Linzila ze 6 ze Kona ku Tusa Mutu ku Kondisa Lika Mwa Bupilo

KU KONDISA hande lika mwa bupilo ki ku ba ni mupilelo o munde, ili mupilelo o tiswa ki ku sebelisa likuka za Mulimu ni ku pila ka ku lumelelana ni za na lu bupezi. Bibele i bulela kuli mutu ya pila ka nzila ye cwalo ‘u swana sina kota ye calilwe kwatuko ni mezi a’ buba, ye beya miselo mwa nako ya yona, ye matali a yona a sa omi; s’a eza kaufela sa konda.’—Samu 1:3.

Kaniti, nihaike kuli ha lu si ka petahala mi lu ezanga mafosisa, lu sa kona ku kondisa lika mwa bupilo bwa luna kaufela! Kana ni mina mu bata ku kondisa mwa bupilo? Haiba ku cwalo, likuka za mwa Bibele ze 6 ze latelela za kona ku mi tusa ku kondisa lika mwa bupilo bwa mina, ili ku fa bupaki bo butuna bwa kuli lituto ze mwa Bibele li tomile luli fa butali bo bu zwa ku Mulimu.—Jakobo 3:17.

1 Mu Itusise Hande Mali

“Kakuli takazo ya mali ki makalelo a ze maswe kaufela. Ba bañwi ba lakalize hahulu ku ba ni ona mi . . . ba yambaela mwahal’a maswabi a mañata.” (1 Timotea 6:10, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Mu lemuhe kuli taba ye taluswa fa haki ya mali—kakuli kaufela luna lwa a tokwa kuli lu kone ku ipabalela ni ku babalela mabasi a luna—kono ki taba ya takazo ya mali. Niti kikuli takazo yeo i ezisanga kuli mutu a be mutanga wa mali kamba ku nga mali ku ba mulimu wa hae.

Sina mo se lu bonezi mwa taba ya pili ya litaba ze, batu ba ba tukufalezwi ku ndongwama sifumu ka ku nahana kuli kona se si tahisa kuli ba kondise lika mwa bupilo, ba nd’amanisa fela moya. Kwand’a ku palelwa ku kondisa lika mwa bupilo bwa bona, batu bao ba ipatiseza manyando a mañata. Ka mutala, batu ha ba nze ba tukufalezwi ku ndongwama sifumu, hañata ha ba isezangi pilu kwa mabasi a bona kamba balikani ba bona. Ba bañwi ba palelwanga ku bona buloko haiba hasi kabakala mibeleko u zibe he ki kabakala minahano kamba ku ikalelwa. Liñolo la Muekelesia 5:12 li bulela kuli: “Ku mutu wa misebezi buloko ki bo bunde, nih’a ca hahulu kamba hanyinyani. Kono ku fuma kwa muluwi ha ku mu fi buloko.”

Ku tuhelela mali kuli a be mulen’a mina ha ku na ku mi tahiseza fela maswabi, kono ku ka mi swala fa meto kuli mu lumele kuli mali a kona ku mi tahiseza tabo. Jesu Kreste na bulezi za “ku pumwa ki bufumu.” (Mareka 4:19) Ka mubulelelo o muñwi, bufumu bu lu sepisanga kuli bu ka lu tahiseza tabo, kono ha bu lu tahisezangi tabo sakata. Bu tahisanga fela takazo ya kuli lu zwelapili ku bu atisa. Liñolo la Mubuleli 5:10 li bulela kuli: “Haiba u lata mali, ha u na ku kolwa kuli a ku likani.—Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984.

Ka bukuswani kikuli, ku lata mali ki ku ipuma mi ku libisanga kwa maswabi a matuna, kwa zwafisanga kamba ku kona ku tahiseza mutu ku ikenya mwa likezo za bukebenga. (Liproverbia 28:20) Lika ze tahiseza mutu tabo ni ku mu tusa ku kondisa lika mwa bupilo, ki ku ba ni bufani, ku ba ni moya wa ku swalela, ku ba ni muzamao o kenile, ku ba ni lilato ni ku ba ni silikani se sinde ni Mulimu.

2 Mu be ni Moya wa Bufani

“Ku na ni mbuyoti [kamba tabo] mwa ku fana, ye fita ye mwa ku fiwa.” (Likezo 20:35) Nihaike kuli ku fana ka siwela ku kona ku tahiseza mutu tabo ka linako ze ñwi, ku ba ni moya wa bufani ku kona ku mu tahiseza tabo ka nako kaufela. Ki niti kuli, bufani bu konwa ku boniswa ka linzila ze ñata. Nzila ye nde ka ku fitisisa ni ye tabelwa hahulu ki batu, ki ya ku ifana ku sebeleza ba bañwi ni ku ba ezeza lika.

Ha sa nyakisisize lituto ze ñata ka za moya wa ku sa ba ni buitati, za tabo, ni za buikangulo, caziba ya bizwa Stephen G. Post na unguzi ka ku bulela kuli ku sa ba ni buitati ni ku itatela ku tusa ba bañwi ku ekeza kwa lilimo za ka pila mutu, ku tusa kuli mutu a pile hande, ni ku ba ni buikangulo bo bunde kwa mubili ni mwa munahano, mi hape ku fukuza  ni kwa matuku a tiswa ki ku zwafa hahulu.

Ku tuha fo, batu ba ba lata ku fana ka ku ya ka lika ze ba na ni, ha ba tokwangi sa ku pila ka sona. Liproverbia 11:25 i bulela kuli: “Wa pilu ye fana u ka nuna; mi ya nwiseza ba bañwi, u ka nwisezwa ni yena.” Ka ku lumelelana ni manzwi ao, batu ba ba na ni bufani luli, ba ba fana inge ba sa libeleleli ku kutelwa ki se siñwi, ba itebuhiwa ni ku latiwa, sihulu ki Mulimu.—Maheberu 13:16.

3 Mu Itatele ku Swalela

“Mu . . . swalelane haiba yo muñwi wa mina a na ni pilaelo ka yo muñwi. Mu swalelane sina [Jehova] h’a mi swalezi ni mina.” (Bakolose 3:13; Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Mazazi a, batu hañata ha ba tabelangi ku swalela ba bañwi, kono ba tabela ku kutisa misuha ku fita ku bonisa ba bañwi sishemo. Ku zwileñi mwateñi? Batu ha ba lwahiwa kamba ha ba lwaniswa, ni bona ba kutisa misuha.

Butata bu kana bu sa feleli ona fo fela. Piho ya mwa The Gazette ya kwa Montreal, mwa Canada i bulela kuli: “Mwa patisiso ya batu ba ba fitelela 4,600 ba lilimo ze mwahal’a 18 ku isa 30,” bocaziba “ne ba fumani kuli batu ba ba na ni kaiñole, ba ba zwafa-zwafa fela ni ba ba bambabile,” ki bona ba ba na ni hahulu matuku a kwa maswafu. Mane matuku a ba na ni ona batu ba ba cwalo, a fitela kwahule matuku a ba na ni ona bazubi ba kwai! Kaniti, ku ba ni moya wa ku swalela ha ku tahisi fela kuli lu pilisane hande ni ba bañwi kono ku lu tusa ku ba ni buikangulo bo bunde!

Kiñi ze ka mi tusa kuli mu kone ku swalela hahulu? Mu kale ka ku itatuba isali mina beñi. Kana ha mu nyemisangi ba bañwi ka linako ze ñwi? Mi kana ha mu itebuhangi ha ba mi swalelanga? Kacwalo kana ha mu susuezwi ku swalela hahulu ba bañwi ni mina? (Mateu 18:21-35) Hape ni mwa taba ye, ki hande ku banga ni buiswalo. Mu si ke mwa matela ku bulela ha mu nyemile kono mu kutumanange. Mi mu lemuhe kuli ha mu bonisa buiswalo mu bonisa kuli mu na ni m’ata. Liñolo la Liproverbia 16:32 li bulela kuli: “Ya sa halifi kapili, u fita sinata kwa mata.” Pulelo ya kuli “u fita sinata kwa mata,” i akaleza kuli mutu ya cwalo u ka kondisa lika mwa bupilo, nji hakucwalo?

4 Mu Latelele Likuka za Mulimu

“Mulao wa [Muñ’a] Bupilo u kenile, u bonisa meto.” (Samu 19:8) Ka bukuswani, likuka za Mulimu za lu tusa kwa mubili, mwa munahano, ni mwa maikuto. Likuka za Mulimu za lu sileleza kwa ku sa eza likezo ze maswe ze cwale ka ku  itusisa milyani ye kola, bucakolwa, buhule, ni ku buha maswaniso a mapunu. (2 Makorinte 7:1; Makolose 3:5) Lika ze maswe ze kona ku zwa mwa likezo ze cwalo li kana za ba bukebenga, bubotana, ku sa sepiwa, ku shandauka kwa mabasi, ku lyangana mwa munahano ni mwa maikuto, matuku, mane ni mafu a ka sipundumukela.

Kono haili batu ba ba latelela likuka za Mulimu, bona ba fitanga fa ku ba ni silikani se sinde ni ba bañwi, ba kutekehanga mi ba banga ni mwangalwa. Kwa Isaya 48:17, 18, Mulimu u bulela kuli ki yena ya “ku luta se si ku swanela, ni ku zamaisa ka nzila y’o lukela ku zamaya ku yona.” Mi u ekeza kuli: “Mawe, kabe n’o utwile milao ya ka! n’o kabe u pilile mwa kozo ye swana inge nuka; ze lukile za hao ne li kabe li bonahala sina mandinda a mwa liwate.” Kaniti luli, Mubupi wa luna u bata kuli lu pile bupilo bo bunde. U bata kuli lu ‘zamaye mwa nzila’ sakata ye ka tahisa kuli lu kondise lika mwa bupilo.

5 Mu Bonise Lilato

“Lilato la yahisa.” (1 Makorinte 8:1) Lifasi li kona ku ba le li cwañi haiba batu ba sa bonisani lilato? Bupilo bo bu cwalo bu kona ku ba bo bu maswe luli! Muapositola wa Mukreste Paulusi, ka ketelelo ya moya wa Mulimu, na ñozi kuli: “Ha ni si na lilato [ku ba bañwi], ha ni se siñwi. Ha  . . . ni tusi se siñwi.”—1 Makorinte 13:2, 3.

Lilato le li taluswa fa haki lilato la swalisano ya tobali, nihaike kuli ni lona ku na ni nako ye li tokwa ku boniswa. Kono ki lilato le lituna le li tomile fa likuka za Mulimu. * (Mateu 22:37-39) Ku tuha fo, lilato le li cwalo haki lilato fela le li sa sebezi, kono li boniswanga ka likezo. Paulusi na zwezipili ku bulela kuli lilato le hape li na ni pilu-telele ni musa. Ha li na pilu seta, ha li ikankabeki, mi ha li ikuhumusi. Li lu susueza ku ezeza ba bañwi ze nde, mi ha li koni ku halifiswa kapili kono la swalela. Lilato le li cwalo la yahisa. Hape li lu tusa ku pilisana hande ni ba bañwi, sihulu bana bahabo luna.—1 Makorinte 13:4-8.

Kwa Bashemi, lilato li ama ku bonisa hahulu sishemo kwa bana ba bona ni ku ba tomela likuka za niti za muzamao ze tomile fa Bibele ze ka ba tusa mwa ku pilela. Bana ba ba utezwi mwa malapa mo ku na ni lilato le li cwalo ba ikola silelezo mwa lubasi lo lu tiile mi ba ikutwa ku latiwa ni ku tabelwa hahulu.—Maefese 5:33–6:4; Makolose 3:20.

Mutangana ya bizwa Jack, wa kwa United States na huliselizwe mwa lubasi lo ne lu latelela likuka za Bibele. Ha sa zwile fa lapa la bashemi ba hae ni ku ba ni lapa la hae, Jack na ñolezi bashemi ba hae liñolo. Mwa liñolo leo ne ku na ni manzwi a li: “Kamita nto ye ne ni likanga ku eza ki ku latelela taelo ya [Bibele] ye li: ‘Kuteka ndat’aho ni m’aho . . . kuli u kondise za hao.’ (Deuteronoma 5:16) Bakeñisa kuli ne ni latelezi kelezo ye, ni kondisize mwa bupilo bwa ka. Cwale, ni itumela hahulu kuli ni konile ku kondisa kabakala ketelelo ya mina ye lilato. Ni itumela kwa musebezi-tuna o mu ezize wa ku ni uta ka nzila ye.” Haiba mu bashemi, ne mu ka ikutwa cwañi ha ne mu ka amuhela liñolo le li cwalo? Kana ne li si ke la mi tabisa?

Lilato le li tomile fa likuka za Mulimu li “tabela ze na ni niti”—ili niti ye fumaneha mwa Bibele. (1 Makorinte 13:6; Joani 17:17) Ka mutala: Bo munna ni musali ba ba na ni butata mwa linyalo la bona ba ikatulela ku bala hamoho manzwi a Jesu a  fumaneha kwa Mareka 10:9 a li: “Mulimu s’a kopanyize hamoho [mwa linyalo], mutu a si ke a si kauhanya.” Cwale ba na ni ku itatuba. Kana ba ‘tabela niti ye mwa Bibele’? Kana ba ka nga linyalo ku ba le li kenile sina mwa li ngela Mulimu? Kana ba itatela ku ikataza ku tatulula butata bwa bona ka lilato? Haiba ki cwalo, ba kona ku kondisa mwa linyalo la bona, mi ba ka kona ku ba ba ba tabile.

6 Mu Lemuhe Butokwi Bwa Mina Bwa Kwa Moya

“Tabo ki ya ba ba lemuha butokwi bwa bona bwa kwa moya.” (Mateu 5:3, NW) Batu ha ba swani ni lifolofolo, kakuli ba na ni buikoneli bwa ku utwisisa lika za kwa moya. Kona libaka ha lu buzanga lipuzo ze cwale ka ze, Mulelo wa bupilo ki ufi? Kana ku na ni Mubupi? Ki sikamañi se si ezahalanga ku luna ha lu shwa? Ki likamañi ze ka ezahala kwapili?

Batu ba bañata ba lipilu ze nde mwa lifasi kaufela ba lemuhile kuli Bibele ya alaba lipuzo zeo. Ka mutala, puzo ya mafelelezo i bulela za mulelo wa Mulimu kwa batu. Ki ufi wona mulelo wo? Ki wa kuli lifasi li be paradaisi ni kuli batu ba ba lata Mulimu ni likuka za hae ba pile mwateñi ku ya ku ile. Liñolo la Samu 37:29 li bulela kuli: “Ba ba na ni niti ba ka yola sanda sa naha, ni ku yaha mwateñi ku ya ku ile.”

Kaniti, Mubupi wa luna u lu batela ze nde ze ñata ku fita fela kuli lu kondise lika mwa bupilo bo bu bukuswani bwa lilimo fela ze 70 kamba 80. U bata kuli lu kondise lika mwa bupilo ku ya ku ile! Kacwalo ye ki yona nako ya kuli mu itute za Mubupi wa mina. Jesu na bulezi kuli: “Mi bupilo bo bu sa feli, kikuli ba ku zibe, Wena, Mulimu a nosi wa niti, ni y’o lumile, yena Jesu Kreste.” (Joani 17:3) Ha mu nze mu fumana zibo ye cwalo ni ku i sebelisa mwa bupilo bwa mina, mu ka itemuhela kuli “ku fuyolwa ki [Muñ’a] Bupilo ku fumisa mutu; ku ipilaeza mwa pilu ha ku tusi se siñwi.”—Liproverbia 10:22.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 25]

LIKUKA ZE ÑWI ZE KONA KU MI TUSA KU KONDISA LIKA MWA BUPILO

▪ Mu sabe Mulimu. “Simuluho ya butali ki ku saba [Muñ’a] Bupilo.”—Liproverbia 9:10.

▪ Mu kete hande balikani. “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.”—Liproverbia 13:20.

▪ Mu si ke mwa nwa bucwala ka ku tula tikanyo. “Sitakwa, ni ba ba ca hahulu, ba ka ba babotana.”—Liproverbia 23:21.

▪ Mu si ke mwa kutisa bumaswe. “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.” —Maroma 12:17.

▪ Mu sebeze ka t’ata. “Mutu h’a sa lati ku sebeza, hape a si ke a ca.”—2 Matesalonika 3:10.

▪ Mu pilisane hande ni ba bañwi. “Linto kamukana ze mu lata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona ni mina.” —Mateu 7:12.

▪ Mu itusise hande lilimi la mina. “Ya ikutwa ku lata ku pila, ni ku bona mazazi a mande, a sabise lilimi la hae kwa bumaswe.”—1 Pitrosi 3:10.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 26]

LILATO KI MULYANI O MUNDE

Mualafi ni muñoli wa libuka za milyani ya bizwa Dean Ornish u ñola kuli: “Lilato ni ku swalisana ni ba bañwi li na ni m’ata a ku lu kulisa ni ku lu folisa, ku lu swabisa ni ku lu tabisa, ku lu utwisa butuku ni ku lu alafa. Haiba kuli mulyani o munca u na ni m’ata a cwalo, fohe mualafi ni mualafi kaufela na ka u ñolela bakuli ba hae ni ku ba fa ona. Baalafi ne ba ka fiwa mulatu ha ne ba si ke ba fa mulyani wo kwa bakuli ba bona.”

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 27]

KU ZWA MWA MUINELO WA KU ZWAFA NI KU KALA KU KONDISA LIKA

Ndwa ha ne i tumbukile mwa naha ya habo bona ya Balkans, bo Milanko ba kena busole. Bakeñisa kuli ne ba na ni hahulu bundume, batu ba ba fa libizo la Rambo, ili libizo la munna wa sinata wa mwa mafilimu. Nihakulicwalo, hamulaho wa nako, bo Milanko ba kala ku zwafiswa ki buputeleli ni buipi bo ne ba bona. Ba ñola kuli: “Mikwa ye cwalo ya tahisa kuli ni kale ku eza lika ze ñata ze maswe ze cwale ka ku nwa bucwala, ku zuba kwai, ku itusisa milyani ye kola, ku ikenya mwa likwinano za mali, ni buitamaeli. Bupilo bwa ka ne bu li mwa kazuma ka ka si na mwaalo.”

Ka nako yeo ye t’ata ya bupilo bwa bona, bo Milanko ba kalisa ku balanga Bibele. Ha ne ba potezi muhabo bona, ba bona magazini ya Tawala ya Mulibeleli, ili ye hatiswa ki Lipaki za Jehova. Ba tabela ze ne ba balile mi ku tuha fo fela ba kala ku ituta Bibele ni Lipaki. Niti ye ne ba ituta mwa Bibele ya ba tusa ku fumana tabo ni ku kondisa lika mwa bupilo bwa bona. Ba bulela kuli: “Niti ya Bibele ne i ni file sinca m’ata. Na tuhela likezo ze maswe kaufela ze ne ni eza, na cinca bupilo bwa ka, mi na kolobezwa sina yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Batu ba ne ba ziba mo ne ni inezi kwa makalelo, ha ba sa ni bizanga ka libizo la Rambo, kono se ba ni bizanga ka libizo la Bunny, ili libizo le ne ni shendiswanga kwa bwanana, kakuli cwale ne se ni li mutu ya musa.”