Muta lu Palelwa ku Kondisa Lika Mwa Bupilo

Musali yo muñwi ne li muopeli yo mutuna mwa lilimo za hae za ma-20 mi na fumile hahulu. Ki batu basikai fela ba ba kona ku tuma ni ku ba ni mali a mañata hahulu inge ba sa li banana cwalo. Kono cwale, lika za kala ku fosahala mwa bupilo bwa hae. Hamulaho wa ku sinyeha kwa linyalo la hae la pili ni la bubeli, musali yo na na ni ku tanda nako mwa libaka mo ku tusezwa batu ba ba ngongwezwi ki macwala ni milyani ye kola. Lika kaufela mwa bupilo bwa hae za kala ku sa zamaya hande.

KA BUMAI, likande la musali yo ha li komokisi; kakuli makande a maswe ka za batu ba ba tumile hahulu a utwahalanga nako kaufela. Mane nihaiba mwa linaha mo lipisinisi li zamaya hande, batu ba ba bonahala ku kondisa lika mwa bupilo hañata ba na ni matata a bona. Mutende o muñwi ha ne u bulela za batu ba lipisinisi ze zamaya hande mwa New York City, ne u ize: “Mali a mañata a swelwi ku fumanwa mwa lipisinisi a tuhelisa batu misebezi, a shandaula mabasi ni ku tahiseza batu ku zwelapili ku itusisa milyani ye kola . . . Nihaike kuli mali e ba ekelezwa batu ba bañwi ba ba beleka mwa lipanga za mwa New York a tahisa kuli ba ikutwe kuli ha ba koni ku ziyeleha, ba bañwi ku bona ba fitanga fa ku zwafa ni ku palelwa ku peta hande misebezi ya bona kabakala ku sebeza hahulu.”

Kana matata a cwalo a tiswa kabakala kuli batu ba bata tabo ni kuli ba kondise lika mwa bupilo ka linzila ze si ka luka? Ki niti kuli lu tokwa mali a likani kuli lu kone ku fumana za ku pila ka zona. Kono kana ku kondisa lika mwa bupilo ku itingile fa ku ikubukanyeza bufumu bo buñata? Lipatisiso li bonisa kuli hakucwalo. Ka mutala, patisiso ye ne ezizwe mwa China ne i bonisize kuli cwanoñu fa mali a ne ba hola batu ha na ekezehile ka 250 pesenti, batu mane kona fo ne ba bonahalezi kuli ba sa tokwa ze ñata kuli ba kone ku ikola bupilo.

Kacwalo, ku kondisa lika mwa bupilo kwa niti ku swanela ku tiswa ki nto ye ñwi ya butokwa ye fita mibeleko kamba ku ba ni lika ze tula ze cwale ka ndu, mota, kamba waci. Kana haki ko ku lukile ku bulela kuli ku kondisa lika mwa bupilo ku itingile ku za eza mutu ku kopanyeleza cwalo ni likuka za mwa bupilo za latelela ni mulelo wa na ni wona mwa bupilo? Ka mutala, mutu u kona ku ba ya butali ni ya na ni m’ata, kono u kona ku pila ka muzamao o maswe ni kutokwa lilato ni balikani ba bande. Yo muñwi u kona ku ba ni libubo ni liluwo kono ha iheta kwa bupilo bwa hae bwa kwa makalelo a kana a ipuza kuli, ‘Kaufela ze ne li zañi? Kiñi se ni pilela?’

Kacwalo kwa utwahala ku bulela kuli batu ba ba kondisize lika mwa bupilo ba pila ka ku eza nto ye ñwi ya butokwa, mi hape ba na ni likuka ze nde za ku ba etelela. Kacwalo, ba ba ni mwangalwa, ba ikuteka mi ba kutekiwa ki ba bañwi. Hape ba ba ni mulelo mwa bupilo o fita ku ipatela fela za bona ba nosi, mi u ba tusa ku ziba libaka luli le ba pilela ni ku ba fa buikolwiso. Ba bañwi ba kana ba buza kuli ‘Ki likuka ze cwañi?’ ‘Mi ki mulelo mañi?’ Kana ka ili luna bañi lwa kona ku ipumanela likalabo kwa lipuzo ze cwalo kamba ku na ni ko kuñwi ko lu swanela ku li bata? Litaba ze latelela li ka nyakisisa lipuzo zeo.

 [Mbokisi fa likepe 23]

Mubonelo O Fosahalile Ka Za Ku Kondisa Lika Mwa Bupilo

Baituti ba litaba za milyani ba talusa kuli, baabani ba mwa lipapali ba bañata ba ba sa li banana ba itupwaelanga milyani ye kona ku ba tahiseza lubeta ka mulelo wa kuli ba kone ku eza hande mwa lipapali. Taba ye ñwi ya fa internet ne i bihile kuli: “Baituti ba fa sikolo se siñwi se si pahami ha ne ba buzizwe mwa patisiso ya cwanoñu fa kuli: ‘Ha ne mu ka fiwa milyani ye kola ni ku talusezwa kuli i ka mi konisa ku wina kamba ku mi bisa yo muñwi wa babapali kono hamulaho wa lilimo ze ketalizoho i ka mi kulisa, kana ne mu ka lumela ku i nwa?,’ ibat’o ba kaufela bona ne ba lumezi. Puzo ye swana ha ne i fetuzwi kuli ‘ha ne mu ka talusezwa kuli mu ka shwa mwahal’a lilimo ze ketalizoho,’ batu ba ba eza 65 pesenti ne ba sa lumela kuli ne ba ka nwa.”