1. Ki nto mañi yenetibezi lubasi lwa Adama ni Eva kukena mwa simu ya Edeni, mi ki nto mañi yanaalakaza Abele?

ABELE utalimela mutapi wahae wa lingu ofula ka kozo kwatuko ni lilundu. Cwale mwendi utalima kwa sibaka sesikwahule ni folifulela lingu zahae, mi ubona liselinyana. Waziba kuli ona kwa sibaka seo kunani lilumo la mulilo leliswalelezi kupotoloha, ili lelikwala nzila yeliba mwa simu ya Edeni. Bashemi bahae bakile bapila mwa simu yeo, kono cwale habasa kona kukena mwateñi, bona ni bana babona. Munahane kuli lizazi seli sikuluhile, mi Abele ufukelwa ki kamoya hanzaa talima kwahalimu ni kunahana za Mubupi wahae. Mwendi Abele naabata kuziba haiba batu baka kutela ku Mulimu. Naalakaza kuli kambe kukaba cwalo.

2-4. Abele ubulela cwañi kuluna kacenu?

² Abele ubulela kumina kacenu. Kana mwamuutwa? Mwendi mukali nto yecwalo haikonahali. Kakuli mwanaa Adama wabubeli yo, naashwile kale-kale ko. Situpu sahae sisinyehile kale-kale, sesibile mwa mubu ka lilimo zebato eza 6,000. Bibele iluluta kuli babashwile ‘habana sebaziba.’ (Muek. 9:5, 10) Kutuha fo, hakuna linzwi ni lelikana lanaabulezi Abele leliñozwi mwa Bibele. Ka mukwa ocwalo, ukona kubulela cwañi ku luna?

³ Muapositola Paulusi naasusumelizwe ki moya kubulela ka za Abele kuli: ‘Niha shwile, usabulela kabakala tumelo yahae.’ (Mubale Maheberu 11:4.) Abele ubulela ka mukwa ufi? Ubulela ka tumelo. Abele neli yena mutu wapili kubonisa kalemeno kakande hahulu kao. Naabonisize hahulu tumelo kuli mane mutala wahae usanani maata hahulu inge kuli Abele usapila, mi lwakona kuulatelela kacenu. Haiba luituta kwa tumelo ya Abele ni kuilikanyisa, kukaswana inge kuli luutwa Abele inzaa bulela ku luna.

⁴ Kono cwale, ki lika mañi zelukona kuituta ku Abele ni kwa  tumelo yahae, haili fo Bibele haibuleli zeñata ka zahae? Halunyakisiseñi taba yeo.

5. Jesu naatalusañi hanaabulezi kuli Abele naapilile “kwa makalelo a lifasi”? (Mubone ni litaluso za kwatasi.)

⁵ Abele naapepilwe nakonyana kuzwa fobabupelwa batu bapili. Hamulaho wa nako, Jesu naabulezi kuli Abele naapilile “kwa makalelo a lifasi.” (Mubale Luka 11:50, 51.) Kubonahala kuli Jesu hanaabulezi za lifasi naama kwa batu babakona kuliululwa kwa sibi. Nihaike kuli Abele neli yena mutu wabune kupila fa lifasi, kubonahala kuli neli yena mutu wapili yanaaboni Mulimu kuli wakona kuliululwa. * Kaniti Abele naasikapila mwahalaa batu babande banaakona kulikanyisa.

6. Abele naanani bashemi babacwañi?

⁶ Nihaike kuli batu nebasika pila kale nako yetelele, nebanani kutalimana ni miinelo yemaswe. Kubonahala kuli bashemi ba Abele, bo Adama ni Eva, neli batu bababuheha ni bane baikanguzi hande. Kono nebaezize mafosisa amatuna hahulu mwa bupilo bwabona, mi nebaziba taba yeo. Nebapetehile, mi nebanani sepo ya kupila kuya kuile. Kono bakwenuhela Jehova Mulimu mi balundulwa mwa lihae labona la Paradaisi yeneli mwa simu ya Edeni. Nebalatelezi litakazo zabona kufita nto ifi kamba ifi, mane nihaiba bupilo bwa bana babona, balatehelwa ki bupetehi ni bupilo bobusa feli.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Eva naabuleziñi Kaine hapepiwa, mi kubonahala kuli naanahanañi?

 ⁷ Bo Adama ni Eva hase balunduzwi mwa simu, bupilo bwakala kubatatafalela. Kono mwanaa bona wapili hapepwa, bamubeya libizo la Kaine, lelitalusa, “Yapepilwe,” mi Eva abulela kuli: ‘Niipepezi muuna ka tuso ya Muñaa Bupilo.’ Manzwi ahae abonisa kuli mwendi naasahupula sepiso yanaabulezi Jehova mwa simu, hanaapolofitile kuli musali yomuñwi naakatahisa “peu,” kamba mwana yakayundisa yamaswe yanaatahisize kuli Adama ni Eva bakwenuhele Mulimu. (Gen. 3:15; 4:1) Kana Eva naanahana kuli ki yena musali yo yabulezwi mwa bupolofita ni kuli Kaine neli yena “peu” yenesepisizwe?

⁸ Haiba ki cwalo, naabushize luli. Kutuha fo, haiba yena ni Adama nebatalusezanga Kaine za yona taba yeo hanaanze ahula, uzibe nebatahisize kuli Kaine aikuhumuse. Hamulaho, Eva apepa mwana wabubeli, kono naasika bulela manzwi a kucolaula sina mwanaaezelize sapili. Bamubeya libizo la Abele, mwendi lelitalusa “Moya,” kamba “Mbango.” (Gen. 4:2) Kana libizo leo lene bamufile libonisa kuli nebasina sepo ku Abele, inge kuli Kaine neli wa butokwa kufita Abele? Mwendi, kono haluzibi hande.

9. Bashemi bakona kuitutañi kwa bashemi baluna bapili?

⁹ Bashemi kacenu bakona kuituta zeñata kwa bashemi bapili bao. Kana manzwi ni likezo zamina, likatahisa kuli bana bamina babe ni buikuhumuso, takazo ya kutuma, ni buitati? Kamba kana mukaluta bana bamina kulata Jehova Mulimu ni kuli baitame bulikani ni yena? Ka bumai, bashemi bapili nebapalezwi kupeta buikalabelo bwabona. Kono bana babona nebasanani sepo.

10, 11. Kaine ni Abele nebakalile kueza misebezi mañi, mi ki kalemeno mañi kanaabile ni kona Abele?

¹⁰ Bashimani bababeli bao hane banze bahula, kubonahala kuli Adama naabalutile misebezi yeneka batusa kubabalela lubasi. Kaine aba mulimi, mi Abele aba mulisana.

¹¹ Nihakulicwalo, Abele aeza nto yabutokwa hahulu. Lilimo hane linze lifita, akala kuba ni tumelo, kona kalemeno kakande kanaañozi zakona Paulusi hasamulaho. Munahane feela taba ye! Abele naasina mutu yanaakona kulikanyisa. Cwale naakonile cwañi kuba ni tumelo ku Jehova Mulimu? Halunyakisiseñi lika zetaalu, ili zeo mwendi neli mutusize kuba ni tumelo yetiile.

12, 13. Kubonahala kuli pupo ya Jehova neitusize cwañi Abele kuba ni tumelo yetiile?

¹² Pupo ya Jehova. Ki niti kuli Jehova naakutile lifasi, ili kutahisa kuli kumele mikakani ni miutwa zenepalelwisa njimo yende. Kono lifasi nelimelisize lico zeñata zenepilisize lubasi lwa Abele. Mi  lifolofolo nelisika kutiwa, hamoho cwalo ni linyunywani ni litapi; nihaiba malundu, masa, linuka, ni mawate; mi mbyumbyulu, malu, lizazi, kweli, ni linaleli ni zona nelisika kutiwa. Kwanaatalima Abele kaufela, naabona lika zenebonisa lilato lelituna, butali, ni bunde bwa Jehova Mulimu, yena yanaabupile lika kaufela. (Mubale Maroma 1:20.) Kaniti, Abele hanaanahanisisanga pupo ni tulemeno twa Mulimu, tumelo yahae neitiiswa.

¹³ Abele naabanga ni nako ya kunahana za Jehova. Mueze inge mwamubona inzaa lisa lingu zahae. Mulisana naatokwa kuzamaya hahulu. Naaetelelanga lingu zahae fa malundu, mwa mabala, kulisilisa linuka, mane ni kulibatela bucwañi bobutala, masima a mezi amande, ni miluti yeminde. Kwa libupiwa kaufela za Mulimu, kubonahala kuli lingu ki zona zetokwa hahulu kubabalelwa, inge kuli nelibupilwe kuli linoetelelwa ni kusilelezwa ki batu. Kana Abele naalemuhile kuli ni yena naatokwa kuetelelwa, kusilelezwa, ni kubabalelwa ki Mulimu, yena yabutali hahulu ni yamaata hahulu kufita mutu ufi kamba ufi? Kubonahala kuli naalapelanga ka za litaba ze cwalo, mi tumelo yahae neizwelapili kuhula.

14, 15. Lisepiso za Jehova nelitahisize kuli Abele abe ni lika mañi zeñata za kunahanisisa?

¹⁴ Lisepiso za Jehova. Kubonahala kuli Adama ni Eva nebataluselize bana babona ka za lika zeneezahezi mwa simu ya Edeni zenetahisize kuli balundulwe mwateñi. Ka mukwa ocwalo, Abele naanani litaba zeñata za kunahanisisa.

¹⁵ Jehova naabulezi kuli mubu ukakutiwa. Abele naakona kuiponela mikakani ni miutwa yenebonisa kuli manzwi ao naatalelelizwe. Jehova hape naapolofitile kuli Eva ukautwa butuku bwa kuitwala ni bwa lupepo. Banyani bahae hane banze bapepwa, kubonahala kuli Abele naalemuhile kuli manzwi ao ni ona naatalelelizwe. Jehova naapolofitile kuli Eva ukalakaza hahulu kulatiwa ni kubabalelwa ki muunaa hae, ni kuli Adama yena ukamu busa. Abele naaiponela taba yemaswe yeo inze iezahala mwahalaa bashemi bahae. Mwa lika zeo kaufela, Abele naaiponezi hande kuli manzwi a Jehova ki a niti. Kacwalo, Abele naanani mabaka atiile a kulumela sepiso ya Mulimu ya  “peu,” kamba mwana yakafelisa mafosisa anaakalezi mwa Edeni.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Kubonahala kuli Abele naaitutileñi kwa likerubimi za Jehova?

¹⁶ Batanga ba Jehova. Nihaike kuli Abele naasika fumana mutu yomunde wa kulikanyisa, nekunani mangeloi anaakona kulikanyisa. Adama ni Eva hane balunduzwi mwa simu, Jehova naaboni teñi kuli bona ni bana babona habakeni mwa Paradaisi yeo ya fa lifasi. Jehova abeya likerubimi kwa makenelo kuli litibe nzila, ili mangeloi anani litulo zetuna hahulu, abeya cwalo ni lilumo lelituka mulilo lene liswalelezi kupikuluha.—Mubale Genese 3:24.

¹⁷ Munahane mwanaaikutwela Abele hanaabonanga likerubimi zeo inzaa sali mushimani. Likerubimi zeo nelibonahala kuli neli zemaata luli, hane libonahala mwa mibili ya butu. Mi “lilumo” leo, lene lituka kamita ni kuswalelela kupikuluha, ni lona nelisabisa luli. Abele hanaanzaa hula, kana naakile abona kuli likerubimi zeo likatezi kueza musebezi wazona mi lisiile sibaka sazona? Batili. Musihali ni busihu, silimo ni silimo, ni hamulaho wa lilimo zeñata, libupiwa zebutali, zemaata zeo nelizwezipili kuina mwa sibaka sazona. Ka mukwa ocwalo, Abele aituta kuli Jehova Mulimu naanani batanga babalukile, babasepahala. Abele naaboni kuli lubasi lwahae nelushutana ni likerubimi zeo kakuli zona nelisepahala ni kuipeya kuutwa Jehova. Kaniti, mutala wa mangeloi ao neutiisize hahulu tumelo yahae.

18. Ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni tumelo kacenu?

¹⁸ Abele hanaanahanisisanga lika kaufela zanaapatuluzi Jehova ka zahae mwa pupo, lisepiso zahae, ni mitala ya batanga bahae ba mangeloi, tumelo yahae neizwelapili kutiya. Kaniti  lwakona kuituta zeñata kwa mutala wahae. Babanca sihulu bakona kususuezwa hahulu kuziba kuli bakona kuba ni tumelo ya niti ku Jehova Mulimu, kusina taba ni zebaeza ba mwa lubasi lwabona. Kabakala kuli lwaiponela pupo yemakaza, lunani Bibele yekwanile, mi kunani batu babañata babatoma mutala omunde wa tumelo, ni luna lwakona kuba ni tumelo yetiile kacenu.

19. Hamulaho wa nako, Abele naautwisisize taba ifi yabutokwa?

¹⁹ Tumelo ya Abele ku Jehova hane inze ihula, naabata kufumana mukwa wa kubonisa tumelo yeo ka likezo. Kono mutu naakona kufa nto mañi Mubupi wa pupo kaufela? Kaniti, Mulimu naasatokwi kufiwa mpo kamba tuso kuzwelela kwa batu. Hamulaho wa nako, Abele autwisisa taba yabutokwa ye: Hanaakafa Jehova nto yende hahulu ku zanaaluwile ka mulelo omunde, Ndatahe yalilato naakatabiswa ki kezo yeo.

20, 21. Kaine ni Abele nebafile Jehova linubu zecwañi, mi Jehova naalabile cwañi?

²⁰ Abele alukisa kufa lingu zeñwi za mwa mutapi wahae sina sitabelo. Naaketile lingu zende hahulu, zona za maizibulo, ni liemba zende ka kufitisisa za lifolofolo zeo. Ka nako yeswana, Kaine ni yena naabata kushemubiwa ni kufuyaulwa ki Mulimu, mi alukisa nubu kuzwelela kwa lico zahae. Kono milelo yahae neisaswani ni ya Abele. Kushutana kwa milelo yabona nekubonahezi ka nako yene bafa linubu zabona.

²¹ Kubonahala kuli bana ba Adama bao, nebaitusisize lialetare ni mulilo hane bafa matabelo abona, mwendi inge babonwa ki likerubimi, zona zeneyemela Jehova fa lifasi ka nako yeo. Jehova aalaba! Bibele ibulela kuli: ‘Muñaa Bupilo atalima Abele ni nubu yahae.’ (Gen. 4:4) Bibele haitalusi ka mo Mulimu naashemubezi Abele.

22, 23. Ki kabakalañi Jehova hanaamuhezi sitabelo sa Abele?

²² Ki kabakalañi Mulimu hanaashemubile Abele? Kana neli kabakala sitabelo? Abele naafile folofolo yepila, asulula mali ayona abutokwa. Kana kikuli Abele naalemuhile kuli sitabelo sesicwalo nesikaba sabutokwa hahulu? Hamulaho wa lilimo-limo kuzwa mwa miteñi ya Abele, Mulimu naaitusisize sitabelo sa ngunyana yenesa nyazahali kuyemela sitabelo sa Mwanaa hae yapetehile, yena “Ngunyana wa Mulimu,” ili yo mali ahae asina mulatu naasuluzwi. (Joa. 1:29; Ex. 12:5-7) Nihakulicwalo, Abele naasazibi butungi bwa litaba zeo kamba kuliutwisisa.

²³ Seluziba luli ki se: Abele naafile sitabelo sesinde ka kufitisisa ku zanaanani zona. Jehova naaamuhezi sitabelo sa Abele, mi hape naamushemubile. Abele naafile sitabelo seo kabakala lilato lahae ku Jehova ni tumelo ya niti ku yena.

24. (a) Ki kabakalañi halukona kubulela kuli nubu ya Kaine neisika fosahala ka ili yona? (b) Kaine uswana cwañi ni batu babañata kacenu?

 ²⁴ Kono nekusikaba cwalo ku Kaine. Jehova ‘naasika talima Kaine ni nubu yahae.’ (Gen. 4:5) Nubu ya kaine haki yona yenefosahezi, kakuli Mulao wa Mulimu hasamulaho neulumelelize batu kufa lico sina linubu. (Liv. 6:14, 15) Kono Bibele ibulela kuli ‘misebezi ya Kaine neili yemaswe.’ (Mubale 1 Joani 3:12.) Ka kuswana ni batu babañata kacenu, kubonahala kuli Kaine naaikutwile kuli kulapela Mulimu kwa fahalimu feela nekulikani. Zanaaezize hamulaho nelibonisize hande kuli naasina tumelo ya niti kamba lilato la luli ku Jehova.

25, 26. Jehova naafile Kaine temuso mañi, kono Kaine naaezize cwañi?

²⁵ Kaine hanaalemuhile kuli Jehova naasika mushemuba, kana naalikile kuituta kwa mutala wa Abele? Batili. Atoya hahulu munyanaa hae. Jehova abona zeneezahala mwa pilu ya Kaine mi alika kumuhakulula. Mulimu alemusa Kaine kuli taba yanaabata kueza neika tahisa kuli aeze sibi sesituna, mi Mulimu amusepisa kuli ‘naakalumelelwa’ hanaaka cinca linzila zahae.—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Kaine naasika utwa temuso ya Mulimu. Amema munyanaa hae yanaa musepile kuli baye mwa naheñi. Teñi ko, Kaine alwanisa Abele mi amubulaya. (Gen. 4:8) Ka mukwa ocwalo, Abele aba yena mutu wapili kubulaelwa tumelo yahae. Niha naashwile cwalo, Jehova naasika mulibala.

27. (a) Ki kabakalañi halukona kukolwa kuli Abele ukazusiwa kwa bafu? (b) Luswanela kuezañi kuli luto bonana ni Abele?

²⁷ Ka swanisezo, mali a Abele naahuweleza ku Jehova Mulimu kuli yena alombote, kamba kufa koto. Mi Mulimu naaatuzi ka kuluka, ka kufa Kaine yamaswe koto kabakala mulatu wanaaezize. (Gen. 4:9-12) Sa butokwa ni kufita kikuli, tumelo ya Abele isabulela kuluna ni kacenu. Abele mwendi naapilile lilimo ze 100, ili lilimo zenyinyani halibapanywa ni lilimo zene bapilanga batu mwa miteñi yeo, kono naapilile ka nzila yetabisa Mulimu. Naashwile inge aziba kuli naalatiwa ni kushemubwa ki Ndatahe wa kwa lihalimu, yena Jehova. (Maheb. 11:4) Kacwalo, lwakona kukolwa kuli Jehova usa muhupula luli, mi uka muzusa kwa bafu kuli ato pila mwa paradaisi fa lifasi. (Joa. 5:28, 29) Kana muka yo bonana ni yena? Muka yo bonana ni yena haiba mutundamena kuteeleza ku zabulela ni kulikanyisa tumelo yahae yetuna.