1-3. Ki lika mañi zenetahisize kuli Majuda bane bali mwa Babilona bacince mubonelo wabona? (Mubone siswaniso sesi fahalimu.)

MAJUDA bane bali mwa Babilona nebacincize mubonelo wabona! Ezekiele naapolofitile ka lilimo zebato ba zeketalizoho kuli Jerusalema neika sinyiwa, kono batu nebazwezipili kuhana taba yeo. Kusina taba ni likezo zanaaezize, liswanisezo zanaafile, ni lushango lwanaashaezi, bahapiwa bao nebasika lumela kuli Jehova naakatuhelela Jerusalema kusinyiwa. Niha nebazibile kuli muleneñi neuambekilwe ki mpi ya Babilona, nebasanani buikolwiso bwa kuli batu babayahile mwateñi nebaka silelezwa.

² Kono hamulaho wa lilimo zepeli kuzwa fouambekelwa muleneñi, muuna yomuñwi yanaabalehile kwa Jerusalema kihona hanaasa zo fita mwa Babilona, mi atobulela kuli: “Muleneñi usinyizwe!” Taba yeo yazwafisa hahulu bahapiwa. Bapalelwa kuutwisisa zene italusa taba yeo: Muleneñi one balata hahulu, tempele yekenile, ni naha yene batabela hahulu, kaufela nelisinyizwe! Bazwafa hahulu kusina taba ni sepo yene banani yona ka nako yetelele.—Ezek. 21:7; 33:21.

 ³ Nihakulicwalo, ka nako yetaata ye, Ezekiele uboniswa pono yemaata yefa batu sepo. Ki taba ifi ye mwa pono yeo yeama bahapiwa babazwafile bao? Taba ye mwa pono yeo iama cwañi batu ba Mulimu kacenu, mi pono yeo ikona kulutusa cwañi ka butu? Kuli lualabe lipuzo zeo, halunyakisiseñi zanaapatuluzi Jehova ku Ezekiele.

4. Ki lika mañi zanaalemuhile Ezekiele mwa pono yanaafilwe?

⁴ Mubale Ezekiele 37:1-10. Mwa pono, Ezekiele naatomilwe mwa musindi mone kutezi masapo. Ka kubata kuli Ezekiele autwisise hande pono yeo, Jehova alaela mupolofita yo kuli ‘afite mwahalaa masapo kaufela’ anaahasani ao. Ezekiele hanaazamaya mwa musindi wo, naalemuhile lika zepeli ka za masapo ao, ili palo yaona ni mwanaainezi. Naalemuhile kuli neli “amañata hahulu, mi naaomile hahulu.”

5. Ki litaelo lifi zepeli zanaafile Jehova ku Ezekiele, mi ki lika mañi zeneezahalile Ezekiele hasaafelize kueza zanaabulelezwi?

⁵ Kuzwa fo, Jehova afa Ezekiele litaelo zepeli zeneka bonisa mwanaaka kutisezwa masapo ao kwa bupilo. Taelo yapili neli ya kuli: “Polofitela masapo a,” ili kuataluseza kuli ‘apile hape.’ (Ezek. 37:4-6) Ezekiele asafeza feela kupolofita, “kwautwahala lilata, ili mulumo wa masapo, mi masapo akala kungungahana,” kuzwa fo, “misifa ni nama” zataha fahalimwaa masapo “mi akwahelwa ki litalo.” (Ezek. 37:7, 8) Taelo yabubeli neli ya kuli: “Polofitela moya,” uubulelele kuli “ufukele” mibili ye. Ezekiele hasaapolofitile, “moya wa kubuyela wakena mwa masapo ao, mi akala kupila ni kuyema ka mahutu aona, ili mpi yetuna hahulu.”—Ezek. 37:9, 10.

6. Ki lika mañi zanaabulezi Jehova zenetusize Ezekiele kuutwisisa pono?

⁶ Jehova cwale apatululela Ezekiele zeitalusa pono yeo ka kumubulelela kuli: “Masapo a, ki ba ndu ya Isilaele kaufela.” Ka niti, bahapiwa hane bautwile kuli Jerusalema isinyizwe, nebaikutwile inge babashwile. Kabakaleo, babilaela bali: “Masapo aluna aomile, mi lufelezwi ki sepo. Lukauhanyizwe ku babañwi mi luinzi lunosi.” (Ezek. 37:11; Jer. 34:20) Bakeñisa lipilaelo zabona zeo, Jehova apatulula kuli mwa pono yeo ya masapo, nekunani lushango lone lufa sepo kwa Maisilaele.

7. Sina mokuboniselizwe kwa Ezekiele 37:12-14, Jehova naapatuluziñi ku Ezekiele, mi taba yeo neifile buikolwiso mañi kwa batu bahae bane bali mwa buhapiwa?

⁷ Mubale Ezekiele 37:12-14. Ka kuitusisa pono yeo, Jehova naakolwisize bahapiwa bao kuli naakaba pilisa hape, kubakutisa mwa naha yabona, ni kubatusa kuyaha mwateñi. Jehova mane naababizize kuli “sicaba saka.” Manzwi ao naasusuelize hahulu bahapiwa bane bazwafile bao! Ki kabakalañi hane banani buikolwiso bwa kuli sepiso yeo ya kuli nebaka kutela habobona neika talelezwa? Libaka ki la kuli Jehova ki yena yanaasepisize cwalo. Naabulezi kuli: “Na Jehova, ki na yabulezi, yaezize cwalo.”

8. (a) Batu “ba ndu ya Isilaele kaufela” nebaswana cwañi ni batu babashwile? (b) Liñolo la Ezekiele 37:9 libonisa cwañi zenetahisize kuli Maisilaele bashwe ka swanisezo? (Mubone litaluso ze kwatasi.)

 ⁸ Litaba zeñwi zenesi zende mwa pono ya bupolofita yeo nelitalelelizwe cwañi kwa sicaba sa Isilaele wa kwaikale? Maisilaele nese balatehezwi ki silikani sabona ni Jehova ka silimo sa 740 B.C.E. muta mubuso wa masika alishumi neutuzwi ni kuhapiwa. Ibato ba hamulaho wa lilimo ze 130 kuzwa fo, batu ba Juda hase baisizwe mwa buhapiwa, “ba ndu ya Isilaele kaufela” nebali mwa buhapiwa. (Ezek. 37:11) Ka mubulelelo wa swanisezo, bahapiwa kaufela nebashwile sina feela masapo anaaboni Ezekiele mwa pono. * Hape muhupule kuli Ezekiele naasika bona masapo-sapo feela, kono masapo anaaboni “naaomile hahulu,” ili kubonisa kuli muinelo wabona neutandile nako yetelele. Mi taba yeo ki ya niti, kakuli lilimo zene bahapilwe Maisilaele ni Majuda halikopanyiwa hamoho nelifitelela 200, ili kukala ka 740 kuisa ka 537 B.C.E.—Jer. 50:33.

9. Muinelo wa Maisilaele ba kwaikale uswana cwañi ni wa “Isilaele wa Mulimu”?

⁹ Bupolofita bwa kukutiswa sinca kwa Maisilaele, bobucwale ka bwanaabulezi Ezekiele, nebuka talelezwa ka nzila yetuna. (Lik. 3:21) Sina feela sicaba sa kwaikale sa Maisilaele hane sishwile ka swanisezo ka nako yetelele, “Isilaele wa Mulimu” yona puteho ya Bakreste babatozizwe, neibulailwe ka swanisezo mi neili mwa butanga ka nako yetelele. (Magal. 6:16) Puteho ya Bakreste babatozizwe kaufela neizwezipili kuba mwa buhapiwa ka nako yetelele, kuli mane silikani sabona ni Mulimu nesiswana hahulu ni muinelo wa masapo ani ‘anaaomile hahulu.’ (Ezek. 37:2) Sina moluitutezi mwa kauhanyo yefelile, puteho ya Bakreste babatozizwe  neihapilwe mwa lilimo za ma 100 C.E. mi neili mwa buhapiwa ka nako yetelele, sina mwanaaboniselize Jesu mwa swanisezo yahae ya Mubuso yebulela za buloto ni mufuka.—Mat. 13:24-30.

10. (a) Ki taba mañi yende yenepolofitilwe ka za batu ba Mulimu kwa Ezekiele 37:7, 8? (b) Ki lika mañi mwendi zenetahisize kuli bahapiwa babasaba Mulimu babe ni tumelo hape?

¹⁰ Kwaikale, Jehova naapolofitile kuli batu bahae nebaka kutisezwa kwa bupilo. (Ezek. 37:7, 8) Ki lika mañi zeñwi zenetahisize kuli bahapiwa bane basaba Mulimu balumele kuli bupolofita bwa kukutiswa sinca kwa Isilaele nebuka talelezwa? Kubonahala kuli nto yeñwi yene bafile sepo, neli bupolofita bone bubulezwi ki bapolofita ba kwamulaho. Ka mutala, Isaya naapolofitile kuli babaka siyala, ili “peu yekenile,” nebaka kutela kwa naha yabona. (Isa. 6:13; Job 14:7-9) Kuzwa fo, bupolofita bobuñata bwanaañozi Ezekiele bobubulela za kukutiswa sinca, nebubatusize kuzwelapili kuba ni sepo. Hape kubonahala kuli sepo ya bahapiwa bao neitiisizwe hahulu bakeñisa kuli mwa Babilona nekunani baana babasepahala babacwale ka mupolofita Daniele, mi nebaiponezi muleneñi wa Babilona hausinyiwa ka 539 B.C.E.

11, 12. (a) “Isilaele wa Mulimu” naakutisizwe cwañi sinca? (Mubone mbokisi yeli, “Kulapela Jehova Hape ka Nzila Yelukile.”) (b) Taba yeñozwi kwa Ezekiele 37:10 itahisa puzo mañi?

¹¹ Muinelo oswana wa kukutiswa sinca neutalelelizwe cwañi ku “Isilaele wa Mulimu,” yona puteho ya Bakreste babatozizwe? Ka nako yetelele ya buhapiwa, nekuutwahalile “lilata, ili mulumo wa masapo,” muta batu babañwi babasaba Mulimu nebayemezi bulapeli bwa niti. Ka mutala, mwa lilimo za ma 1500, William Tyndale  naatolokile Bibele mwa puo ya Sikuwa. Babahulu ba bulapeli bwa Katolika nebanyemisizwe ki taba ya kuli Bibele neika baliwangwa ki batu-tu feela. Tyndale naabulailwe. Nihakulicwalo, batu babañwi baba bundume nebazwezipili kutoloka Bibele mwa lipuo zeñwi, mi batu babañata nebakona kuipalela Linzwi la Mulimu.

¹² Hasamulaho, Charles T. Russell ni batu banaasebelisana ni bona hane bakalile kubeleka ka taata kuli bapatulule litaba za niti ze mwa Bibele, nekuswana inge kuli “misifa ni nama” nelikwahezi masapo. Magazini ya Zion’s Watch Tower ni lihatiso zeñwi, nelitusize batu ba lipilu zende kufumana niti ya mwa Bibele, ili yenetahisize kuli baswalisane ni batanga ba Mulimu babatozizwe. Kwa makalelo a lilimo za ma 1900, batu ba Mulimu babatozizwe nebasusuelizwe hahulu ki filimu ya “Photo-Drama of Creation” ni buka ya The Finished Mystery. Hamulahonyana wa fo, nako ya Mulimu yafita ya kuli batu bahae bakone “kuyema ka mahutu” abona. (Ezek. 37:10) Nto yeo neiezahalile lili mi neli ka mukwa ufi? Lika zeneezahalile mwa Babilona wa kwaikale zalutusa kualaba puzo yeo.

13. (a) Manzwi a kwa Ezekiele 37:10, 14 naatalelelizwe cwañi ka silimo sa 537 B.C.E.? (b) Ki mañolo afi abonisa kuli batu babañwi ba mubuso wa masika alishumi nebakutezi kwa Isilaele?

¹³ Kukala ka silimo sa 537 B.C.E., Majuda bane bali mwa Babilona nebaboni pono yeo haitalelezwa. Ka mukwa ufi? Jehova  naabakutiselize kwa bupilo ni kubatusa “kuyema ka mahutu” abona ka kubalukulula mwa buhapiwa ni kubakutiseza kwa Isilaele. Sikwata sa Majuda babaana babaeza 42,360 ni batu ba 7,000 babasi Maisilaele nebazwile mwa Babilona ni kuyo yaha sinca Jerusalema ni tempele yayona ni kupila mwa naha ya Isilaele. (Ezira 1:1-4; 2:64, 65; Ezek. 37:14) Hamulaho wa lilimo zebato ba ze 70 kuzwa fo, bahapiwa bababato eza 1,750 baya hamoho ni Ezira yanaakutela kwa Jerusalema. (Ezira 8:1-20) Ka mukwa ocwalo, Majuda kaufela bane bakutile nebafitelela 44,000, yeo neli “mpi yetuna luli.” (Ezek. 37:10) Hape Linzwi la Mulimu libonisa kuli batu ba mwa mubuso wa masika alishumi, ili bao bashemi babona nebaisizwe mwa buhapiwa ki Maasiria mwa lilimo za ma 700 B.C.E., ni bona nebakutezi kwa Isilaele ni kuyo tusa mwa musebezi wa kuyaha sinca tempele.—1 Makol. 9:3; Ezira 6:17; Jer. 33:7; Ezek. 36:10.

14. (a) Liñolo la Ezekiele 37:24 lilutusa cwañi kuziba nako yene bukatalelezwa bupolofita bo ka nzila yetuna? (b) Nekuezaheziñi ka silimo sa 1919? (Mubone mbokisi yeli, “Bupolofita Bwa ‘Masapo Aomile’ ni Bwa ‘Lipaki Zepeli’—Buswalisana Cwañi?”)

¹⁴ Bupolofita bo bwa Ezekiele nebutalelelizwe cwañi ka nzila yetuna? Sina mwanaapatululezi Jehova ku Ezekiele mwa bupolofita bobuñwi bobuswana ni bo, bupolofita bo bwa kukutiswa sinca nebukatalelezwa ka nzila yetuna hamulahonyana kuzwa ka nako yanaaka kala kubusa Davida Yomutuna, yena Jesu Kreste. *  (Ezek. 37:24) Ka 1919, Jehova naafile moya wahae kwa batu bahae. Kabakaleo, bakala “kupila hape” mi balukululwa mwa buhapiwa bwa mwa Babilona Yomutuna. (Isa. 66:8) Kuzwa fo, Jehova abalumeleza kupila mwa “naha” yabona, ili kutalusa Paradaisi ya kwa moya. Kono cwale batu ba Jehova ba mwa linako zaluna babile cwañi “mpi yetuna”?

15, 16. (a) Batu ba Jehova ba mwa linako zaluna babile cwañi “mpi yetuna”? (b) Bupolofita bwa Ezekiele bo, bulutusa cwañi kutiyela miinelo yetaata yelukopana ni yona mwa bupilo? (Mubone mbokisi yeli, “Kutusiwa Kuyema Hape ka Mahutu Aluna.”)

¹⁵ Hamulahonyana kuzwa fanaaketezwi mutanga yasepahala ki Kreste ka silimo sa 1919, batanga ba Mulimu bakala kuiponela zanaapolofitile Zakaria. Mupolofita Zakaria yanaakutile ni bahapiwa babañwi, naabulezi kuli: “Macaba amañata ni macaba amaata akataha kuto bata Jehova.” Mupolofita yo naabapanyize batu bao bababata Jehova kwa “baana baalishumi babazwa mwa lipuo kaufela za macaba.” Baana bao nebaka swalelela “Mujuda,” yena Isilaele wa kwa moya inze bali: “Lubata kuya ni mina, kakuli luutwile kuli Mulimu uinzi ni mina.”—Zak. 8:20-23.

¹⁶ Kacenu, Maisilaele ba kwa moya bao, (kutalusa babatozizwe babasa liteñi fa lifasi) ni “baana baalishumi” (kutalusa lingu zeñwi) ki “mpi yetuna hahulu,” ya batu babañata-ñata. (Ezek. 37:10) Ka kuba masole ba Kreste baba mwa mpi yetuna yeo yezwelapili kuhula, lulatelela Mulenaa luna, yena Jesu, kufitela luamuhela limbuyoti zelulibelezi kwapili.—Samu 37:29; Ezek. 37:24; Mafil. 2:25; 1 Mates. 4:16, 17.

17. Lukanyakisisañi mwa kauhanyo yetatama?

¹⁷ Bupolofita bo, bobubulela za kulapela Jehova hape ka nzila yelukile, nebuka tahisa musebezi wa butokwa kwa batu ba Mulimu. Ki musebezi mañi ona wo? Kuli lufumane kalabo kwa puzo yeo, lutokwa kunyakisisa musebezi wanaafile Jehova ku Ezekiele pili Jerusalema isika sinyiwa kale. Lukanyakisisa taba yeo mwa kauhanyo yetatama ya buka ye.