1, 2. Ki kabakalañi halutokwa kuba ni nto yeluetelela haluli mwa sibaka selusa zibi hande? Jehova ulufile nto mañi kuli iluetelele?

 MUNGE kuli muzamaya mwa lihalaupa lelituna. Ponahalo ya sibaka izwelapili kucinca moya omutuna haunze ukasheza lishabati kafa ni kafa. Mwakona kulateha ka bunolo. Mukona kuziba cwañi komuya? Mutokwa kuetelelwa ki mutu yomuñwi kamba nto yeñwi. Nto yeo ikona kuba kampasi, lizazi ni linaleli, mapa, sipangaliko sa GPS (Global Positioning System), kamba  mutu yomuñwi yaziba hande lihalaupa leo. Kuba ni nto yemietelela ki kwa butokwa hahulu, kakuli kuziba komuya ku ka sileleza bupilo bwamina.

² Kaufelaa luna lutalimananga ni matata amañata mwa bupilo, mi ka linako zeñwi lwakona kuikutwa kuli lulatehile. Kono Jehova ufile mañi ni mañi lizwalo kuli limuetelele. (Jakobo 1:17) Halunyakisiseñi kuli lizwalo ki nto mañi ni molibelekela. Kihona lukaituta molukona kulutela lizwalo laluna, libaka haluswanela kubabalela mazwalo a batu babañwi, ni ka mo lizwalo lelikenile likona kulutuseza kuba ni bupilo bobunde.

3. Lizwalo laluna ki nto mañi?

³ Lizwalo laluna ki mpo yende yezwa ku Jehova. Ki nto yemwahalaa luna yelutusa kuziba lika zende ni zemaswe. Linzwi la Sigerike leliitusisizwe mwa Bibele lelitolokilwe kuli “lizwalo” litalusa “kuziba hande moluinezi.” Lizwalo laluna halibeleka hande likalutusa kuziba moluinezi luli. Lilutusa kuatula ka busepahali mihupulo ni maikuto aluna. Lakona kulutahiseza kueza lika zende ni kuambuka lika zemaswe. Mi lakona kulutusa kuikutwa kuba ni tabo halueza likatulo zende kamba kuikutwa kuba ni mulatu halueza likatulo zemaswe.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 5.

4, 5. (a) Ki lika mañi zeneezahezi bo Adama ni Eva hane basika utwa mazwalo abona? (b) Ki ifi mitala yemiñwi ya mwa Bibele yebonisa molibelekela lizwalo?

⁴ Mañi ni mañi wa luna wakona kuiketela kuteeleza kamba kusateeleza kwa lizwalo lahae. Adama ni Eva nebaketile kusateeleza kwa mazwalo abona,  mi hamulaho nebaezize sibi. Kutuha fo, nebaikutwile kuba ni mulatu, kono nebasakoni kucinca katulo yabona. Nese bafoselize kale Mulimu. (Genese 3:7, 8) Nihaike kuli mañi ni mañi wabona naanani lizwalo lelipetehile, mi naaziba kuli kusautwa Mulimu nekusika luka, nebaketile kusateeleza kwa mazwalo abona.

⁵ Kono ka kushutana ni bo Adama ni Eva, batu babañata babasika petahala nebalatelezi zanaabulela mazwalo abona. Jobo naatomile mutala omunde. Bakeñisa kuli naaezize likatulo zende, naakona kubulela kuli: “Pilu yaka haina kuninyaza mwa mazazi a bupilo bwaka kaufela.” (Jobo 27:6) Jobo hanaabulela ka za “pilu” yahae, naaama kwa lizwalo lahae, ona maikuto amwahali anaa mutusa kuziba lika zende ni zemaswe. Kono Davida yena ka linako zeñwi naasaisangi pilu kwa lizwalo lahae mi naapalelwanga kuutwa Jehova. Hamulaho wa nako, aikutwa kuba ni mulatu mi nekuswana inge kuli pilu yahae ‘neimukataza.’ (1 Samuele 24:5) Leo ki lizwalo la Davida lene limubulelela kuli uezize lika zemaswe. Kuteeleza kwa lizwalo lahae nekuka mutusa kusakutela mafosisa aswana hape.

6. Ki kabakalañi halukona kubulela kuli lizwalo laluna ki mpo yezwa ku Mulimu?

⁶ Nihaiba batu babasazibi Jehova hañata bazibanga kuli kunani lika zelukile ni zesika luka. Bibele ibulela kuli: “Ka mihupulo yabona, basweli banyazwa kamba mane kuyemelwa.” (Maroma 2:14, 15) Ka mutala, batu babañata baziba kuli kubulaya kamba kuuzwa kufosahalile. Nihaike kuli habalemuhangi, bateelezanga kwa lizwalo labona, ona maikuto abeile Jehova mwa lipilu zabona ili abatusa kuziba lika zende ni zemaswe. Hape  balatelela likuka za Mulimu kamba litaba za niti za mwa Bibele zaalufile Jehova kuli lilutuse kueza liketo zende.

7. Ki kabakalañi lizwalo laluna fokuñwi halikona kutahisa kuli lueze lika zemaswe?

⁷ Kono fokuñwi lizwalo laluna lakona kulutahiseza kueza lika zemaswe. Ka mutala, laakona kusinyiwa ki mihupulo ni maikuto aluna asika petahala, mi lakona kutahisa kuli lueze lika zemaswe. Lizwalo lelinde haliitahelangi feela. (Genese 39:1, 2, 7-12) Litokwa kulutiwa. Jehova ulufile moya okenile ni likuka za mwa Bibele kuli lilutuse. (Maroma 9:1) Halunyakisiseñi molukona kulutela lizwalo laluna.

8. (a) Maikuto aluna akona kuama cwañi lizwalo laluna? (b) Luswanela kuipuzañi pili lusika eza kale katulo?

⁸ Batu babañwi banahana kuli kuteeleza kwa mazwalo abona kutalusa kueza lika mobaikutwela. Baikutwa kuli bakona kueza lika mobabatela ibile feela kuli batabela kueza lika zeo. Kono maikuto aluna hasika petahala mi akona kulupuma. Maikuto aluna akona kuba ni maata hahulu kuli mane akona kuama lizwalo laluna. Bibele ibulela kuli: “Pilu yapuma kufita linto kaufela mi iziyelehile. Ki mañi yakona kuiziba?” (Jeremia 17:9) Ka mukwa ocwalo, lwakona kunahana kuli nto yeñwi ilukile kono inge isika luka. Ka mutala, Paulusi pili asikaba kale Mukreste, nanyandisize hahulu batu ba Mulimu mi naanga kuli zanaaeza nelilukile. Naanahana kuli naanani lizwalo lelinde. Kono hasamulaho naabulezi kuli: “Yaniatula ki Jehova.” (1 Makorinte 4:4; Likezo 23:1; 2 Timotea 1:3)  Paulusi hasaazibile mwanaaikutwela Jehova ka za lika zanaaeza, alemuha kuli naatokwa kucinca. Ka mukwa ocwalo, lusika eza kale nto yeñwi, lutokwa kuipuza kuli ‘Jehova ubata kuli niezeñi?’

9. Kusaba Mulimu kutalusañi?

⁹ Haiba mwalata mutu yomuñwi, hamuna kueza nto yeka munyemisa. Bakeñisa kuli lwalata Jehova, halulati kueza nto yeka munyemisa. Luswanela kusaba hahulu kunyemisa Jehova. Lulemuha taba yeo kwa mutala wa Nehemia. Naahanile kuitusisa situlo sahae sa kuba mubusisi kuli aipumanele sifumu. Kabakalañi? Naabulezi kuli neeli “kabakala kusaba Mulimu.” (Nehemia 5:15) Nehemia naasalati kueza nto yeneka nyemisa Jehova. Sina Nehemia, ni luna luswanela kusaba kueza lika zemaswe kuli lusike lwanyemisa Jehova. Lwakona kuituta lika zetabisa Jehova ka kubala Bibele.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 6.

10, 11. Ki likuka lifi za mwa Bibele zekona kulutusa kueza katulo yende ka za bucwala?

¹⁰ Ka mutala, Mukreste akana atokwa kuiketela kunwa bucwala kamba kusanwa. Ki likuka mañi zekona kumutusa kueza katulo yende? Ki ze likuka lisikai: Bibele haihanisi kunwa bucwala. Mane ilubulelela kuli waine ki mpo yezwa ku Mulimu. (Samu 104:14, 15) Nihakulicwalo, Jesu naabulelezi balateleli bahae kuli baambuke “kunwa maswe” bucwala. (Luka 21:34) Mi Paulusi naabulelezi Bakreste kuli baambuke “mikiti yelilata ni . . . bucakolwa.” (Maroma 13:13) Naabulezi kuli macakolwa “habana kuyola saanda sa Mubuso wa Mulimu.”—1 Makorinte 6:9, 10.

¹¹ Mukreste ukona kuipuza kuli: ‘Niinga cwañi bucwala? Kana nitokwa bucwala kuli niikatuluse? Kana  ninwanga bucwala kuli nibe ni bundume? Kana nakona kuitomela kuli nikanwanga bucwala bobufita kai ni nako ya kubunwa? * Kana nisakona kuba ni nako ya kuitabisa ni balikani niha kusina bucwala?’ Lwakona kukupa Jehova kuli alutuse kueza liketo zende. (Mubale Samu 139:23, 24.) Halueza cwalo, luluta lizwalo laluna kumamela likuka za mwa Bibele. Kono kunani zeñata zelutokwa kueza sina moluka bonela.

12, 13. Ki kabakalañi lizwalo lamina halikona kushutana ni mazwalo ababañwi? Lukona kueza cwañi halunani mibonelo yeshutana ni ya babañwi?

¹² Mazwalo a batu ashutana. Lizwalo lamina lakona kumilumeleza kueza nto yasakoni kueza mutu yomuñwi. Ka mutala, mwakona kuketa kunwa bucwala, kono yomuñwi yena uikutwa kuli hatokwi kunwa bucwala. Ki kabakalañi batu bababeli habakona kuba ni maikuto ashutana ka za taba ye?

¹³ Hañata mutu ubanga ni maikuto ashutana ni ababañwi bakeñisa sibaka kwahulezi, kamo lubasi lwahae neluungela nto yeñwi, zaipumani ku zona mwa bupilo, mane ni zeñwi cwalo. Ka za bucwala, mutu yomuñwi yanaasa koni kunwa hanyinyani mwendi uketile kutuhela kunwa. (1 Malena 8:38, 39) Ka mukwa ocwalo, mukona kuikutwa cwañi haiba mufile mutu yomuñwi bucwala kono uhanile kubunwa? Kana mukaikutwa kufosezwa? Kana muka muhapeleza? Kana  mukatundamena kuli amibulelele libaka hahanile? Batili, kakuli mwakuteka lizwalo lahae.

14, 15. Ki muinelo mañi one uliteñi mwa miteñi ya Paulusi? Paulusi naafile kelezo mañi yende?

¹⁴ Mwa miteñi ya muapositola Paulusi, nekubile ni muinelo one ubonisa mwakona kushutanela mazwalo a batu. Nama yeñwi yenelekiswa fa misika neiitusisizwe mwa bulapeli bwa buhata mi neifilwe sina matabelo kwa milimu ya maswaniso. (1 Makorinte 10:25) Paulusi naasika nahana kuli kufosahalile kuleka ni kuca nama yecwalo. Yena naanga kuli lico kaufela lizwa ku Jehova. Kono mizwale babañwi bane balapelanga milimu ya maswaniso kwamulaho, nebanani mibonelo yeshutana. Nebaikutwa kuli kuca nama yecwalo kufosahalile. Kana Paulusi naikutwile kuli: ‘Lizwalo laka lilukuluhile. Ninani tukelo ya kuca zenilata’?

¹⁵ Paulusi naasika nahana cwalo. Naanga maikuto a mizwale bahae kuba abutokwa hahulu kuli mane naaitakaleza kutoboha litukelo zahae zeñwi. Paulusi naabulezi kuli haluswaneli kuezanga “lika zetabisa feela luna.” Naaekelize kubulela kuli: “Kakuli nihaiba Kreste naasika eza zetabisa yena muñi.” (Maroma 15:1, 3) Ka kuswana sina Jesu, Paulusi naaisize hahulu pilu ku za babañwi kufita ku zahae.—Mubale 1 Makorinte 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ki kabakalañi halusaswaneli kuatula muzwale waluna haiba lizwalo lahae lamulumeleza kueza nto yelunga kuli haisika luka?

¹⁶ Kono kucwañi haiba lizwalo la mutu yomuñwi limulumeleza kueza nto yelunga kuli haisika luka? Luswanela kutokomela hahulu kuli lusike lwatundamena kuli muhupulo waluna ulukile ni kuli wahae  ufosahalile. (Mubale Maroma 14:10.) Jehova naalufile lizwalo kuli liluatule isiñi kuatula babañwi. (Mateu 7:1) Halutabeli kuli liketo zaluna litahise filikanyo mwa puteho. Kono lubata linzila zakuzwisezapili lilato ni swalisano mwa puteho.—Maroma 14:19.

17. Ki lika mañi zeezahezi kwa mazwalo a batu babañwi?

¹⁷ Muapositola Pitrosi naañozi kuli: “Mube ni lizwalo lelinde.” (1 Pitrosi 3:16) Ka bumai, batu habakeshebisa likuka za Jehova, hanyinyani-hanyinyani lizwalo  labona latuhela kubalemusa. Paulusi naabulezi kuli lizwalo lelicwalo ‘libabuzwi inge ka sipi yecisa.’ (1 Timotea 4:2) Kana semukile mwa cisiwa ki mulilo? Haiba mucisiwa ki mulilo, mukaba ni sikelela fa litalo lamina kuli mane hamukoni kuutwa butuku. Haiba mutu aswalelela kueza lika zemaswe, lizwalo lahae lakona ‘kubabuha’ mi hamulaho wa nako likatuhela kubeleka.

18, 19. (a) Maikuto akuba ni mulatu kamba maswabi alulutañi? (b) Lukona kuezañi haiba kuli luikutwa kuba ni mulatu bakeñisa libi zelubakezi kale?

¹⁸ Haiba luikutwa kuba ni mulatu, uzibe fo lizwalo laluna lilubulelela kuli luezize nto yefosahalile. Nto yeo yakona kulutusa kulemuha mafosisa ene luezize ni kuatuhela. Lubata kuituta kwa mafosisa aluna  ilikuli lusike lwaakutela. Ka mutala, nihaike kuli Mulena Davida naaezize sibi, lizwalo lahae neli mususuelize kubaka. Naainyazize bakeñisa zanaaezize mi naaikatulezi kuli ukautwa Jehova. Bakeñisa zeneezahezi ku yena, Davida naabulezi ka za Jehova kuli: “U yomunde mi ulata kuswalela.”—Samu 51:1-19; 86:5; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 7.

¹⁹ Kono mutu usakona kuikutwa kuba ni mulatu bakeñisa nto yakile aeza kwamulaho ili yanaabakezi. Kuikutwa kuba ni mulatu kuutwisa hahulu butuku mi kukona kutahisa kuli mutu aikutwe kuba yasina tuso. Haiba ki mona momuikutwelanga ka linako zeñwi cwalo, muhupule kuli hamuna kukona kucinca zeneezahalile kwamulaho. Ibe kuli ka nako yeo nemuzibile kuli nemufosize kamba kutokwa, Jehova naamiswalezi  ka kutala, mi naatakuzi libi zeo. Jehova umibona kuli mukenile mi waziba kuli cwale mueza zelukile. Pilu yamina yakona kuminyaza, kono Bibele ibulela kuli: “Mulimu ki yomutuna kufita lipilu zaluna.” (Mubale 1 Joani 3:19, 20.) Taba ye italusa kuli lilato lalubonisa ni kuswalelwa ki yena ki za butokwa hahulu, mi haluswaneli kuikutwa kuba ni mulatu kamba maswabi. Mwakona kuba ni buikolwiso bwa kuli Jehova umiswalezi. Haiba mutu aswalelwa ki Jehova, lizwalo lahae likalukuluha mi ukakona kusebeleza Mulimu ka tabo.—1 Makorinte 6:11; Maheberu 10:22.

20, 21. (a) Buka ye ilukiselizwe kumitusa kuezañi? (b) Jehova ulufile tukuluho mañi? Luswanela kuitusisa cwañi tukuluho yeo?

²⁰ Buka ye ilukiselizwe kumitusa kuluta lizwalo lamina ilikuli likone kumilemusa ni kumisileleza mwa mazazi ataata a, amafelelezo. Hape ika mitusa kuitusisa likuka za mwa Bibele mwa miinelo yeshutana-shutana yemukopana ni yona. Buka ye, haina kulufa mukoloko wa milao ya zelutokwa kueza mwa lika kaufela. Lupila ka “mulao wa Kreste” otomile fa likuka za Mulimu. (Magalata 6:2) Haluswaneli kueza mafosisa bakeñisa kuli hakuna mulao onongile obulela ka za taba yeñwi. (2 Makorinte 4:1, 2; Maheberu 4:13; 1 Pitrosi 2:16) Kono luitusisa tukuluho yelunani yona kuli lubonise lilato laluna ku Jehova.

²¹ Halunahanisisa ni kuitusisa likuka za mwa Bibele, luituta mwa kuitusiseza ‘maata aluna akulemuha’ mi lukanahana mwaanahanela Jehova. (Maheberu 5:14) Kueza cwalo kukatahisa kuli lube ni lizwalo lelilutilwe hande ili lelika luetelela mwa bupilo ni kulutusa kuzwelapili kuba mwa lilato la Mulimu.