1, 2. Ki lihule lelicwañi lelikona kuluutwisa hahulu bumaswe?

LUIKUTWANGA bumaswe kubona mutu hakalisa kuba lihule. Mwendi lwakona kuipuza mabaka mutu yo haketile kupila bupilo bobumaswe cwalo. Kana mutu yo naakalile kueza buhule inze asali mwanana mwendi kabakala kuli naanatiwangwa kamba kunyandiswa ki mutu yomuñwi wa mwa lubasi lwabona? Kamba kana bubotana ki bona bobutahisize kuli akale kulekisanga mubili wahae? Esi mwendi ukalile kueza buhule hamulaho wa kusiya muunaa hae yanaamunyandisa hahulu? Miinelo yeo iatile hahulu mwa lifasi lelimaswe le. Kona libaka Jesu Kreste hanaabonisize sishemo kwa batu babañwi bane bali mahule. Jesu naatalusize kuli haiba nebaka baka ni kucinca mipilelo yabona, nebaka ba ni sepo yende ya kwapili.—Mat. 21:28-32; Luka 7:36-50.

² Nihakulicwalo, halunyakisiseñi mufuta usili wa lihule. Luungeñi kuli musali yomuñwi uiketela kuba lihule. Haangi mupilelo wo kuba omaswe, kono uunga kuli mupilelo wo ukamutusa kukondisa mwa bupilo! Ubata kuli mupilelo wo umutuse kuba ni  masheleñi ni kuzibahala. Kucwani haiba musali yo naanyezwi ki muuna yasepahala, kono aiketela kubeteka muunaa hae ka bomu kuli abe lihule? Mupilelo wa musali yo luli umaswe mi halukoni kuutabela ni hanyinyani. Kuikutwa hahulu bumaswe ka za mupilelo wa musali yo, kulutusa kuutwisisa libaka Jehova Mulimu hakuta-kutezi kuitusisa mutala wa lihule kuli abonise mwaikutwela ka za bulapeli bwa buhata.

3. Ki litaba mañi zelukanyakisisa mwa kauhanyo ye?

³ Mwa buka ya Ezekiele, kunani litaba zepeli zebonisa mo buhule buyemela kusasepahala kokutuna kwa batu ba Mulimu mwa Isilaele ni Juda. (Ezek., likauha. 16 ni 23) Lusika nyakisisa kale litaba zeo, halunyakisiseñi lihule leliñwi la swanisezo. Lihule leo neliliteñi pili linako za Ezekiele lisika fita kale, pili Isilaele isika ba kale teñi, mi lihule leo lisazwelapili ni kacenu. Lihule leo libulezwi kwa Sinulo, yona buka ya mafelelezo mwa Bibele.

4, 5. “Babilona Yomutuna” ki mañi, mi luziba cwañi? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 162.)

⁴ Mwa pono yanaabonisizwe ki Jesu kwa mafelelezo a lilimo za baapositola, muapositola Paulusi naaboni lihule. Lihule leo libizwa kuli ki “lihule lelituna” ni “Babilona Yomutuna, mahe mahule.” (Sin. 17:1, 5) Ka lilimo zeñata, baeteleli ba bulapeli ni licaziba ba litaba za Bibele bapalezwi kuutwisisa kuli lihule leo ki mañi. Babañwi babulezi kuli liyemela Babilona, Roma, kamba Keleke ya Katolika. Nihakulicwalo, Lipaki za Jehova bona ka lilimo zeñata bazibile zeliyemela “lihule lelituna” leo. Lihule leo liyemela bulapeli kamukana bwa buhata mwa lifasi. Luziba cwañi cwalo?

⁵ Lihule leo lanyaziwa kabakala kueza buhule ni “malena ba lifasi,” kamba baeteleli ba likopano za bupolitiki. Kacwalo lihule leo haki mueteleli wa kopano ya bupolitiki. Kuzwa fo, buka ya Sinulo ibonisa kuli “balekisi ba lifasi,” kamba likopano za lipisinisi za mwa lifasi le, balila lifu la Babilona Yomutuna. Kacwalo Babilona Yomutuna hayemeli kopano yetuna ya lipisinisi. Cwale uyemelañi? Babilona Yomutuna unani mulatu wa kuikenya mwa “likezo za tumelo ya mioya,” kamba kulapela milimu ya maswaniso, mi unani mulatu wa bupumi. Kusina kukakanya, likopano za bulapeli mwa lifasi le ki zona zeikenyanga mwa likezo zeo. Lihule leo hape litaluswa kuli linani maata fahalimwaa likopano za bupolitiki mwa lifasi. Kuzwa fo, lihule leo linyandisa batanga ba Jehova Mulimu babasepahala. (Sin. 17:2, 3; 18:11, 23, 24) Bulapeli bwa buhata buezize lika zeo, mane kuto fita ni mwa linako zaluna.

6. Ki kabakalañi Babilona Yomutuna habizwa kuli “mahe mahule”?

⁶ Ki kabakalañi Babilona Yomutuna yabizwa kuli “lihule lelituna,” habizwa hape kuli ki “mahe mahule”? Bulapeli bwa buhata buikabile kuba tukwata-kwata. Tukwata to, ki totuñata-ñata. Kuzwa feela fone lilyanganiselizwe lipuo mwa Babele ya kwaikale,  batu balutilwe lituto za buhata zeshutana-shutana, ili nto yetahisize kuli kube ni bulapeli bobuñata bobushutana-shutana kacenu. Kwaswanela kubiza bulapeli bwa buhata kuli “Babilona Yomutuna” kakuli libizo leo neli la muleneñi wa Babilona, mona mone kukalezi bulapeli bwa buhata bobushutana-shutana! (Gen. 11:1-9) Kacwalo, bulapeli bobushutana-shutana bo, buswana feela sina bana ba lihule lelituna kamba bana ba kopano iliñwi. Satani hañata uitusisanga bulapeli bo kukukueza batu kuli baikenye mwa litumelo za mioya, balapele milimu ya maswaniso, ni kuli baikenye mwa lizo zeshwaulisa libizo la Mulimu. Kona libaka batu ba Mulimu habalemuswa cwana ka za kopano yeo ya bulapeli bwa buhata ya mwa lifasi kaufela: “Hamuzwe ku yena, mina sicaba saka, haiba hamulati kuabana ni yena mwa libi zahae”!—Mubale Sinulo 18:4, 5.

7. Ki kabakalañi halumamela temuso ya kuli ‘luzwe’ ku Babilona Yomutuna?

⁷ Kana mumamezi temuso yeo? Muhupule kuli Jehova naabupile batu ni takazo ya kuba ni silikani ni yena. (Mat. 5:3) Batu bakona feela kuba ni silikani ni Mulimu haiba bamulapela ka nzila yelukile. Batanga ba Jehova balika mobakonela kaufela kuikauhanya kwa bulapeli bwa buhata. Kono Satani Diabulosi yena hatabeli cwalo. Ulata hahulu kukukueza batu ba Mulimu kuli baswalisane ni bulapeli bwa buhata. Satani ukonile kukukueza batu kueza cwalo mwa miinelo yemiñata. Mwa linako za Ezekiele, batu ba Mulimu nese bakalile kale kuswalisana ni bulapeli bwa buhata. Kunyakisisa litaba zeneezahezi zeo ki kwa butokwa hahulu, kakuli kwakona kulutusa kuziba zeñata ka za likuka za Jehova, katulo yahae yelukile, ni sishemo sahae.

8-10. Ki nto mañi ya butokwa yelutokwa kueza kuli lulapele Jehova ka nzila yelukile, ili yelutusa kuutwisisa mwaikutwela Jehova ka za kuswalisana ni bulapeli bwa buhata? Mufe mutala.

⁸ Mwa buka ya Ezekiele, Jehova uitusisa swanisezo ya lihule kutalusa mwaikutwela ka za sicaba sahae. Ezekiele naasusumelizwe kuñola litaba zepeli zebonisa mwanaaikutwezi Jehova, batu bahae hane bamukwenuhezi ka kusasepahala ku yena ni kueza lika zemaswe. Ki kabakalañi Jehova hanaabapanyize sicaba sahae kwa mahule?

⁹ Kuli luzibe kalabo kwa puzo yeo, lutokwa pili kunyakisisa zatokwa kueza mutu kuli alapele Jehova ka nzila yelukile sina mone luitutezi mwa Kauhanyo 5 ya buka ye. Mwa Mulao wanaafile Maisilaele, Jehova naabulezi kuli: “Usike walapela milimu isili, kwandaa ka [kamba, “ili kunishwaula,” litaluso ze kwatasi]. . . . . na Jehova Mulimu wahao, ni Mulimu yatokwa kulapelwa feela anosi.” (Exo. 20:3, 5) Jehova hape naakoñomekile taba yeswana hanaabulezi kuli: “Hamulukeli kukubamela milimu isili, kakuli Jehova uzibahala kuli ki Mulimu yatokwa kulapelwa feela anosi. Ki  cwalo, ki Mulimu yatokwa kulapelwa feela anosi.” (Exo. 34:14) Zanaabulezi Jehova libonisa kuli luswanela kulapela feela yena anosi. Kuli lumulapele ka nzila yemutabisa, luswanela kulapela feela yena anosi.

¹⁰ Kuli luutwisise hande taba yeo, halunyakisiseñi mutala wa batu baba mwa linyalo. Muuna ni musali babanyalani balibelelanga kuli yomuñwi ni yomuñwi wa kubona asepahale ku yomuñwi. Haiba yomuñwi wa ku bona abonisa mutu usili lilato laswanela kubonisa feela ku yanyalani ni yena, yanyalani ni yena ukautwa lifufa ni kubetekiwa. (Mubale Maheberu 13:4.) Ka nzila yeswana, haiba batu ba Jehova babaineezi ku yena balapela milimu ya buhata, Jehova ukaikutwa kubetekiwa. Kwa liñolo la Ezekiele kauhanyo 16, Jehova ubonisize mwaikutwelanga habetekiwa.

11. Jehova naabuleziñi ka za Jerusalema ni simuluho yayona?

¹¹ Mwa buka kaufela ya Ezekiele, ki kwa kauhanyo 16 feela ko Jehova abulezi litaba zeñata hahulu, mi mwa Mañolo A Siheberu kaufela, ki kwa kauhanyo yeo feela kokufumaneha litaba zetelele za bupolofita zanaabulezi Jehova. Jehova ubulela za muleneñi wa Jerusalema, oyemela sicaba sa Juda sesisa sepahali. Ubulela simuluho yemaswe ya Jerusalema ni mone imubetekezi. Jerusalema neikalile sina mbututu yeyubekilwe, yetezi masila ni yesababalelwi. Bashemi bahae neli Makanana bane basalapeli Jehova. Ka nako yetelele, Jerusalema neibusizwe ki Majebusi, ili lusika lwa Makanana, kufitela Davida atula muleneñi wo. Jehova naashwezi makeke Jerusalema, yanaaswana sina mbututu yeyubekilwe, mi aikenisa ni kuibabalela. Hamulaho wa nako, Jerusalema naaswana feela sina musalaa hae. Mane Maisilaele bane batilo pila mwa muleneñi wo nebali mwa tumelelano ya bulikani ni Jehova, ili yene baezize ka kuitatela mwa linako za Mushe. (Exo. 24:7, 8) Jerusalema hase ubile ona muleneñi omutuna mwa naha, Jehova aufuyola ni kuukabisa, sina feela muuna yafumile ili yanani maata mwakona kubabalelela musalaa hae yalata ka kumufa lika za kuikabisa ka zona.—Ezek. 16:1-14.

12. Bulapeli bwa buhata nebukalile cwañi mwa Jerusalema?

¹² Halunyakisiseñi zeneezahezi hamulaho. Jehova naabulezi kuli: “Wakala kusepa bunde bwahao, mi wafetuha lihule kabakala libubo lahao. Watupwikela mwa likezo zahao za buhule ni mutu kaufela yanaafita, mi bunde bwahao bwaba bwahae.” (Ezek. 16:15) Mwa linako za Salumoni, Jehova naafuyauzi hahulu sicaba sahae kuli mane muleneñi wa Jerusalema neli ona muleneñi one ufumile hahulu mwa lifasi kaufela ka nako yani. (1 Mal. 10:23, 27) Kono batu bakala kusa sepahala ku Jehova hanyinyani-hanyinyani. Ka kubata kutabisa basali bahae ba macaba asili, Salumoni naasilafalize Jerusalema ka kulapela milimu ya buhata. (1 Mal. 11:1-8) Mi malena bane batilo busa hamulaho  wahae, nebaezize likezo zemaswe ni kufita, nebasilafalize naha kaufela ka kulapela milimu ya maswaniso. Jehova naaikutwile cwañi batu bahae hane bamubetekile ni kutuhela kusepahala ku yena? Naabulezi kuli: “Lika zecwalo haliswaneli kuezahala, mi lisike zaezahala hape.” (Ezek. 16:16) Kono batu bahae nebasika cinca, nebazwezipili kueza lika zemaswe hahulu!

13. Batu ba Mulimu bane bali mwa Jerusalema nebanani mulatu mañi?

¹³ Jehova naautwile butuku mi naasika tabela likezo zemaswe za sicaba sahae. Naaize: “Waanga bana bahao babashimani ni babasizana bane unipepezi, mi wabafa kwa milimu ya maswaniso sina sitabelo kuli bayundiswe—kana likezo zahao za buhule halisika tula tikanyo? Wabulaya bana baka mi wabafa sina matabelo ka kubacisa mwa mulilo.” (Ezek. 16:20, 21) Lika zemaswe zene baezize batu mwa Jerusalema libonisa kuli Satani ki mutu yamaswe hahulu. Satani ulata hahulu kukukueza batu ba Jehova kuli baeze lika zemaswe hahulu! Kono Jehova ubona lika kaufela. Mulimu mane wakona kufelisa lika zemaswe hahulu zatahisize Satani, mi ukabonisa katulo yelukile.—Mubale Jobo 34:24.

14. Ki bo mañi bane bali muhulwani ni munyanaa Jerusalema mwa swanisezo yanaafile Jehova, mi ki ufi ku babalaalu bao, yanaaezize hahulu bumaswe?

¹⁴ Nihakulicwalo, Jerusalema naasa swabeli likezo zahae zemaswe. Naazwezipili kusa sepahala. Jehova mane naabulezi kuli Jerusalema naaeza hahulu lika zemaswe kufita ni mahule babañwi, kakuli mane naalifanga batu kuli baeze ni yena buhule! (Ezek. 16:34) Mulimu naabulezi kuli Jerusalema naaswana sina ‘mahe,’ ili masika anaasalapeli Jehova anaakile azamaisa naha. (Ezek. 16:44, 45) Ka kuzwelapili kuama ku Jerusalema inge kuli ki mutu, Jehova naabulezi kuli muhulwanaa Jerusalema wamusali neli Samaria, ili yena yanaakalile kulapelanga milimu ya buhata pili Jerusalema asika kala kale. Mulimu hape naabulezi kuli Sodoma ni yena neli munyanaa Jerusalema wa swanisezo, kakuli Sodoma naayundisizwe kabakala likezo zahae zemaswe hahulu. Jehova naatalusa kuli Jerusalema naaeza likezo zemaswe hahulu kufita Samaria mane ni Sodoma! (Ezek. 16:46-50) Batu ba Mulimu niha nebalemusizwe hañata-ñata, nebahanile kuutwa litemuso zeo mi nebazwezipili kueza lika zemaswe ni kufita.

15. Ki kabakalañi Jehova hanaabata kuatula Jerusalema, mi kueza cwalo nekutahisa sepo mañi?

¹⁵ Jehova naaka ezañi? Naasepisize Jerusalema kuli: “Nikubukanya balatiwa bahao kaufela bane utabisize” mi “nika kufa mwa mazoho abona.” Linaha zanaaezize ni zona tumelelano Jerusalema kuli limusileleze nelika muyundisa, mi nelika muamuha maluwo ahae ni kumushubula. Jehova naabulezi kuli: “Baka kupobaula ka macwe ni kukubulaya ka mikwale yabona.” Ki kabakalañi Jehova hanaabata kutahisa katulo yeo? Mulelo wahae nesi wa kubulaya batu bahae kaufela. Kono naabulezi mulelo wahae hanaaize: “Nikafelisa buhule bwahao.” Mulimu naaekelize kubulela kuli: “Mabifi aka ku wena akakuyuka, mi buhali bwaka bukazwa ku  wena; nikaombala mi hanisana kuikutwa kufosezwa.” Sina mone luitutezi mwa Kauhanyo 9 ya buka ye, mulelo wa Jehova neli wa kuli hamulaho wa nako, batu bahae bakutele kwa naha ya habobona. Libaka? Naaize: “Na kasibili nikahupula tumelelano yene niezize ni wena mwa mazazi a kwa bunca bwahao.” (Ezek. 16:37-42, 60) Ka kushutana ni batu bahae bane basa sepahali, Jehova naakazwelapili kusepahala!—Mubale Sinulo 15:4.

16, 17. (a) Ki kabakalañi halutuhezi kubulelanga kuli Ohola ni Oholiba bayemela bulapeli bobuipapata kuba bwa Sikreste? (Mubone mbokisi yeli, “Mutu ni Munyanaa Hae ba Mahule.”) (b) Ki lituto mañi za butokwa zelukona kuituta kwa Ezekiele kauhanyo 16 ni 23?

¹⁶ Mwa litaba zetelele zanaabulezi Jehova zeñozwi kwa Ezekiele kauhanyo 16, luituta zeñata ka za likuka zahae zelukile, katulo yahae yelukile, ni sishemo sahae sesituna. Kauhanyo 23 ya buka ya Ezekiele ni yona iluluta litaba zeswana. Bakreste ba niti kacenu bamamela litaba zanaabulezi Jehova ka kuutwahala ka za buhule bone baeza batu bahae. Halutabeli kuutwisa Jehova butuku sina Juda ni Jerusalema! Kacwalo, lutokwa kuambuka mufuta kaufela wa kulapela milimu ya maswaniso. Milimu ya maswaniso ikopanyeleza mukwañuli ni kulata hahulu sifumu. (Mat. 6:24; Makolo. 3:5) Lubata kuzwelapili kuitumela ku Jehova kabakala kuli utusize batu bahae kumulapela hape ka nzila yelukile mwa mazazi a mafelelezo a, ni kuli haana kubatuhelela kumulapela ka nzila yesika luka! Uezize “tumelelano ya kamita” ni Isilaele wa kwa moya, ili tumelelano yesike yafeliswa ki kusa sepahala kwa batu bahae. (Ezek. 16:60) Kacwalo, haike luitebuheñi tohonolo yelunani yona ya kuswalisana ni batu ba Jehova babanani mizamao yeminde.

¹⁷ Zanaabulezi Jehova ka za kulwanisa mahule bababulezwi mwa buka ya Ezekiele lilulutañi ka za “lihule lelituna,” yena Babilona Yomutuna? Halunyakisiseñi taba yeo.

18, 19. Ki litaba mañi zeswana ze kwa Ezekiele ni kwa Sinulo, zebulela ka za mahule?

¹⁸ Jehova hacinci. (Jak. 1:17) Kuzwa feela fobukalezi bulapeli bwa buhata, Jehova hasikacinca mwaikutwela ka za lihule lelituna leo. Kacwalo, lwautwisisa libaka litaba zeñata ka za katulo yanaafile Jehova kwa mahule bababulezwi mwa buka ya Ezekiele, haliswana ni katulo yekafiwa “lihule lelituna” lelitalusizwe mwa buka ya Sinulo.

¹⁹ Ka mutala, Jehova hanaafile koto kwa mahule bababulezwi mwa bupolofita bwa Ezekiele, naaitusisize macaba anaalapelanga milimu isili, ili macaba ane baswalisani ni ona batu ba Mulimu bane basa sepahali bao. Ka nzila yeswana, bulapeli kamukana bwa buhata bwanyaziwa bakeñisa kuswalisana ni “malena ba lifasi” ka kueza lika zemaswe. Mi ki mañi yakafa bulapeli bwa buhata bo koto? Lubala kuli likopano za bupolitiki “likatoya lihule mi lika mushandaula ni kumusiya mapunu, mi likaca nama yahae ni kumucisa  ka mulilo kufeleleza.” Ki kabakalañi mibuso ya lifasi le haikaanga muhato okomokisa wo? Kakuli Mulimu ‘ukabeya mwa lipilu zabona kuli bapete muhupulo wahae.’—Sin. 17:1-3, 15-17.

20. Ki nto mañi yebonisa kuli katulo yekafiwa ku Babilona ikaba yona ya mafelelezo?

²⁰ Kacwalo, Jehova ukaitusisa linaha za mwa lifasi kuli aatule bulapeli bwa buhata kaufela, kukopanyeleza cwalo ni bulapeli bobuñata bobuipapata kuba bwa Sikreste. Yeo ikaba yona katulo ya mafelelezo; bulapeli bo habuna kuswalelwa, mi habuna kufiwa kolo ya kuli bucince likezo zabona. Buka ya Sinulo ibonisa kuli Babilona “haasana kufumanwa hape.” (Sin. 18:21) Mangeloi akataba hahulu kabakala kufeliswa kwa bulapeli bwa buhata, mi akali: “Mulumbeke Jah! Mi musi ozwa ku lihule uzwelapili kukambama kamita ni kuya kuile.” (Sin. 19:3) Katulo yeo ikaba ya kuya kuile. Hakusana hape kuba ni bulapeli bwa buhata bobuka paleliswa batu kulapela Jehova ka nzila yelukile. Ka swanisezo, katulo ya Babilona ya kucisiwa mwa mulilo ni kuyundiswa ikatahisa musi omuñata okakambama kuya kuile.

21. Kuyundiswa kwa bulapeli bwa buhata ikaba makalelo a nto mañi, mi nto yeo ikafela kañi?

 ²¹ Mibuso ya lifasi le haikalwanisa Babilona Yomutuna, ikaitusiswa ki Mulimu kuatula Babilona Yomutuna, ili kezahalo yetuna yekatahisa kuli mulelo wa Jehova utalelezwe. Kezahalo yeo ikaba ona makalelo a ñalelwa yetuna, ili nako ya ziyezi yesika bonwa kale. (Mat. 24:21) Ñalelwa yetuna ikafela ka Armagedoni, ili ndwa ya Jehova yakafelisa ka yona lifasi lelimaswe le. (Sin. 16:14, 16) Sina molukaitutela mwa likauhanyo zetatama za buka ye, buka ya Ezekiele ilubulelela litaba zeñata ka za moikabela ñalelwa yetuna. Kono ki lituto mañi za butokwa zeluituta mwa likauhanyo 16 ni 23 za buka ya Ezekiele, zelubata kuhupulanga ni kusebelisa mwa bupilo bwaluna?

22, 23. Kunyakisisa litaba zebulezwi kwa Ezekiele ni Sinulo ka za mahule, kukona kulutusa cwañi halunze lusebeleza Jehova?

²² Satani utabela hahulu kukukueza batu babalapela Jehova ka nzila yelukile kuli baeze lika zemaswe. Satani ukatabela hahulu haiba alutuhelisa kulapela Jehova ka nzila yelukile ni kulutahiseza kuli lupile sina mahule bababulezwi mwa buka ya Ezekiele. Luhupulange kuli Jehova ubata kuli lumulapele feela anosi! (Num. 25:11) Luswanela kutokomela kuli haluswalisani ni bulapeli bwa buhata ka nzila ifi kamba ifi ni kuambuka nto kaufela yaanga Mulimu kuli ‘imasila.’ (Isa. 52:11) Ka libaka leo, haluikenyangi mwa litaba za naha zekauhanya batu mwa lifasi lelialuani le. (Joa. 15:19) Luambuka moya wa kulata hahulu naha yaluna, kakuli lwaziba kuli kueza cwalo, kuswana feela inge kuba mwa bulapeli bwa buhata bobuetelelwa ki Satani.

²³ Haike luhupulange kuli kulapela Jehova mwa tempele yahae yekenile ya kwa moya ki tohonolo yetuna hahulu. Halunze lubonisa kuli lwaitebuha tohonolo yeo, haike lueze molukonela kaufela kuikambusa kwa bulapeli bwa buhata ni likezo zabona zemaswe!