‘Ni na ni Lituto ze Ñata za ku Eza!’

BANANULI ba lika ze buima mwa likangisano za Olympic ha ba likangi ku ekeza kwa buima bwa lika ze ba nanulanga ka zazi. Hañata ba nanulanga lika ze bubebe mi ka ku eza cwalo, ba fumananga maata a ku nanula lika ze bukiti. Haiba ba zwelapili ku nanula lika ze bukiti hahulu, ba kona ku utwisa hahulu butuku misifa ni ku kwetisa lingongo za bona, mi ku eza cwalo ku kona ku ba tahiseza ku tuhela musebezi wa ku nanula lika ze bukiti.

Ka ku ba mwanaa sikolo, mwendi mu sweli mwa beleka ka taata kwa sikolo sina mo ba ezezanga bananuli. Mi ha mu fiwa misebezi ye taata kamba ha mu itukiseza litatubo, mwa itatela mi mwa kona ku eza buikatazo bo butuna. * Kono ku cwañi haiba zazi ni zazi mu ezanga feela misebezi ya kwa sikolo ni misebezi ye miñwi? Mu kana mwa palelwa ku ca hande lico kamba ku lobala hande. Ku beleka hahulu, ku sa ca hande lico, ni ku sa bona buloko ku kona ku mi kulisa. Mwendi kona mo mu ikutwela cwale. *

Misebezi ya Sikolo ya ku yo Ezeza Kwa Ndu ye sa Feli

Mwanaa sikolo wa lilimo ze 15 wa kwa Japan ya bizwa Hiroko, * u bulela kuli: “Ha ni nze ni shimbuluka ku zwa mwa sitopa se si ñwi ku ya ku se si ñwi, misebezi ya ka ya kwa sikolo ya ku yo ezeza kwa ndu ya ekezeha ni ku tatafala hahulu. Ku ni ngelanga nako ye telele kuli ni feze misebezi yeo. Ni na ni misebezi ye miñata ye ni tokwa ku eza, kono misebezi ya kwa sikolo yona, bo muluti ba i tokwanga ka lizazi le li tatama. Nako ye ñwi ni ikutwanga ku kalelwa.” Svetlana wa lilimo ze 14 wa kwa Russia u ñola ka za misebezi ya kwa sikolo ya ku yo ezeza kwa ndu kuli: “Ku fezanga misebezi ya ka ya kwa sikolo ku ni belanga hahulu taata. Silimo ni silimo ni banga ni lituto ze ñata za ku ituta mi baluti ba lu fanga misebezi ye miñata hahulu ya ku eza. Hape muluti ni muluti u nga kuli tuto ya hae ki ya butokwa ku fita lituto ze ñwi. Ku taata ku beela mamelelo kwa tuto ye ñwi ni ye ñwi ni ku feza misebezi kaufela.”

Ki kabakalañi baluti ha ba fanga baituti misebezi ye miñata hahulu cwalo ya ku yo ezeza kwa ndu? Gilberto wa lilimo ze 18 wa kwa Brazil u ñola kuli: “Baluti ba bulelanga kuli ba bata kuli lu yo fumana misebezi ni ha ku na ni batu ba bañata ba ba bata musebezi wo swana.” Nihakulicwalo, mu kana mwa ikutwa ku imelwa ki misebezi ye miñata ye mu fiwa ku yo ezeza kwa ndu. Mwendi mu kona ku fukuza kwa mukatalo o tiswa ki ku eza misebezi ye miñata ya kwa sikolo ka ku cinca mo mu u ngela ni ku eza licinceho ze ñwi kuli mu kone ku lukisa hande lika.

Mu nge misebezi ye miñata ya ku yo ezeza kwa ndu sina tuto ye ka mi tusa ku kondisa lika ha mu ka hula. Nihaike kuli nako ye mu tandanga ku eza misebezi ya kwa sikolo i bonahala kuli ha i na ku fela, lilimo za mina za ku ba kwa sikolo li ka tuha li fela ku fita mo mu nahanela. Ha mu ka kala ku ipelekela, mu ka ba ba ba tabile kuli ne mu felize misebezi ye taata yani. Mu ka ‘tabisa pilu ya mina ka bunde bwa misebezi ya mina’ ye ne mu ezize ha ne mu kena sikolo.—Muekelesia 2:24.

Mwa kona ku felisa butuku bo bu tiswa ki ku eza lituto ze ñata ka ku tukufalelwa ni ku eza hande lika. (Mu bone mbokisi ye li,  “Linzila ze Tusa ku Felisa Butuku bo bu Tiswa ki ku Eza Lituto ze Ñata.”) Haiba mu ba ni mukwa wa ku  fezanga hande misebezi ya mina ya kwa sikolo ka bunako, baluti ba mina ba ka mi sepa mi ba ka tabela ku mi tusa. Mu nge kuli yo muñwi wa baluti ba mina wa mi sepa mi u bata ku mi tusa. Ha mu telwa ki nto ya ka sipundumukela mi mu ba bulelela cimo kuli ne mu palezwi ku feza musebezi wa mina ka bunako, kana mu nahana kuli bo muluti ba mina ha ba na ku cinca nako ye mu swanela ku feza musebezi wo, kamba mane kuli ha mu sa tokwa ku u eza? Yo muñwi wa batanga ba Mulimu ya bizwa Daniele “ne li mutu ya sepahala, mi ne ku sa fumanwi foso kamba mulatu ku yena.” Bakeñisa ku tukufalelwa mwa misebezi ya hae, Daniele naa lumbilwe mi naa sepilwe ki mulena. (Daniele 6:4) Haiba mu likanyisa Daniele ha mu eza misebezi ya mina ya kwa sikolo, baluti ba kona ku mi utwisisa haiba ku tokwahala cwalo.

Ku teeleza ka tokomelo ha mu li mwa kilasi, ku eza misebezi ya kwa sikolo ya ku ezeza kwa ndu, ku feza ka nako mungendenge wo mu filwe hamulaho wa kilasi, kana kwa kona ku fukuza kwa butuku bo bu tiswa ki ku eza misebezi ye miñata ya kwa sikolo? Batili, kono butuku bo buñwi bu kona ku tiswa ki takazo ya mina ya ku bata hahulu kuli mu eze hande kwa sikolo. Ku fita ku bata nzila ya ku picuka ka yona misebezi ya kwa sikolo, mu kona ku ba ni takazo ya ku bata hahulu ku ituta ni ku fumana tuso mwa kilasi.

Butuku bo bu cwalo bwa tusa mi ki bo bunde. Kono mu kana mwa ba ni butuku bo bu tiswa ki ku eza misebezi ye miñata kwa sikolo bo bu holofaza ni bo ne mu kona ku pima.

Mu Zwelepili ku Eza Misebezi ya Hamulaho wa Kilasi

Mu nahane ka za mutu ya matisanga hahulu mota ya hae ka nako kaufela. U fita fo ku na ni poniso ya fa mukwakwa ya ku yema inge a matisa ka lubilo lo lu tuna mi cwale u yemisa mota ka bubebe kuli mane mawili a yona a hoha fa mukwakwa. Mi cwale u matisa hahulu mota yeo kuli mane mawili a potoloha ka bubebe hahulu. Ki sifi sa ka eza mumatisi ya sa iswali yo kwa mota ya hae? U ka sinya injini ni likalulo ze ñwi za mota yeo. Kono mane injini i si ka sinyeha kale, a kana a sinya mota yeo ka ku eza kozi ya fa mukwakwa ye tuna hahulu.

Ka ku swana, baituti ba bañata ba belekisanga hahulu mibili ya bona ni ku itusisa hahulu minahano ya bona, pili ni hamulaho wa ku kena mwa kilasi. Denise Clark Pope naa ñozi mwa buka ya hae ya Doing School ka za baituti ba sikai ba naa kopani ni bona kuli: “Ne ba kalisanga lituto za sikolo ka bubebe inge ku sa siyezi hola kamba lihola ze peli pili ba bahulu ba bañata ba si ka kalisa kale ku sebeza, mi hañata ne ba fezanga busihu hamulaho wa ku laha mbola, ku  itukiseza ku bina, mukopano wa bana ba sikolo, ku eza musebezi wa swalelele, ni musebezi wa ku yo ezeza kwa ndu.”

Haiba baituti ba ba ni za ku eza ze ñata cwalo ka zazi ba kana ba ipatiseza matata. Bakeñisa ku eza misebezi ye miñata hahulu cwalo, ba kana ba kula matuku a mwa mba ni ku opa mwa toho. Mukatala wa nako kaufela ha u nze u fokolisa maata a sileleza mubili kwa matuku, ba kana ba kula. Mi ka sipundumukela ha ba sa kona ku eza lika ze ne ba ezanga, mi ku kona ku ba taata kuli ba be ni maata a bona a sapili. Kana nto ye swana ni yeo isweli ya mi ezahalela?

Ki ko ku nde ku beleka ka taata ha mu na ni likonkwani za butokwa, kono ku si na taba kuli mu na ni buikoneli bo butuna, ku na ni maciñekelo kwa lika ze mu swanela ku eza ka zazi. Bibele i fa kelezo ye utwahala kuli: ‘Kutwisiso ya mina i zibwe ki batu kamukana.’ (Mafilipi 4:5) Mutu ya na ni kutwisiso u ezanga liketo ze sa koni ku mu holofaza kamba ku holofaza batu ba bañwi. U hulisa kutwisiso ye ba bonisa batu ba bahulu, ili ye butokwa hahulu mwa lifasi le li cinca-cinca le. Kacwalo kuli mu be ni buikangulo, mu be ni kutwisiso, mu tuhele misebezi ye miñwi ye si ya butokwa hahulu ye mi patehisanga hahulu.

Ku Ndongwama Sifumu

Kono ba banca ba bañwi ba nga kuli ku ba ni kutwisiso ha ku ba tusi ku taleleza likonkwani za bona kono kwa ba palelwisa. Baituti ba ba cwalo ba lumela kuli nto ye kona ku ba tusa hahulu ku kondisa, ki ku ba ni musebezi wo ocolisa pene ni sifumu se si tiswa ki musebezi wo. Pope naa utwile mihupulo ye cwalo mwahalaa baituti ba bañwi ba mikulwani ba naa kopani ni bona. Pope naa lemuhile kuli: “Baituti bao ne ba lakaza kuli kambe ba lobalanga lihola ze ñata ni ku kondolokisa buikangulo bwa bona, kono litomahanyo za bona ze patehisa, ku kopanyeleza sikolo, lubasi, ni ze ba ezanga kwa musebezi, ne li sa ba lumelezi ku eza cinceho ye. Mi hape ne ba lakaza ku ba ni nako ye ñata ya ku ina ni balikani ba bona, ku eza misebezi ye miñwi, kamba ku ikatulusa ka mazazinyana, kono ba bañata ne ba lumela kuli  ku eza cwalo ne ku ka ba palelwisa ku zwelapili ku pasa hande. Ne ba lemuhile kuli ne ba tokwa ku eza keto, mi ne ba nga kuli ku kondisa za kwapili ne ku fita ku ba ni tabo ya nako ye.”

Baituti ba ba beleka ka taata cwalo ba swanela ku nyakisisa manzwi a naa bulezi muuna ya butali muta o muñwi, a li: “Ku ka tusañi mutu haa luwile lifasi kamukana, mi a sinyehelwa ki moya wa hae? Kamba mutu moya wa hae, ku na ni saa ka fa kuli a ipumanele ona?” (Mateu 16:26) Ka manzwi ao, Jesu Kreste naa lemusize kuli likonkwani ze lu kona ku ndongwama li kona ku lu tahiseza matuku a kwa mubili, a mwa munahano, ni ku lu sinyeza silikani sa luna ni Mulimu.

Caziba wa za munahano Madeline Levine naa ñozi mwa buka ya hae ya The Price of Privilege, ka za kuli “masheleñi, tuto, maata, libubo ni tutu ha li koni ku tisa tabo kamba ku sileleza mutu kwa matuku a mwa minahano.” Pope, ye lu bulezi kwa makalelo a taba ye, naa bulezi kuli: “Ni bona baituti ba bañata ni bashemi inge ba lika ka taata kuli ba kondise hahulu lika—kakuli ka mafosisa ba nahana kuli mutu u tokwa ku eza hande hahulu kuli a kondise.” Mi naa ekelize kuli: “Lu swanela ku eza ka taata kuli lu be ni buikangulo bwa kwa mubili ni bwa mwa munahano ni ku nga buikangulo kuli ki bwa butokwa ku fita sifumu.”

Lika ze ñwi li butokwa hahulu ku fita masheleñi. Lika zeo li kopanyeleza buiketo bwa mwa munahano ni bwa kwa mubili, lizwalo le li nde, ni silikani ni Mubupi wa luna. Ze ki limpo ze nde hahulu ze zwa ku Mulimu. Haiba mu icawisa limpo zeo bakeñisa ku ndongwama libubo kamba sifumu ha mu na ku li fumana hape ni kamuta. Ha mu nze mu hupula taba yeo, mu lemuhe za naa lutile Jesu: “Tabo ki ya ba ba lemuha kuli ba tokwa za Mulimu, kakuli mubuso wa kwa lihalimu ki wa bona.”—Mateu 5:3, NW.

Ba banca ba bañata ba fitile fa ku lumela taba yeo ya niti. Niha ba sebeza ka taata kwa sikolo, baa ziba kuli ku eza hande hahulu mwa lituto ni ku ba ni sifumu ha ku tisi tabo ye inelela. Ba lemuha kuli ku ndongwama likonkwani ze cwalo ku kona ku ba tahiseza matuku a kona ku pimiwa. Baituti bao ba itutile kuli, kuli ba be ni bupilo bwa tabo kwapili, ba tokwa ku taleleza ‘temuho ya kuli ba tokwa za Mulimu.’ Bañoli ba magazini ye kamba Lipaki za Jehova ba ba pila mwa silalanda sa mina, ba ka tabela ku mi bonisa mo mu kona ku bela ni tabo ha mu nze mu taleleza temuho ya mina ya ku ziba Mulimu.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 14]

Ku si na taba kuli mu na ni buikoneli bo butuna, ku na ni maciñekelo kwa lika ze mu swanela ku eza ka zazi

[Manzwi a fa likepe 16]

Tuto ye nde ka ku fitisisa ye mu kona ku ba ni yona ki ku ziba Mubupi wa mina

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 13]

 Linzila Ze Tusa Ku Felisa Butuku Bo Bu Tiswa Ki Ku Eza Lituto Ze Ñata

❑ Kana mu tandanga nako ye ñata inge mu alunguta mwa mapepa ni mwa tubuka kuli mu fumane nto ye mu bata? Batu ba bañwi ba tokwa ku tusiwa kuli ba ezange lika hande. Mu si ke mwa utwa maswabi ku kupa liakalezo ku ba bañwi.

❑ Kana mu na ni mukwa wa ku palelwanga ku eza lika ni kuli mu ka li eza kwapili? Mu like ku eza cwana; mu sebeze ka taata kuli mu feze kapili musebezi o mu filwe. Munyaka ni kimululo ye mu ka ba ni yona li ka mi komokisa mi li kana za mi susueza ku tuhela mukwa wa ku sa ezanga ka bunako misebezi ya kwa sikolo ye mu filwe ku yo ezeza kwa ndu.

❑ Kana mu nahananga lika li sili ka nako ye mu li mwa kilasi? Mu like ku eza cwana ka kweli i liñwi: Mu teeleze ka tokomelo kwa lituto ze fiwa mwa kilasi, mi mu ñole lisupo za ku itusisa hasamulaho. Mu ka komoka hahulu ku bona kuli misebezi ya ku yo ezeza kwa ndu i ka mi bela hahulu bunolo. Lika ze nde ze mu ka peta ka ku eza cwalo li ka mi tusa ku kusufaza kwa matuku a tahiswa ki ku eza misebezi ye miñata ya kwa sikolo.

❑ Kana mu ketile lituto ze kona ku mi tusa ku eza hahulu zwelopili kwa sikolo ku fita ba bañwi kono ili ze tokwa hahulu nako ni buikatazo bo butuna? Kana ki kwa butokwa luli kuli mu eze lituto zeo? Mu ikambote ni bashemi ba mina ka za teñi. Mu buze akalezo ku mutu yo muñwi yaa na ni mubonelo o swanela ka za lituto. Mwendi mu ka fita fa ku lemuha kuli lituto ze ekelizwe zeo ha li na ku mi tusa ku eza hande mwa litatubo za ku feza sikolo.

[Mbokisi fa likepe 14]

SILELEZO YE SI NA MUTOMO

“Bufumu bwa mufumi, ku yena ki munzi o tiile, mwa muhupulo wa hae ki lukwakwa lo lutelele.” (Liproverbia 18:11) Mwa miteñi ya kwa kale, batu ne ba sepile kuli makwakwa a matelele naa ka ba sileleza kwa lila ze ba taseza. Kono mu nge kuli mu pila mwa munzi o si na makwakwa, kono mu nahana kuli ku na ni makwakwa a potolohile munzi a ka mi sileleza kwa lila. Niha mu ka lika cwañi ka taata ku ikolwisa kuli makwakwa ao a ka mi sileleza, haa na ku mi sileleza kwa lila za mina.

Ka ku swana ni batu ba ba pila mwa libaka ze cwalo ze si na silelezo, ba banca ba ba ndongwama maluo ni bona ba ka ipumana inge ba swabile. Kana mu bashemi? Neikaba hande ha ne mu ka tusa mwanaa mina kuli a pime lilaba la ku lata hahulu sifumu ni ku nahana kuli sifumu seo si ka mu sileleza.

Mwa kona ku itusisa litaba za niti za mwa Bibele ze latelela kuli mu tuse mwanaa mina:

▪ Hañata ku ba ni sifumu se si ñata ku tahisanga matata ku fita ku a tatulula. “Ku fuma kwa muluwi ha ku mu fi buloko.”—Muekelesia 5:12; 1 Timotea 6:9, 10.

▪ Haiba a lukisa hande lika, mutu haa na ku tokwa sifumu kuli a be ya tabile. “Milelo ya mutu ya sebeza ka tata i mu atiseza lika.”—Liproverbia 21:5; Luka 14:28.

▪ Tuwelo ye likani ye tusa mutu ku fumana lika zaa tokwa i tahisanga kuli mutu a kolwe ka sa na ni sona. “U si ke wa ni fa bubotana, nihaiba bufumu.”—Liproverbia 30:8. *

[Litaluso za kwatasi]

 [Picture5 on page 15]

Mu nge misebezi ya ku yo ezeza kwa ndu sina tuto isiñi musebezi wo taata

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Ha mu koni ku peta lika ze mu bata ka ku eza lika ze ñata hahulu ka nako ye swana