Libaka Batu Ba Bañata Ha Ba Ikalezwi

Miinelo ye maswe ye ezahala lifasi kaufela i tisa kuli batu ba ikalelwe ka za nako ya kwapili. Mwa litolopo ze ñata se ku beilwe likamera kuli li bonise ze ba eza batu ka nako ifi kamba ifi. Bakeñisa sabo ya ku tasezwa ki malengwami, fa mabala a lifulai a mañata se ku na ni masole ba bañata. Ka ku itusisa hahulu Intaneti, masholi ba sweli ku bukula batu mi bashenguli ba sweli ku sinya banana. Mi haili lifasi lona, ha lu zibi mo li ka bela kwapili kakuli li sweli la silafazwa, likota za mwa mishitu za fela ku lemakiwa, libupiwa ze ñwi za yunda, mi ku cisa hahulu kwa lizazi ku beya lifasi la luna mwa lubeta.

NIHAIKE kuli lilimonyana kwamulaho lika zeo ne li siyo, cwale se li zona ze kalelwisa batu lifasi kaufela. Kona libaka batu ba bañata ha ba ikalelwa ze ka ezahala kwa lifasi ni mo ba ka pilela kwapili ni bana ba bona. Kana muta o muñwi batu ba ka saba nihaiba ku kwela mbasi, sitima, kamba fulai? Mi bakeñisa kuli liteko li sweli za pahama hahulu mi lifa za lifasi li sweli za itusiswa hahulu, kana bana ba luna ba ka kona ku leka lika ze cwale ka milyani, lico ze nde, ni mafula a mwa limota?

Ka ku ama kwa ku tula kwa likalafo, nduna wa likolo la makete wa kwa Canada na bulezi kuli: “Ku bonahala kuli lika kwapili li ka kataza hahulu.” Batu ba bañata hape ba ikalelwa za lico ni mafula a mwa limota. Kabakalañi? Kuli lifasi li si ke la itinga fela fa mafula a mwa mubu, linaha ze ñwi li sweli ku itusisa mali a mañata ku panga mafula fa limela. Kacwalo, batu kacenu ha ba sa lima fela lico, kono se ba lima ni limela ze itusiswa kwa ku panga mafula a mwa limota. Mi bakeñisa yona taba yeo, lico se li tula hahulu.

Ka nako ye swana, shutano ye mwahal’a bafumi ni babotana i sweli ya hula, mi i tahisa butata. Piho ya ba World Health Organization ne i ize: “Mwa lilimo ze, hailifo ba bañwi ba ca kobe ka muutwa, ba bañwi bona ba pila mwa bunjebwe bo butuna. Lilimo ze ba pila batu mwa linaha ze ñwi ze shebile hahulu li miniwa habeli ki lilimo ze ba pila batu ba mwa linaha ze fumile hahulu.” Ze tahisa cwalo ki matuku ni bunjebwe bwa mwa linaha zeo ze si na lipuso ze nde.

Kwand’a matata ao, ku cisa hahulu kwa lizazi ku kona ku tahisa mahalaupa ni kuli ka linako ze ñwi za silimo ku kone ku cisa hahulu kamba ku bata hahulu ni kuli ku be ni mañungwa. Kona libaka batu ba ba itutile ha ba ikalelwa hahulu za kwapili. Koranta ye bizwa Bulletin of the Atomic Scientists ne i bonisize kuli bupilo bu ka kataza hahulu kwapili kakuli ba sayansi ba zwelapili ku lemuha kuli ku cisa hahulu kwa lizazi ku ka ama mupilelo wa libupiwa fa lifasi.

Kana mo li bonahalela lika kacenu kona mo li ka bela luli kwapili? Kana bupilo bwa luna bwa kwapili bu itingile fela kwa bazamaisi ba lipisinisi, ba linaha, ba bulapeli, ni ba sayansi? Ba bañwi ba kana ba li, ‘Ha ku na mo kuñwi mwa ku ezeza. Ki luna beñi lu itabulezi butata bo mi hape lu swanela ku bu felisa.’ Kono ba bañwi bona ba ikutwa kuli batu ha ba koni ku tatulula butata bo; ki Mulimu fela ya kona ku lu tusa ku pila bupilo bwa buiketo kwapili. Haiba ki cwalo he, lu ziba cwañi kuli Mulimu wa lu lata ni kuli u ka lu yangwela? Lipuzo zeo li ka alabiwa mwa litaba ze tatama.

[Manzwi a fa likepe 12]

Kana bupilo bwa luna bwa kwapili bu itingile fela kwa bazamaisi ba lipisinisi, ba linaha, ba bulapeli, ni ba sayansi?