Mo Mu Kona ku Kondiseza mwa Linyalo

LINYALO li kona ku swanisezwa kwa musipili o mutelele o na ni lika ze ñata ze ezahala, ze ñwi li kona ku ba ze tabisa kono ze ñwi zona li kona ku ba ze utwisa butuku. Lika ze ñwi ze si ka libelelwa li kona ku tahisa matata, mi a mañwi ku ona a kana a bonahala kuli ha konwi ku tatululwa. Niteñi, batu ba bañata ba fitanga hande mwa nzila yeo ya linyalo mi ba banga ni tabo, kwand’a matata a sikai fela e ba kopananga ni ona. Kaniti luli, manyalo a mande hasi manyalo a si na matata kamba ona matulungundu a mwa musipili, kono ki manyalo m’o batu ba ba nyalani ba sebeza hamoho ku tatulula matata e ba kopana ni ona.

Mu nahana kuli ki lika mañi ze kona ku tahisa kuli nzila ya linyalo i kone ku zamaiwa hande ni ku ba ye tabisa? Batu ba bañata ba ba nyalani ba ikutwa kuli ba tokwa ‘mapa ya mwa linyalo’ ya ku ba etelela. “Mapa” kamba ketelelo ye sepeha ni ye tusa hahulu mwa linyalo i filwe ki Musimululi wa linyalo, yena Jehova Mulimu. Linzwi la hae, yona Bibele ye Kenile hasi nkau ye kona ku feza matata kamba ku a tatulula. Kono mwa Bibele ku na ni litaelo ze nde ze ba swanela ku latelela batu ba ba nyalani kuli ba kone ku ba ni linyalo le linde.—Samu 119:105; Maefese 5:21-33; 2 Timotea 3:16.

Ha lu nyakisiseñi lisupanzila ze ñwi, ili likuka ze tuna za Bibele, ze kona ku mi tusa ku kondisa ni ku zamaya hande mwa nzila ya linyalo.

▸ Mu nge linyalo ku ba le li kenile. “Mulimu s’a kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.” (Mateu 19:6) Mubupi na tomile linyalo ha na tisize Eva ku Adama, munna wa pili kuli a be musal’a hae. (Genese 2:21-24) Kreste Jesu, ya na iponezi linyalo la pili ha li tomwa ha na sa li kwa lihalimu, na pakile hande kuli linyalo la bo Adama ni Eva ne li lelezwi ku ba la kamita. Na bulezi kuli: “Ha mu si ka bala kuli Ya n’a ba ezize kwa simuluho, n’a ezize munna ni musali? Mi a li: Kabakaleo, munna u ka tuhela ndat’ahe ni m’ahe, a kumalele musal’a hae, mi ba babeli ikaba nama i liñwi fela. Kuli mane ha ba sa li ba babeli, kono ki nama i liñwi fela. Cwalehe, Mulimu s’a kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.”—Mateu 19:4-6.

Jesu ha na bulezi kuli: “Mulimu s’a kopanyize hamoho,” na sa buleli kuli manyalo a lukisezwanga mwa lihalimu. Kono na paka fela kuli linyalo ne li tomilwe ki Mulimu mi kacwalo li swanela ku ngiwa ku ba le li kenile. *

Ki niti kuli, banna ni basali ha ba tabeli ku ‘kopanyiwa hamoho’ mwa linyalo mo ku si na lilato. Kono ba bata ku ba mwa linyalo mo sibeli sa bona ba ka ikola ni ku ba ni tabo. Ba kona ku ‘kopanyiwa hamoho’ ka tabo haiba ba latelela likelezo ze tusa za Mubupi ze mwa Bibele.

Bakeñisa kuli kaufela luna ha lu si ka petahala, fokuñwi kwa banga ni ku shelana ni ku sa lumelelana mwa lika ze ñwi. Kono hañata linyalo le linde ha li si ka itinga hahulu fa ku lumelelana kwa bo munna ni musali kono li itingile sihulu ka mo ba tatululela lifapahano za bona. Kacwalo, sa butokwa hahulu mwa linyalo ki ku ziba hande mwa ku tatululela lifapahano ka nzila ye lilato, kakuli ki lilato “le li tama hamoho lika kaufela ku li eza nto i liñwi ye kondile.”—Makolose 3:14, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984.

▸ Mu bulelange ka likute. “Yo muñwi h’a bulela, manzwi a hae a taba sina mukwale; kono mulomo wa ya butali u wisa pilu.” (Liproverbia 12:18) Bocaziba ba lemuhile kuli buñata bwa lipuhisano  li felanga ka mo ne li kalezi. Kabakalelo, haiba mu kalisa puhisano ka likute, ku bonahala kuli mu ka ungula puhisano ya mina ka likute. Mi ku tuha fo, mwa izibela hande kuli kwa utwisanga hahulu butuku haiba mutu ye mu lata a mi zwapaula. Kacwalo, mu lapele ka za taba ye, mi mu like ka t’ata ku bulela ka likute, ni ka lilato. (Maefese 4:31) Musali wa kwa Japan wa libizo la Haruko, * ya nyezwi ka lilimo ze 44, u talusa kuli: “Nihaike kuli lwa lemuhanga mifokolo ya yo muñwi, lu ambolisananga ka likute mi lwa itumelanga kwa mikwa ye minde ya bonisa yo muñwi. Ku ezanga cwalo ku lu tusize ku ba ni linyalo le linde.”

▸ Mu bonise musa ni kutwelo-butuku. “Mu ezane ka musa, mu utwelane butuku.” (Maefese 4:32) Munna ni musal’a hae ha ba omana, haiba yo muñwi ku bona a halifa hahulu, ni yo muñwi ni yena u ka halifa hahulu. Mwa Germany, bo Annette ba se ba nyezwi ka lilimo ze 34 ili ba ba tabile mwa linyalo la bona, ba itumelela kuli: “Ku t’ata ku ombala mutu ha li mwa matata—u ka hanelela ku bulela lika ze ka nyemisa muhabo yena, mi ku eza cwalo ku tatafazanga fela lika.” Kono ha mu ka satalala ku ba ni musa ni kutwelo butuku, mwa kona ku tusa hahulu ilikuli mu be ni kozo mwa linyalo.

▸ Mu be ni buikokobezo. “Mu si ke mwa eza se siñwi ka kañi, kamba ka buipabazo kwa fela; kono ka buikokobezo mutu ni mutu a hupule kuli ba bañwi ba mu fita.” (Mafilipi 2:3) Matata a mañata a banga teñi mwa manyalo kakuli batu ba ba nyalani ka buikuhumuso ba likanga ku nyaza bakubona ha ku na ni butata, ku fita ku ikokobeza ni ku bata linzila za mwa ku kondiseza lika. Ku ba ni musa ni buikokobezo ku ka mi tusa kuli mu si ke mwa ñañelela fa kuli mina ha mu si ka fosa.

▸ Mu si ke mwa fela pilu kapili. “U si ke wa halifa kapili.” (Muekelesia 7:9) Mu like ku ambuka mukwa wa ku sa lumelelananga ni bakumina kamba wa ku ikemelanga haiba bakumina ba mi buza lika ze mu bulezi kamba ze mu ezize. Kono mu teeleze ni ku lumela ze ba bulela bakumina. Mu nahanisise hande pili mu si ka alaba kale. Batu ba bañata ba ba nyalani ha ba lemuhangi kapili kuli ku utwana hande ni bakubona ki kwa butokwa ku fita ku wina lipuhisano.

▸ Mu zibe nako ye mu swanela ku kuza. ‘Mu be ba ba teeleza kapili, ba ba liyeha kwa ku bulela, ba ba liyeha ni kwa ku halifa.’ (Jakobo 1:19) Ku ambolisananga hande ki ye ñwi ya lisupanzila za butokwa hahulu mwa nzila ye libisa kwa linyalo la tabo. Kono ki kabakalañi he Bibele ha i bulela kuli ku na ni “nako ya ku kuza”? (Muekelesia 3:7) Ye i kona ku ba nako ya ku teeleza ku ze ba bulela bakumina kuli mu kone ku li utwisisa hande, mi ku eza cwalo ki kwa butokwa hahulu kakuli ku ka mi tusa ku ziba mo ba ikutwela luli bakumina ni libaka ha ba ikutwa cwalo.

 ▸ Mu teeleze ka makeke. “Mu tabe ni ba ba tabile, mu lile ni ba ba lila.” (Maroma 12:15) Ku ba ni makeke ki kwa butokwa hahulu ha mu ambolisana kakuli ku ka mi tusa ku utwisisa luli maikuto a bakumina. Ku kona ku mi tusa kuli ha mu ambolisana mu kone ku kutekana. Bo Nella ba kwa Brazil, ba se ba nyezwi ka lilimo ze 32, ba li: “Ha lu ambolisananga ka za matata a luna, kamita na teelezanga ka tokomelo kuli ni kone ku utwisisa mubonelo ni maikuto a bo Manuel.” Bakumina ha ba bulela, ki “nako ya [mina ya] ku kuza,” ni ku teeleza ka makeke.

▸ Mu no itumelanga kamita. “Mu be ni buitumelo.” (Makolose 3:15) Banna ni basali ba ba mwa manyalo a tiile ba bonisanga bakubona kuli ba itumela kwa lika ze ba eza. Kono mwa bupilo bwa ka zazi ni zazi, banna ni basali ba bañwi ba ba nyalani ha ba itumelangi ku bakubona mi ba nahananga fela kuli bakubona ba ikutwa kuli ba ngiwa ku ba ba butokwa. Mualafi ya bizwa Ellen Wachtel, u talusa kuli: “Banna ni basali ba bañata ba ba nyalani, ba kona ku bonisa bakubona kuli ki ba butokwa kono kamita ha ba nahanangi za ku eza cwalo.”

Sihulu basali ba tokwa hahulu kuli banna ba bona ba ba talusezange kuli ba ba lata ni ku ba bonisa kuli ba itumela bona. Mina banna mu kona ku tusa hahulu kuli mu tiise linyalo la mina ni ku tahisa kuli basali ba mina ba pile hande, hamohocwalo ni mina beñi, mu kona ku eza cwalo ka ku itumelanga kwa basali ba mina bakeñisa lika ze nde ze ba eza ni mikwa ya bona ye minde.

Lipulelo ni likezo za mina ze bonisa kuli mwa ba lata ki za butokwa. Mina banna ha mu tubeta basali ba mina ka lilato, ha mu ba kumbata ka lilato ni ku ba menyeza ka lilato, mu ba bonisa kuli mwa ba lata hahulu ku fita ha ne mu ka ba bulelela fela kuli: “Na mi lata.” Ku eza cwalo ku ba bonisa kuli ki ba butokwa ku mina mi mwa ba tokwa. Mu ba lizeze luwaile kamba ku ba lumela kashango ka fa luwaile lwa ku fumbata kamba lwa fa kompyuta mi mu ba taluseze kuli: “Na mi tonda luli” kamba “Mu tozi cwañi?” Haiba ha ne mu li mwa libato ne mu sa ezangi cwalo, mu swanela ku kalisa cwale. Mu zwelepili ku ituta lika ze tabisa bakumina.

Manzwi a bomahe Mulena Lemuele wa Isilaele wa ikale a swanela luli, a li: “Ba teñi basizana ba ba sepahala, kono wena wa ba fita kaufela.” (Liproverbia 31:1, 28, 29) Ki lili fo ne mu lumbezi bo musal’a mina? Kamba mina basali, ki lili fo mu kile mwa lumbela bo munn’a mina?

▸ Mu no swalela. “Mu si ke mwa likelelwa ki lizazi mu nze mu halifile.” (Maefese 4:26) Mwa linyalo, mina hamoho ni bakumina mu ka ezanga mafosisa. Kacwalo ki kwa butokwa hahulu  ku swalelananga. Bo Clive ni bo Monica ba kwa South Africa, ba se ba nyalani ka lilimo ze 43 ze felile, ba lemuhile kuli kelezo yeo ya mwa Bibele i tusa hahulu. Bo Clive ba talusa kuli: “Lu likanga ku latelela sikuka se si kwa Maefese 4:26, mi lwa likanga ku swalelana, kakuli lwa ziba kuli ku eza cwalo ku tabisa Mulimu. Hamulaho wa ku eza cwalo lu ikutwanga hande, lu yo lobalanga inge lu na ni lizwalo le li kenile, mi lu pumulanga hande.”

Lishitanguti la kwaikale li talusa hande kuli: ‘Ku swalela ba ba lu foselize, kwa bubanisa.’ (Liproverbia 19:11) Bo Annette, ba se ba bulezwi kwa makalelo a taba ye, ni bona ba lumela cwalo, mi ba ekeza kuli: “Ha ku na linyalo le li kona ku konda ku si na ku swalelana.” Ba zwelapili ku talusa kuli: “Haiba ku si na ku swalelana, ku ka ba ni ndimbelela ni ku sa sepana, mi yeo ki mikwa ye sinyanga linyalo hanyinyani-hanyinyani. Ka ku swalelana, tamo ya linyalo la mina i ka tiya mi mu ka swalisana hahulu.”

Haiba mu utwisize bakumina butuku mwa maikuto, mu si ke mwa atula fela kuli ba ka libala taba yeo. Ku tahisa kozo ku tokwa kuli mu eze ye ñwi ya lika ze t’ata hahulu ze ba swanela ku eza batu ba ba nyalani: Mu itumelele kuli mu fosize. Nihakulicwalo, mu tokwa ku fumana nzila ye mu ka taluseza bakumina ka yona kuli: “Ha ku ni swalele mulatiwa. Ne ni fosize.” Ha mu ka itumelela kuli ne mu fosize mu ka kutekiwa, mu ka tiisa silikani sa mina, mi mu ka kona ku ba ni mwangalwa.

▸ Mu swalisane ni bakumina mi mu kumalele kwa linyalo la mina. “[Bo munn’a ni musali] ha ba sa li ba babeli, kono ki nama i liñwi fela. Cwalehe, Mulimu s’a kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.” (Mateu 19:6) Mu itamile ku Mulimu ni kwa batu mi mu tamahani hamoho sibeli sa mina kuli mu ka pila hamoho ku si na taba ni matata a kona ku zuha. * Niteñi, buitamo bo ha bu ezezwi fela mulao. Kono bu ezwa ku zwelela kwa pilu ye na ni niti ni lilato mi bu bonisa kuli mwa kutekana sibeli sa mina mi mu fa likute ni tompo ku Mulimu. Kacwalo mu si ke mwa fokolisa linyalo la mina le li kenile ka ku ba ni linyawe; mu swanela fela ku tabela bakumina.—Mateu 5:28.

▸ Moya wa buitomboli u tiisa linyalo. “Mutu mañi kamba mañi a si ke a tokomela za hae fela, kono a talime ni za ba bañwi.” (Mafilipi 2:4) Ku tokomela ze ba tokwa bakumina pili ki ye ñwi ya linzila za ku tiisa linyalo. Bo Premji, ba se ba nyezi ka lilimo ze 20, ba tusanga basali ba bona ba ba na ni mubeleko ku eza misebezi ya fa lapa. Ba bulela kuli: “Na tusanga bo Rita ku tateha ni ku kenisa lika ni ku eza misebezi ye miñwi ilikuli ba fumane nako ya ku eza lika ze ñwi ze ba tabela.”

Buikatazo Bu Tahisa Mipuzo

Fokuñwi, musebezi-tuna o tokwahala kuli linyalo li kone ku ba ni tabo u kona ku zwafisa ba bañwi. Kono mu si ke mwa lumeleza lipilaelo ku tahisa kuli mu yubeke linyalo la mina kamba ku mbwanjingela lika kaufela ze mu ikatalize ku eza mwa linyalo, ili ona musipili o se mu zamaile hamoho mwa linyalo la mina.

Bo Sid ba ba bile mwa linyalo le li kondile ka lilimo ze 30 ba akaleza kuli: “Haiba mu ikataza ka mo mu konela kaufela ni ku bonisa kuli mu bata ku kondisa linyalo la mina, mwa kona ku ikola limbuyoti za Jehova.” Ha mu bonisana busepahali mwa linako ze t’ata ni ku ikola hamoho linako ze nde, mu ka kona ku zwelapili ku tiisa linyalo la mina.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 6]

Bibele i swana sina mapa ya mwa musipili wa linyalo

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 7]

Ha mu tokwa ku ambolisana za butata

▪ Mu tome nako ye mu ikutwa ku sa katala sibeli sa mina.

▪ Mu si ke mwa nyaza-nyazana; mu bulelelane ze nde.

▪ Mu si ke mwa kaulezana; mu teelezane ha mu ambola.

▪ Mu utwisise maikuto a bakumina.

▪ Mu utwelane butuku, niha mu sa lumelelani.

▪ Mu be ba ba bunolo ni ba ba kona ku sikuluha.

▪ Ha mu ezize mafosisa mu kupange swalelo.

▪ Mu bonise buitebuho ni lilato.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 8]

Kuli linyalo li be le linde

▪ Mu latelele likuka za mwa Bibele ze tiisa linyalo.

▪ Mu fumanange nako ya ku tiisa linyalo la mina ni ya ku ba ni bakumina.

▪ Mu bonisanange lilato.

▪ Mu bonisane busepahali ni ku kumalelana.

▪ Mu be ni sishemo ni likute.

▪ Mu tusane mwa misebezi ya fa lapa.

▪ Mu ambolisanange hande.

▪ Mu sehe hamoho ni ku ikatulusa.

▪ Mu zwelepili ku tiisa linyalo la mina.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 9]

Kuli mu itatube

▪ Ki likamañi ze ni tokwa ku belekela hahulu ku zona mwa linyalo la ka?

▪ Kuli ni eze cwalo, ki mihato mañi ye ni swanela ku nga?