kwa Maisilaele neubonisa kuli mali kaufela a folofolo nebaswanela “kuasululela fafasi.”—Deuteronoma 12:22-24.

Babañwi bona baezanga keto yeshutana. Lizwalo labona labalumeleza kuamuhela tukalulo totuñwi twa mali. Bakana babulela kuli tukalulo totunyinyani twa mali hatuyemeli bupilo bwa libupiwa kotuzusizwe.

Hamueza likatulo ka za tukalulo totunyinyani twa mali, munyakisise lipuzo zelatelela

• Kana naziba kuli kuhana tukalulo totunyinyani twa mali kutalusa kuli hanina kuamuhela milyani yelwanisa butuku kamba yekona kunitusa kutibela kuzweta kwa mali?

•   Nikona kutaluseza cwañi mualafi libaka hanihana kamba kulumela kuitusisa tukalulo totunyinyani twa mali?

Mialafelo. Ka kuba Bakreste, halufangi mali aluna kwa batu babañwi, kamba kubuluka mali aluna ka lisunda eluka pombelwa haluka pazulwa kwapili. Nihakulicwalo, kunani mialafelo yemiñwi yeitusisanga mali a mukuli. Mukreste ni mukreste uswanela kuikatulela mwakaitusiswa mali ahae ka nako yapazulwa, hatatubiwa, kamba mwa mialafelo yeminca. Mwa mialafelo yecwalo, mali a mukuli akona kuzwisiwa kaufela ona ka nakonyana.—Kuli muzibe litaba zeñata, mubone Tawala ya Mulibeleli ya October 15, 2000, makepe 30-31.

Ka mutala, kunani mualafelo obizwa hemodilution, ili mualafelo wa kuli pili mutu asika pazulwa kale, mali ahae amañwi azusiwa ni kuyoliswa ka sitipwi-tipwi sesiñwi (volume expander). Hasamulaho, mukuli hanze apazulwa kamba asafeza feela kupazulwa, mali ahae akutisezwa mwa mubili wahae.

 Mualafelo omuñwi ki obizwa cell salvage. Mwa mualafelo wo, baalafi banganga mali a mukuli anaazusizwe mwa mubili, baakenisanga, mi kihona baakutiseza mwa mubili wa mukuli ka nako yapazulwa kamba hasafelize kupazulwa.

Baalafi baezanga lika zeshutana-shutana mwa mualafelo wo. Ka mukwa ocwalo, pili Mukreste asika lumela kale kupazulwa, kutatubiwa, kamba kualafiwa ka mualafelo omunca, uswanela kubuza kuli azibe luli mwakaitusisezwa mali ahae.

Hamueza likatulo ka za mialafelo yebakona kuitusisa mali amina, munyakisise lipuzo zelatelela:

• Haiba mali aka akazusiwa mwa mubili waka ni kubeiwa kokuñwi ni kuli mane akona kuina mwa kalulo yeo ka nakonyana, kana lizwalo laka lakona kunilumeleza kuunga kuli mali ao asali kalulo ya mubili waka, ni kuli haatokwi “kuasululela fafasi”?—Deuteronoma 12:23, 24

• Kana lizwalo laka lelilutilwe ki Bibele lika nisisita haiba ka nako yenipazulwa mali aka amañwi azusiwa, acinciwa hanyinyani, ni kukutisezwa mwa mubili waka?

• Kana naziba hande kuli hanika hana mialafelo kaufela yeama kuitusisa mali aka, kutalusa kuli hanina kulumela kuli mali aka atatubiwe, kualafiwa ka mualafelo wa hemodialysis, kamba ka mushini wa heart-lung bypass?

 Pili lusika eza kale likatulo zeama tukalulo totunyinyani twa mali ni mialafelo yeama kuitusisa mali aluna, luswanela kulapela ku Jehova kuli aluetelele mi kihona lukaeza lipatisiso. (Jakobo 1:5, 6) Hamulaho, luswanela kuitusisa lizwalo laluna lelilutilwe ki Bibele kuli lueze likatulo. Haluswaneli kubuza babañwi zene bakaeza hane bakaba mwa muinelo waluna, mi hape babañwi habaswaneli kulukukueza kueza katulo yeñwi.—Maroma 14:12; Magalata 6:5.

▸ Kauhanyo 7, paragilafu 11

Kuli lube babakenile, muzamao ni likezo zaluna litokwa kuba zekenile mwa meeto a Mulimu. Muzamao okenile ukopanyeleza zelunahana, zelubulela, ni zelueza. Jehova ululaela kuli luambuke mifuta kaufela yemasila ya somano kamba buhule. (Liproverbia 1:10; 3:1) Luswanela kuikatulela kulatelela likuka za Jehova zekenile nihaiba ka nako yelusika ba kale mwa muinelo okona kulutahiseza kuli lueze nto yesika luka. Luswanela kutundamena kulapela, ili kukupa Mulimu kuli alutuse kuba ni minahano yekenile, mi luswanela kuikatulela kuhana miliko ya kueza buhule.—1 Makorinte 6:9, 10, 18; Maefese 5:5.

▸ Kauhanyo 8, paragilafu 11

Muzamao wa kusaswabela bufosi uama kubulela kamba kueza lika ka nzila yeloba likuka za Mulimu ni ka nzila yebonisa kuli mutu haaswabeli mikwa yahae. Mutu yaeza cwalo ubonisa kuli hakuteki milao ya Mulimu. Mutu haba ni muzamao wa kusaswabela bufosi, katengo ka buatuli kakatalima taba yahae. Masila akopanyeleza kueza lika zeñata zemaswe. Kuitingile ka mouinezi muinelo, litaba zeñwi zeama masila zakona kutalimwa ki katengo ka buatuli mwa puteho.—Magalata 5:19-21; Maefese 4:19; kuli mufumane litaba zeñata, mubone “Lipuzo Zezwa Kwa Babali” mwa Tawala ya Mulibeleli ya July 15, 2006.

▸ Kauhanyo 9, paragilafu 7; Kauhanyo 12, paragilafu 10

Jehova naalukisize somano kuli ibe nzila yekenile yebabonisana ka yona lilato bo muuna ni musali babanyalani. Kono haiba mutu aicuka, kamba kuitusisa lilama zahae za lupepo ka mafosisa kuli afelise takazo yahae ya somano, mutu yo uitusisa somano ka nzila yesika kena. Mukwa wo wakona kusinya silikani saanani sona mutu ni Jehova. Ukona kutahisa litakazo zetulile tikanyo ni kutahisa kuli mutu aange somano ka nzila yesika luka. (Makolose 3:5) Mutu yanani mukwa osika kena wo ili yafumana taata kuutuhela haswaneli kuzwafa. (Samu 86:5; 1 Joani 3:20) Haiba ni mina mu mwa muinelo oswana, mulapele ku Jehova mi mumukupe kuli amituse. Muambuke lika zecwale ka kubuha maswaniso a mapunu ili zekona kumitahiseza kuli mube ni munahano osika kena. Muambole ni bashemi bamina babali Bakreste kamba mulikanaa mina yahulile ili yamamela milao ya Jehova. (Liproverbia 1:8, 9; 1 Matesalonika 5:14; Tite 2:3-5) Mwakona kuba ni buikolwiso bwa kuli Jehova wabona mi waitebuha buikatazo bomueza kuli mube ni muzamao okenile.—Samu 51:17; Isaya 1:18.

▸ Kauhanyo 9, paragilafu 9

Libali ki sizo sa kunyala batu babafitelela alimuñwi. Jehova naalukisize linyalo kuba mwahalaa muuna alimuñwi ni musali alimuñwi. Mwa linako za Maisilaele ba kwaikale, Mulimu naalumelelize baana kuba ni basali babafitelela alimuñwi, kono wo nesi ona mulelo wahae wa kwa makalelo. Kacenu, Jehova haalumelezi batu bahae kuba mwa libali. Muuna ukona feela kuba ni musali alimuñwi, mi musali ukona feela kuba ni muuna alimuñwi.—Mateu 19:9; 1 Timotea 3:2.

▸ Kauhanyo 10, paragilafu 12

Jehova naalukisize kuli muuna ni musalaa hae bapile hamoho ka nako kaufela ya bupilo bwabona. (Genese 2:24; Malaki 2:15, 16; Mateu 19:3-6; 1 Makorinte 7:39) Ulumeleza feela telekano haiba yomuñwi  mwa linyalo uezize bubuki. Mwa muinelo ocwalo, Jehova ufile mutu yasina mulatu kolo ya kuiketela kufelisa linyalo.—Mateu 19:9.

Ka linako zeñwi, Bakreste babañwi baiketezi kukauhana ni mutu yebanyalani ni yena nihasika buka. (1 Makorinte 7:11) Mwa miinelo yelatelela, Mukreste wakona kuketa kukauhana ni yanyalani ni yena.

• Kusa babalela lubasi: Muuna uhana kufumanela lubasi lwahae lika za kwa mubili, kuli mane lubasi lupalelwa kufumana masheleñi kamba lico.—1 Timotea 5:8.

• Kunyandiswa hahulu: Kunyandiswa hahulu kuli mane mutu uikutwa kuli bupilo bwahae bu mwa lubeta.—Magalata 5:19-21.

• Kutahisa kuli silikani sanani sona mutu ni Jehova sibe mwa kozi: Muuna kamba musali utahisa kuli mutu yanyalani ni yena asike asebeleza hande Jehova.—Likezo 5:29.

▸ Kauhanyo 11, paragilafu 19

Kaufelaa luna lutokwa kubabazwa ni kususuezwa. (Liproverbia 12:25; 16:24) Lwakona kutiisana ni kususuezana ka manzwi a lilato ni a musa. Manzwi acwalo akona kutusa mizwale ni likaizeli baluna kuitiisa ni kuzwelapili kusebeleza Jehova kusina taba ni butata bobutuna bobakopana ni bona. (Liproverbia 12:18; Mafilipi 2:1-4) Haiba mutu yomuñwi uzwafile hahulu, luswanela kumuteeleza ka likute ni kulika kuutwisisa mwaikutwela. Kueza cwalo kuka lutusa kuziba zelukona kubulela kamba kueza kuli lumutuse. (Jakobo 1:19) Muitomele sikonkwani sa kuziba mizwale ni likaizeli bamina kuli mukone kuziba hande zebatokwa. Hamuka eza cwalo mukakona kubatusa kusutelela ku yakona kubaomba-omba ni kubasusueza, mi ku yena bakaimululwa luli.—2 Makorinte 1:3, 4; 1 Matesalonika 5:11.

▸ Kauhanyo 12, paragilafu 16

Mwa Bibele hakuna milao yenongile yebonisa mwakuezeza linawenga. Mwa sibaka ni sibaka kunani lizo ni milao yeshutana. (Genese 24:67; Mateu 1:24; 25:10; Luka 14:8) Nto ya butokwa  hahulu ka za sinawenga ki buitamo bobaeza batu babanyalana fapilaa Jehova. Batu babañata balukisanga kuli bahabo bona ni balikani babona babeteñi habaeza buitamo ni kulukisa kuli kube ni muuna-muhulu yakafa ngambolo yetomile fa Bibele. Batu babanyalana ki bona babaka keta moukabela mukiti wabona. (Luka 14:28; Joani 2:1-11) Batu babanyalana baswanela kubona teñi kuli litukiso zebaka eza kaufela ka za mukiti wabona zakutekehisa Jehova. (Genese 2:18-24; Mateu 19:5, 6) Likuka za mwa Bibele zakona kubatusa kueza likatulo. (1 Joani 2:16, 17) Haiba babanyalana babata kufa bucwala fa mukiti wabona, baswanela kubona teñi kuli batu batokomelwa hande. (Liproverbia 20:1; Maefese 5:18) Haiba baketa kuliza lipina, baswanela kubona teñi kuli zakutekehisa Jehova. Bakreste babanyalani baswanela kuisa pilu kwa silikani sabona ni Mulimu ni kwa silikani sabona kufita kuisapilu kwa lizazi la sinawenga.—Liproverbia 18:22; kuli mufumane liakalezo zeñwi, mubone Tawala ya Mulibeleli ya October 15, 2006, makepe 18-31.

▸ Kauhanyo 13, paragilafu 18

Lubata kueza likatulo zende zetomile fa likuka zefumaneha mwa Linzwi la Mulimu. Ka mutala, Mukreste akana amemiwa ki mutu yanyalani ni yena ili yasi Paki ya Jehova kuli ayo abana kwa sico ni bana bahabo yena ka nako yekunani mukiti wa lifasi. Mukona kueza cwañi haiba muba mwa muinelo wo? Haiba kuli lizwalo lamina lamilumeleza kuya, mwakona kutaluseza mutu yemunyalani ni yena kuli haiba kukayo ezwa lizo za bulapeli bwa buhata ka nako ya sico, hamuna kuabana ku zona. Muswanela kunyakisisa haiba kunani batu babañwi babaka sitatala hamuka ya kwa sico ko.—1 Makorinte 8:9; 10:23, 24.

Kamba mwendi mubelekisi wamina umifa ñambekelo yeñwi ka nako ya mukiti. Kana mwaswanela kuihana? Batili. Mwakona kueza katulo ya kuiamuhela kamba kuihana kulikana ni mwaiingela mubelekisi wamina. Kana uiinga kuba kalulo ya mukiti wo? Kamba uifa ka nzila feela ya kubonisa buitumelo? Ka kunyakisisa litaba ze  ni zeñwi cwalo, mwakona kueza katulo ka za haiba muka iamuhela kamba kutokwa.

Muinelo omuñwi hape ki wo, mutu yomuñwi umifa mpo ka nako ya mukiti mi ubulela kuli: “Naziba kuli hamuezangi mikiti ya mazazi a pumulo, kono nibata kuli muunge mpo ye.” Mwendi mutu yo umibonisa feela sishemo. Hape mwakona kunahana kuli mutu yo ubata kulika feela tumelo yamina kamba ubata kumikenya mwa kueza mukiti? Hase munyakisisize taba ye, mwakona kuiketela kuamuhela mpo yeo kamba kuihana. Mwa likatulo zelueza kaufela, lubata kuba ni lizwalo lelinde ni kusepahala ku Jehova.—Likezo 23:1.

▸ Kauhanyo 13, paragilafu 22

Hañata, haiba kusautwana kufeliswa ka nako, ni ka kozo, hakuzuhangi litaba zetuna. (Mateu 5:23-26) Nto ya butokwa hahulu kwa Bakreste ki kutahisa tumbo ku Jehova ni kuswalisanisa puteho.—Joani 13:34, 35; 1 Makorinte 13:4, 5.

Haiba Bakreste basalumelelani mwa litaba za lipisinisi, baswanela kutatulula butata bo kusina kuisana kwa kuta. Liñolo la 1 Makorinte 6:1-8 libonisa kelezo yanaafile muapositola Paulusi ka za mizeko ya Bakreste. Kuisa muzwale waluna kwa kuta kukona kusinya libizo la puteho ni la Jehova. Kwa Mateu 18:15-17, kubulezwi mihato yemilaalu yatokwa kulatelela Mukreste kuli atatulule litaba zetuna zecwale ka kusinya mutu libizo kamba buputeleli: (1) Pili baswanela kutatulula taba mwahalaa bona. (2) Haiba kueza cwalo kupala, baakona kukupa mutu alimuñwi kamba bababeli ba mwa puteho ili babahulile kwa moya kuli babatuse. (3) Cwale haiba kwaswanela, bakona kuzibisa sitopa sa baana-bahulu kuli batalime taba yeo. Taba hase ifitile kwa baana-bahulu, bakaitusisa likuka za mwa Bibele kuli batuse batu babanani butata bao kuli bautwane. Haiba kuli batu babanani butata bao habatabeli kulatelela likuka za mwa Bibele, baana-bahulu mwa puteho baakona kuunga muhato kulikana ni taba yeo.

Kunani miinelo yemiñwi yekona kutahisa kuli batu bazekele kwa kuta, mwendi inge cwalo yeama telekano, ku fiwa tukelo ya ku  babalela bana hamulaho wa telekano, kufiwa tukelo ya kulifiwanga mali a telekano, kulifelwa ki kampani ya insurance bakeñisa liluwo lelisinyehile, kufiwa tukelo ya kuba yomuñwi wa batu beikolotezi kampani hakunyakisiswa za kuwa kwa kampani yeo, kamba kuzeka kuli will yeneñozwi ki mutu yashwile ikutekiwe. Haiba Mukreste alatelela litaba za ka mulao zeo kuli afelise butata bwahae, usamamela kelezo yanaafile Paulusi.

Haiba kuba ni butata bobucwale ka kuswalwa likalala, kuholofazwa, kuuzwezwa lika, kamba bubulai, fo Mukreste habiha taba yeo ku ba mulao usamamela kelezo ya Paulusi.

▸ Kauhanyo 14, paragilafu 14

Satani uzwezipili kupuma batu kuzwa feela mwa simu ya Edeni. (Genese 3:1-6; Sinulo 12:9) Waziba kuli hakalyanganisa minahano yaluna wakona kulukukueza kuli lueze lika zemaswe. (2 Makorinte 4:4; Jakobo 1:14, 15) Uitusisa lipolitiki, bulapeli, litekisano, lipapali za kuitabisa ka zona, lituto, ni lika zeñwi zeñata kulutahiseza kuli luamuhele mihupulo yahae ni kuunga lika zeo kuba zelukile.—Joani 14:30; 1 Joani 5:19.

Satani waziba kuli usiyalezwi feela ki nako yenyinyani ya kupuma batu. Ka mukwa ocwalo, ueza mwakonela kaufela kuli akone kukelusa batu babañata. Sihulu ubata kukelusa batu babasebeleza Jehova. (Sinulo 12:12) Halusa tokomeli, Diabulosi wakona kusinya minahano yaluna hanyinyani-hanyinyani. (1 Makorinte 10:12) Ka mutala, Jehova ubata kuli linyalo libe la kuya kuile. (Mateu 19:5, 6, 9) Kono batu babañata kacenu baanga kuli linyalo ki la nakonyana feela mi lakona kufela. Buñata bwa mafilimu ni liprogilamu za fa TV liyemela muhupulo wo. Luswanela kubona teñi kuli halulumelezi mubonelo wa batu ba mwa lifasi le ka za linyalo kuluhapa.

Nzila yeñwi yaitusisa Satani kulupuma ka yona ki kuba ni mubonelo wa kubata kuba ni tukuluho. (2 Timotea 3:4) Haiba lusatokomeli, lwakona kupalelwa kukuteka batu baaketile Jehova kuli baluetelele. Ka mutala, muzwale wakona kuhana ketelelo  yafiwa ki baana-bahulu mwa puteho. (Maheberu 12:5) Kamba kaizeli wakona kukakanya tukiso ya Jehova yeama toho ya lubasi.—1 Makorinte 11:3.

Luswanela kuikatulela kusalumeleza Diabulosi kukukueza minahano yaluna. Kono lubata kuba ni mubonelo wa Jehova ni kuisa ‘minahano yaluna kwa lika ze kwahalimu.’—Makolose 3:2; 2 Makorinte 2:11.

▸ Kauhanyo 16, paragilafu 9

Kaufelaa luna lubata kuba ni mibili yeiketile, mi lubata kubabalelwanga hande halukula. (Isaya 38:21; Mareka 5:25, 26; Luka 10:34) Kacenu kunani mialafelo yemiñata yebaalafa ka yona baalafi ni batu babañwi. Haluketa mualafelo oluka amuhela, ki kwa butokwa kuli lulatelele likuka za mwa Bibele. Luswanela kuhupula kuli ki Mubuso wa Mulimu feela oka lufolisa kuya kuile. Halulati kuisa hahulu pilu kwa buiketo bwaluna bwa kwa mubili kuli mane lutuhele kulapela Jehova.—Isaya 33:24; 1 Timotea 4:16.

Luswanela kutokomela kuli haluamuheli likalafo zeezwa ka maata azwa kwa badimona. (Deuteronoma 18:10-12; Isaya 1:13) Ka mukwa ocwalo, lusika amuhela kale kalafo ya mufuta ocwalo, luswanela kueza molukonela kaufela kubatisisa kuli luzibe haiba yaswalisana ni badimona kamba kususueza tumelo ya badimona. (Liproverbia 14:15) Haluswaneli kulibala kuli Satani ubata kutahisa kuli luswalisane ni badimona. Halulemuha kuli likalafo zelufiwa liswalisana ni tumelo ya badimona, luswanela kuliambuka.—1 Pitrosi 5:8.

▸ Kauhanyo 16, paragilafu 18