Ku Tusa Banana ba ba Kula Matuku A ku sa Kona ku Ituta Hande

MUÑOLI WA MU ZUHE! WA KWA MEXICO

Steven naa sa koni ku bala hande. Fa naa zibelanga kaufela kuli naa ka kupiwa ku bala ka ku tiisa mwa kilasi, naa kalanga ku utwa hahulu butuku mwa mba.

Ku si na taba kuli bo muluti ba hae ba mu susuezanga hahulu, Maria ha koni ku ñola hande lika ze baleha. Ku mu ngelanga lihora ze ñata kuli a kone ku feza lituto za hae za fiwanga ku yo ezeza kwa ndu.

Noah u balanga ka ku kuta-kutela lituto ze swana za fiwa kwa sikolo. Kono wa libalanga lika za balile mi ha ezangi hande mwa lituto za hae.

STEVEN, Maria, ni Noah ba kula matuku a ku sa kona ku ituta hande, mi a tumile hahulu, a ama ku sa kona ku bala hande. Ka mutala, batu ba ba kula butuku bwa mwa booko bwa Dyslexia, ha ba konangi ku taluhanya hande litaku ze bonahala ku swana. A mañwi a matuku a ku sa kona ku ituta hande ki dysgraphia (ili butuku bo bu palelwisa mutu ku ñola litaku ze bonahala) ni dyscalculia (ili butuku bo bu palelwisa mutu ku ziba lipalo). Kono buñata bwa batu ba ba na ni matuku a ku sa kona ku ituta hande, ki batu ba ba butali kamba ba ba butali hahulu.

Lisupo ze bonisa kuli mwanana u na ni butuku bwa ku sa kona ku ituta hande, li kopanyeleza ku liyeha ku kalisa ku bulela, ku fumana taata ku punda manzwi, ku ba ni mukwa wa ku bulela manzwi ka mafosisa, ku zwelapili ku bulela sanana, ku sa kona hande ku ituta litaku ni linombolo, ku sa kona ku punda hande litaku, ku sa kona ku taluhanya muutwahalelo wa manzwi a batoo swana, ni ku sa kona hande ku latelela litaelo. *

Ku Tusa Mwanaa Mina ku Itiisa

Mu kona ku ezañi haiba mwanaa mina a bonahala ku ba ni butuku bwa ku sa kona ku ituta hande? Sapili, mu yo mu tatubisisa mazebe ni meeto a hae kuli mu zibe haiba u na ni butuku bo, kamba kutokwa. * Kihona mu ka buza baalafi kuli ba mi taluseze haiba ba fumani kuli u kula butuku bo. Haiba mwanaa mina u na  ni butuku bwa ku sa kona ku ituta hande, mu ka tokwa ku mu tusa hahulu. Mu hupule kuli, haiba mwana u na ni butuku bo, ha ku talusi kuli haa na butali.

Mu bone teñi kuli mwa isa pilu kwa lituto ze ipitezi zeo mwanaa mina a kana a fiwa, inge cwalo ku mu batela muluti ya ka mu lutanga a nosi. Mu kupe bo muluti ba hae kuli ba mi tuse mwa buikatazo bwa mina. Mwendi mwanaa mina wa kona ku lumelezwa ku inanga kwapili ni ku fiwanga nako ye ñata ya ku feza lituto za fiwa. Bo muluti ba hae ba kona ku mu luta lituto ka ku li ñola ni ka ku li talusa mi ba mu lumeleze ku eza litatubo za hae ka ku bulela feela. Bakeñisa kuli banana ba ba na ni butuku bwa ku sa kona ku ituta hande hañata ba libalanga hahulu lika mi ha ba konangi ku lukisa hande lika, ba kona ku fiwa libuka ze ñwi za tuto ye swana kuli ba yo itusisanga zona kwa ndu. Mwa linaha mo ku na ni likompyuta, ba kona ku itusisa kompyuta ye na ni sipeleta mwa kilasi kamba kwa ndu.

Mu eze tomahanyo ya ku balanga ka nakonyana zazi ni zazi. Ki kwa butokwa kuli mwanana ya na ni butuku bwa dyslexia a balange ka ku tiisa ilikuli mina bashemi, mu bange ni kolo ya ku mu fa liakalezo ni ku mu hakulula. Ka ku kala, mina ka sibili mu bale ka ku tiisa, mwanaa mina inze a mi latelela. Ku tuha fo, mu bale taba ye swana hamoho ka ku tumusa. Kihona cwale mu ka fa mwanaa mina ku bala taba ye swana a nosi. Mu mu taluseze kuli a beye lula kwatasaa mubamba ni mubamba wa bala, ni kuli a lale manzwi a taata. Mubalelo wo u kona ku nga mizuzu ye 15 feela ka zazi.

Lipalo li kona ku lutiwa ka linzila ze iponelwa, inge cwalo ha mu pima buima bwa lico za ku itusisa kwa ku tateha mufuta wa lico ze ñwi, ha mu itusisa lula mwa musebezi wa bubeti, kamba ha mu ya kwa ku yo leka lika. Mapampili aa na ni kale tumbokisi ni maswaniso a lipalo, aa kona ku tusa ha mu nze mu luta mwanaa mina lipalo. Ha mu luta mwanaa mina muñolo, mu itusise pampili ye na ni mibamba ye mikima mwa ku ñolela ni potoloto ya muñolo o mukima. Litaku ze pangilwe fa magineti ili ze kona ku lamatela fa sipi za kona ku tusa mwanaa mina ku ziba ku peletela.

Hape ku na ni lika ze ñwi ze tusa ze mu kona ku eza ze kona ku tusa mwanaa mina ya kula butuku bwa ku ba ni manyame-nyame ni bwa ku sa kona ku teeleza bwa Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). Pili mu si ka bulela kale ni mwana ya kula butuku bo, mu swanela ku mu talima mwa meeto. Mu mu lukiseze sibaka se si kuzize mwa ka itutelanga, mi mu mu lumelezange ku pumula hañata ha mu ze mu ituta. Mu itusise manyame-nyame a hae ka ku mu fa misebezi ye tokwa mafulofulo.

Mwa Kona ku Kondisa

Mu zusezepili buikoneli bwa mwanaa mina, mu mu susueze ilikuli buikoneli kamba zibo ifi kamba ifi yaa na ni i zwelepili. Mu no mu lumbanga ni ku mu fa mupuzo bakeñisa lika zaa petile, li be bunyinyani li mane. Haiba mu bata ku mu fa musebezi, mu u alule mwa likalulo ze nyinyani za kona ku peta ka bunolo ilikuli a bange ni tabo ya kuli wa kondisa. Mu itusise maswaniso kuli mu mu bonise lika za swanela ku peta ilikuli a kone ku feza musebezi mutumbi wa filwe.

Kono sa butokwa kikuli, mwana a kone ku ba ni zibo ye likani ya ku bala, ku ñola ni ku eza lipalo. Mu kolwe kuli haiba mwanaa mina a susuezwa ni ku tusiwa hande, wa kona ku ituta, nihaike kuli mwendi u ka ituta ka ku shutana ni mo ba itutela ba bañwi mi u ka nga nako ye telelenyana ku fita ba bañwi.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 10]

BUTUKU BWA KU SA KONA KU ITUTA HANDE BU BA LILUWO

“Ha ne ni talimanga fa manzwi a ñozwi fa likepe, ne ni bonanga feela milaini ye ne sa talusi se siñwi. Ne ku bonahala feela inge kuli manzwi ao ne li a puo ya kwa naha i sili. Ne ni sa utwisisangi manzwi a ñozwi ku fitela mutu yo muñwi a ni balela ona ka ku tumusa. Baluti ne ba nahananga kuli ne ni na ni buzwa kamba kashwau kamba kuli ne ni sa ikatazi hahulu kamba ne ni sa teelezangi kwa lituto. Litaba zeo kaufela ne si za niti. Ne ni teelezanga kwa lituto ni ku lika ka taata, kono ne ni sa koni feela ku bala ni ku ñola. Ne ni kona ku ituta lituto ze ñwi, inge cwalo lipalo. Ha ne ni sa li mwanana, ne ni kalile ku ituta ka bubebe lika ze cwale ka lipapali, misebezi ya mazoho, ni misebezi kaufela ye ne ama ku itusisa mazoho a ka, ibile feela kuli ne i sa ami ku bala ni ku ñola.

“Hamulaho, na keta ku sebeza ka mazoho a ka, kacwalo na kala ku eza misebezi ye cwale ka buyahi, bumapangapanga ni bubeti. Bakeñisa ku ba ni zibo yeo ni bile ni tohonolo ya ku abana mwa misebezi ye ketalizoho ya buyahi ya Lipaki za Jehova mwa linaha ze ñwi. Bakeñisa kuli ni tokwanga ku ikataza hahulu kuli ni kone ku bala, ni hupulanga buñata bwa lika ze ni balile. Bakeñisa kuli ni muituti wa Bibele, ni lemuhile kuli ku ezanga cwalo ku ni tusize hahulu, sihulu mwa bukombwa bwa Sikreste. Kacwalo, ku fita ku nga kuli butuku bo ki bufokoli, ni bu nga kuli ki liluwo.”—Bo Peter, bakuli ba butuku bwa dyslexia ili ba ba li likombwa za nako kaufela za Lipaki za Jehova.

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Banana baa kona ku ba ni buikoneli bwa ku ñola litaba ka ku swanisa kono hape inge ba teeleza ka tokomelo